A1IEHSF00RTSCEE COURANT.
Zaterdag 15 |g3t November 1919.
No. 9258.
69e laargang
EERSTE BLAD.
PRIMA WIJNEN
NIEUWE
HANDSCHOENEN
B. KRAAL
N. V. Centrale Crediet- en Landbouwbank
SAFE DEPOSIT
KEI) At
F. W. H.
A M E K
L'UK
O U D E N S.
FOORT.
llitqave van de Drukkerij „De Amersfoortsche Courant, voorheen Firma A. H. van Cleefl".
Verschijnt Dinsdag-, Donderdag- en Zaterdagavond. Abonnement per 3 maanden j 1.—
franco per post /1.15. Advertentiën 16 regela 60 cent; elke regel meer 10 cent. Bijregel
abonnement reductie, waarvan tarief op aanvraag kosteloos. Legale, officieele- en onteigenings-
advertentlën per regel 15 cent. Reclames t5 regels 1.25 Bewijsnummers worden in
rekening gebracht en kosten, evenals afzonderlijke nummers, 5 cent.
Bij advertentien van buiten de stad worden de Incasseerkosten in rekening gebracht.
BUREAUX
KORTE GRACHT 18 (oud 9)
VALKESTRAAT 19.
Telefoon 19.
DIT NUMMER BESTAAT UIT TWEE BLADEN.
OVERZICHT.
Buitenland.
Stopzetting van het verkeer te Berlijn
De Ministers en de verkiezingen in Frankrijk.
Binnenland.
Motie-Troelstra in de Kamer, socialisatie
van de bedrijven Nieuwe Kamerleden
Jaarwedde onderofficieren.
Multatnii.
u Twist
1
(Vereenvoudigde spelling).
Het is bekend, dat in Mei 1S60 een
schrijver hier te lande met een boek op
trad, dat naar zijn eigen voorspelling <als
een donderslag in het land vallen» zou.
Hij heette Eduard Douwes Dekker, maar
koos als schrijver de schuilnaam Multatuli.
Het boek had tot titel Max Ha velaar of
de Koffy veilingen der Nederlandsche Han-
del-Msatschappij<. Door deze Max «Ha velaar*
werd Douwes Dekker op eens een be
roemdheid, die door 't grote publiek slechts
werd gekend als Multatuli, zoals men eens
Arouet slechts kende als Voltaire.
Eduard Douwes Dekker dan werd op de
2e Maart 1820 te Amsterdam geboren uit
het huwelik van Sietske Keltjes Klein met
de gezagvoerder ter koopvaardij Engel
Douwes Dekker. Op bijna 19-jarige leeftijd
in Januarie 1839, trad h'j in Oostindiese
staatsdienst, waarin hij na weinig jaren, in
11851, tot assistent-resident opklimt. In 1846
huwt bij met Everdine H. baronnesse van
Wijnbergen de Tinec in zijne geschrif
ten en brieven vanaf het najaar van
852 tot bet voorjaar van 1855 is hij met
verlof in 't moederland, keert dan naar Indi*
terug en wordt de 4e Januarie 1856 benoemd,
isistem-resident van Lebak (in de resi
dentie Bantam op West-Java), welk ambt
hij op 22 Januarie aanvaardt. Doch reeds
op 28 Februarie verzoekt hij wegens een
principieel verschil met zijn superieuren
de gouverneur-generaal Duymaer
om zijn ontslag, hetgeen hem na een vuur-
afgaande atnbtelike terechtwijzing op 4 April
op eervolle wijze wordt verleend.
Wat nu verder in Douwes Dekker's leven
volgt, is de grote levenstragedie van een
idealist, dia in zijn beste jaren door het
ijwillig prijsgeven van een aanzienlik ambt
manmoedig het bestaan van zichzelf en van
zijn gezin opoffert aau de geweldige strijd
voor onvervreemdbare mensenrechten. Of
schoon hij zijn partikuliere aangelegenheid
op te heffen in de sfeer van het
algemeen menselike en daardoor hoog- en
bijna bovenmenseliks volbrengt, valt hij aan
een onontkoombare tragiek ten offer, in
welke maalstroom zijn naaste betrekkingen
meedogenloos worden meegesleurd. De zelf
voldane burgerman moge op het «zoeken
naar een middel van bestaan» van zulk een
geest spottend nederzien, wie op historiese
hoogte staat, wordt bij het gezicht van deze
tragiese «gebondenheid des levens» door
een afgrijzen aangegrepen, dat slechts wordt
verzacht bij het aanschouwen van de daar*
naast verlopende strijd voor de heiligste
goederen der mensheid, waarvoor slechts
uitzonderingsmensen als kampioen kunnen
optreden.
