Zaterdag 19
Januari 1907.
No. 7301.
56e Jaargang.
Stadsnieuws.
firma a. h van cleeff
te AMERSFOORT.
Verschijnt Dinsdag - Vonderdag- en Zaterdagmiddag. Abonnement per 3 maanden f 1.
franco per post 1.15. Advartentiën 16 regels 60 cent; elke regel meer 10 cent. Legale
officieële- en onteigeningsadvertentiën per regel 15 cent.Reolacues 15 regels/" 1.25; elke regel'
meer f 0.25. Groote lettere naar plaatsruimte. Bewijsnummers naar buiten worden in rekening
gebracht en kosten evenals afzonderlijke nummers 10 cent.
Bij advertentiën van buiten de stad worden de lucasseerkosten in rekening gebracht,
BUREAU:
KORTEGRACHT 9
Postbus 9 TelephooD 19.
Wanneer er op een convocatie stant, datdr. Jan
van den Brink zal spreken over „Socialisme en
Christendom" en men weet, dat die spr. tot
voor betrekkelijk korten tijd nog was R. K.
priester dan ligt het wel voor de hand, dat hij
een zeer groot gehoor heeft, hoofdzakelijk bo-
staande uit hen, die verwachten, dut een tet
oordeelen zeer bevoegde eens duidelijk zal uit- Zil[ betuigen
eenzetten of nu waar dan wel onwaar is de be- 1
wering, dat met name een sociaal-democraat uit
den aard van zijn maatschappelijke opvattingen
moet wezen een ongodsdienstige.
In die verwachting waren dan ook Dinsdag
zóo velen opgegaan naar „Amicilia", dat de
groote zaal reeds laug vöor hot aanvangsuur zóo
vol was, dat om acht uur do deuren worden go-
sloten, zelfs voor hen die voorzien waren van
een toegangsbewijs en dat nog zeer velen zich
moesten behelpen met een staanplaats achter in
de zaal of op het tooneel.
Spr. begon dan niet te zeggen, dat Amersfoort
verre zijn verwachtingen overtrof. Hij had, ook
te oordeelen naar du vertegenwoordiging in do
Kamers, gedacht, dat het conservatisme hier
overheorschend was. Immers wie niet vooruit
strevend is, wie niets gevoelt voor de zauk der
arbeiders, komt hier niet; spr. zag dan ook in
de vergadering een bijeenkomst van vouruitstre-
venden, van democraten en dat stemde hem tot
grooto vreugde en waar de bowegiog der demo
craten vuriger, steviger wordt, wanneer we zien
hot ontzaglijke leger van loontrekkende, in on
zelfstandigheid verkeorende medemeuscheii, die
voor zich en de hunnen vragen een meusehwaar-
dig bestaan, dan wenscht spr. deze nog altijd
achtergestelden geluk inet het feit, dat hier zoo
velen zich scharen onder hot vaandel derdouio-
cratei.
Het onderwerp dat spr. voor dezen avond
werd toegewezen isSocialisme u» Christendom
het zou ook kunnen hoetende Christen-socia
list, want men kan tot deze beweging komen
door plaats te nemen in de gelederen der demo
craten uit verschillenden grond. Kr zijn velen
geweest, die tot het volksprogram zijn gekomen
door hun wijsgeerige overwegingen en langs min
of meer materialistische» weg zijn gekomen tot
de leer der democraten. Dezen erkenden, dat bet
Christendom in zijn eersten vorm was tie erken
ning van het recht van allen. Andereu kwamen
tot hot socialisme omdat juist hun Christendom
hun leurde billijk en rechtvaardig te zijn jegens
al hun medemensehen.
Welk verband is er nu tnsschen het Christen
dom en de sociale beweging.
Do godsdienstige beweging speelt zich af op
een aiuler terrein dan de sociale beweging, om
dat dn godsdienstige gedachte ligt buiten het
werkelijk bestaan der menscben, terwijl het
socialisme ingrijpt in het leven en het bestaan
der volksklasse. De eersto vertoont zich in ver
schillend gewaad naarmate van het onderscheid
van confessie of kerkgenootschap het laatste is
over heel de wereld een en bet zelfde omdat,
het naastenliefde in practjjk brengt en leed wil
verzachten en voorkomen.
