Stadsnieuws.
van erediet voor on- on minvermogenden
bestaat.
Doch een andere kwestie is of die Bankken,
door particulieren geëxploiteerd eu
langzamerhand ver worden tot woekerin-
stellingen, niet aan bepaalde wettelijke ban
den dienen te worden gelegd.
Het hoogst noodzakelijke van zulk een sa
menstel van regelen toont de Memorie van
toelichting van Minister Heemskerk op z(jn
ontwerp aun, waar zij er do aandacht voor
vraagt, dat do Gemeentelijke Banken sinds
1870, toen baar aantal nog 34 in den lande
bedroeg, gaandeweg tot de helft zijn inge
krompen.
Dit omdat zy gewoonlijk de concurrentie
tegen de particuliere woekerinstelliugen on
mogelijk konden volhouden.
hn die Gemeentelijke instellingen, welke
tot hodeu toe het hoofd boven water heb
ben kunnen houden, verkeeren bnna zonder
uitzondering in een stadium, dat alles behalve
als bloeiend mug betiteld worden.
Daartegenover gaat hot den pariiculieren
inrichtingen meer dan voor den wind, niet
alleen, ja nun aantal nam en neemt nog met
den dag toe.
Nu eeus heeten zij brutaalweg „pandjes
huizen", dan weer „huizen van verkoop met
recht van weder-iukoop" en wie hun practij
ken van nabij heeft leeren kennen, zal met
Minister Heemskerk getuigen, dat zo gewor
den zijn „woekerinstelliugcn, die, onder den
schijn van de minder bevoorrecht*' hulpzoe
kenden te helpen, hen uitzuigen en aldoor
kuagen aan het overblijfsel van welvaart,
dat bij deze ongelukkigen nog te vin
den is".'
Zooals nagenoeg elk sociaal kwaal, is ook
heteuvelder woekerinstellingen zeer bezwaar
lijk te bestrijden.
lntusschen. Minister Heemskerk bewan
delde zeker niet den slee hts ten weg, toen hij
in zijn ontwerp het bestry lingsplan neerlegde
om de Gemeentelijke banken er boven op
te helpen en de particuliere inrichtingen
aan controle te onderwerpen.
Maar, zal men vragen, wanneer nu toch
de kb-ine man uit het volk weet, dat de Ge
meentelijke Danken niet doen aan woeker
rente, waaroiu laat hij dun die Danken links
liggen en wendt hy zich naar de particuliere
iostellingen, waar hy van te voren weet,
zich het vel over de ooren te zullen zien
Stroopen 7
Oc:., daarvoor zijn vele redenen.
De particuliere instellingen bijvoorbeeld
veelal in een afgelegen hoekje gevestigd, kan
men ongemerkt binnensluipen dan zyn deze
instellingen niet gebonden aan «siaaiityeT,
zooals by Gemeentelijke Danken bet geval
pleegt te zijn, en voorts hebben do Gemeen
telijke Danken een veel duurdere admini
stratie dan de particuliere.
De Memorie van Toelichting is op dit
punt al bijzouder kort en duidelijk, waar zij
zegt:
«De Gemeentelijke Danken van leening
zyu door bet Koninklijk besluit van 1826 te
voel gebonden op eeuige punten, waar meer
vryheid ten gerieve van het publiek zou
trekken eu zonder schade kun worden ge-
seven. In de eerste plaais komt hier in
ganmerking de staattijd, die op 14raaunden
as bepaald. Door den langen staantijd stygt
ide rente, die eveutueel uit de opbrengst
van het pand moet worden vergoed, neemt
de risico toe, en moet het bedrag der be
leensom geringer zyu. Hoe korter de staantijd
is, des te hooger voorschotten kuonen op
pandon worden verleeud. In de tweede plaats
waren over het algemeen de Gemeentelijke
Banken van leeuing er te weinig op bedacht,
het publiek te gerievenin den luutsten tyd
is hierin verbetering tu bespeuren, o.-t. door
oprichting van hulpkantoren, door regeling
van sluitingsuren, enz. Tegenover deze na
doelen aan de zijde van du Gemeentelijke
Danken van leening staat by de pandhuis-
houders en houders van huizen van verkoop
met recht van wederinkoop de grootst
mogelyke vryheid.
