dat men over die taalt in 't oneindige kan praten,
en dal ieder per slot van rekeuiog Dy syne eigene
meeoing biyft.
De lieer N. N. is ecbter zoo welwillend mjj op
praktiscli terrein te volgeneu nu tal hj) liet my.
hoop ik met eufel duiden, dal ik daar wel
bewyten, maar geeu vertekeriugeu «oor dc loekoinst
aanueem.
De Heer N. N. spreekt van de veldwinnende
meeningdal alleeu in verplicht onJerwya eeu
afdoend middel legen schoolverzuim eu uukuude
gelegeu is. Waaruit Idykt dal veldwiunen? Air. I'.
Rome(ju vroeger schoolopziener iliaus directeur
der II. üurgersctiool te Middelhuig, Mr. W. II. lioer
te Utrecht (beiden hebbeu blykcus hunne geschrif
ten of redevoeringen de schoolplichliglieid nog al
bestudeerd) zynvau voorsiandcis «au hel verplicht
onderwys tegenstanders er «au gewordeu. De liuog-
leeraor llartiug is er ook n et meer voor.
De Heer N. verzekertdat de moeiten en
kosten, met de invoering vau verplicht oudeiwys
gepaard, stellig overdrevru worden, en dal zij kunnen
en inoeten overwonnen Worden. Met heUellde recht
kan men bet tegendeel verzekeieu. Van hoeveel
waarde zou hier hel üewya zyu geweest
De Heer N. N. verzekert verder, dat uien zich
niets dan leleursteihug bereidtindien men vau de
halve maatregelen vau 'l schoolverbond alleen tieil
verwacht. Dal geloof ik gaarne; maar hou kan men
nu reeds verzekeren, dal liet schoolverbond halve
maatregelen zal ue. ïen Is eeu inaairegel hall als
b(j in A goed werkt eu met lu B? V'uur A zal hij
dan wel heel wezeuen voor U kieze men een
auderen dat is juist wat de toesiand van ons volk
vereischt. Op de eeue plaats is er sctioolierzuiui
omdat de kinderen den kosi moeleu helpen verdienen,
op de andere door onverschilligheid, op eeue derde,
omdat de ouders zoo ver vau de school wooeu,
op eene vierdeomdat oudere kmdeien op de
jongere moeteu passenals de ouders uit werken
zyn enz. enz.
Flinker pakt de ileer N. N. mij aan over de
woordeu van Palmer, maar tot mi|n leedwezen kan
ik hem niet toegeven dal de bezwaren hij de
tenuitvoerlegging «aa den wet op dcu schoolplicht
10 Wurtemburg gelegen zouden zyn in de slechte
inrichiiog vau het schooltoezichtdat ui zich zelf
verdeeld, oogenegeu zou ziju de wet te handhaven.
Om dit duidelijk te uiakeoinoct ikdeziakeeu
weinigje dieper ophaleu.
lu geen land waar de wettelijke schoolplicht
bestaat, wordt het schoolverzuim undeizocht en
gestraft door de gewone rechters. De reden daarvan
is, dat, volgens de «ewuue regelen van procedure,
op de meeste aanklachten van overtreding vryspraak
volgt, in bet Pruisisch Kabinetsbesluit van 20
Juni 1835 leest meu;" "in de hinderpalen uit
«den weg le ruimen, Welke de bereiking van hel
«doel Myuer bepalingen omtrent de schoolplichtig-
heid belemmeren, heb ik hepnll, dat de over-
tredioscn vau uu af met door de policie-rechtbaiiken,
maar alleeo langs dun ailiii'.invidlieten weg, door
de burgemeester», <le India.I u en de legeerinu
onderzocht en Bestrant wni icu." He uewone recht
banken die m slaat zyn. om de belastingwet en
de wet op dc oalionale mlhcic eu andere weden
die duo ingezeten<m ouaaugeiiaam zyn ie kuori'-n
liaiidbatciischieten ic kort b:j de Inn Ihavtng «au
de wet op hel verplicht ouderwijs. Wal nu de gewone
rechtbanken met kunnen, moet laussddiiiims.raiieven
weg wirdeu volbracht, en dat hel langs dien weg
ook niet gaal bewijzen de feilen. Toen de Uuech'scne
onderwijzer «an Lommei voor enige jiren op de
compagnieschool te Dosseldorp een groot aao'al
militairen onderricht zvg krijgen in leZ'o, en schrijven
en b(j (inrieplloe i» dat mogelijk, uij hebt
hier immers de schoolplichugheid V' werd hem
geantwoord, dat eene wel op papier nog heel wn
anders is dan eeue wm ut de praktijk, lu K -uien
ontvingen in 1802 tan de 18()<)0 sclioolplichlige
kinderen 3000 geeu onderwijs. In Herlijn is hel
niet beier (de cyfeis heb ik met bij de hand).
