Stadsnieuws.
Maar voorat willen we aantoonen, waarom
hier moet worden gesproken over electrischen
arbeid.
Men denkt allicht, dat de gebruiker van elec
trischen stroom aan de olectriciteitsfabriek de
kosten van den stroom betaalt, en niets is min
der juist dan dat. Zoo meent menigeen, dat bij
bij de Directie van de waterleiding (omdat per
hoeveelheid berekend wordt) de h o e v e e 1 b e i d
water betaalt, die verbruikt is; eenig nadenken
vestigt er de aandacht op, dat er hier ie lande
i6o veel water is, dat het dwaas zou zijn, het
water nog te betalen.
Wij betalen aan de waterleiding dan ook den
arbeid, die er noodig is otn het water,ineen
bepaalden toestand vao reinheid, te brengen tot
aan de aftrapkranen in onze woning.*)
Wij merken hierbij tevens op, dat het water
wel gebruikt, maar niet verbruikt wordt;
want al zouden wij ill het water verkoken, dan
zou het toch nog in den vorm van waterdamp
in de lucht zijn en deze waterdamp moet op
den duur w;der als regen neerslaan en te eeni-
ger tijd vanzelf weer bij het pompstation komen,
waarheen bel langs nutuurlijken weg vloeit en
waarvandaan het langs kunstmatigen weg wordt
opgepompt.
Wij behoeven bij de waterleiding geen arbeid
te verrichten om het water terug te brengen
naar het pompstation, omdat de natuur dit
werk voor ons doet.
In de electrotechniek wordt de electriciteit in
de centrale opgepompt (onder spanning gebracht)
en door goed geïsoleerde geleiders naar de ver-
bruiksplaatsen gevoerd, om vandaar weder nuar
de centrale te worden teruggebracht, alwaar een
hernieuwd oppompen pluats vindt.
Daar lucht een slechte geleider is en omdat
iedere geleider aan den doorgang van electriciteit
tegenstand biedt, moet de electriciteit naar de
centrale kunstmatig worden teruggestuwd.
Men moet zich voorstellen, dat de geheele
wereld éen zee is van electriciteit, waaruit het
electrisch pomptoestel (dynamo) zooveel onder
druk brengt, als er ieder oogenDük noodig is.
Drukt de machine meer weg dan er op een
gegeven oogenblik wordt.verlangd, dan stijgt
de druk, waaronder de electriciteit staat en dan
moet men de machine direct minder werk laten
doen, om te voorkomen, dat de druk te hoog
oploopt.
Dikwerf beBtaat de verkeerde opvatting, dat
een electrische gloeilamp stroom verbruikt
en toch is dit niet waar. De stroom wordt door
den gloeidraad van een gloeilamp geperst;
die gloeilamp biedt tegenstand nan den doorgang
van den stroom; de wrijving van de electriciteit
tegen de moleculen van het gloeilicbaam is
oorzaak, dat de gloeidraad warm en daardoor
lichtgevend wordt.
Wij allen weten nog wel uit onze kinderjaren,
dat een koperen spijkertje, snel langs een wollen
lap gewreven, brandend heet kan worden ge
maakt; dat wrijven konden we niet lang vol
houden, omdat de spieren door den verrichten
arbeid moede werden.
Het zal nu duidelijk zijn, dat wij aan de
electriciteitsfabriek moeten betalende hoeveel
heid arbeid, die er noodig is om den elec
trischen stroom door onze verbruikstoestellen
te persen.
Wij willen onthouden, dat wij nooit elec
triciteit verbruiken, doch den arbeid om
electriciteit voort te stuwen, kortweg gezegd
den electrischen arbeid.
Voordat wij zullen trachten duidelijk te maken,
wat onder de eenheid van electrischen arbeid
moet worden verstaan, willen wij eens het geval
denken, dat aan iemand wordt gevraagd, wat
hem moet worden betaald om een berg zand
boven op ons dak te brengen.