«Op geen enkel punt zyn zy gebonden;
zij kunneu hun voorwuarden steeds zoo stel
len als huu bet beet uitkomt, kunnen bun
bedryf er geheel op inrichten om het pu
bliek te vangen eu kleeden in den regel
hun voorwaarden zóo in, dat het weinig of
met-ontwikkelde publiek zich niet helder
rekenschap geeft van de mate, waarin hel
uitgezogen wordt. De concurrentie valt den
pand buishouder doorgaans nog gemakkelij
ker, omdat wie bij hem komt niet zoo in
het oog valt als wie by een Gemeentelijke
Dank komt. Niet zelden wordt zelfs door
den pand huishouder een winkel gehouden,
wat tweeërlei voordeel oplevertde bezoeker
schroomt niet, een winkel binnen te treden
eu de panden worden door den pandhuis
houder iu zijn eigeu winkel verkocht, waar
door controle op de opbrengst eo op het
saldo teu bate vuu den pandgever onmoge
lijk is. Dekend is ook, dat veel paudhuis-
houders zich leenen tot het aannemen van
gestolen goederen."
Wat stelt Minister Heemskerk zich nu
voor, tegen deze droeve toestanden te doen
Berstens wil by den gemeentelijken Dan
ken meer vrijheid van handelen geven, dan
bun tot beden is geoorloofd en voorla en
daarop komt het vooral aan wenscht hij
aan particulieren nlleen het houden van
Banken van leening toe te staan onder pre
ventieve en repressieve controle der Ge
meentelijke autoriteiten, terwjjl bovendien
waarborgen tegeu misleiding moeten worden
geboden.
Wat wil dat alles zeggen
Preventieve controle zal worden verkregen
door bet vorderen van permissie door Bur-
gemrestcr en Wethouders eener Gemeente,
te verleeoen onder de in het ontwerp nader
omschreven voorwaarden.
Repressieve controle zal mogelijk worden
door de aan B. en W. gegeven bevoegdheid
tot het doen onderzoeken van het beheer
der Banken.
En waarborgen tegen misleiden zullen wor
den gezocht in het voorschrift, dat een re
gister van belecningen wordt gehouden dat
een pandbewijs, behelzend de voorwaarden
voor beleening, wordt afgegeven, zoodat ieder
cliënt nauwkeurig kan weten, welke plichten
hij zich op de schouders laadtdat de voor
waarden voor beleening gedrukt en aan ieder
belanghebbende en aan de politie op verzoek
worden verstrektdat de overtreding van
deze voorschriften gevolgd kan worden door
straf of door intrekking der permissie.
Eindelijk wil Minister Heemskerk het aan
de respectieve Gemeenteraden overlaten, een
maximum-rente te bepalen.
Dat zyn voorwaarden inderdaad, welke
ieder voor zich an alle to zamen zeer heil
zame gevolgeö moeten hebben voor de nu
uitgeperste min- en onvermogenden, die in
handen der woekerwinstn kers vallen.
Nog dienen wy hier aun toe te voegen
de uitstekende voorgestelde maatregelen om
kinderen beneden 16 jaar niet voor beiee
nen of lossen van panden toe te laten en
op of terzijde van elke deur, die toegang
geelt tot het perceel waarin een Bank wordt
gehouden, dutdeljjk zichtbaar te doen aan
brengen een wit bord, waarop in zwarte
letters duidelyk zichtbaar moet ziju het
woord «Pandhuis".
Ook dat zil de handicap die de Gemeen
telijke Bank van leening nu aan de parti
culiere geeft, tot nihil reduceereu.
