Ziedaar in hoofdlijnen het program der
Vrijz. kieavereeniging en van haar candi
dates
Er zijn er stellig onder spr. gehoor, die bij
het aanhooren dezer politieke geloofsbe
lijdenis zullen vragen moet dan overal de
politiek bij gesleeptzijn niet op de eerste
plaats noodig kunde en ijver voor de taak
als Raadslid Zeer zeker worden deze op
de eerste plaats geiSischt. Maar welke is
dan de taak van hen. die de Gemeente hel
pen besturen en door welke maatregelen
wordt het belang der Gemeente het best
behartigd Zal de Gemeente de bedrijven
met monopolistisch karakter zelf exploi-
teeren, dan wel dit overlaten aan anderen
zal zij het voorbeeld geven van flink loon
aan haar arbeiders, dan wel het geven van
dit voorbeeld overlaten aan particulieren
zal zij haar werken in eigen beheer uit
voeren zal zij haar Grondbedrijf uitbreiden,
de gronden weer verkoopen dan wel ze
uitgeven in erfpacht?
Ziedaar eenige vragen, die verschillend
worden beantwoord naar mate van het be
ginsel dat men is toegedaan.
Er zijn er, die meenen, dat de taak der
Gemeenten afgezien van de uitvoering
der Landswetten binnen zeer enge gren
zen ligt en zich daarom verzetten tegen
eiken maatregel van welken de Gemeente
naren heilzame vruchten zouden plukken.
Anderen zijn van oordeel, dat de Gemeente
alle onderwerpen, die niet door den Rijks
wetgever zijn geregeld, binnen den kring
harer bemoeiingen kan trekken, al dan niet
krachtig, al dan niet stelselmatig. Het een
en het ander hangt af van het politiek in
zicht en geeft tevens de rechtvaardiging
van hetgeen men neemt Gemeente-politiek.
Zooals bekend, behoort spr. tot de Vrijz.
democratische fractie.
Wie met hem overtuigd is, dat krachtig
dienst Ingegrepen in het maatschappelijk
samenstel, ten einde voor allen zooveel
mogelijk gelijke bestaanskanscn te schep
pen, zal er tevens van overtuigd zijn, dat
een gewichtige taak ook op de Gemeenten
rust.
Ter verwezenlijking van het Vrijz. én het
Vrijz. democratisch beginsel in de Gemeente-
huishouding komt het dus aan op het sociaal-
politiek rechtsgevoel van den gekozene,
Denkt gij, dat de uitvoering van een
Woningwet of een Leerplichtwet op gelijke
wijze geschiedt door een conservatief-rcac-
tionnair als door een vooruitstrevend Ge
meentebestuur, of dat Raadsleden, die niets
gevoelen voor sociale rechtvaardigheid, veel
zullen doen voor volksontwikkeling, mono
poliseering der bedrijven, opheffiing van
economisch zwakken, enz.?
Neen. Dan hoort men de verzuchting
»het particulier initiatief komt in de knel»,
of wordt er geschermd met »verzwakking
van eigenwaarde». Doch die argumenten
zijn plotseling zoek als de zaak maar een
sectarisch karakter draagt. Toen te Maas
tricht een R. K. gymnastiek-vereeniging
een vaandel wilde hebben om er mee naar
een wedstrijd te kunnen gaan, kreeg zij
Gemeente-subsidiedoch toen daar de af-
deeling van Volksonderwijs een lokaal vroeg
voor het geven van een kosteloozen cursus
aan volwassen arbeiders en arbeiders, vond
zij geen gehoor, want, zoo heette het, „de
geest in die afdeeling dient niet het alge
meen belang, terwijl door den cursus het
familieleven wordt verzwakt en de zedelijk
heid in gevaar komtc (applaus).
Men ziet dus hoe het er op aankomt,
dat de leden van den Raad sociaal en po
litiek gevoelen.
Een uiteenzetting van ffet Gemeente
program der Vrijz. Dem, partij achtte spr.
op dezen avond niet wel mogelijk, te meer
omdat er ook bepalingen in voorkomen,
welke niet speciaal dienen voor Amersfoort.
Spr. meende het beter, dat later in een
apart-speciaal daarvoor belegde vergade
ring eenste ontvouwen. Nochtans wilde
hij enkele zeken er uit naar voren brengen,
voor allen van gewicht.