De man zal onmiddellijk inlichting verzoeken
over de hoeveelheid zand, die op het dak zal
moeten worden gebracht, en over de hoogte van
het dak.
Het ligt toch voor de hand, niet waar, dat de
arbeid, dien de man moet verrichten,afhankelijk
is van hel gewicht, dat hij moet verplaatsen en
de hoogte, waarop hij het moet. brengen. Als
wij het iets wetenschappelijker willen uitdrukken,
dan zeggen we, dat (mechanische) arbeid wordt
uitgedrukt in Kilogrammen en Meters.
Brengt men bijv. 25 K.G. gewicht 3 Meter
boog, dan beeft meD een arbeid verricht van
25 x 3 is 75 Kilogram meter (verkort KGM).
Duet man dien arbeid in 1 seconde, dan verricht
men 75 Kilogram-meter-seconde, hetgeen on be
grijpelijkerwijze den naam „paarde k r a c h t"
heeft gekregen.
„Onbegrijpelijkerwijze", want het arbeidsver
mogen van een paard is ongeveer 40 KGM per
seconde en ten tweede is kracht gansch wat
anderB dan arbeid en dus zou men beter
kunnen zeggen „paardearbeid", want k r a c b t
maal we.g (en dus nietulleen kracht) is arbeid.
Vergelijken we weder de hoeveelheid water
per seconde met den electrischen stroom en den
druk, waaronder hel water staat, met electrische
spanning, dan kunnen we zeggen:
electrische arbeid is spanning maal stroom
en daar de eenheid van spanning de Vilt
en de eenheid van stroom de Ampère is,
volgt daaruit, dat de eenheid vao electri
schen arbeid is de Volt-Ampère.
In de plaats van het woord Volt-Ampère
heeft men aan de eenbeid van electrischen ar
beid den naam gegeven van den bekenden Na
tuurkundige Watt.
Wordt de arbeid van éen Watt gedurende
'•en uur verricht, dan spreekt men van éen
Watt-uur.
Men rekent in de practijk zelden met een
Watt-uur, omdat deze eenheid onpractisch is, en
maakt gebruik van de honderd of duizendmaal
zoo groote eenheden nl. het Hecto .att-uur
(HWU) ol het Kilowatt-uur (KWU).
Eveneens gebruikt men als eenheid van ar
beid per seconde in lu-t algemeen meer de
1000-maal zoo groote eenheid, de Kilowatt.
Feitelijk betaalt men behalve den arbeid,
ook de rente (en dergelijke uitgaven) ovei de
kapitalen, welke in de inrichting zijn vastgelegd.
In het kort herhalend, krijgen we dus
de eenheid van mechauischen arbeid per
seconde is de paardekracht (PK).
Wordt die arbeid gedurende éen uur gele
verd, dan spreken we van een paardekracht-
uur (PKU).
In de electrotechniek gebruiken we als een
heid van arbeid per seconde de Walt of de 1000-
maal grootere eenheid, de Kilowatt.
Wordt de Walt, respectievelijk de Kilowatt,
gedurende éen uur geleverd, dan spreken we
van Watt-uur, resp. Kilowatt-uur.
Een moderne electrische gloeilamp met een
lichtsterkte van ongeveer 32 kaarsen, zooals deze
door de Nederlandsche fabrieken worden ge
maakt, gebruikt laten we zeggen 40 Watt.
Brandt zulk een lamp éen uur, dan verbruikt
zij 40 Watt-uur.
Betalen wij aan de electriciteitsfabriek voor
1000 Watt-uur dat ib éen KWU, 20 cent, dan
kunnen er, zooals een eenvoodige deelsom toont,
25 van die lampen éen uur lnng branden en
kost dus hel branden van éen zoo'n lamp éen
uur lang */s vaQ éen cent.
Bij stoommachines spreken wij altijd van
paardekracht en zeggen bij v.deze of die machine
heeft een vermogen van 100 PK.