De arbeidende klasse maakt gebruik van drie
groote middelen om zich te verheffensamen
werking, belichaamd in coöperatiesvukvereeni-
ging, die optreedt om menschwaardige arbeids
voorwaarden te bedingen en politieke beweging,
welke strekt om de eigen klasse te doen verte
genwoordigen in regecring van Staat, Provincie
en Gemeente.
Spr. maakte hier een kleine digressie om de
meorgegoeden op te wokken, de arbeiders te
steunen. Ons volk kan wijzen op giorieuse blnd-
zijden in de historie van zijn land, dat een 80-
jarigen oorlog voerde om te ontkomen aan
vreemde dwinglandij. Nog steeds zit de dorst
naar vrijheid ieder Nederlander in de aderen.
Er is een tijd geweest waarin ons klein land,
vooraan stond door zijn wereldhandel. Thans tellen
we niet meer mee als handelsnatie omdat, we
nalieten, de arbeiders to ontwikkelen. Wel heeft
de bourgeoisie^ zwaar gezondigd omdat zij het
juiste dofinitio noemde men den mensch eon
„animal religiosum ed sociale", godsdienstig èn
maatschappelijk. Thans zien we, als wij den
blik werpen op het volk dat door zijn Jagelijksch
werk de maatschappij in stand houdt, hoe de
arbeidersklasse werkzaam is in fabrieken en
transportbedrijven, bij het bereiden van .'••vens-
middelen en kieedingstukkon, mctaalfabriekcn
en zooveel meer. En dan bomt de arbeidersbe
weging vragen voor den arbeid van zóo vool
millioenen menschen, dat do samenleving eerbied
den arbeid naar diens waarde.
fabrieken het gomoon-eigendom waren gewoeBt
van allen, dus ook van de arbeiders.
Tegen de groot-industrie moesten de arbeiders
zich wel organiseeren. Immers or zjjn tul van
bedrijven, bijv. de spoorwegen, die eigenlijk!Stnuts-
I dersklaHsedo tering eischt daar het dubbele
I aantal slachtoffers en toch is opdeStiuitbegroo-
ting uiuar flOUOO uitgetrokken voor bestrijding
j der tubercoluse.
Do oischen der arbeidsbeweging zijn die van
bedrijven moe«ten rvelen" «uonok iomvenu-be- ""'""t' ,™,«rblil-
drijven, die reeds hoe langer zoo meer komen, I dend twkon ftchl "Pr- het dat deze gedachten-
zelfs in kleine plaatsen. 1 "n,r me,,r on mowr wordt n,ür-nrokMl
In het begin der J9o eeuw bestonden in Chr.-
landen op het stuk van de maatschappelijke
vrnagstiikken wanhopige misstanden on bar buur-
j i scbe begrippen, die lijnrecht lndruischteu tegen de
maawlmnpij heefl men slepbu eerbred zich doro.it noimeni. raaMMhnppij. In Engeland
voor het bezittende klaeec, een onkelo maai voor 1 tierdo de grolete kinder-exploitaue. Mari oon-
Macht aan een Opperwezen, dat alles jn j,et christendom zoo hemelsbreed
n. bestuurt De volken der oudheid verschillen. De kerkgenootschappen grepen niet
zich dat Opperwezen voor naar hun in [iet werkelijke ,even in; z.j bepaalden zich
werkend deel der natie heeft laten opgroeien in
een staat van gebrek en van zekere verdiorlijking.
Laat oriB daarom deze schuld inboeten en ook
deze klasse dier maatschappij sterker maken.
Als we dan vragen is er verband tnsschen
Christendom en socialisme en we dan bedenken,
dat het Christendom voorschrijft beoefening van
naastenliefde in haar moest uitgebreidon vorm
dan moot van het Christendom uitgaan een zeer
krachtige irapulsie tot opheffing van de zoo lang
miskende en mishandelde klasse der arbeiders.
Toen men in oude tijden nog zocht naar oon
den geleerde, maar er zijn er nog velen, die
minachtend neerzien op de arbeiders. En nu
vragen d») ,;i.iie beweging en het Christendom,
dat de maatsckuppjj eerbied zal betuigen voor
bet dagelijksch werk en dit zal beloonen naar
zijn waarde, opdat de gezinnen der arbeiders
zullen zijn zi nder kommer en kunnen voldoen
aan bun dagelijksche behoeften. Dit is een
eisch van sociale beweging en van Christendom
beide.
