Advertentiën.
FLEHITË,
stuks) als hot ware «ouranten van dien tijd,
in welke hij zich evenzeer toonde een man
van ongemeene geestesgaven en ongekend
genie.
Hij hunkerde naar vrijheid, welke hem
was de adem van zijn levenzoo niet de
vrijheid van den rijke, dan die van den be
delaar. Drie malen weigerde hij een kardi
naalshoed omdat hij wist zich niet te zullen
thuisgevoelen in het gareel.
Wat zuinigheid was, wist hij niet. Een
genie is gewoonlijk een slecht financier en
tevens een lastig mensch op deze wereld.
Evenals Shakespeare en Cervantes moest
hij telkens geld aannemen, van bisschoppen
zoowel als aanzienlijke vrouweneen mis
stand der 16e eeuw, die pas drie eeuwen
later kon verbeterd, sedert Walter Scott een
behoorlijk honorarium bedong voor zijn ge
schriften. Wel leefde hij min of meer royaal,
doch ook voor zijn stadiën had hij kostbare
uitgaven te doen, zoowel voor zijn biblio
theek als voor zijn correspentie met groote
mannen.
Voor de schoonheid der natuur had hij
evenmin als Socrates een oog; bij een tocht
over de Alpen heeft hij niets gezien, doch
wel een gedicht geschreven over den ouder
dom.
Na een korte pauze behandelde spr. de
hoofdvraag: hoe stond Erasmus tegenover
de Reformatie en tegenover Luther en waar
om stond hij zóo en niet anders tegenover
beiden de hoofdvraag, omdat hij er veel
over is gesmaad, ook in later dagen.
Om deze vraag goed te kunnen beant
woorden, moeten wij haar splitsen in twee
deelen en vragen in hoever stond Erasmus
op èen lijn met de Reformatieen in hoe
ver verschilde hij er mee.
Hij stond op èen lijn met de Reformatie
op de eerste plaats omdat hij even goed als
Luther een open oog had voor de gebreken
der kerk in zijn dagen, welke hij weinig
anders beschouwde als een soort heidendom,
waarin de afgoden hadden plaats gemaakt
voor heiligen.
Op de tweede plaats was hij een Bijbelsch
man en zijn standpunt was een Bijbelsch
standpunt. De Bijbel was hem de kenbron
hoor alle ware theologie. Elke theologie,
die buiten den Bijbel om gaat, heeft geen
waarde, schrijft hijduidelijker spreekt God
tot ons uit de gewijde boeken dan Hij tot
Mozes sprak uit de wolk. Daarom drong hij
steeds zoo aan op de studie van Grieksch
voor het Oude- en Latijn voor het Nieuwe
Testament. Daarom ook voelde hij zoo wei
nig voor ccelibaat, al waardeerde hij het,
omdat het, evenals de ontvangenis onbijbelsch
is. De By bel is hem de alfa en de omega
voor alle theologische studiën en ook voor
een Christelijk leven en hij wilde den Bijbel
weer maken tot een volksboek.
Hiermee gaat gepaard zijn strijd tegen de
scholastieken, die hun redeneeringen stelden
tegenover de mystieken, die het menschelijk
gevoel den boventoon geven en wier hoofd
vertegenwoordigers zijn Bernard van Clair-
veaux en Thomas van Aquina, wiens wijs
begeerte nog wordt geleeraard door prof.
De Groot. Hij heeft de scholastieken gehaat
en bestreden en was te veel man van de
daad en van het practische leven dan dat
hij zich kón vereenigen met al hun gerede
neer; doch met dat al stond hij niet onbe
vangen tegenover scholastici. Hij heeft hen
verketterd, gehaat, den hals gebroken; hij
kende uitstekend de kerkvaders, doch lang
niet de scholasticihij was geen man van
dogmatiek, doch van zuiver Bijbelsch leven;
hij was te zeer man van de practijk dan
dat hij al dat geredeneer en al die spits
vondigheid en al dat getheologiseer kon be
grijpen; hij had daarvoor een te hoogen
dunk van den Bijbel, dien hij vergeleek bij
het hemelsche manna en hij had wel het
meest op met het Nieuwe Testament omdat
het Oude niet zoo hoog staathij maakte
de tegenstelling tusschen vorm en wet met
wezen en inhoud.