Ilolltmann klaagt, dat er iu Hidcn zont cel klachten
opgaan over schoolverzuim en voegt er by, «Geld-
strait ju zijn bij vele huisgezinnen niet a.m te
wenden. Hij gevangenzetting mo-ien de kosten en
de voeding dikwijls door de openbare k is worden
gedragen, en menigeen laat zich gaarne, wanoeer
hij een dag eten krygt, gevangen zeilen." In 't
canton de Vaud is vau 1846 1858 het aantal
leerlingen van 34781 tot 3048-ü vejtniuderd. Het
verplicht onderwijs was daar niet opgewassen tegen
hel toenemend aantal fabrieken. In 'i oosten «an
Pruisen komt slecht 72 pel. «an de schoolplichtige
kinderen werkelyk Ier school. Die feiten kan ik
inet zeer vele vermeerderen. Indien nu liet school
toezicht in al die landen waar liet verplicht under
w|Js sedert een of twee eeuwen beslaat het school
verzuim niet kan tegengaanmoet de lieer N. N.
hel ui(j niet kwalyk oeiiieu dat ik n el kan geloo«cu,
dal het in ons land, waar de ziak nog geheel
vreemd is. beter moet en kan gaan.
Dal het Wiirtemburgscbe schooltoezicht in zich
zelf verdeeld is, blyktook niet uit Palmers woorden.
Kr zya in dat schooltoezicht, gelyk voor dal land
natuurlyk is, twee elementen; leeken en geestelijken.
De eersten alleen mogen straffen opleggen de
Piarrer is alleen maar medeaanklager. Dat uu de
leeken, en op dit punt zyn zj met «etdedlj,
ongenegen zijn om straffen op te leggen is waar;
maar zou eene tweehonderd jarige ondervinding
daar ook reden foor gegeven hebben Zij hebbeu
dien geringen lust lol straffen in ieder geval gemeen
met dc rechterlijke macht en alle otetige school-
toezichlen in alle landen, waar verplicht onderwys
is ingevoerd, en bel komt mij «onrdal bel
juister is te zeggen: zij hebben allen de geringe
wei king tüu die straffen ondervonden. Dal uu de
Piarrerdie niet uiag straffeu en door den
onderwyzer wordt aangespoord, soms wat aandringt,
en de leekeu wat tegenhouden is verder natuurlyk.
Albert Luugedie ook den staat hel recht
toekent vau verplicht onderwys in te voeren,
sehrylt: lu Prutsen begonneu bepaalde pogiugen
der Regering ter herstelling vau het verplicht
onderwys reeds iu 1716. Zeer bepaald echter ver-
laugt reeds de kouiuklyke ordouuaulio vau 1736,
dal iedere kerk eeue schoo» zal hebbeu. Nogtaits
kwam Frederik II spoedig lot de oicrloigiug dat
de sclioolverurdernugen zijus vadeis in eeu gtoot
aantal piiochieu uie'. waren uitgevoerd. Was het
nu der eneigie des grooieu Koumgs gegeven de
vroegere pogingen door le zeiieu? Volstrekt niet.
Aan cucrgie school Frederik II uiel le kort. Hij
vaardigde edict op edict uit en hel eind vau
liet lied was, dat de groole Koning iu de laatste
jaren zijns levetis, «ermoeid van zyn vruchteloos
streven, er mede ophield. Maar tegen hel eiüde
der vorige eeuw, ontwaakte inet de grootsche
verheffing van kunst en wetenschap een j-ugdige
geestdrill (ooi de opvoeding. De heroën der Uuilsctie
literatuur strekten hun lu vloed tut de dorpen uit.
Ieder wilde lezen, ieder beschaafd zyn, ieder zijnen
kmderen eene goede op«oeding gevm en de
doude vormen werdeu met leveiideu geest vervuld.
1 re lieer N. N. verzekert, dat «al magen de
«ouders door den dwang alkeer van de school
krijgen de kinderen gaarne een vermoeieudeu
arbeid zoudeu ruilen voor de lichte inspanning
«m de heldere, ruime scboollukaleu". Dit is wel
mogeiyk als de ouders, die uu hunne verdiensten
misseuhun evenveel le eteu geven als vroeger.
Slaaf meent de lieer N. N. werkelyk dal die
kuideri-n iu de tusschcuuren dieu verinoeiendeo
arbeid met zullen moeten hervatten Dan zouden
er geene fabrieken en voor den arbeider hoogere
daglooueii tnoeieu Zijn.
Zien wij nog eens naar die landen waar men
deu schoolplicht b(j ervaring kent. en met meer
lu den toestand van de zoete bedwelmiug der
afgeronde theorie verkeert.
