Zaterdag 18
Februari 1911.
uEN.
rveld
1AGD.
er 5 ons.
JBORG,
^OLA's.
No. 7934.
60e Jaargang.
23, Telefoon 217,
seten,
BAARN
Holler usstra at
Telephoon 15.
ren koers en
do gunstig
I! iningen.
nis, dat het
»j
MAND, ZF.ITTER
ER, enz.
rlia.
ILKPRODüCTEN
arderwijk
ran den Bovenkamp
elkproducten.
2nd in flessehen
Karnemelk,
ontrole f 1.60.
Bj de botsing kreeg
ig en verwondingen
dat ht, dat ik dood
wustzijn kwam, lag
spieren en doctunen-
nroo mijn ring, hor»
mijn kofier, die niet
heer als zijn eigen-
n ik na beschrijving
lij zal ook mijn an-
eegenomen.
veel later uit, want
:en in een hospitaal,
dood en leven. Een
een groot bedrag aan
jn vest had genaaid,
dacht ik er aan wat
ad te New-York las
Harras. Volgens de
loordehetgeen me
bedrieger, die mij
apiereo bediend, wbb
n, hetgeen niet zoo
e signalementen op
teld zijn en op meer
had ongeveer myn
zelfde kleur van
badgezien, zou wei-
«cidekt, maar nu
wel met mijn pas
Wordt vervolgd.)
AMERSFOORTSGHE COURANT.
FIRMA A- H VAN CLEEFF
AMERSFOORT.
Verschijnt Dinsdag Donderdag- en Zaterdagmiddag. Abonnement per 3 maanden/"l.
franco per post f 1.15. Advertentiën 16 regels CO centelke regel meer 10 cent. Bij regel-
abonnement reductie, waarvan tarief op aanvraag kos'eloos. Legale, officieële- en onteigenings-
advertentiën per regel 15 cent. Reolames 1—5 regels f 1.25, elke regel meer f 0.25. Groote
letters naar plaatsruimte. Bewijsnummers naar buiten worden in rekening gobracht en kosten
evenals afzonderlijke nummers 10 cent.
Rij advertentiën van buiten de stad worden de ini,as,s«erko5ten in rekening gebracht. Postbus 9.
KORTEGRACHT 9
Telefoon 19.
KENNISGEVINGEN.
WETHOUDERS
BURGEMEESTER
AMERSFOORT,
letteude op het nantnl personen, die overl910nog
niet de plaatselijke directe belasting naar het inko
men betaald hebben,
maken belanghebbenden opmerkzaam op art. 7
der Kieswet, in 't bijzonder op de bepaling, dat voor
de bevoegdheid tot het kiezen van leden van den
Gemeenteraad vereischt wordt, dat zij, die niet krach
tens een aanslag in de Rijksbelastingen aanspraak op
kiesrecht hebben, hun aanslag in de plaatselijke di
recte belasting naar het inkomen op I Maart, a. s. ten
volle moeten hebben voldaan, oogeaclii de betalings
termijnen, voorkomende op de nauslagbiljetten.
Amersfoort, 16 Februari 1911.
Burgemeester en Wethoudors
voornoemd,
De Burepmepster,
WUIJTIER8.
De Secretaris,
J. G. STENFERT KROESE.
De BURGEMEESTER van AMERSFOORT
Brengt ter kennis vun de ingezetenen dezer
Gemeente, dat het door den Directeur van 'e
Rijks directe belastingen, enz. te Utrecht execu-
toor verklaard kohier no. 12 van de
Personoele Belasting
over het dienstjaar 1910 aan den Ontvan
ger van 's Rijks directe belastingen alhier is
ter hand gesteld, aan wien ieder verplicht is,
zijnen aanslag op den bij de wet bepaalden voet
te voldoen.
Gedaan en op de daarvoor gebruikelijke plaatsen
aangeplakt te Amersfoort den 18 Februari 1911.
De Burgemeester voornoemd,
WUIJTIERS.
De BURGEMEESTER van AMERSFOORT
brengt, ingevolge mededeeling van den Burge
meester van Soest dd. 15 Februari 1911, no. 76,
ter kennis van belanghebbenden, dat zich in
die gemeente een geval van MILTVUUR heeft
voorgedaan.