Onderwijs, Dit is zeker bij ons tegen
woordig Gemeentebestuur in goede banden.
Amersfoort kan ten deze met de beste
plaatsen in ons land wedijveren (applaus).
Doch we moeten zorgen, dat het zoo blijft
en zelfs beter wordt. Nu het zoogenaamd
bevredigingsvoorstel er is, is het dubbele
plicht, waakzaam te zijn ten opzichte van
de openbare school.
Het onderwijs is thans voor een goed
deel een zaak van Gemeentezorg en de
Gemeente heeft dus tot taak, te zorgen,
dat het onderwijs zoo deugdelijk mogelijk
zij ingericht in het belang der toekomstige
Staatsburgers. Wat er van die zorg terecht
komt, daarvan leveren Gemeenten waar
rechts domineert maar al te treurige voor
beelden. Mocht rechts bij deze verkiezing
overwinnen dan zal de Vrijz. meerderheid
en daarmee het onderwijs danig in het ge
drang komen.
Vertrouw niet 41 te veel er op, dat de
districten i en 3 beslist links zijn, Reeds
kwam er een geluid, dat alle Vrijz, tot
waakzaamheid riep. Bij een herstemming
in 1 is door de s. d. a. p. eeno- vinning
van rechts verre van buitengesloten; ook
die in 3 kan tegenvallen.
Laten we daarom niet bij de pakken
neerzitten en vooral niet deuken wo komen
er tóch wel.
Het openbaar onderwijs is toch wel waard
den inzet van een beetje strijd en moeite
immers het geldt het behoud van de open
bare volksschool, waar de kinderziel niet
wordt besmet met dogmatiek en politiek
en het kind wordt opgevoed tot een mensch
met karakter en verdraagzaamheid en wordt
gestaald voor den bestaansstrijd, dien het
Het behoeft geen nader betoog, dat spr.
verlangt, ook voor het volkskind, deugde
lijk onderwijs, te geven door goede en goed
betaalde leerkrachten. Immers dit is een
groot Staatsbelang en dus heeft iedere Ge
meente er groot belang bij, dat een zoo
groot mogelijk aantal inwoners is toegerust
met de meest mogelijke kennnis.
Volksgezondheid. Ingevolge de Ge
zondheidswet zijn in geheel het land be
noemd Gezondheids-commissi^n, die advi-
seeren in sanitaire aangelegenheden, Art,
135 Gemeentewet schrijft den Gemeenten
voor het maken van verordeningen, de
openbare gezondheid rakende. Wat van het
een en het ander terecht komt, ligt veel
aan de samenstelling van den Raad en of
zijn leden een open oog hebben voor deze
belangen getuige den bekenden Wethouder
cener Provincialen hoofdstad, die tegen een
bad- en zweminrichting was omdat hij 70
jaar en gezond was en toch nooit een bad
had genomen. Dat Amersfoort nog geen
volksbad heeft, moet zoo spoedig mogelijk
behooren tot het verleden (applaus).
Woningwet. Een krachtige uitvoering
daarvan is voor Amersfoort te meer nood
zakelijk omdat er, naast een epidemische
woningnood, nog tal van krotten staan, die
zelfs te slecht zijn voor varkensstal. Het
Gemeentebestuur dit dient erkend
heelt reeds veel ter zake te hand genomen,
doch waar het particulier initiatief tekort
schiet, zijn nog hoog noodig woningen van
f 200 a f 300 per jaar (Geroep f 2 a f 3 per
week!) Het doel der wet is verbetering van
den geheelcn woningtoestand. Het lijdt geen
tegenspraak, dat hier vooral noodig zijn
woningen van f 200 a f 300. Voor de cate
gorie-bewoners van deze huizen is dringend
hulp noodig (applaus).
Werkverschaffing. De Gemeente
dient vóór te gaan als werkgeefster ter
wille van de ver-strekkende sociale belan
gen, die zij heeft te bevorderen ten opzichte
zoo van haar ambtenaren als haar werklieden
eensdeels in eigen, anderdeels in het alge
meen belang. Daarom verdient ook volle
aanbeveling regeling van den rechtstoestand
en het instellen van arbeiders-commissiCn.
De arbeider heeft nog een anderen plicht
dan alleen te gehoorzamen.
Uit de ongewenschte werkloosheid, welke
lijdt tot pauperisme, vloeit voort, dat de
(iemeente moet doen hetgeen zij kan om
onvrijwillige werkloosheid te voorkomen,
waartoe een goede verdeeling van het Ge
meente-werk over een geheel jaar veel kan
bijdragen.