Na zijn ontslag uit de staatsdienst begint
lor Dekker de tijd van rusteloos zwerven,
dat tot bijna aan zijn levenseinde heeft
geduurd. Begin '57 keert hij naar Nederlaod
terug; en terwijl hij zonder uitzicht is op
een "passende positie, leidt hij een avontuurlik
bestaan in Frankrijk. Duitsland en België.
Eerst in 't voorjaar van 1859 *omt zijn
vrouw met de beide kinderen uit Indië;
een tijdlang leeft het gezin Dekker in België,
doch gaat in Augustus te Antwerpen ui
elkaar om met zeldzame uitzonderingen van
nu afaan gescheiden te blijven. Vrouw en
kinderen vinden voorlopig een ooder°**
bloedverwanten in Nederland, terwyl
Dekker maanden lang te Brussel >n het
cafétje «Prince Beige» verblijf houdt, va
waar hij op 13 Oktober juichend aan line
schreef: «Mijn boek is af, mijn boek is af!»
Dit boek was na zijn uittreden uit de
koloniale dienst zijn eerste grote daad, zowel
in politiek als in literair opzicht. Het geeft
in de vorm van een boeiende roman weer,
wat hij in Lebak heeft beleefd want
«Max Havelaar, dat ben ik», zoals hij Tine
in een brief inlichtte. En hij eindigde met
een overweldigend hartstochtelik beroep op
de koning, om recht te doen aan Havelaar
en aan de bevolking van Insullnde, «dat
zich daar slingert om de evenaar, als een
gordel van smaragd!»
Dat was een andere taal en andere inhoud,
dan waaraan ons dommelend volkje van
omstreeks '60 gewoon was: taal van harts
tocht en sarkasmen, inhoud van een men-
selik lijden, dat gedompeld was tn het
schreeuwend leed van millioenea, die onder
ons gezag in het heerlikste land ter wereld
gedoemd waren tot armoede en slavernij.
«Insulinde», met die zoetvloeiende naam
doopte de schrijver onze Indiese Archipel;
«Multatuli», zo zou met een horatiaanse
reminiscentie «die veel gedragen heb»,
naar eigen omschrijving voortaan de
man beten, die de «Max Havelaar» bad ge
schapen.
vanaf f 1.35 per flesch
J. VAN HAMKHSVKLD JU.
VRAAGT PRIJSCOURANT
Roerend is het in zijn brieven uit die tijd
na te gaan, welke schitterende verwach
tingen de arme schrijver koesterde van zijn
boek, dat door bemiddeling van Jacob van
Lennep in de voorzomer van het volgende
jaar in twee delen bij J. de Ruyter te
Amsterdam werd uitgegeven en dat reeds
11a weinige maanden, nog in hetzelfde jaar
t86o, een tweede druk beleefde. Ieder wilde
het gelezen hebbeD, «er ging een rilling
door het land»; ja, de gemoederen werden
er zo door opgewonden, dat het voor zekere
bedachtzame zijde een punt van overweging
schijnt te zijn geweest om het boek als
gevaarlik te onderdrukken!
Des te tragieser werkt de rreselike, steeds
nader sluipende ontgocheling, wanneer Mul
tatuli gedwongen wordt te erkennen, dat
de logge staatsmachine door zijn cri de
coeur, die toch zo geweldig zelfs Jan Saiies
en Jan Hens trof, slechts even trilde en
men inmiddels hem en zijn gezin kalm liet
voorthongeren.
Het zwerversbestaan gaat dan ook onver
poosd voort. In de eerstvolgende jaren treft
men Multatuli nu eens voor korte tijd te
Brussel, dan weer te Amsterdam of in Den
Haag aan; maar bijna nooit in vereeniging
met zijn gezin. In 't jaar 1862 voert Multatuli
het pijnlike proces om het eigendomsrecht
van de «Havelaar» met van Lennep, dat
hij wel niet geheel zonder een summum
jus summa injuria verliest. Maar in het
zelfde jaar komen ook zijn «Minnebrieven»
«ja, van donder en bliksem» uit. In
bet jaar daarop ziet het eerste deel van zijn
«Ideeën» het licht. Voorts houdt hij lezingen,
beter gezegd voordrachten, hetgeen hij later,
omstreeks het jaar '80, herhaalt. Doch verder
dan tot een beroemde, door velen vergode,
door anderen verafschuwde schrijver brengt
Multatuli het niet. En in de grootste armoede
trekt Tine in 't voorjaar van '66 uit Brussel
naar Amsterdam, waar ze in de letterlike
betekenis van het woord een «onderdak»
vindt, dat haar man weinige dagen te '-oren
bad verlaten om in Duitsland ergens een
onderkomen te zoeken, betgeen hem na
een kort vertoef te Frankfort voor enkele
maanden te Coblenz gelukt.