Amersfoort, 18 Februari 1911.
De Burgemeester voornoemd,
WUIJTIERS.
De BURGEMEESTER der Gemeente AMERS
FOORT
brengt, ter voldoening aan de aanschrijving
van den Commissaris der Koningin in de Pro
vincie Utrecht dd. 16 Februari 1911, 4e afdee-
linb no. 710/497, ter kennis van belanghebben
den, dat in de Gemeente Kamerik een geval
van MILTVUUR is voorgekomen.
Amersfoort, 18 Februari 1911.
De Burgemeester voornoemd,
WUIJTIERS.
Kerk en Staat.
De propaganda-vergadering van den Ned. Pro
testanten Bond, Donderdagavond in „Amicitia"
gehouden, was zeer druk bezochtde groote zaal
was bijna geheel gevuld met eeu gansch ander
publiek dan de gewone bijeenkomsten van den
Bond in het gebouw der Remonstrantsche ge
meente pleegt te bezoeken.
Ds. Hooykaas sprak een kort inleidend
woord, waarin hij deed uitkomen, dat deze ver
gadering aan deze plaats werd gehouden om niet
alleen geestbeambten, doch ook anderen te kunnen
bereiken.
Prof. dr. D. B. Eerdmans, uit Leiden,
wenschte te spreken over „De hedendaagsche
Staatkundige toestand en de Godsdienst" en zeide
ongeveer
In oozon tijd is alleszins reden voor de com
binatie van beide onderwerpen. Immers sinds
eenigen tijd is in ons land een rechtzinnige stroom
to voorschijn geroepen door raenschen van een
bepaalde godsdienstige gedachte.
Er zjjn er, die meenen, dat dit niet zoo belang
rijk is, als het voor 't uiterlijk wel schijnt.
Er bestaat in ons land een soort middenstof, die
geenszins rechtzinnig, doch vooral niet radicaal
js, en niet links, maar rechts kiest. Kozen zij
links, dan waren wij Opoedig uit het moeras en
werd de liberale meerderheid hersteld.
Toen in Amsterdam II do keuze stond tusschen
een kerkelijk uian en een sociaal-democraat,
heeft de middenstof, aangespoord door het
„Hdbld.". .den kerkelijke helpen kiezen. Oude
geest, de man van 1903, werd daardoor niet
gekozen. En het gevolg hiervan was, dat te
Utrecht de vrienden van Oudegeest wraak namen
op jhr. Roëll en er dus twee zetels verloren
gingen.
Dit bleek ook te Haarlem, waar de Vrijz.-
democratische Wethouder mr. Thiel werd ten
val gebracht, ten bate van de rechtsche partijen.
Wie belang stollen in den vrijzinnigen gods
dienst motten dit vraagstuk goed onder do
oogen zien.
Godsdienst en politiek moeten niuts met elkaar
gemeen hebben, zeggen de liberalen, die meenen,
dat aan alle Staatsburgers vrijheid moet
gelaten; daartoe zoeken zij al hetgeen de men
schen verbindt en willm zij alle twistappels en
oorzaken van verdeeldheid weglaten en raken
zij om alles ter wereld vooral niet aan het gebied
van den godsdienst, waarop zóo veel verdeeld
heid heerscht. Juist de liberaal is geneigd, te
erkennen, dat de godsdienst welken hij belijdt,
niet de eenig goede is en laat dien over aan het
particulier inzicht.
Een clericaal kan zulk een zienswijze natuurlijk
nooit toestaanhij immers gelooft te behooren
tot de eenig ware kerk, waant te bezitten het
ware geloof en meent, dat het in den Staat
slechts goed kan gaan als allen binnen het
gebied van zijn kerk zijn gebracht.
Toen een poos geleden de vraag ter sprake
werd gebracht of aan onze Universiteiten niet
moest gedoceerd kerkelijke dogmatiek, zeiden
de kerkelijken, dat dit zeer noodig wasdoch
de Roomschen en de Gereformeerden en de
Hervormden wenschten ieder hun eigen dog
matiek en de heer Heemskerk heeft nu een middel
uitgedacht om deze zaak, waarmee de coalitie
geen raad weet, uit de wereld te krijgen.