Bedrijven. Het exploiteeren van gas-,
electriciteit en wate: mag alleen geschie
den om deze goed en goedkoop te leveren.
Nimmer mag hoofdzaak worden het maken
van groote winsten om daarmee te stoppen
een tekort in de belastingen, omdat daar
door wordt opgelegd een indirecte belas
ting aan de gebruikers (applaus). Deeenig
goede belasting-politiek is het heffen naar
draagkracht.
Hier is is kort geleden besloten tot ver
hooging van den gasprijs en wel door het
duurder worden van de grondstoffen. We
zullen daarmee genoegen moeten nemen.
(Geroep neen mits die verhooging een
tijdelijke is. Indien spr. mocht worden ge
kozen en de normale omstandigheden zijn
weergekeerd dan zal hij een van de eer
sten zijn om terugkeer te vragen tot don
normalen prijs (applaus). Mocht de Begroo
ting dan niet sluitend gemaakt kunnen wor
den, dan zal hij wijzen op de oorlogswinst
makers (applaus).
Gjrondpolitick. In de vcrkiezings-lit-
tcratuur der laatste dagen vormt deze sche
ring en inslagwel een bewijs, dat zij de
algemeene aandacht heeft. Wat spr. trof, is,
dat men er zich van afmaakt met groote
woorden, gelijk in het biljet der s. d.a. p..
waar we lezen »In plaats van grond in
erfpacht te geven, zoodat de Gemeente
eigenares blijft van den grond en dus de
waardevermeerdering der gronden direct
ten goede komt aan de gemeenschap, be
sluit de Raad herhaaldelijk tot verkoop van
grond".
Dat is niets meer of minder dan »la mort
sans phrase''.
Afbreken, is een heel klein kunstje; doch
met afbreken alleen en een paar algemeen
heden komt men er niet. Critiek moet ge
zond en opbouwend zijn en zal onze stad
ten goede kom«nte meer, waar B. W.
gezonde critiek op hoogen prijs stellen. In
piaats van een dergelijke veroordeeling over
hun beleid verdienen B, W. lof voor
hetgeen te dezen opzichte in de laatste
jaren door hen is tot stand gebracht (applaus).
Te Amersfoort is een Grondbedrijf;
van grond-poli tick is hier feitelijk geen
sprake. Om over dat bedrijf te kunnen oor
deelcn, is noodig een juist inzicht en dient
getrokken een vaste lijn. Waar deze hier
ontbreken, maakt men er zich af met een
Jantje van Leiden, althans buiten de Raads
commissie^ In de Raadsverslagen mist men
een leidend denkbeeld en bij de enkele
opposanten ontbreekt evenzeer een vaste
lijn. De rechterzijde in den Raad schijnt
voor dit deel er geen program op na te
houdendoch laat ons gerust zijn, want zij
heeft beloofd, er spoedig in te zullen voorzien.
Er is ten nauwste verband tusschen het
Grondbedrijf en de financiecle politiek der
Gemeente. Wil men goede resultaten van
het eerste dan heeft men te zorgen voor
toestrooming van koopers -- dus niet
huurders en dezo krijgt men alléén bij
lage belastingen.
Het Grondbedrijf maakt verbetering van
wegen noodig (Utrechtscheweg, Bisschops-
weg. enz.) waarvan de uitgaven niet direct
te vinden zijn op de winst- en verlies
rekening van het bedrijf. Voor oningewijden
is het dan ook moeilijk, te zeggentot
zoover of tot zoover kan ik ermeeaccoord
gaan.
De Gemeente moet vroeg dan wel spa
protitceren van de waardevermeerdering.
Dan komt dus de tijd waarin de landhongcr
is gestild en wel zoodra de Gemeente de
markt in handen heeft. Amersfoort nu stelt
bijna uniforme prijzen en sluit dus winst-
maken nagenoeg uit. De Gemeente betaalt
goede prijzen, hetgeen wordt bewezen door
de enorme hoeveelheden grond, welke zij
onlangs nog aankocht, indachtig aan het
koop, wat je kunt. Zij verkoopt echter goed
koop omdat zij grootere stukken kan ver
koopen dan eenige Bouw maatschappij.