Daar dit velen wellicht zal interesseeren, willen
wij hier mededeelen, dat de arbeid van 1 PK
is 0.736 KW. altoos theoretisch gesproken,
want wij hebben een machine van 100 PK, dan
kunnen wij, door aan die stoommachine een elec
trische dynamo (electrisch pomptoestel) te kop
pelen, geen 100 maal 736 is 73 600 Watt of 73.6
KW. electrischen arbeid verkrijgen, want een
deel van den arbeid is noodig om de wrijving,
die bij de ronddraaiïng ontstaat, te overwinnen,
zoodat wij in dit geval over niet meer dan 65
KW. electrischen arbeid zullen kunnen be
schikken.
Zoo ontstaan ook arbeidsverliezen, indien wij
electrischen arbeid willen gaan omzetten in me
chauischen arbeid en om dus een mechanischen
arbeid van 1 PK of 736 Watt te krijgen, zullen
wij aan de machine, die elsctrischen arbeid in
mechanischen arbeid omzet, meer Watt moeten
toevoer.m.
De practijk leert nu, dat aan goede toestellen
(genaumd electromotore«)> die in staat zijn elec
trischen arbeid om te zetten in mechanischen
arbeid, voor ieder PK, die moet worden gele
verd, ongeveer 850 Watt moet worden toege
voerd.
Nemen wij het geval, dat iemand door mid
del van electrischen arbeid, die de plaatselijke
electriciteitsfabriek levert, een electromotor van
10 PK wil doen werken, dun zou hij theoretisch
10 maal 736 Watt, is7360 Watt of 7.-16 KW moe
ten aankoopen. Maar met het oog op de ver
liezen, die bij de omzetting van electrischen
arbeid in mechanischen plaats vinden, heeft hij
niet 7.36 KW, maar gewoonlijk 8.5 KW noodig.
Berekent de electriciteitsfabriek de KWU voor
kracht tegen 8.5 cent, dan verbruikt dus de
vol belast werkende electromot or van 10 PK per
uur: 8.5 maal 3.5 cent is 72.25 cent
Oogenschijnlijk lijkt dit bedrag zeer hoog;
maar men bedenke, dat de tarieven van de
electrische centrales voor de groot-verbruikers
veel lager zijn (tenminste wanneer een zeker
minimum-verbruik is gegarandeerd) sommige
electrioiteitsfabrieken verkoopen de eenheid wel
voor 4 cent.
Buitendien werkt een motor zelden gedurende
langen tijd achtereen vol belast en bij slechte
belasting wordt het electrisch arbeidsverbruik
per PK niet veel grooter.
Afgezien daarvan verbruikt een dergelijke
motor per maand niet meer dan 10 cent aan
smeerolie en verlangt hij geen bedieningsperso
neel; het wertnig is zóo eenvoudig, dat de
jongste werkman het zonder eenig bezwaar kan
aan- en stilzetten.
Er zijn in ons land dan ook reeds duizend
tallen electromotoren in gebruik.
Op het in extenso vermeld adres van de
«Uuvchtsche Waterleiding Maatschappy",
waarin o.m. wordt beweerd, dat bet besl-iit
(van den Gemeenteraad) tut aanleg en exploi
tatie oener gemeentelijke waterleiding in
strqd is met de ih een beschaafde maatschappij
gangbare begrippen van moraal en goede
trouw", komen Burgemeester er- Wethouders
in 'agister den Raadsleden toegezonden schrij
ven met kracht op tegen die qualificatie, te
meer «omdat de concessionarisse zelve tijdens
de onderhandelingen, die sedert 1905 gevoerd
zijn, het standpunt heeft ingenomen, dat de
tegenwoordig geldende concessie haar niet
een uitsluitend recht van concessie gege
ven heeft. In haar schrijven van 9 Juni 1905
verklaarde zij zich bereid, nieuwe werken
aan te leggeu en schreef zij, dat het billijk
is, dat tegenover de aanzienlijke fniancieele
offers aan haar een waarborg worde gegeven,
dat do vruchten dier opofferingen haai' niet
worden onttrokken. Die waarborg" zoo
luidt de brief' verder »ligt in bet verlee-
nen eener uitsluitende concessie voor een
eenigstins uitgebreid ttjdpeik".