Wanneer Minister Heemskerk er inder
daad in mag slagen, deze voorstellen, hope
lijk nog verscherpt, zeker niet verzwakt, in
het Staatsblad te brengen, dan zul hy een
zeer goed maatschappelijk werk hebben tot
stand gebracht.
Hij zal er zich dan op mogen beroemen,
de instellingen op vele plaatsen, waarin nu
op de panden van den urine niet alleen
winst, maar zelfs grove w o e k e rwinst
wordt gemaakt de weinige goede niet te
na gesproken t ruggebracht te hebben in
de banen, waarin zij behouren te werken.
Welke richting blijkL uit den naam, haar
in de middeleeuwen geschonken, en welke
luidt iraon pietutis", berg van barmhartigheid.
Tot militair lid van den Militieraad te
Utrecht voor de lichting 1910 is benoemd
de provinciale adjudant, luitenant-kolonel G.
A. Jong en tot diens plaatsvervanger de
kapitein A. Overstrijd, van het 9e regiment
infanterie, te Utrecht.
Aan de lotelingen der lichting 1910 wordt
in herinnering gebracht, dat zij die verlan
gen, by de zee-militie te worden ingedeeld
zich iu de maand October moeten melden
of opgeven by den Burgemeester der Ge
meente, voor welke zij als loteling ontreden.
Hel Hoofdbestuur der vereeniging Volks
onderwijs" beeft aan de afdeelingsbestureu
een circulaire verzonden, betrekking heb
bende op het wetsvoorstel betreffende een
wijziging van de Wet tot regeling van het
Lager ouderwijs, welk voorstel ten doel heeft,
aan het meer uitgebreid Lager onderwijs
meer subsidie van Rykwege te verleenen.
De circulaire wyst er op, dat het wenscbe-
ljjk is, dat „Volksonderwijs" haar opmer
kingen dienaangaande spoedig kenbaar maakt,
zoodat het noodig zal zijn iu de op 18 en
19 September te houden Algemeene verga
dering te Groningen daarover van gedachten
te wisselen.
De Kamer van Koophandel eu Fabrieken
zal Donderdagavond ten Raadhuize een open
bare vergadering houden.
Do heer G. H. Veeostra, Hoofd der open
bare Lagere school te Soest, is benoemd tot
onderwijzer aau de Rijks-normaalinrichliug te
Amersfoort.
Bij de gister gehoudou her-examens voor
de Hoogcro Burgerschool zyn toegelaten tot
de eerste klasse: A. Antonyssen (Hilv.)J.
A. J. Derman (Buss.); H. Druinis (Dreda)
J. W. de Druijn (Puiten); E. van Doom, (Hilv.);
H. A. de Groot (Batavia)J. Doste/ ineijer,
(Amersfoort)D. Sandbrink, (Veeneud.) J. van
der Steur en II. H. Winkler (Amersfoort).
Afgewezentwee
Do examens voor de hoogore klasse wer
den heden voortgezet.
Mejuffrouw F. A. Kemna is benoemd tot
onderwijzeres aan de li. K. school te Enschede.
Omtrent bet nieuwste werk van de hoer Willem
Wernicke schrijft de correspondent, te Zeist van het
„Ulr. Dbld." aan zyn blad
Tegen Zaterdagavond half negen was aangekon
digd om op Oud-Seyst uitte voeren .lietOogsten",
cantate voor gemengd koor, sopraan en lenor-aolo
met orkest, van Willem Wernicke, woorden van
Gerda vau Ede, orkest-arraiigemeut van G. Bikkers,
kapelmeester van het 5e regiment infanterie. De
regen viel in stroomen en het bezoek was uiteraard
niet groot. Hoewel de uitvoering op het plein zou
plaats vinden, was do regen zéo hevig, dat execu
tanten en toehoorders hun toevlucht zochten in de
ruime eetzaal van bet Eeihuye. Ofschoon dus de
zaal niet bijzonder geschikt was voor een dergelijke
uitvoering, schikte men zich en bet concert werd
beschouwd als een generale repetitie, hetwelk den
directeur-componist aanleiding gaf, nog enkele wen
ken te geven.