Door deze politiek bezorgt zij niet te
schatten, maar wel te waardccren voor-
deelcn: ruime bebouwing, meer inkomsten,
enz.
Noodzakelijk moet do Gemeente de vrije
beschikking houden over den grond, die-
niet direct is bestemd voor landbcbou-
wing. Hoewel voorstander van erfpacht, kan
spr. zich, wat Amersfoort betreft, vereeni
gen met hot weder verkoopen van den grond
voor villa-terreinen. Voor fabrieksterreinen,
waarbij de waardevermeerdering grooter is,
is echter gewenscht het uitgeven in erf
pacht met beperkte bepalingen en voor
landbebouwing, waar heel wat moet gebeu
ren eer kan worden geoogst, het uitgeven
in huur op langen termijn.
Het zou te ver voeren, hierop thans die
per in te gaan. Deze zaak is niet af te doen
met enkele groote woorden, doch oischt
een diepgaande studie, welke men niet van
alle Raadsleden kan yerwachtendoch aan
alle Raadsleden is de eisch te stellen, dat
zij in staat zijn, zich eenig oordeel te vor
men over het vraagstuk van het Grondbe
drijf.
Spr. wil niet stilstaan bij Armenwet,
Distributiewet, enz. doch vertrouwt de over
tuiging te hebben gevestigd, dat een juiste
keuze der Raadsleden van zeer groot be
lang is en dat daarbij wel degelijk dient
gelet op de politieke richting dor Candida-
ten. Het gaat niet alleen en niet uitsluitend
om hun persoon, doch ook om hun politiek
beginsel, Spr. meent, dat de Vrijz. candl-
daten den toets der critiek kunnen door
staan.
Deze verkiezing staat voor de Vrijz. in
een gunstig tceken. Zij trekken thans eens
gezind op om de vrijzinnige meerderheid
in den Raad te handhaven, B. VV. te
steunen, hoog te houden de Vrijz. idee en
in gezond-democratischen zin mee te wer
ken tot verheffing van de gemeenschapen,
waar het kan, de economisch-zwakkcn tc
steunen in hun bestaansstrijd en hen op te hef
fen tot krachtige leden der maatschappij.
Waar door de zoogenaamde klasse-
bewuste arbeiders wordt gezegd, dat de
arbeidersbelangen schromelijk worden ver
waarloosd, moet spr. - wat zijn persoon
betreft; hij spreekt thans niet voor zijn
mcde-candidaten een krachtig woord van
protest doen hooren. Al behoort hij niet
tot die klasse-bewusten en rangschikt men
hem onder de bourgeoisie» hetgeen
onjuist is - toch meent spr., dat hij niet uit
den weg behoeft te gaan voor den besten
socialist, waar het betreft den strijd vóór
rechtvaardigheid en vooruitgang, of maat
regelen tot verheffing van de volkswel
vaart, kortom de ware belangen van de
bevolking in haar geheel (applaus)
Spr ontkent niet, dat de mannen van
de s. d. a. p. geen historische taak ver
vullen, doch zij steunen daarbij op een
wolkenvloer van theorieën (Geroep: Niet
waaren hun taak wordt reeds overgeno
men door anderen, die steunen op den
vasten vloer der werkelijkheid.
De Geschiedenis leert ons, dat elke blij-
vendc vooruitgang slechts kan worden
verkregen langs evolutionnairen weg en dat
juist wanneer de gestadige vooruitgang
wordt tegengehouden, revoluties ontstaan,
doch dat deze steeds zijn gevolgd door een
sterke reactie, door een nóg grootere onder
drukking van het volk.
De denkkracht van de massa is ook thans
nog niet groot, do.h moet nog steeds wor
den uitgebreid. Evenzeer als het gevaarlijk
is om den maaglijder door het toedienen
van zwaar en niet verteerbaar voedsel tc
genezen men bereikt dan het tegen-
overgestelde evenzeer is het voor den
gestadigen vooruitgang en de verheffing
van een volk gevaarlijk, het door niet te
bereiken voorspiegelingen te brengen van
den evolutionnairen weg (tumult).
Een gezonde, democratische, steeds voor-
waarts stevende politiek zij daarom ons
doel. Toont dit door Donderdag met groote
meerderheid te kiezen de candidatcn der
Vrijz. kiesvcrceniging.
Hierna werd een kwartier gepauseerd en
gelegenheid gegeven voor
DEBAT.