Ook wijzen B. en W. andere onjuiste voor
stellingen in het adres aan en zy schrij veu o.a.
Niet de Gemeente, doch de concessionarisse
heeft, blijkens haar schrijven van 3 Maa:-}
1910, de onderhandelingen afgebroken.
Niettegenstaande een verzoek van uw ver
gadering, wilde de concessionansse haar voor
stellen betreffende de vaststelling der nieuwe
concessie niet langer handhaven dan lot 15
April 1910. „Na dien datum"zoo schrijft
zij «zullen derhalve i de Gemeente èu
tie concessional isse ten opzichte der bedoelde
voorgestelde wijzigingen geheel vrij tegenover
elkander zijn. Mocht het Gemeentebestuur
evenwel na den 15 April 1910 nieuwe^onder
handelingen wenscben aan te knoopen
onze Maatschappij, dan zal deze bereid g
vonden worden, daartoe mede te werken
Zij stellen dan ook den Raad voor, te
b 1. Op grond van art. 31 der concessie,
verleend aan de Ut.echtsche Waterleidtng-
Maaiscbappü.sCompaguie des eaux d Utrecnt
tot den aanleg en de exploitatie eener drink
waterleiding uitdrukkelijk uit te spreken dat
deze concessie-voorwaarden geen uitsluitend
reebt tot den aanleg en de exploitatie eener
Uriukwatei'leidiug aan de genoemde Maal-
schappij verieenen en dat uit deze concessie
voorwaarden geen verplichting voor de Ge
meente voortvloeit om zich van het aanleggen
en exploiteeren eener eigen gemeentelijke
drinkwuterh idmg te onthouden
II. afwijzend te beschikken op het adres
van de Utreehtsche Waterleiding-Maatschappij
«Compagnie der eaux d'Utrecbt", dd. 'li
December 1910.
Mejuffrouw B. F. G. Neven, verpleegster
io hit Wilhelmioa-gasthuis te Amsterdam,
is thans óok gediplomeerd als kraamvrouwen-
verpleegster.
Haar voornemen is, zich binnenkort hier
ter stede te vestigen als particulier verpleeg
ster.
Kapitein W. E. van Dam van Isselt, van
den Generalen stat gedetacheerd bij het Ie
regiment vuld-artillerie, gaf in het jongste
nummer van «Allen Weerbaar" een Nasein ift
op zijn reeks artikelen in welke de vraag
werd behandeld een ec'ut militaire vraag
van den dag op welke wijze ons klein
land in een toestand kan geraken waarbij
onmiddellijk op alle bedreigde punten
van kust- en landgr -nzen de noodige afdee-
lingeu van voldoende sterkte gereed staan
oi.i den indringer krachtig te bestrijden.
We bevelen de lezing van dat Naschrift,
waaruit een tVissche wind ieder belangstel
lende tegenwaait, ten zeerste aan.
Kolonel-inteodaut C. F. Ouwerling, inten-
daut der Nieuwe Hollandsche Waterlinie, is
op zijn verzoek gepensionneerd ter zake van
langtiurigen dieust.
Kapitein W. J. J. Hasse.lbach, van het 10e
regiment infanterie, is bestemd om op te
treden als commandant van de bij de 4e
divisie op te richten mitrailleur-sfdeeliug.
Luitenant O. A. R. Bijleveld is Dinsdag to
Utrecht beëedigd als reserve-luitenant bij het
le regiment veld-artillerie
Bij het Rijks-op voedt ugsgesticht, aan den
Berg, is werkzaam gesteld als adjunct-direc
teur rar. A. A. van der Veen, thans commies
ter directie van de Rijks-werkinrichtiugen te
Veen huizen.