Sedert die tijd is Multatuli, afgezien van
een jaar verblijf in Nederland en van korte
uitstapjes naar hier, naar België of naar
Frankrijk, in Duitsland gebleven van be
gin '67 tot begin '69 te Keulen, sedert Mei
'70 nadat hij een jaar laag voor 't laatst
met de zijnen in den Haag verenigd was
geweest enige maanden in en bij Mainz,
daarop vanaf November negen jaren te
Wiesbaden, vervolgens nauweliks een jaar
te Geisenheim en eindelik te Nieder-Ingel-
heim (tussen Mainz en Bingen) tot zijn dood
op de 19e Februarie 1887.
En zijn gezin Nog in de zomer van '66
geeft Tine gehoor aan de uitnodiging van
een vriendin en trekt met haar kinderen
naar Milaanin 't begin van '69 komen ze
weer in Nederland, doch keren in Mei '70
heimelik naar Italië terug. Op de 13e Sept.
1874 wordt de heldhaftige zwaarbeproefde
vrouw, die ook in de bitterate ellende nau
weliks aan de gtootheid van haar man en
aan diens eindelike zege heeft getwijfeld,
In Venetië uit haar dieptreurig bestaan voor
altijd verlost. De dochter «Nonnie»eigen
lik Everdine werd later te Napels de
echtgenote van professor Basani, die een
paar jaar geleden is gestorven; de zoon
«Max» in werkeiikheid Eduard is
leraar aan de hogere burgerschool te Gouda.
Reeds in 't jaar 1862 had Multatuli de
twintig jaren jongere Mimmi Hamminck
Schepel leren kennen, die met voorname
vreuwelikheid sedert de dagen te Coblenz
voor de eenzame zwerver zorgde en op
1 April 1875 zijn tweede vrouw werd. Als
hoedster van de intiemste herinneringen aan
haar onvergetelike echtgenoot geniet zij
in haar vriendelike woning in Den Haag
een gezegende ouderdom.
In het voorjaar van '68, tijdens zijn ver
blijf te Keulen, hoopte de gebreklijdende
man nog eens sedert de Havelaardagcn op
een aanzienlik regeringsambt in Indië,
waardoor hij en zijn gezin uit huu ellende
zouden worden verlost. Doch tevergeefs.
De regering zond ter beteugeling van de
Indiese oppositie-pers Busken Huet naar
Batavia en liet na vruchteloze onderhande
lingen de vroegere assistent-resident Dekker,
rijker aan schulden en teleurstellingen, uit
Den Haag in de armoedige woning te
Keulen terugkeren. Van nu afaan werd het
Multatuli duidelik, dat er van een daad-
werkelik ingrijpen in de Indiese politiek
door hem geen sprake meer zou zijn. Slechts
de veelgelezen auteur zou hij verder wezen.
Maar ook in deze bescheidener positie heeft
hij voor Indië niettevergeefs geleefd, hetgeen
o.a. duidelijk werd in 't licht gesteld in
het jaar 1910 bij de herdenking van het
feit, dat een halve eeuw geleden de «Max
Havelaar» was uitgekomen.
(Slot volgt.)
Langestraat 26-104
Telefoon 348
BEVOLKING.
Amersfoort, Scherpenzeel, Soest, Utrecht,
Tel. interc. 363. Tel, interc. 2. Tel. interc. 6. Tel. interc 460 I
Telegram-adres „CREDO".
'Opgave van gevestigde personen
j van 10 t/m 17 Oct. 1919.
i C. Wijnands, Amsterdam naar Soesterw.
17 Mej. T. Vreekamp, Kampen naar
Laagl.weg 7 Mej. D. Kallenbach, Am-
1 sterdam naar Leusderweg 58 G. Brink,
Driebergen naar Utrecht.weg 190 J.
Hazewinkel, Loosduinen naar Joh, v. Oldeb 1.
J. Arler, Amsterdam naar Hellastr. 10
Mej. H. Kamphuis. Apeldoorn naar Ver-
hoevenstr. 59 Mej. H. van Dijk, Soest
naar KI. Nncht.st. 21 Mej. N. Kerk
hoven, Enschede naar Soesterw. 149
W. Verhoeven, Soest naar Langegracht 21
W. v. Laer, Indië naar Emmalaan 6
P. de Gier, Rotterdam naar St. Louis
B. Vogelzang, Amsterdam naar Zuidsingel
44 Mej. G. Berendsen, Enschede naar
Zuidsingel 44 Mej. A. v. Geenen, Schayk
naar St. Andriesstr. 15 Mej. C. Schut,
Hoogland naar St. Andriesstr. 15 J.