Hij verklaarde den Bijbel op allegorische
wijze en achtte den letterlijken zin meer
voor ketters en heidenen en den allegori-
schen meer voor ingewijden. In een zeer
oude Schriftverklaring reeds uit de
dagen van Jezus, evenals men een tekstver
klaring van Homerus heeft uit de dagen der
Grieken is een zin gelegd, dien de Bij-
bel niet had en deze nuchtere verklaring
was Erasmus niet voldoende.
Twee punten zijn er waarin hij met de
Hervormden op éen lijn staat en wel het
hekelen van den toenmaligen toestand der
kerk en het steunen op Bijbelsch standpunt.
In hoever dan verschilde hij met de Re
formatoren
Op de eerste plaats door zijn groote ver
eering van de autoriteit der kerk van Rome,
voor welke hij steeds in grooten eerbied
boog.
Al had hij nóg zooveel waardeering voor
de Bijbelboeken dan was hem dit nog niet
voldoende en hij voegde dan ook Luther
toehoe kunt gij zoo onvoorwaardelijk
vasthouden aan den Bijbel, waar anderen
twijfelen aan de macht van den Bijbel, of
zoo het heetiedere ketter vindt er zijn
letter.
Daarom juist riep hij de kerk te hulp
daarin had hij gelijk, want de Bijbel is geen
objectieve macht en daaruit blijkt het goed
recht van het standpunt der vrijzinnige Pro
testanten, die zich noch ophangen aan een
kerkelijke macht, noch zich buigen voor
i Bijbelmacht.
Een tweede punt van verschil is het
eigenaardig karakter zijner moralistische
vroomheid, een vroomheid die niet diep
ging, die hem eigenlijk een geestverwant
deed zijn van den Nieuw-Tcstamentiscben
Jacobus, een vroomheid die zich openbaarde
in daden van liefde en bij welke het aan
kwam op een goed, rein leven. Maar toch
oneindig hooger staat de mystieke vroom
heid van Luther.
Een derde verschilspunt is zijn vrees voor
de invoering der nieuwe leer. Hij vreesde,
dat de R.K. ker keerlang zou hebben afge
daan en er een nieuwe zou komen met nieuwe
leerstukken, met behoud echter van oorlogen
en twisten. De tijd heeft hem gelijk gege
ven.
Het is te begrijpen, dat hij, die wist, dat
dogmatiek de ontwikkeling tegenhoudt, niet
kón meegaan met Luther, den dogmaticus,
Ten vierde was Luther hem te zeer volks
man. Erasmus daarentegen was de aristo
craat der studeercel en kon daardoor niet
dulden het populaire optreden van Luther
en zijn volgelingen (Andreas Bodensteiii van
Cannstadt e, t. q.) die hij dweepers noemde.
Erasmus was een gematigd hervormer en
leidde met zorg het werk, dat hij heeft voor
bereid en bestuurdhij wantrouwde alle
lawaai en geestdrift en had een afkeer van
geweld.
Hij is eindelijk, door zijn vrienschap met
het pauselijk Hof en het Engelsche konings
schap, er toe gekomen, de pen op te nemen
tegen Luther, ofschoon hij te gelijk al het
mogelijke deed opdat deze zijn recht kreeg,
gehoord werd en niet werd verbrand. Zoo
lang mogelijk heeft hij dien pennenstrijd
uitgesteldmaar eindelijk toch heeft hij hem
aangebonden en wel op een zeer licht aan
tastbaar punt en wel over de vrijheid van
den menschelijken wil. Luther leerde, dat de
mensch niet verantwoordelijk is voor zijn
goede en zijn kwade daden, doch dat alles
afhangt van Gods wileen quaestie, welke
altijd nog niet is opgelost. Erasmus schreef
over den vrijen wil, een boek, dat werd toe
gejuicht door den Paus en Hendrik VIII.