Als we de sociale beweging meer van den
beginne nagaan, dan zien we, dal de mensch
immer heeft gevoeld zekere afhankelijkheid,
steeds heeft buleden eigen nietigheid, immer
heeft gedacht aan een Opperwezen, dat alles
stelden
eigen klein begrip. Vaj zagen een macht, die
grooter was dan zijzelven, i:i maan en sterren.
Dat antropoinorlische vinden we ook bij het
Joodsche volk; doch hun God is reeds van
menschelijke kleur (Hoor der heirscharen, hut
brandend braambosch) en in het Nieuwe Testa
ment vinden we het meer lieflijke beeld van den
Goeden Vader.
De godgeleerden der Middeleeuwen Thomas
van Aquina, enz. kwamen terecht tot meer
wetenschappelijke definities. Zij zochten oorzaak
en gevolg en spraken van Opperste verstand,
gevend volmaaktheid en perfectie in alles.
Dc uitingen van het godsdienstig gevoel ge
schieden dan ook volgens het karakter van en
nuar hel klimaat waarin een volk leei't. Een
1 taliaan zal zich evenmin tluiis gevoelen in een
Ned. Hervormde kerk als een Calvinist in een
kerk van het Appenijnsche schiereiland.
De religieuse vraag grijpt dus slechts onder
een enkel opzicht in wanneer cr sprake is van
de sociale beweging van thans en als we ons
hooren tegenwerpen, dat het socialisme staat
tegenover het Christendom dan moeten we
aanhouden en aantoonen, dat socialisme is de
consequente doorvoering van het Christelijk
beginsel.
Maar hoc is dan gebeurd, dat intelectueelen
die vooraan staan in do sociale beweging, zoi
dikwijls ongodsdienstige uitdrukkingen bezig
den en de kerkdijken zoo vaak hebben ge
krenkt
Juist de arbeiders die zich aangordden voor
den strijd tot verheffing hunner diep gezonken
klasse moesten verwachten, dat do voorgangers
der Chr. leer zicli zouden scharen aan hun
zijde, doch integendeel stonden de geestelijken
van elke confessie vijandig tegenover hen enuau
de zijde dor bezittende klasse. Vandaar de ver
bittering der strijdende arbeiders en vandaar
dat do mtelleclueelen bittere verwijten slinger
den, over de hoofden van de vertegenwoordigers
der kerk heen tegen de kerk.
Daarom is het de taak der kerkgenootschap
pen, dat zij hun voorgangers herinneren aan
hun verplichtingen tegenover de goknoehton,
gelijk in do eerste eeuwen van het Christendom
werd gestreden tegen oniïtensehelijke toestan
den, en voor afschaffing der slavernij en later,
bij het doordringen der Chr. leer in de Ger-
maansche landen, voor de afschaffing der lijf
eigenschap, dien milderen vorm van slavernij
en ook toen allerlei maatschappelijke zaken
werden gereorganiseerd welke niet meer pasten
in het kader van den tijd. Zóo de gilden, die
moesten verdwijnen omdat de concurrentie
tusschon de steden werd opgeheven. 'Terloops
doelde spr mee, dat ook toen het slukings-
ïniddel was bokonu, in dezen vorm, dat do ge
zellen van een zelfde gilde, die samen moesten
wonen in een zelfde stadsdeel, de stad gezamen
lijk verlieten.
Ook hij de opkomst dor middelklasse, der
bourgeoisie, zijn vele misstanden verdwenen,
voornamelijk na de revolutie van IS 18.
De introductie der groot-industrie bracht don
nivuwston vorm. De toepassing van sloom in
het bedrijf zou alle klassen zijn ten goede ge
komen als ir.cu er slechts op ware bedacht goweesi
hot social.srae niet te behandelen als theorie,
doch het practisch door te voeren, d. i. als de
Htateerde, dat kindertjes 15 en 1G uur per dug
werkten voor liet Britsche Bijbelgenootschap
tot diep in den nacht vouwden daar meisjes
Bijbels voor de heidenen, met als eenig loon een
maul avondeten in een kroeg. Bij de glus-industrie
in het zoo Chr. Engeland zag Mar* kinderen
nuar de glushluze ijen gaan 's nachts op het uur
waarop de eigenaar der fabriek uit de societ jit
naar huis tolde, lallend „Briilons never will l»e
slaves"! In 1820 behoorde do helft van Engelands
bodem aan 12ö Lords en aan de Koningin en werd
menig arbeider broodeloos omdat zijn zoo vaalt
geprezen geboortegrond veranderde van eigenaar.