Iu al die landen zjn er ruime vergunningen
om van het schoolbezoek te worden vnjaesteld
ten einde cleu ouders hij ziekte, veldarbeid enz.
behulpzaam te zijn. In Saksen is eeue school waar
iedere der drie klassen -d.-chts twee uren onderwijs
per day omvangt, lu 't Cin.'oii Hern is er's zomers
«an 7 schoolverder dien day uiel meer. In
't canton Wallis en «oor de huurtscholen iu't canton
N'jui.'hdtel duurt het schooljaar vyf maanden. (De
onderwijzers doen 's zomers wel een» dcu dieusl
van kcliucr om in liuu Ieveo90uderhoud le toornen.)
Iu de dorpsschool te WalJsee, die 79 leerliogeo
lelt, h*:| len dezen m édn zomer 3040 schooltijden
verzuimd om hunne ouders l<jj het turfstekcu te
helpen. B« 'lal 19 alles zoo geschiktom deu
ouders de hulp huooer kinderen uiet le onthouden,
tri landen, w.uf de invoering van hel verplicht
onderwijs met de minste bezwaren had. Voorwaar
er behoort moed toe te dorren beweren dat men
davr biu'It met weet hoe men er dn hand aan
moet houden en dat wy de zaak der schoolplich-
ticheld waarin wij nieuwelingen zyn eeus heter
zullen regelen en uil«oeren.
Teil slotte. wint mijn antwoord zo», zoo voort-
caandeonbescheiden Idiig worden, dank ik den
lieer N. N dit bij verklaart in te stemmen met
mijne opmerkingen in het stukje. lloe men met
rie statistiek rondspringt". Dat ik de kracht van
het «oorbeeld dier S«ksiscbe gemeente ook zou
er kermen dicht ik echter, dal uit dat stukje met
zou zijn oj) te maken, lie waarheid is. dal ik er
den draak m«-ê hel» gestoken. Wie erkent dat uil
liet voorbeeld der Saksische gemeente de goede
werking v..n het «erplicht ondeiwlj» blijkt, moet.
met dezelfde maal melende, op groiiU van hel
door mij bijgebrachte «ombeeld toegeven, dat in
ons land de sctioolp'iclit uiet nnodig is. en zulk I
eene gemakkelijke overwinuuig heb ik uocli verlangd, 1
noch «erwacln.
Mijne vices, dat cr tan vele voorstanders der
schoolplichtlgheid wemig linke medewerking ie
hopen is voor liet Schoolverbond heeft de lieer
.N. ,Y volkomen uereclitvaardigd. Hei doel van mijn
schrijven was en bljjft daarom er op le wijzen,
dal bel verplicht onderwijs geen algemeen afdoend
middel in geen middel, dal. wordt hut aangewend,
liet schoolverzuim in nns panache land zal doeu
opbond.n. In eene zaak stern ik met den Heer
N. N. gelukkig volkomen overeen: vmig verlangen
om de onkunde lu bestrijden. Op dit terrein kunnen
wij elkander de hand reiken. Moge de slrjjd over
de middelen het bereiken «au hetzelfde sclioone
doel niet iu deu weg staan!
K.
ARNHEM, November I860
Hel Uitstuur van het XXIVe Nedeiilandscii Land-
huishoudkundig Congfies, dat den 27, 28, 29 en
30 Junij en 1 Julij 1870 te Arnhem zal gehouden
worden, heeft de eer de algemcene aandacht te vestigen
op deze voor den Nederlandsclicn landbouw voorzeker
hoogst nuttige instelling. Bij het gemis toch aan eene
algemcene Nedcrlandsclte Landbouw-Vcrecnigiiig vormt
het Congres den eenigen band tusschen de verschil
lende bestaande Maatschappijen en Genootschappen vau
landbouw eu aanverwante vakken in ons Vaderland
En dat die band wordt gewaardeerd, blijkt duidcljjk
hieruit, dat liet Congres, in 1346 voor het eerst
gehouden, reeds 23 malen plaats had. Het Congres
heeft dan ook in Nederland niet slechts wortel ge
schoten, maar ongetwijfeld reeds vrachten gedragen.
En mogen deze luatsten al niet zoo regtslreeks met
den vinger aan te wijzen zijn, dit staat onmiskenbaar
vast, dat de Congressen vele landbouwers uil de ver
schillende provinciën nader bijeen hebben gebragt en
den blik van menigeen in niet geringe mate hebben
verruimd en opgeklaard. Zij hebben de kennis aan
den lëitelijkcn toestand van den Ncderlatidschen land
bouw, gelijk die gedreven wordt in de provinciën des
Vaderlands, ongetwijfeld doen toenemen en ouder de
duizende leden verspreiden al hadden de Congressen
alléén dit uitgewerkt, dan reeds zoudeu zij aanspraak
mogen maken op den lof, ten gunste vau den landbouw
iu Nederland te hebbeu bijgedragen.