Wel verbizend aciueel is het Padviuders-
costuum, dat tie heer L. Hommer heden
ree-Is etaleert in ziju magazijn.
De das is nog wel wat heel mooi, de
handschoenen moet men maar wegdenken
maar 't geheel geeft toch al een vrij goed denk
beeld.
Amersfoort krijgt binnenkort weer een
nieuwe zaug-vereenigiugeen R..K. Mannen
koor.
Aanstaanden Dinsdag wordt de stichtiugs-
vergaderiug gehouden.
Half Augustus wordt, vermoedelijk op «Birk-
hoven", een zangersfeest gehou len door de
Cbr. zaug-vereeuigingen van den Noord- en
den Westrand der Veluwe en uit Amersfoort
en omstrekensatru-n een 20-tal.
Albert Vogel komt aanstaanden Dinsdag
avond weer voordragen.
Behalve Multatuli, de voor hem geschreven
mono-drama's «Seideravond", door Carry van
Bruggen, en »De maecenas", door Jobau de
Meester.
Twee weldadigheids-soirees in éen week,
't is haast te veel voor het kleine klompje
menschen dat bier al deze dingen moet
steuuen. Ongeveer '160 kaarten waren dan
ook slechts genomen.
Toch heeft ook de muziekavond ten bate
van de afdeeling Amersfoort der centrale
vereenit;ing voor kinder-herstelliogs- en va-
cantin-kolouie?, Dinsdag in »Amicitia" gege
ven, een ook financieel bevredigend resul
taat gehad, vooral ook door den verkoop der
programma's.
Heel goed bedacht was wel de gelegenheid
om in de pauze zich te kunnen opgeven
als lid der aideeliog van deze vereenigiog,
die zoo onzegbaar veel nut doet en heel
handig wist de yverige Secretaris, de heer
A. B. van der Klein, in zijn openingswoord
een i isporing te vlechten om alsnog lid te
worden een goed woord, op 't juiste oogen
blik gesproken, vindt altijd een goede plaats
en velen gaven dan ook gehoor aan de uit-
Doodiging.
Treffend ook was 't, dat alleen dames de
met groote zorg gekozen zeer talrijke num
mers van het programma ten gehoore brach-
d, bloemen, hun .ongeboden, w.ren
daMoï ™TbSonder 'mogen wel gonoemd
mej. Cramer, uit „i't utrecht,
diefde0 vr|f goed bezette zaaf vergastte met
SL voordrachten, prachtig van kelt", on-
"'Da'tifpdv'lUeftó 1»' mttgaaijn van
den heer Mollis Klein, ».rd ook voor deae
soiree welwillend afgestaan.
Aan de Centrale boterrulin werd Dinsdag
Rijks-controle.
Da nrtis was f 1.3b a ïi.ti.
Bii de hedenochtend ten Raadbuize ge-
h„ÜL aanbesteding voor de
')9 Q15 Kilo Probsteier haver ten behoeve
o'de pairden der Gemeept-mnigtog. tvaar-
van te leveren 26 Januari 11458 KG. Mts
Juli 11457 K.G.,werdingeschreven iUsvolgt.
J Sinnige te Amersfoort, voor f3.84 pet 50
KO N V. stoomolieslagerij en graanhandel
van J. van V.llenhoteo, te Amersfoort, voor
buitenlaodsche haver, wegende 55 K.U.,
per Hectoliter, f 7.58 per 100 IS.O.,
Probsteier haver, wegende 48/49 K.G. per
H f f7.40 per 100 K.G. Deze pryzen zyn
bedoeld voor de eerste leve.it,f op 28 Jat nari
1911 ïoor de tweede levering np 15 Juli
1778 de IOO K.G.. G. A. van Loo, te
Amersfoort, f3.80 per 50 K.G.; M. vao da
Bunt, te Nijkerk, f3.90Va Pel' K-G-'
L van Nieuwenhuizen, te Amersfoort, vol-
gens monster A f MJ>/, per 50 K.G., vol-
gens monster B f3.80 pet' 50 K.G.