Luther antwoordde met een boek over den
knechtelijken wil waarin hij heel uit de
hoogte schreef, dat we den vrijen wil wel
kunnen postuleeren, doch niet bewijzen en
waarin hij den raad gaf, niet te oordeelen
over dingen, waarvan men geen besef heeft
een eeuwenoude quaestie, waarover reeds
in de 5e eeuw Augustinus streed met den
Britschen monnik Pelagius.
Erasmus is nooit naar behooren gewaar
deerd. Wij nemen het hem kwalijk, dat hij
er niets voor voelde, door beulshanden te
worden omgebracht; maar mogen we hem
dat kwalijk nemen in onzen tijd van afbre
kende en niet-opbouwende critiek. Neen, we
moeten het in hem vvaardeeren, dat hij eer
lijk genoeg is geweest om te zeggen, dat
hij niets voelde voor een martelaarschap. Hij
was geen droomer, geen ziener, geen mysti
cus; hij was de verpersoonlijking van het
genie. Hij is gezwicht voor de omstandig
heden van zijn tijdmaar wie onzer doet
dat niet in onzen tijd
Niet neerhalen, moeten we hem, niet met
minachting op hem neerzien, doch juist hoog
houden moeten wij dezen grootsten van onze
groote landgenooten, die leefde in een tijd
zóo moeilijk, dat het ons om met Bus-
kun Iluet te spreken niet betaamt een
oordeel te vellen over het gebruik, dat hij
heeft gemaakt van zijn buitengewone gaven
terwijl hij, naar het Bijbelwoord, was ver
zekerd in zijn gemoed.
Slechts drie maal heeft een vernuft als het
zijne de wereld beheerschtPetrarca in de
14e, Erasmus in de 16e en Voltaire in de
i8e eeuw.
Prof. Lindeboom heeft aangetoond, dat
Erasmus wel degelijk zichzelf durfde zijn
hij verkondigde noch de leer der transsub
stantiatie, noch de Protestantsche opvatting,
doch zijn eigen leer.
Van dezen grooten man trachtte ik U
een korten indruk te geven en U te doen
begrijpen met welken maatstaf hij moet en
ook mag gemeten worden. Zijn tijd was een
zeer ongunstige en hoogst moeilijke omstan-
heden bonden hem aan alle kanten. Indien
hij niet had gestaan tegenover I.uther, het
religieuse genie bij uitnemendheid, dan zou
hij ook niet zóo in de schaduw zijn gebleven.
Erasmus' standpunt heeft even goed recht
op waardeering als dat van Luther en het
past ons niet, uit de hoogte neer te zien op
zijn moralistische vroomheid, want die vroom
heid was eerlijk, was persoonlijk, en heeft
tot in onzen tijd iets te zeggen om het
leven te verheffen en te reinigen.
Als ondertitel op het programma van
Specnhoff's »Kleintooneel>staat»'t Is anders»
en 't is ook anders dan toen hij vroeger
hier kwammaar of de verandering een
verbetering is, durven we niet verzekeren.
Speenhoff heeft wel beter geschreven dan
«De Bruyn en Zn.«, een zedespel in éen
bedrijfSpeenhoff, die 't zoo goed kan, die
soms de menschen zóo weet te roeren, heeft
wel beter gezongen dan Zaterdagavonden
in de charge op het ontwerp-Tariefwet
kwamen soms wel aardige zetten even om
den hoek kijken, doch deze klucht, waarop
de verwachtingen zóo hoog waren gespan
nen, was weinig kluchtig en ging uit als
een nachtkaars.
De eerste rang was bijna geheel, de tweede
rang geheel bezet.
Hopen we voor den heer Speenhoff, dat
het inderdaad anders wordtbeter, meer
genietbaar voor een publiek, dat iets anders
wenscht dan would-be grappen.
Van heden tot en met Nieuwjaarsdag
hebben vele winkeliers hun toonkasten be
schikbaar gesteld om daarin, namens het
A. D. C., aanschouwelijke propaganda te
maken.
Zoo zagen we een beeld van een haard
staan en daarnaast de ernstige vermaning:
deze haard kost niet zooveel geld als ge in
éen winter weggooit aan sterkedrank.