Het werk schildert eeu werkdag op het land in
den oogsttijd. Na een inleiding van bet orkest, bet
aanbreken van don dag wedergevende, waarin men
de leeuwrik hoort fluiten en de in-trumenten den
hoorder in stemming brengen, van<t een koor vau
arbeiders aau. Een vlugge, vroolyke melodie, als
beurtzang behandelt, klinkt en arbeiders en arbeid
sters roepen elkindor toei „Op 't pad! Op 't padl
Naar 't rype korenveld I" eu vrooljjk klinkt het
„Ja, ja, wij gaan meel" der arbeidsters. De arbeiders
roepon een huuner toe„Klaas, sla niet te dralen
wat doe je by den put", e:i vertellen ons, dat Klaas
aan zijn Liesje denkt. De arbeidsters hebben mede
lijden en willen niet, dat Klaas zoo geplaagd wordt.
Zingende gaat da arbeid voort, totdat om twaalf
uur de werklieden en werksters gaan rusten.
Evenals in de „Jaurgetydeu" van Haydo komt nu
oen beurtzang voor sopraan, solo en koor en Klara
zingt een soort ballade. Deze bevalt den hoorders
zöo goed, dat een arbeider (tenor-solo) Klaas uit-
uoodigt tot een andere ballade, waarvan het koor
het refrein herhaalt.
Na de rust begint het werk weder, totdat tegen
den avond het Angeluksklokje klept en allen ne-
derknielen en tiet koor een „Gebed" zingt. Het slot
koor zingt den lof van den veldarbeid en allen
wekken elkander op om den lof van Schoonoord
(de plaats der tentoonstelling) to zingen.
Het werk is behandeld in den trant van de „Jaar
getijden" van Haydo, n>tnieli)k wat den opzet be-
trelt, namelijk het gedeelte waar Lucas eu Hiinn-
cheu hun soli zingen. De muziek is frisch eu hoe
wel op aomuiige punten aan andere werken herin
nerend, aangenaam voor het gehoor. Over her ge
heel is zy in overeenstemming met de woorden. De
soli, respectievelijk uitgevoerd door mevr. Vis en
den heer Koers, uit Amsterdam, werden vry goed
gezongen, hoewel nog eenige repetities bepaald noo
dig waren geweest. De pianopartij was gearrangeerd
door den heer G. Bikkers eu werd door zyn musici
van het 5e regiment uitgevoerd, en lang niet on
verdienstelijk. De hobo-solo, welke de sopraan be
geleidde, was bijzonder lraai.
Heel frisch eu flink was ook de herhaling in
koor van de refreinen der ballade. Plechtig en vol
klonk het Gebed. De woorden van mej. Üerda vau
Ede zyn lang niet onverdienstelijk en toouen, dat
de dichteres meester is over dn taal en goed voor
muziek weet te schrijven. Naar wij vernemen, zullen
dichteres en componist in nadere betrekking tot
elkanr komen. Dit kau leiden tot samenwerking van
dichteres en componist en de mogelijkheid bestaat,
dat de kunst hierdoor gebaat kan worden. Wij
herinneren bier aan de innige samenwerking tus-
schen wijlen G. A. Heinze en mevrouw Heinze—
Bérg, wa»raau belangrijke muziekwerken hun oor
sprong te danken hebben, als Die Auferslebung,
Die Evëenschleier, Die Heilige Caecilia, enz., waar
de beide echtgenooten heerlijke werken tot staDd
brachten.
De directie van den heer Wernicke was o.i. wat
druk, maar dit z»l wel veranderen als met de jaren
meer bedaardheid zal komen.