Om na te gaan hoe we thans geraakt zijn
onder de o .erheersching der clericalen moeten
we terug gaan.
Er is een tijd geweest waarin de Nederduitsch
Hervormde kerk was de Staatskerk, waarin
openbare ambten all een konden bekleed door
leden dier kerk en alle andersdenkenden niet
alleen waren uitgesloten van die ambten, doch
ook niet gelijke rechten hadden, o.a. geen hiërar
chische inrichting, geen bisschoppen, geen semi
naria een belangrijk deel van het tegenwoordig
clericaul element mocht volgens het Placaat
van 1730 zelfs niet samenkomen.
Eerst door de Fransche revolutie kwam wat
meer gelijkheid; immers zij gaf gelijkheid voor
de wet aan alle burgers en zóo kon in 1799 het
seminarie te Warmond worden geopend. De
eerste bisschop werd eerst gewijd in 1850.
In 1848 kwam Thorbecke met de liberalen
aan het bewind en dit niet zonder moewerking
van de Katholieken, die breedgezinden noodig
hadden en van de puriteinen niets konden
verwachten, en in het zelfde jaar werd in de
Grondwet neergelegd het weder-instellen der
bisdommen, h' tgeen geschiedde bij de allocutie
van Maart 1853. Dat instellen der vijf bisdom
men was een donderslag bij helderen hemel,
welke de April-beweging tot gevolg had eo
Groen van Prinsterer fel deed toornen iu den
„Nederlander". Doch de bisdommen bleven en
sedert dien dag is het Katholicisme hier te
lande toegenomen, zoowel in uiterlijk als in
staatkundigen invloed. De gemoedelijkheid der
pastoors is reeds lang verdwenen en over de
geestelijkheid is vaardig geworden het jezuïtisme.
De gebouwen, die overal verrijzen, toonen de
innerlijke kracht en de groote macht der Ka
tholieke kerk.
Thorbecke vond dit alles zeer onbedenkelijk
en zag er geen kwaad in. Katholieken steunden
trouw de liberalen althans in de gemengde
vrijheid dan menige districten; Rome laat zijn
menschen meer Calvinistische secte, mits de
godsdienst maar niet in gevaar komt en zij dus
niet gaan lezen of leeren al wat hun onder de
hand komt. En aangezien de liberalen nu juist
het geestelijk leven vrij wille hebben, voelden
de clerus wel, dat er gevaar dreigde en zorgde
zij er voor, dat de Katholieken ge9n dag langer
meegingen met de liberalen dan noodzakelijk
was.
Sedert de stichting der Republiek was de
Hervormde kerk tevens de Staatskerk en de
Staat had dan ook het oppertoezicht over de
kerk, dus ook over de predikants-bsroeping, over
de kerkelijke vergaderingen en over de kerke
lijke reglementen.
Maar ook toen reeds was er een klein aantal
geestdrijvers, meestal geïmporteerd uit Vlaan
deren, welke de meening verbreidden, dat
alleen heil was te vinden als ieder zich onder
wierp aan de streng-Calvinistische leer.
In den beginne liet de overheid hen begaan,
tot <le geschillen te hoog liepen en in 1618 de
Groote nationale synode te Dordrecht moest ge-
houd n, welke ten g-*volge had de veroordeeling
der Remonstranten, de verbeurdverklaring hun
ner goederen, enz.4Wel zou die synode om de
drie jaar worden gehouden, doch de overheid
waagde zich slechts eens en niet weer daaraan
en verbood zelfs verdere Nationale synodes. Doch
als een kerkeraad weigerde uit te voeren hetgeen
de overheid beval, dan greep deze in met sterken
arm.
Düt is geweest de tijd van ons land in al zijn
breedheid, die nog wordt genoemd de Gouden
t\jd. Toen werd gezorgd, dit de geestdrijvers
onder den duim werden gehouden. Men praat
en schrijft wel van het Calvinisme en de kuost,
het Calvinisme en de wetenschap, het Calvinisme
en de volkskrachtdoch het Calvinisme is ach
terop.