't Is wel een hoogst leerzame les om
voor de zeer vele stuivers, die aan drank
worden vermorst, liever voeding, kleeding,
huisraad, enz. te koopen.
Aan de Mededeelingen der onder-afdeeling
Amersfoort en omstreken van de. V. P. N.
zij het volgende ontleend.
Het Bestuur zal zich in het beheer der
handelszaken, voor geregelde controle en
goeden gang van de bedrijven, doen bijstaan
door een accountant.
Eenige lezingen zullen worden gehouden
te Amersfoort en in omliggende plaatsen,
voornamelijk over den invloed van voede
ring en huisvesting op de eierproductie van
het pluimvee.
De maatregelen tot bestrijding van hoen-
derziekten en tot verbetering van de huis
vesting zullen worden voortgezet, waartoe,
in het belang der leden zelf, hunne bijzon
dere medewerking wordt ingeroepen.
Zoowel de benoeming van den heer Van
Wage, als van een accountant en verder
genoemde maatregelen in het belang der
onder-afdeeling waren reeds vroeger voor
bereid, evenals vernieuwingvan het Huis
houdelijk reglement.
Opnieuw zal worden getracht een oplos
sing te vinden, waardoor een goede, gere
gelde afzet van eieren wordt verkregen.
Ook door het Hoofdbestuur der vereeni-
ging wordt betreffende deze aangelegenheid
een onderzoek ingesteld over het geheele
land.
Inmiddels zal worden getracht, door het
zoeken naar eigen afzetgebied, misbruiken
in den eierhandel, waardoor de prijzen wor
den gedrukt, zooveel mogelijk te voorkomen.
Aan de Vrijdagavond door de schaak-club
«Amersfoort» gehouden simultaan-seance
namen 12 beoefenaren van het Koninklijke
spel deel.
Dr. Baudet, uit 's-Gravenhage, verloor éen
partij aan den heer j. Rinkel, speelde cen
remise tegen den heer Röhner en won tien
partijen.
De biljart-seance in café «Riche» gegeven
door prof. Smith, uit Amsterdam, had zeer
veel belangstellenden, die recht genoten van
de dikwijls onbegrijpelijk mooie stooten.
Ook werd een partijtje van 400 gespeeld
met een voorgift van 250, dat eindigde met
400—345, dus 95 punten voor de tegenpartij
inderdaad knap werk voor een amateur.
Bij den Zondag hier gehouden hockey
wedstrijd tusschen officieren van hier en uit
Utrecht, werd door de thuis-club verloren
met 25.
H. V. C. behaalde Zondag een 51 over
winning op O. D. O., uit Arnhem. De rust
ging in met 3—1.
Na rust was het spel bijna onafgebroken
op de Arnhemsche helft en alleen aan den
doel verdediger is het te danken, dat H. V. C.
niet nog meer puntjes maakte.
De wedstrijden van Quick en van Het
Vijfde gingen niet door.
Zaterdag, den laatsten dag dat de Kerst-
potten van het Heilsleger hier stonden, wer
den daarin gestort 4 guldens, 17 kwartjes,
52 dubbeltjes, 14 stuivers, 6 halve stuivers,
164 centen en 15 halve centen.
In het geheel brachten ze gedurende de
drie dagen op f47.95, waarbij ongeveer het
zelfde bedrag kon gevoegd van de welda
digheids-voorstelling in de bioscoop «De
Arend».
In den avond van Tweeden Kerstdag zul
len weer op verschillende plaatsen jn de stad
de Kerstboomen prijken met hun versierin
gen en mooie lichtjes en wachten kinderen
weer menige blijde verrassing.
De ruim 500 leerlingen van de Zondags
scholen der Ned. Hervormde gemeente
komen weer samen in «Amicitia»een goede
400 van de Zondagsschool in het Soester-
wegkwartier vieren het Kerstfeest in het wijk-
gebouw «Bethel» en flinke 200 in het wijk-
gebouw aan het Monnikenpadterwijl ook
in de Luthersche kerk voor de kinderen
der gemeenten van hier en te Baarn een
Kerstfeest is voorbereid.
Ook Kinderzorg en Heilsleger doen weer
het hunne.