Het kwam ons voor als bebeersebte hy zyn uit
voerders nog niet volkomenmaar wij moeten ook
niet vergeteD, dat do beer Wernicke werkte met niet
aan elkander gewend zijnde krachten. Het koor was
voor deze gelegenheid bij elkander gebrachte krach
ten, waarvan velen zelden of nooit iu een dergelijk
werk van grooter uitgebreidheid hadden gezongen.
Dit in aanmerking genomen, mag wen niet te streng
oordeeleu niet alleeu, maarden directeur-compoDist
een woord van hulde niet onthouden. Wy zijn
verlangend, dit werk nog eens le hooren, in een
flinke za<l, waar het geluid der ruim 600 zangers
en zangeressen niet al te zwaar klinkt en waar ook
de solisten meer op hun gemak ^ullen zyn. Alles
te zamen genomen, mogen w\j vaststellen, dat het
werk een goeden indruk op ons maakte en wy
hopen, dat de beer Wernicke nog menig schoon
toonwerk zsl voortbrengen.
Dr. A. J. K. Garjeanne is benoemd tot
leoraar aan de Rijks Hoogere Burgerschool
te Venloo.
Van de 1969 militie-plichtigen uit Noord-
Holland worden ingedeeld te Amersfoort 158
bij het 5e regiment infanterie, 12 bij het le
regiment huzaren en 21 by bet le regiment
velu-artiilerie.
In de tweede helft van September komen
zy in dienst ais zoogenaamde najaarsploeg.
Door den Minister van Oorlog is bepaald,
dat dit jaar by elk bataljon infanterie een
proef zul worden genomen met het verstrek
ken van een tweetal modellen rijgschoenen
aan een zeventig miliciens, die 16 Septem
ber onder de wapeuen komen. De vetlede-
ren rijgschoenen, waarmede een proef is
genomen, hebben niet voldaan, zoodat tot
een nieuwe proel met ander schoenwerk
is overgegaan.
De «Tielsche Ct." bevatte gisteren de of-
ficieele bekendmaking van den Burgemees
ter aldaar, dat, blijkens telegram van den
commandant van het veldleger van gisteren,
de manoeuvres dit jaar zyu afgelast.
Let wel, de leger- manoeuvres in de
Betuwe, die op 20 en 21 September zouden
worden gehouden.
Omtrent de divisie- manoeuvres, met
de daaraan verbonden inkwartiering, zijn
tot hedenmiddag nog geen bevelen gegeven.
Deze zouden worden gehouden van 16 tot
18 September.
De regiments-manoeuvres zijn gister aan
gevangen, zy bet dan ook met afwijking
van bet oorspronkelijke plan.
Zoo werd het 7e regiment infanterie Za
terdag met spoed gezonden naar de leger
plaats bij Harskamp. Het 9e regiment, be-
halve het bataljon uit Utrecht, betrok gister
het kamp by Laren. Het le regiment ging
echtor niet nuar het kamp bij Zeist.
Zaterdag vergaderden de Voorzitters der
Gozondheids-commissiën mot de Inspecteurs
tier volksgezondheid ter bespreking van maat
regelen tegen cholera.
Ook daar was „betracht in alles reinheid
en gebruikt in geen geval water uit de vaar
ten" het Leit-motiv.
Maar kan hot dan wol door den beugel,
dat bakkersjongens de ovendweilen uitspoe-'
len in bet grachtwater 7
In weerwil van het zeer ongunstige weder
was de openings-samenkomst van de Neder-
landsche Tentzendmg gisteravond heel goed
bezocht.
Ds. H. J. Couvée, uit Amerongen, leidde
de oefening naar aanleiding van Lucas 14:
16—24 en had tot tekst zijner rede de laat-
ste drie woorden van Joh. 21 22.
De tont met haar gemakkelijke banken,
goede acetyleen-verlicbting ensievigen bouw
is zeer gerieflijk ingericht en biedt ruimte
voor een 2900 menscben.