De gunning is aangehouden.
Bij het sloopingswerk voor den verbouw
van het hotel restaurant «Birkhoven viel
de hear W. G. Klomp zóo ongelukkig van
een schuurtje, dat hij den rechterpols brak.
Een matrons van H. M. wachtschip te
Willemsoord, reeds sinds Juli van verlof achter
gebleven, is door de recherche hier aange
houden en ter beschikking gesteld van de
militaire autoriteit.
In éen dag kan men een boom vellen, die
een eeuw noodig had om te groeien.
T7it den omtrek.
De commissie, welke te Baarn een concert
gebouw trachtte op te richten, heeft moeten
afzien van dit plan wegens gemis aan vol
doende belangstelling.
Van de benoodigde f80 000 droeg zij
verreweg het leeuwendeel bij en zelfs nadat
onder-aandeelen van f 100 verkrijgbaar wer
den gesteld, bleef er een f15000 ongeplaatst.
Ook te Zeist wordt thans een Padvinders-
korps opgericht.
De groote nationale en Provinciale
Landbouwtentoonstelling te Amersfoort.
Het goede voorbgsld door de Staten der
Provincie Utrecht gegeven, is door den Ge
meenteraad van Amersfoort nagevolgdook
dit college heeft, ter tegemoet koming in de
kosten, die noodwendig gemaakt taoeten
worden voor de groote nationale en Provin
ciale Landbouwtentoonstelling, die van' 25
tot 31 Juli op hot landgoed «Birkhoven' te
Amersfoort zal worden gehouden vanwege
het Genootschap voor Landbouw en Kruid
kunde te Utrecht, evenals de Provinciale
Staten, f1000 subsidie toegestaan, zoodat het
Genootschap thans mag zeggen den steun
van allo offlcieele lichamen te hebben ver
kregen. Bovendien verheugt men zich in de
sympathie en belangstelling van Z.K.H. den
Prins der Nederlanden, die het Beschermheer
schap der tentoonstelling heeft willen aan
vaarden. Zoo werkt alles mede om deze
tentoonstelling te doen slagen.
De verschillende commissiën zijn druk in
de weer om alles voor te bereid men reeds
hebben zich op eerste aanvrage verschillende
Besturen genegen verklaard, aan de exposities
deel te nemen, zoodat men al verzekerd is
van inzendingen uit Friesland, Noord- en
Zuid-Holland, enz.
Het staat nu vast, dat de Centrale stieren-
keuring, die jaarlgks in het einde van Juli
plaats beeft, in 1911 zal worden gehouden
te Amersfoort op het terrein der tentoon
stelling op den dag, waarop de inzending
van vee uit de Provincie plaats vindt Niet
alleen zal men dan dus het beste tentoon
stellingsvee uit Utrecht bijeen zieD, maar ook
de meest waardevolle stieren, die in den regel
ter centrale keuring worden ingezonden. Deze
combinatie verhoogt niet alleen de aantrek
kelijkheid van de tentoonstelling, maar is
ontegenzeglijk ook in het belaDg van de
Utrec'utsche stierenhoudors.
Op de dagen waarop de Veetentoonstelling
wordt gehouden, zullen keurverzamelingen
fokvee uit andere Provinciën waar, evenals
in Utrecht, hoofdzakelijk het zwartbont Hol-
landsch slag wordt gefokt ter bezichtiging
aanwezig zijn, zoodat de Utrechtscbe fokkers
en zij, die niet in de gelegenheid zijn de
groote Veetentoonstellingen elders te be
zoeken, meer in de nah'jheid van het centrum
