Donderdag )2
November 1914.
No. 8491.
64e Jaargang.
AMER2F00RTSCH1
Uitgave van de Naamlooze Yennootschap „De Amersfoortsclie Courant, voorheen Firma A. H. van Cleeff".
HOOFDREDACTEUR
P. J. rREDIRXZi
AMERSFOORT.
Verschijnt DinsdagDonderdag- en Zaterdagavond. Abonnement per 3 maanden fx.—
franco per post /1.15. Advertentien 16 regels 60 cent; elke regel meer 10 cent. Bijregel
abonnement reductie, waarvan tarief op aanvraag kosteloos. Legale, officieële- en ontelgenings-
advertentiên per regtl 15 cent Reclames 15 regels ƒ1.25. Bewijsnummersnaar buiten
worden in rekening gebracht en kosten evenals afzonderlijke nummers 10 cent.
Bij advërtentien van buiten de stad worden de incasseerkosten in rekening gebracht.
BUREAU:
ZORTECR4CHT 9.
Postbus 9.
KENNISGEVING.
GROENTEN- en FRUITVEILING
voor Amersfoort en omstreken.
Dinsdag 10 November.
Snijboonen 38 cent per 100. Knolselderij
5 a 13 cent per bos. Bleekselderij 14 cent
per bos. Prei 20 a 22 cent per bos. Spruiten
46 a 60 cent per ben. Spinazie 22 a 26 cent
per ben. Andijvie f 0.80 aft.— per 100.
Wortelen f 1.24 per 100 bos. Witte kool
4 a 9.5 cent per stuk. Roode kool 3.5 a 5
cent per stuk. Savoije kool 5.5 a 7.5 cent
per stuk. Bloemkool 4 a 11 cent per stuk.
Appelen 7 cent per pond. Stoofperen f 1.60
a 2.06 per halve H.L.
De voorgeschiedenis van
den oorlog.
Het Nutsbestuur heeft wel een zeer goed
werk gedaan door een alleszins bevoegde
als prof. dr. G. W. Kernkamp, uit Utrecht,
uit te noodigen, in den avond van den hon
derdsten dag van den huidigen oorlog hier
eens te komen uiteenzetten de reeks van
gebeurtenissen, welke moesten leiden tot den
oorlog, die thans zóo veel ellende brengt
in de Oude wereld.
Prof. Kernkamp, die een talrijk en zeer
aandachtig gehoor had, zeide ongeveer:
Wanneer ik de aandacht vraag voor de
voorgeschiedenis van den oorlog, die thans
woedt in een groot deel van Europa dan heb ik
daarbij niet de bedoeling, U hoofdzakelijk
te onderhouden over de gebeurtenissen van
den afgeloopen zomer, doch om uw aandacht
te vragen voor de gebeurtenissen in de
laatste 30 of 40 jaren, welke hebben geleid
tot de partijgroepeering der groóte mogend
heden, welke dezen oorlog zulk een onge
kend grooten omvang heeft doen nemen.
Men pleegt te zeggen, dat groote gebeur
tenissen hun schaduw vooruit werpen. Dat
dit in deze niet geheel juist is, hebben de
zeer velen ervaren, die in Juni of Juli voor
hun gehoegen op reis gingen en werden
overvallen door den oorlog. Maar toch ook
is er veel waars in 'dit gezegde, want als
we een voorwerp van aóhteïen 'belichten,
dan valt zijn schaduw er vóór en als we
achter de gebeurtenissen van de laatste 10
of 20 jaren gaan staan dan zien we thans
de reeks van opeenvolgende en samenhan-
gendg gebeurtenissen heel anders dan toen
we Ze beleefden en ze minder belangrijk
ons voorkwamen. Pas nu weten we, dat alle
draden samenliepen naar den zomer van
1 <414toen de oorlog uitbrak,-
Om te kunnen begrijpen hoe de partij
groepeering ontstond, moeten we terug tot
den oorlog van 1870 die het gevolg had het
ontstaan van het Duitsche Rijk en den af
stand door Frankrijk van Elzas en Lotharin
gen, de gebeurtenis van welke Gambetta
zeide »pensons-y toujours et n'en parions
jamais* en die zulk .een grooten wrok zette.