Op die Congressen nu zijn en worden onderwerpen
behandeld, betreffende:
1°. akkerbouw in deu ruimsten zin, veeteelt cn zuivel.
bereiding
2°. tuinbouw in al zijn omvang;
3°. houtteelt in al hare onderdeden;
4°. natuurkennis en hare toepassingen op dcu landbouw
5*. land- en volkshuishoudkunde in het algemeen eu
statistiek.
liet is eene goede gewoonte der Congressen
waartoe elk, die zich daartoe opgewekt gevoelt, tegen
betaling van slechts fttoegang heelt, terwijl hij
later kosteloos een exemplaar van hel in druk uitge
geven Verslag ontvangt om vooraf in een pro
gramma eeu zeker aantal vraagpunten te vereenigen
geschikt geacht om zonder uitsluiting van wat elk
i bovendien ter sprake wenscht te brengen aan du
overweging der zamengekomen leden te worden on
derworpen.
Zulk oen programma wenscht ook het Bestuur van
het XXIVe Nederlandsch Landhuishoudkundig Congres,
in 1870 te Arnhem te houden, zanten te stellen, en
het vraagt daartoe met vertrouwen de hulp van allo
landbouwers, landeigenaars, volkshuishoudkundigen eu
niet het minst van hen, die du wetenschappen be
oefenen, welke min of meer met den landbouw in
betrekking staan. Met aandrang zelfs vraagt genoemd
Bestuur de algenieeue medewerking, opdat de punten
l van behandeling van het XXIVe Congres eene waar
dige figuur maken onder de reeds vroeger uitgegeven
programma's van dien aard. En ten einde dit geschiede,
is het gewenschl, dal bet programma intioude al
datgene, hetwelk door de praktijk of door de weten
schap in den laatsten tijd is gebleken van invloed le
kunnen wezen op den bloei en den vooruitgang der
vaderlandsche landhuishoudkunde. Al wal dus is be
proefd en onderzocht, of getoetst aan wetenschap eu
ervaring, eu daarbij bleek nog nader opheldering ril
toelichting te vereischen, omdat er nog t a ij|'t<4 omtrent
een of ander overbleef; al wat eene vrije ontwikkeling
nog hier of daar in deu weg staat en du» om te
worden verbeterd cn weggenomen in de eerste plaats
bekend en openbaar gemaakt behoort te wordenal
wat van belang wordt geacht om op den landbouw
te worden toegepast of waarvan men meent, dat dc
landbouwer partij kan trekken, dal alles en nog
veel meer behoort de slof te leveren vour de vraag
punten en de voorstellen, te behandelen op het XXIVe
Nederlandsch Landhuishoudkundig Congres.
Dat-dan ook hij, die iets tc vragen of eenig voorstel
te doen liclthe, daarvan aan het Bestuur aan 't adres
van den Secretaris le Arnhem) franco mededceling
geve, en dc beleefdheid hebbe, zoo luj verschillende
vragen of voorstellen heeft, vooral elk daarvan op een
afzonderlijk stuk papier te schrijven Het Bestuur geeft
zijnerzijds de bepaalde verzekeringdal het alle in
zendingen met zorg zal overwegen en cr een voegzaam
gebruik van zal maken. Niemand sluit het uit, en
elks mededeeling is dus welkom, mits zij ontvangen
zij vóór den 15 Januarij 1870, ten einde er een
behoorlijk en vroegtijdig alom te verspreiden pro
gramma uil zamen le stellen.
Bij deze gelegenheid veroorlooft het Bestuur zich
de vrijheidhier reeds op te merkendat liet bij
vragen en voorstellen van ecnigzins ruime strekking,
die in 't programma opgenomen zijn, allezins wen-
schelijk is gelijk reeds zoo nietiiginalen bleek
dat de steller er van dc vergaderingen vau liet
Congres bijvvonc, opdat hij een eu ander persoonlijk
toelichle, en op grond daarvan noodigl liet Bestuur
dan ook inzonderheid al dezulken dringend uit, liet
XXIVe Ncdcrlandsch Landhuishoudkundig Congres met
hunne tegenwoordigheid op le luisteren
Tevens verklaart het Bestuur zich bereidzooveel
mogelijk zorg tc dragen voor behoorlijk logies voor
hen, die liet Congres te Arnhem wensclmn bij le
wonen en daarvan uiterljjk vóór 1 Junjj IH10 franco
(aan hel adres van den SecretarisI doeu blijken.
Nog merkt hot Bestuur ten slotte op, dat liet vam
plan is om, zoo zich daartoe een voldoend aantal
leden eveneens vóór I Junij 1870 franco
aanmeldt, gelijk vroeger wederom oen algemeenen