Dit alles was mogelijk omdat do theorie en
lijke leven in; zij ben
tot het letterlijk herhalen van de lessen den
Evangelies, doch zij deden geen daden van
Christendom.
Behalve het verzorgen van zieken en ouden
van dagen. Voor de gezonden werd echter niets
gedaan en 't is toch niet mogeljjk, dat de ge-
heele maatschappij bestaat uit zieken en inva
liden.
De zich noemende Christenen waren vervallen
in een soort droom en toen zij werden wakker
geschud door de sociale beweging zeiden zij in
hun doezel, dat dit werk was uit den booze,
oók al leeraarde de Zwoedsehe predikant Kutti
gung meer eu meer wordt uitgesproken door
bedienaren des Woords en dat inet name in
Friesland vele predikanten openlijk blijken geven
van sympathie. Werden niet opeen predikanten-
congres sociale oudorwerpen besproken en werd
daar niet gezegd „Naast de leer van don Christus
de Btrnd voor do vrijheid en de verheffing dee
volks. Naast het Kruis de Rooue vaan."
Terocht heeft een predikant uit Bolsward or
op gewezen, dal het socialisme veel ten goede
kan doen, doch niet uilen kan geven; het Chris
tendom zul daar zjjn om de smurt te lenigen.
Zóo moetea Christendom en Socialisme in
elkuar grijpen en moeten wo allen strijden voor
de verhelling van het volk en voor de vrijmaking
van het werkend deel des volks on daartoe
kracht putten uit het Christelijk beginsel, dat
leeft in het hart van gunsob het Nederlandsche
volk.
In de nu volgende pauze werd een inzameling
gehouden, waarvan was bestemd voor de
stakers te Rjjssen en V» voor die te Leiden.
Na de pauze vervolgde spr.
Het eerste punt en de eerste cisch van het
politiek program dor S. D. A. P. is het verkrijgen
van algemeen kiesrecht. Dit toch is niet alleen
een recht, dat allen toekomt, maar door hef,
toekennen er van, het medezeggenschap geven,
wordt de persoonlijke waarde verhoogd en komt
men lot een maatschappij van golnKbereohiigden.
Als een werkman optrekt naar de stembus, dan
gevoelt hij zich lid der gemeenschap van gelijke
waarde en met de zelfde verantwoordelijkheid
voor den goeden gang van zaken als de thans
uu.ur bovoorrechte. Hot echt Christelijke gevoel
moet aansporen om klem bij te zottou tot de
arbeidende
rcr „zij bongere en dorsten naar barmhartigheid." moet aansporen om klem bij te zo
Werd ook niet van Christus, toen deze zich I vervulling van dezen eisoh, die do
veriftt. tegen dc Pbanseëer»,geugd d.moilion I kla,*'> kr"c.'U "tïl" '1 008
l,a|)ul vaster zal staan m het Nederlandsche Parlement.
Menigmaal wordt beweerd, dat het socialisme
zou imlruisclien tegen het (Jristendom. Slaan wo
dan op de beginselverklaring der S. D. A. I'.
daarin vindt men hoegenaamd niets, dat in
strijd is met rle Chr. leer. Slaan we dan op bet
politieke program der S. D. A. P.dan vindon we
al evenmin iets wat een Christen niet zou kun
nen verlangen, ja zelfs moet begeeren om'teven
of liet betreft kiesrecht, onderwijs, wetgeving of
wat ook.
Dc arbeidersbeweging komt slechts op tegen
do euvelen van onzen tijd.
Het socialisme veroordeelt elk oorlogsgeweld
en maakt daartegen sterk front. Vooral do zonen
dor arbeiders oiudat hun klasse de talrijkste
ia worden opgeroepen in dun dienst van het
kapitaul en het inporulisme. Hot socialisme wil
in de plaats daarvan verbroedering der volken
(Internationaal bureau te Brussel, optreden
Jaurös na Algeoiras en tijdens den oorlog tus-
schen Rusland en Jlipan). De bourgeoisie is niet
in staat den vrede te bewarendit kan slechts
de arbeidende klasse, die belang hooft hij do
handhaving van den vrede.