Hoe is na 1870 de -partijgroepeering ont
staan Er was geen triple alliantie of triple
ententewel was er de Drei Kaiser Bund,
welke een uiting gaf aan de goede verstand
houding tusschen de Keizers van Rusland,
Duitschland en Oostenrijk, doch geen ver
bond, dat berustte op de belangen dier mo
gendheden. Zoodra er iets bijzonders voor
viel, was elk dier Rijken geheel zelfstandig
zóo tijdens den Russisch-Turkschen oorlog
van 1877, door welke de Rusische invloed
op den Balkan aanzienlijk werd versterkt en
Bulgarije als Staat werd geschapen, waarte
gen Engeland zich onmiddellijk verzette,
zoozeer zelfs, dat in het voorjaar van 1878
een Engelsch-Russische oorlog dreigde tot
Duitschland tusschenbeide kwam en Bismarck,
als eerlijk makelaar, die zich tevreden stelde
met de provisie, beide partijen naar zijn
vermogen in alle trouw bediende. Ten ge
volge hiervan kwam in 1878 tot stand het
Congres van Berlijn, dat de grenzen der
Staten van het Balkan-schiereiland vaststelde,
Bulgarije aanmerkelijk verkleinde en aan I
Oostenrijk een militaire bezetting toestond 1
van Bosnië en Herzegowina.
Indertijd waren Pruisen en Oostenrijk
mededingers naar de heerschappij in de
Duitsche landen tot, door den oorlog van I
1866, Oostenrijk buiten Duitschland werd
gezet en daarvoor compensatie kreeg naar
het Zuid-Oosten. Tijdens den l'ransch-Duit- j
schen oorlog heeft Oostenrijk wel gepoogd
zijn positie te herwinnen, doch die oorlog
is zóo spoedig beslist, dat een ernstige po
ging niet kon ondernomen. In 1878 begon I
Oostenrijk zijn'nieuwe politiek in den Balkan
door Bosnië en Herzegowina te bezetten.
Toen hierdoor aan Rusland een spaak
in het wiel werd gestoken, nam Rusland dit
ter, die tot Engeland voortdurend beter.
Een van de redenen van Bismarck's aftre-
den was het niet-hernieuwen van het Her- I
verzekeringsverdrag. De jonge Keizer wan- j
trouwde Rusland, sneed den draad met
Petersburg door en onmiddellijk daarna 1
kwam de toenadering tusschen Rusland en 1
Frankrijk. In 1891 bracht een Fransch I
eskader een bezoek aan Kroonstad, waar de j
Czar aanhoorde de Marseillaiseen een
opperoflicier instemde met het Forme* vos
bataillons». Zoetjes aan onstond de Entente
en weldra sprak men van «nos amis et
alHés».
Tusschen 1870 en 900 waren dus ontstaan 1
de triple alliantie en daar, steeds scherper.
tegenover de entente, deze laatste echter nog
zonder Engeland.
zeer kwalijk. De Czar schreef een brief aan i In 1819 en 1890 bracht de tegenwoordige
Keizer Wilhelm, waarin hij hem categorisch Koning van Engeland een bezoek aan het
meedeelde, dat, bij verder steunen van de
politiek van Oostenrijk, Duitschland niet
langer kon rekenen op den goeden wil van
Rusland. De Keizer had liefst de vriendschap
aangehouden, doch Bismarck wist door te
drijven de meening, dat het Duitsche Rijk
niet langer kon zijn de slippendrager der
Russische politiek in het Balkan-schiereiland.
Bismarck schrijft in zijn Mémoires, dat hij
dien stap betreurde, omdat Duitschland en
Rusland zijn aangewezen op eikaars vriend
schap, doch dat hij niet anders kon advi-
seeren om Duitschland niet te doen vernederen.
Te gelijk zocht hij een verbond met Oosten
rijk, dat in 1879 tot stand kwam en de
kiem is van de triple alliantie en dat ten
doel had, elkaar zullen helpen als een van
beide wordt aangevallen. In 1882 groeide
dit door de aansluiting van Italië aan tot het
Drievoudig verbond.
Italië was sedert 1870 een volkomen een
heidsstaat, doch het had nog allerlei wrijving
met Oostenrijk, vooral om handelswegen naar
de omringende zeeën, welk wrijving evenwel
luwde, omdat de vijandschap tusschen Italië
en Frankrijk verscherpte.
Nu 1870 had Frankrijk geruimen tijd noo-
dig om zich te herstellen. Mede door toe
doen van Bisuiarck, die het wilde afbrengen
van zijn revanche-plannen, trachtte het zijn
aanzien in Europa terug te krijgen en wel
door koloniale politiek. In 1881 maakte het
zich meester van Tunis, dat vlak aan Algiërs
grenst, hetgeen een streep was door de re
kening van Italië, dat zich haastte, aanslui
ting te zoeken bij Duitschland en Oostenrijk,
waardoor in 1882 de triple alliantie tot
stand kwam.