DAt was de tijd van d° Pilgrim fathers, de
tijd waarin de geleerden uil heel Europa naar
onze universiteiten kwamen, de tijd van het
vrije woord, toen hier de boeken werden ge
drukt die eldere niet mochten verschijnen, de
tijd van bloei en grootheid voor het kleine
Holland.
Na den Franschen tijd, toen Kerk en Staat
werden gescheiden, dook het verzet der Calvi
nisten weer opdoch in de kerkelijke besturen
zaten nog de mannen, die doorzuurd waren van
den geest van breedheid en die niet toelieten
de streng-Calviniste leerstellingen.
Omtrent 1850 kwam in ons land op een rich
ting op godgeleerd gebied, welke men noemt
de moderne en die het geloof in overeenstem
ming wil brengen met het denken; doch de
menigte begreep de moderne predikanten niet,
begreep bun taak niet en achtte hen ongeloo-
vigen. Eerst in 1867 kreeg de moderne richting
zoetjesaan medezeggenschap in kerkelijke zaken
een menig liberaal tueende hiermee een verba
zend goed werk te hebben gedaan.
Doch sedert den dag waarop het kerkelijk
kiesrecht is ingevoerd, is de meerderheid rechts
gaan stemmen en heeft zij in de kerkeraden
menschen gebracht, die er vroeger nooit in
hebben gezeten. Stad na atad, dorp na dorp werd
bezet door clerlcale predikanten.
De belangstelling der liberalen in kerkelijke
zaken verflauwde; zij deden niet meer mee, het
geen nog erger was dan dat zij er zich tegen
hadden verzet; het intellect bleef veraf staan.
Het achtte de kerk een eerbiedwaardige instel
ling, doch wel wal geanliqueerd. En de clerica
len hinderden hen niet; in het staatkundig
leven stemden dezen altyd links, alleen in het
kerkelijk leven rechts.
Doch dat zou anders worden. De Ned. Her
vormde burger kou geen invloed oefenen op
den Staat, die hem immers controleerde. Na
i'5 jaar telkens er weer op wijzen, eerst door
Groen, daarna door Kuyper, werd ook Staat
kundig rechts gestemd.
Toen kwam de scheuring en de doleantie.
Toen ook achtte Rome den tijd gekomen om
niet meer de liberalen, aan wie het alles te
danken had, te steunen, doch de wet te stellen.
Aanvankelijk mislukten de pogingen om saam
te gaan met de Calvinisten, doch op den duur
kwam dit er toch vanin de laatste jaren was
de coalitie zelfs vrij goed, al is 't ook van Pro-
testantsche kant niet alles zuiver, zooals thans
wjer bleek uit de vergadering van de Chr. his
torische unie.
Feitelijk is dus dit gebeurd de liberalen heb
ben eerst Rome groot gebracht en daarna het
Protestantisme vrij gemeakten toen deze twee
kiuderen op eigen beenen konden staan, hebben
zij hun verzorger op straat gezet.
Dit stuk historie heeft meer voeten in de
aard dan de middenstof wel bedenkt. Kr is ge
schoold een clericaal kiezerskorps, dat telken
dage wordt gevoed door de kleine Pers.
De tegenwoordige toestand leert, dat er nog
beden een nauw verband iB tusschen de kerke
lijke positie en de staatkundige gezindheid in
een district. Dit doet de vraag rijzen of bet
liberale dogma scheiding van Kerk en Staat
wel volkomen juist is.
Vooral ten plattelande treft dit. Het district
Zierikzee omvat het geheele eiland Schouwen.
In de stad zijn 2 vrijzinnige predikanten, op
het eiland is er 1alle overige predikanten zijn
orthodox. Toch ia mr. Patijn gekozen en wel
met een goede meerderheid. Dit komt omdat
de toestand nog niet lang bestaat, omdat de
verschillende dorpen tot voor kort liberale pre
dikanten haddm, die de huidige liberale kiezers
opvoedden. Doch waar thans aan iedere ortho
doxe predikant een Christelijk school vast zit,
zal dit vroeg of laat wel anders worden.