De Voorzitter deelde om 9.50 mc.le,
dat s sprekers zich hadden aangemeld en
dus aan ieder 10 minuten kon gegeven (be
weging).
De heer Hofland merkte op, dat het
vanzelf spreekt, dat de s. d. a. p. geen
vrede kan hebben met de «goede keuze»
van de candidatcn der Vrijz., zooals inleider
dat aangaf. Het gaat hierom, of alle can-
didaten, indien zij worden gekozen, aan
stonds het program der V. D. zullen onder
schrijven, vooral in vraagstukken van prac-
tisch en materieel belang. Inleider zal
stuiten op ontzettend grooten tegenstand bij
zijn mede-candidaten, evenzeer als spr. dien
heeft ondervonden van de geheelc Vrijz.
fractie van den Raad, bijvoorbeeld toen hij
er op wees, dat 75 mille uit do winst der
gasfabriek werd gebruikt om de Begrooting
sluitend tc maken, terwijl de totale heffing
uit de Inkomstenbelasting bedraagt 1,5 ton.
Het zelfde gevaar, dat inl. van rechts dreigt,
heeft hij te duchten van de concentratie.
Inleider had eens moeten spreken uver
dc Distributiewet en haar financicele ge.
volgen, nu reeds begroot op 60 mille.
Moeten die weer gedokt door gasrcchtcn
dan wel langs den weg van belasting tiaar
draagkracht
De Voorzitter: Het is tijd.
De heer Hofland; Dat gaat niet aan
(applaus). Inleider heeft een uur gesproken.
De lieer Van der Molden; Wie
heelt hier de leiding?
Dc heer Hofland: Jij niet. Ja, jij lacht
in je vuistje, vader. Maar ik zie af van het
woord.
De hoer M e b i u sInleider heeft ge
sproken van »ons dierbaar plekje grond».
Ja zeker, het Spaansche juk is afgeschud,
doch daarvoor hebben we in 1848 terug
gekregen het veel ergere kapitalistische juk.
De Gemeenteraad van Rotterdam ontsloeg
een Gemeente-ambtenaar, omdat hij het
dienstweigerings-manifest teckende. Die
Raad is liberaal.
De heer Van N ij natten: Onjuist
De heer M e b 1 u sInleider sprak van
gewetensvrijheid en
Dc Voorzitter: Mag ik debater ver
zoeken, zich te bepalen bij de zaak?
De heer Roodhuizen: Dat is niet
rechtuit.
De heer Me bi us: Het Vrijz. Raadslid
Van Achtcrbergh heeft tijdens de mobilisatie
dc huur zijner arbeiderswoningen twee
malen opgezet, doch er niets aan laten doen
(beweging).
Het Gemeente-subsidie aan de Oranje-
vereeniging wordt óok gegeven uit sectarisch
belang.
De salarissen der onderwijzers te Amers
foort zijn lang niet voldoende.
Inleider heeft gezegd, dat het onderwijs
zoo goed mogelijk moet zijn; maar waarom
dan die chauvinistische liedjes in de volks
school
De heer Oosterman: Onzin!
De heer Mcbius: Dat is geen onzin;
kom cr maar tegen op.
Inleider heeft gezegd, dat er bij herstem
ming gevaar is, want dat rechts dan zou
winnen. Dat mag nooit gebeuren (appllaus).
Inleider heeft ook gesproken over den
rechtstoestand van ambtenaren. Hij had op
dat oogenblik wel een erg rose jasje aan,
in tegenstelling van vroeger, toen hier een
poging werd gedaan om een ambtenaars-
verceniging te stichten.
Afbreken, is geen klein kunstje. Dit
wordt hier bewezen door het in stand hou
den van de bijna tallooze onbewoonbaar
verklaarde woningen, «erger dan varkens-
Inleider bracht wel lof aan B. W. over
hun grond-politiek en hun zin voor gezonde
critiek, doch vergat aan te geven de v; ste,
gezonde lijn. Dit leek spr. gezwam in de
ruimte.
De heer Van Mechelen: Inleider
heeft gezegd, zeer gesteld te zijn op villa
bewoners en dus niet erg gebrand op ar
beiders.
In dezen oorlogstijd moet eerst de gas
prijs omlaag (applaus).
Inleider praatte tegen zijn eigen klasse
in en is daarom te gevaarlijker (applaus)
en trachtte te temperen den klassenstrijd,