Zoolang Bismarck de leidende Staatsman
bleef, dat is tot 1890, heeft hij er steeds
zorgvuldig voor gewaakt, dat de draad Ber
lijnPetersburg intact bleef. Hij wist zelfs
tot stand te brengen het Herverzekerings-
Hof te Berlijn er werden gloeiende toasten
uitgebracht op de wapenbroederschap, o.a.
in den slag bij Waterloo, waar door toedoen
van de Duitsche troepen de Engelsche den
Franschen vijand versloegen. Ilct was bo
tertje tot den boom en men kwam tot een
verdrag, waarbij allerlei quaesties op de
Oostkust van Afrika werden geregeld 4 het
protectoraat over Zanzibar werd verleend en
Engeland kreeg in ruil een deel van de kust
van Zanzibar tegen afstand van Helgoland,
dat, thans zeer versterkt, de monden van
Elbe en Weser beschermt.
Maar destijds stak Duitschland ook Enge
land nog niet naar de kroon als zeemogend
heid, koloniale mogendheid en industrie-staat.
De verhouding van Engeland tot Frankrijk j
en Rusland was in dien tjjd lang niet goed,
juist door allerlei belangenstrijd, vooral in 1
Azië, waar Rusland zijn macht trachtte uit
te breiden, en toen Rusland vasten voet j
trachtte te krijgen in Centraal-Azië, ver- 1
wachtte men een grooten oorlog tusschen
Engeland en Rusland, dat uit Afghanistan
Engeland wilde bestoken in Voor indië.
Tusschen Engeland en Frankrijk ging het
om koloniaal bezit in Tonkin, Anam, Sene-
gambië, langs den Niger, in Congo en Cen-
traal-Afrika, van West naar )ost, terwijl
Engeland door Cecil Rhodes zijn macht
trachtte uit te breiden van Kaapstad naar
Cairo, dus van Zuid naar Noord. De helan
gen kruisten elkaar evenzeer als de exploratie
wegen en toen in 1898 een Fransche expe
ditie onder Marcbant en een Engelsche onder
Kitchener elkaar bij Fashoda hadden ont
moet, dreigde gedurende 5 of weken een
Engelsch-Fransche oorlog.
Hoe is het nu gekomen, dat Engeland,
dat van 1890 tot 1900 nog allerlei mconings-
verschilleu had met Rusland en Frankrijk,
zich heeft gevoegd bij de triple entente?
Doordien het juist in den zelfden tijd dui
delijk is geworden aan de wereld, dat een
groote verandering plaats greep in de poli-
langer zich
tractaat, met Rusland, waarbij over en weer
werd, overeengekomen, dat een «welwillende
onzijdigheid* zou worden bewaard in geval j tiek van Duitschland, dat nic
Rusland door Oostenrijk dan wel Duitsch
land door Frankrijk zou worden aangevallen.
Duitschland zou dan de handen geheel vrij
houden.
Hoe zijn we nu gekomen tot de tegen-
woordigd constellatie
Ieder is er op uit, de rol van aanvaller
van zich af te schuiven en haar op te leg
gen aan de tegenpartij.
Wie in den huidigen oorlog de aanvaller
is, kunnen we nog niet beoordeeleneerst
veel later zal dit kunnen blijken.
Dan, de toestand is zoo gebleven tot 1890,
hét jaar waarin begint de persoonlijke regee
ring van Wilhelm II. Keizer sedert 1888, na
diens conflict met Bismarck, voortkomend
uit beider persoonlijke eigenschappen. Wel
heel juist de typeering van Bismarck
zeiven, dat hij, als oud werkpaard, niet in
éen span kon loopen met het jonge renpaard
eu de plaat in Punch» waarop Bismarck als
oude loods het schip van Staat verlaat en de
jonge Keizer dit zal sturen door de onrustige
wateren. De koers werd al dadelijk gewij
zigdreeds in het zelfde jaar 1890 werd de
verhouding tot Rusland 41 slechter en slech-
tot beslechting van de geschilpunten omtrent
Afrika werd in 1903 en 1904 gesloten, ten
gevolge waarvan onder meer Engeland voor
goed Egypte militair mocht bezetten en
Frankrijk de vrije hand kreeg in Marokko.
In 1907 volgde een verdrag met Rusland
waarbij alle quaestiën in Azië werden
beslecht en daardoor alle aanleiding tot wel
licht een reeks oorlogen werd weggenomen,
zulks in verband met den Russisch-Japanschen
oorlog van 1904. Destijds werd het eigenlijk
doel van dit verdrag niet zóo goed begrepen
als thans.
Van 1900 tot 1910 moest Rusland zijn
groot-Aziatische politiek laten varen en kreeg
het weer oog voor Zuidwest Europa, den
Balkan en een uitweg door de Dardanelles
Spoedig kwam daarbij het streven der
al sterker wordende Panslavistische partij,
welke er naar streeft om alle Slaven, zooal
niet onder de macht, dan toch onder den
invloed van Rusland te brengen, met Servië
als verst vooruitgeschoven post der Slaven
op het Balkan-schiereiland, front makend
tegen Oostenrijk-Hongarije en het Geratst-
nendom.