In het district Dordrecht hebben bij de laat
ste verkiezing de liberalen een goede meerder
heid verkregendoch te Dordrecht was aan
wezig een door liberale predikanten opgevoede
kern, een bende van uitgelezenen, die de orga
nisatie van het district leidden. Ware dit niet
het geval geweest dan ware de overwinning niet
geweest aan de vrijzinnigen. Ook lo Assen, Alk
maar, Brielle, Deventer, Emmen, Helder en
Leeuwarden vindt men die nawerking.
In 25 jaar tijds kan zoo'n plaats zoo veran
deren, al gaat het ook zeer geleidelijk. De vrij
zinnige predikanten bedanken de een na den
ander vuor bet beroepde bakker en de slager
verdient daardoor niets aan dominé en zij weten
te bewerken, dat een vreedzaam man wordt be
roepen, di echter al heel spoedig den heelen
kerkeraad rechtzinnig maakt en óok de Ge
meenteraad naar rechts weet te brengen. Dan
heeft men de overheersching, welke we onlangs
nog zagen te Puttershoek.
Zóo wordt de volksgeest gevormd onder voor
gang van de geestelijkheid.
Verkeerd is het, te denken, dat we daarmee
niuts te maken hebbendat het goed is, politiek
blind 'e zijn voor deze dingen. Niet goed is het,
dat het program der Liberale unie slechts 11
woorden wijdt aan de geestelijke verSorging en
wel: „bij de voorziening in de geestelijke be
hoeften worde gestreefd Daar vereenvoudiging",
Nóg eeavoudiger? 't Is bijna niet denkbaar.
Maar 't doet ons zien, dat feitelijk nog voortleeft
bet begrip, dat men slechts heeft te maken met
kennis, met volksontwikkeling.
De liberalen gaven bet onderwijs; Lager,
Meeruitgebreid Lager, Middelbaar, Hooger, Tech
nisch, enz. En de examens; veel examens. Ik
ken een Hoogere Burgerschool waar de jongens
leeren van 's ochtends 6 uur tot zij naar bed
gaan; zij slagen allemi&lvoor het eind-examen
maar als zij aan de Universiteit komen, kunnen
ze geen drie bladzijden lezen; eigenlijke kennis,
wetenschap, begaafdheid hebben zij niet.
Wat geeft men den mensch voor zijn leven
door alléén onderwijs? Maakt men daardoor
alleen de maatschappij sterk en krachtig Neen,
aan het leven is wel degelijk een geestelijke
kant. Niemand zal misprijzen, dat kennis wordt
aangebrachtdoch met kennis alléén komen wa
er niet. De geestelijke behoeften mogen niet
nóg meer vereenvoudigdwant daardoor zullen
de clericalen nog gemakkelijker overwinnen.
We moeten nu, na 40 jaar van liberaal régime,
gaan begrijpen, dat het gebied, dat door de kerk
wordt betreden, niet kan voorbij gegaan zonder
schade te brengen.
Telkens wordt in de Pers gevraagd, welks
wetten een Minister tot stand bracht. Indien
een oppermachtig dictator eens alle wetten
maakte, in 12 of 16 deelen, en hy zou missen
den steun om ze uit te voeren, wat zou er van
terecht komen? Als de menschen de wet niet
in hun ziel gevoelen, vermag zelfs zoo'n dictator
de samenleving niet te regelen. Als we ons
allen eens wat meer wilden houden aan de
regelen van het mijn en het dijn, wat zouden
politie en justitie vermogen? Eeu wet moet op
komen uit de gezindheid, die bij de meerderheid
aanwezig is, wil die wet kunnen ingrijpen in
het leven. Dit leert ons, dat, als de maatschappij
afdwaalt van de zedelijke gebondenheid, zij te
niet gaat.
De anarchitisohe en de socialitische toekomst
staat is eerst mogelijk ala de menschen zóo hoog
zedelijk zijn, dat zij allen de wetten in zich
omdragen.
Het zit niet alleen in weten, in kennis, maar
óok in de voorziening in zedelijke behoeften. En
daaruit volgt, dat we de kerk niet mogen prijs
geven zonder terecht te komen bij hst clerics-