Hot Bestuur der vereeniging en dat Van
bet plaatselijk comité zit op een der drie
wagens, welke tot vervoer der tent dienen,
doch die op smaakvolle wijze is gemaskeerd.
Gister is hier opgericht een Neutrale ge
heelonthouders-zangvereniging, welke zich
ten doel stelt, door middel van den zang te
propageeren voor geheelonthouding. Zij
zal daartoe haar medewerking verleenen op
alle vergaderingen en uitvoeringen waar
voor geheelonthouding wordt gepropageerd,
leder kan lid zijn, die zich onthoudt van
allo alcoholhoudende dranken als genotmid
del.
Men kan zich opgeven aan de adressen,
in nevenstaande advertentie genoemd.
Programma van het concert bij gunstig
wetler hedeuavond te half acht te geven op
het terras van „Amicitia" door het staf-
muziekkorps van het 5e regiment infanterie,
Directeur de hper G. Bikkers.
1. Umbria, marcia railitare Belati.
2. Ouverture „La Muette de Portici" Auber.
3. Iu lausotiiger Nacht, Walzer Ziehrer.
4. Graude fantaisie sur des motifs de
1' opéra „Oarmeu" Bizet.
5. Ouverture „Euryanthe" Weber.
6. Sextuor de l'opéra „Lucie de Lam-
mermoor" Donizetti.
7. Méditation sur le Ier Prélude
de Bach Gounod-Bikkera.
8. Grande fantaisie sur des motifs de
l'opéra „L'Etoile du Nord" Meyerbeer.
De Koninklijke vereeuiging «Het Neder-
landsche Tooneel" zal hier 18 September
opvoeren „De firma Bonardon", tooneelspel
in drie bedrijven, uit het Fransch van
Georges Mitchell, met Jan C. de Vos in de
titelrol.
Het nieuwe stuk heeft een heel goede
Pers.
Een reusachtig kegelfeest wordt opgetuigd
te Amsterdam, waar van 12 tot 27 .Septem
ber in „Bellevue" internationale wedstrijden
worden gehouden.
De Nederlandsche Centraal Spoor doet op
het oogenblik een proefneming met een
bijzondere koppeling liarer rails, om bet
schokken der rytuigen tegen te gaan. Daar
toe heeft zy op het baanvak Utrecht—De
Bilt, ongeveer ter hoogte van de halte
Groenekansche dijk, over een groole lengte
nieuw spoor ingebracht eu dit gelegd vol
gens het in Engeland gebruikelijke systeem,
waurby het dreunen der spoorwagens op de
lasschen nagenoeg geheel wordt weggenomen.
De votrdeelen van dit systeem zijn duide
lijk te merkende practyk moet loeren of
op den duur die voordeelen bestendigd blij
ven. Mocht bet blyken dat de nieuwe raii-
ligging hüjveud voldoet, dan zal zy ook
worden toegepast op de andere lijnen der
De aanbesteding van hot retraite-huis bij
Birkboven zul plaais hebben in October of
begin November.
De raming zou wezen ruim drie ton.
Een rangeerder der H. IJ. S. M. bad hier
Zaterdagavond het ongeluk, met de rechter
hand bekneld te raken tusschen twee wagens.
Arts Morren verbond hem.
Gister viel een werkman van het in aan
bouw zynd Rijks-opvoeJiugsgesticbt.
Dr. Groneman verleende de eerste hulp
en deed den patiënt, die beide schouder
bladen kneusde, overbrengen naar het St.
Elisabeths-gasthuis.
Aan het Commissariaat van politie zijn
voor de rechthebbenden terug te bekomen:
een vulpenhouder, een sabelkwast, een wit
metalen slotje van een armband, een honde-
zweop, een porteraonnaie, eeu ceintuur en
een oorbelletje.
In den nacht van Zondag op Maandag is
te Barneveld ingebroken by den slager W.
Een bedrag van f 129 en een rijwiel werden
gestolen.
Verdacht werd E! J., die vroeger daar in