In die jaren, van iqoo tot 1910, is even
eens eenige malen bijna een oorlog ontstaan
zóo tusschen Frankrijk en Engeland over
de Marokko-quaestie, welke oorlog werd
voorkomen door het bezoek van den Duit-
sdien Keizer aan Tandzjir; en tegen Rus
land, dat 11a de revolutie-jaren en den oor
log met Japan niet bij machte was, zich
ernstig te verzetten. Heide geschillen werden
beëindigd bij het verdrag van Algeciras
van 1905.
In 1911 maakte Frankrijk een einde aan
den burgeroorlog in Marokko. Duitschland
deed den bekenden Panther-sprong voor
j Agadir cti weer dreigde een oorlog, zóo
ernstig zelfs, dat België zich voorbereidde.
(Jok deze oorlog werd voorkomen omdat
j Frankrijk meende, dat Rusland nog niet
I sterk genoeg was en Duitschland ten slotte
bakzeil haalde, omdat het geen oorlog wilde.
Ten slotte werd overeengekomen, dat Frank-
I rijk zou blijven in Marokko en Duitschland
een landstreek kreeg van Frankrijk om bij
I Kamerun te voegen.
De oude quaestie, de Oostersche quaestic,
heeft mede den oorlog verwekt.
I De Balkan-quaestie dateert feitelijk van
j 1908, toen Oostenrijk annexeerde Bosnië en
i Herzegowina, geheel tegen den zin van Rus-
land, dat zelfs dreigde met oorlog, welke nog
werd tegen gehouden door Duitschland. dat
Oostenrijk zou steunen. Rusland moest hierin
wel berusten, uit zwakte. Iegelijk begon de
j aftakeling van het Turksche Rijk met zijn
I revoluties en het streven der Jong-Turken.
Italië, misbruik makend van deze strubbe-
lingen, maakte zich in 1911 meester van
1 Tripoli, zonder dat Frankrijk of Engeland
zich daartegen verzetten, terwijl de Duitsche
Keizer toen reeds zijn bijzondere bescher
ming verleende aan Turkije en den Islaam.
Dan volgen, vlak na elkaar, de twee Bal
kan-oorlogen, die er vooral toe bijdroegen
om de positie van Griekenland, Servië en
Bulgarije machtiger en die van Oostenrijk-
Hongarije moeilijker, en de verhouding tus
schen Servië en Oostenrijk steeds meer ge
spannen te maken. Door het een en het
ander werd het aanzien van Oostenrijk-
Hongarije meer en meer verzwakt en kreeg
welhaast de Donau-monarchie zooveel minder
waarde als bondgenoot van Duitschland.dat
dit zijn leger m o e s t vergrootcn, welk voor
beeld werd gevolgd door ITankrijk.dat daar
toe den 3-jarigen diensttijd invoerde.
Den 28 Juni werd de aartshertog troon-
bepaalde tot Europa, doch, ter wille van zijn
industrie en zijn handel, vooral na iSiio
zorgde voor nieuwe afzetmarkten en te gelijk
daarmee, ter bescherming van zijn handels
vloot, onder persoonlijke leiding van den
Keizer er naar streefde een zeemogendheid
te worden, waarmee hoe langer zoo meer
te rekenen viel.
I11 1895 werd geopend het Wilhelms
kanaal, dat de Oostzee verbindt met de
Noordzee; in 1898 werd Kiel geopend als
oorlogshaven cn werd het koloniaal gebied
uitgebreid door den koop, van Spanje, van
de Carolinen. de Marianen en de Marshal-
eilanden en door vestiging in China, waar
Kiao Tchao, ter grootte van een vierde van
Nederland, tal van voordcelen bood, óok als 1 opvolger van Oostenrijk-HongarijeT Kranz
vloot-fcasis. Ferdinand, te Serajewo vermoord. Hij stond
Zoodra Koningin Victoria van Engeland aan het hoofd van de partij, welke een eind
was overleden, heeft Edward VII er naar I wilde maken aan de verminderde macht van
gestreefd, de quaestiën met Frankrijk en', Oostenrijk-Hongarije in Europa en die daarom
Rusland te doen eindigen, ten einde Enge
land niet te doen verliezen de heerschappij
op den Oceaan en vooral zijn handel en
industrie niet nóg meer te zien overvleuge-
len door Duitschland. Een reeks verdragen
front maakte tegen de Groot-Servische partij,
welke een Groot-Servische Rijk wil scheppen.
Bovendien was de aartshertog een persoon
lijk vriend van den Duitschen Keizer,
Den 23 juli zond Oostenrijk zijn ultimatum