De heer J. Boshuizen was met f 19 426
minste der 8 inschrijvers voor de wijziging
der infanterie-kazernes in verband met de
leger-reorganisatie.
De raming was f 20 100,
Aan het hoofd-bureau van politie zijn
voor de rechthebbenden terug te bekomen
twee zilveren lepels, in het huisvuil, en een
armband en een ceintuur, op den openbaren
weg gevonden.
De politie maakte proces-verbaal op tegen
een wielrijder die onderlangs Amicitia reed
en tegen twee fietsers, die zonder licht ped
delden.
Een man en een vrouw, bekend2 spiritus
drinkers, kregen gelegenheid om hun roes
uit te slapen.
Een gesignaleerde, die nog drie dagen
tegoed had, werd hier geknipt en brengt nu
zijn Kerstdagen door in 't gevang te Utrecht.
De studie van het verleden moet ons aan
sporen om, door een nuttig besteed heden,
de toekomst beter te maken.
Het comité verzoekt te melden, dat dr. A.
Dupont, geneesheer-directeur van het idioten-
gesticht «Lozenoord», bij Ermeloo, schrijver
van «Het huwelijk, een boek voor het
Christelijk gezin», is toegetreden als lid van
het Comité ter bevordering van geneeskun
dig onderzoek vóór het huwelijk.
PREDIKBEURTEN.
Eersten Kerstdag.
Evang. Luthersche kerk.
Voorm. 10V2 uur, dr. Toxopeus.
Remonstrantsche kerk.
Voorm. iol/2 uur, ds. Hooykaas,
Collecte voor Saloniki.
Doopsgezinde kring.
Geen dienst.
Gereformeerde kerk (Langegr.)
Voorm. 10 uur, ds. Donner,
Avond 5^2 uur, ds. Donner.
Gereformeerde kerk (Zuidsingel.)
Voorm. 10 uur, ds. Teerink.
Avond sl/2 uur, ds. Teerink.
Chr. Gereformeerde gemeente.
Voorm. 98/4 uur, godsdienstoefening
Avond 6 uur, ds. L. de Bruijne,
uit Bunschoten.
Vrije Gereformeerde gemeente.
Voorm. 9V2 uur- godsdienstoefening.
Avond 5 uur, godsdienstoefening.
Hersteld Apostolische gemeente.
Voorm. 10 uur, godsdienstoefening.
Avond 41/2 uur, godsdienstoefening.
Tweeden Kerstdag.
Evang. Luthersche kerk.
Avond 7 uur. dr. Toxopeus,
Kerstfeestviering.
Remonstrantsche kerk.
Geen dienst.
Doopsgezinde kring.
Voorm. lo'/g uur, ds. P. Glasz,
uit Utrecht.
Gereformeerde kerk 'Langegr.)
Voorm. 10 uur, ds. Donner.
Gereformeerde kerk (Zuidsingel).
Voorm. 10 uur, ds. VV. Meijnen,
uit Baarn.
Chr. Gereformeerde gemeente.
Voorm, 93/4 uur, godsdienstoefening.
Vrije Gereformeerde gemeente.
Geen dienst.
Hersteld Apostolische gemeente.
Voorni. 10 uur, godsdienstoefening)
Avond 5 uur, Kersfeestviering.
Bij de nieuwe brandweer bestaat gelegen
heid tot plaatsing van twee tydelyko brand
wachten, om eiken dag, des morgens tus
schen 5 en 8 en des avonds tusschen 10 en
12 uur, de brandwacht te betrekken aan het
politie-bureau.
Zij die hiervoor in aanmerking wenschen
te komen, kunnen zich aanmelden vóór den
12 Januari 1913, bij den Inspecteur van
Bouw- en Woningtoezicht. Kantoor West
singel 7, geopend eiken werkdag des mor
gens tusschen gl/2 en 11 uur, alwaar tevens
inlichtingen zijn te verkrijgen.
Oudheidkundig Museum.
Dagelijks te bezichtigen voor
niet leden ii f0.10.
Kosteloos des Dinsdags ran 10 tot 12 en
van 1.30 tot 3 nar.