Er zal dan ook eenmaal zijn eon internatio
nale vrcdes-con leren tic van do afgevaardigden
der vak-vereenigingen, die den vrede zal hand
haven.
Het socialismo wijst de machthebbers van
thans op do fouten van thans en heeft uitdien
hoofde reeds recht op do medewerking van alle
Christenen.
Dag aan dag hooren we van ongelukken bij
don arbeid die, naur den stand van wetenschap
en techniek, voorkomen konden worden als de
ivcrkgevors maar niet al te zoer bedacht waren op
hot maken van telkens grooter winsten.
De arbeidstijd is te lang dan dat de vador zich
kan bemoeion mot zijn gezin. Ons landje sta.-vt
te bnek als verschrikkelijk rijk en tooh heeft
der inwoners een weekloon nog benedon f BS.
Do plaag der werkloosheid keert telken jare
terug in de Hofstad zjjn thans meer dan 7000
wckloozen naast zoo veel weelde. Do woning
nood is ontzettend, ruim 28",0 der bevolking
van Nederland leeft in con-kamor-woningeii, zeer
ten nudeolo van moraliteit, gezondheid, enz.
Dut zijn allo teekenen, dat er enorme fouten
zijn in do inaatschuppol jjke samenleving.
En tegen deze uitwassen onzer maal schappij
moot de s d. te volde trekken inet hot Christen
dom.
Do lcindorstorfto is bjjzonder groot in de arbei-
Bij de Algcmcune beschouwingen over do
Staatsbegrooting verneemt men niet welke partij
I bet talrijkst is, doch welke de meeste zedelijke
heteeltems heeft.
De licrkelijku partijen verkondigden ook dit
jaar weer do antithese, in flugranten strijd met
het Chr. gevoel, dut zich uiot laat stuken iu een
keurslijf, doch zich beweegt naar de impulsie
van den oogcnblik.
Ook do andere partijen kwamen aan het woord
en ieder moet het zijn opgevullon hoe futloos
du liberalen ware on do Unie-leider alleen aan
leiding gaf tot ocnig luuhen.
Als nu do liberalen gewaar worden, dat er
sociaal-democraten in de buurt zjjn, dun noemen
zij zich Vrjjzinnig-deinocraten (gelach). Zoo'n V.
D. blad n«, do „Miioolb. Crt", noemde do rede
van den heer Troelsira torenhoog uit stekend
boven het geredekavel der andere leiders. Dit
kwam niet omdat Troelstra een meer bega fd
spreker is, doch omdat achter hem slaat het
ideaal der S. D. A. I'. Van Troelstra hoorden wo
onzen eigen taalde zweep ging weer over de
ruggen der burgerklasse juist door het voorop
stellen dor vraag vau het kiesrecht. En juist
daardoor zagen we hoe zwak de kerkelijke par
tijen beter gezegddo Kamer-fracties
stonden.
Kolkman antwoordde, dat de Katholieke frac
tie wenschta te komen tot definitieve regeling
van hot kiesrecht, hoewel hij in 11)00 zeide
„voor mij zjjn er reeds meer dan kiezers ge
noeg". Doch Troelstra antwoordde, dat de arbei
ders deze orakeltaal niet aanvaardden en wensch-
tun te woten wat „definitief" beduidde. En toen
kwam hel er uit, dat zij, de hoeren, hut kies
recht zouden geven aan die arbeiden», aio zij
daarvoor rijp zouden achten.
Ook in du anti-rovolutionnaire partij kwam
oon beweging vóór het kiesrecht, oeno die reeds
werd onderdrukt, en de leden van „Patrimo
nium" werden gepaaid met het blanco-artikel
door Talimv. die erg in het nauw ut om du taak
goed te praten.
En ook de liberalen zijn org goedgunstig met
hun blanco-artikel, maar zitten toch al to bo-
raadslagen wolk deel der arbeiders zij zullen
uitsluiten van hot eerste burgerrecht.
't Is spr. dan ook eeu raadsel en uun wonder
hoo looutrckkendcn on anderen bun sieiu klin
ken uitbrengen dan op do candidaten der
arbeiderspartij, die de eenige is, welke den
arbeiders het kiesrecht wil geven.
Zien wo ook welks slechte toestanden hoer-