Leewerink, Borne naar B. Wuyt.laan 55
C. Buys, Utrecht naar Woest.weg 121
J, Bregman, Rijswijk naar St. Anfridusstr.
13 M. v. Asselt, Leusden naar Zandgat
3 J. Hagens, Utrecht naar Dievenweg 3
J. Sulpke Bos, Weesp naar H. v. Vianden-
str. t G. de Boer, Amsterdam naar
Utrecht.weg 255 J. Tetenburg, Soest naar
Weverssingel 30 F. Slootman, Hilversum
naar Miereveldstr. 12 Mej. J. v. Aken,
Naarden naar H. v. Viandenttr. 1 Mej.
A. Vierdag, Almelo naar Leusderweg 37
Mej. A. Anderson, Deventer naar Schim-
melp.str. 35 Mej. P. Mulder, Utrecht
n. Soesterw. 49 A. Geesbeek. Veenendaal
naar Verhoevenstr. 12 Mej. H. Welters,
Valburg naar Krankeledenstr. 16 Mej.
A. Stroeve, Utrecht naar Hof 44 Wed.
Stom. Schiedam naar Westerstr. 51 D
Vonk, Harderwijk naar Havik 21 Lang-
Busser, Deventer naar Miereveldstr. 39
Mej. W. Jochem, Barneveld naaJ Scheltusstr.
16 A. v. d. Pol, Zwolle naar Bisschopsw.
88 E. van Deuveren, Hoevelaken naar.
Flierbeekstr. 8 Mej. A. de Houlin, België
naar P. C.Hooftl. 5 R. Goede, Utrecht n.
Hoogeweg 43 J. Timmerman,Rotterdam
naar Aldegondestr. 42 A. Endel, Hil
versum naar Langestr. 117 J. Hendriks,
Amsterdam naar Kamp 44 B. v. d. Valk,
Utrecht naar v. Bemmelstr. 77 Mej. P.
van Eeden, Woudenberg n. H. v. Viandenstr.
22 J. Stuivenberg, Enschede naar Ver
hoevenstr. 25 Mej. C. Dusschoten, Lin-
schoten naar Krankeledenstr. 5 Mej. H.
Jordens, Heemstede naar P. Buysiaan 7
Mej. K. Wilgenburg, Hoevelaken naar
Langestr, 51 K. Sprangers, Soest naar
Buurtweg 20 F. Pietersen, Utrecht naar
Zand 9 T. v. Drie, Nijkerk naar Llen-
dert.weg 18 H. Stheeman, Nijmegen naar
P. Buysiaan 27 J. Greeffhorst, Stouten-
burg naar Soesterweg 134 C. Mooy,
Alkmaar naar Langestr. 57 C. Prins,
Driebergen naar Leusderweg 56 E.
Siebelink, Wouw naar Langestr. 2 E.
Klompenhouwer. Nijkerk naar Molenstr. 17
C, Gitikel, Ede naar Hellestr. 24 F.
Brand, Werkhoven naar Hof 15 J.
Joustra, Avereerst naar Utr.weg 247 P.
Herwaarden, Noord Amerika, naar Utrecht,
weg 64 D. Scheffeiaar, Bergen op Zoom
n. v. Assenr.str. 2 A. Renes, Wouden
berg naar v. Bemmelstr. 47 O. Methorst
Scherpenzeel naar Bisschopsweg 52 P.
v. d. Wijk, Ned. Oost Indië naar J. v.
Oldenb.l. 2 J. Meeuwsen, Utrecht naar
Bloemend.str. 38 K. Janse, Utrecht naar
Bloemend.str. 38 H. Eggink, den Haag
naar K. Wilh.str. 22.
HG. KEUNEKEij
Langestraat 105
l* AMERSFOORT
r
|j SPECIAAL ADRES IN A
Lederwaren, So aden-
artikelen en
h Reisbeaoodigdkedea m
Beleefd aanbevelend. 8
tiiïjTZiriSiZiïiTZïiïXTirzTirixi4.
STADSNIEUWS
Broodkaar t-Suikerkaart.'
De Directeur van het Levensmiddelen
bureau maakt bekend, dat de broodkaart
117e tijdvak (voor wittebrood de paars
gekleurde) geldig is van 21 tot en met 29
November 1919.
In de week van 17 tot en met 22 No
vember 1919 wordt op bon 7 (zeven) der
suikerkaart 2>/a ons goedkoope suiker ver
kocht.
Amersfoort, 14/11 '19.
Examen.
Aan de Rijks-Univcrslteit te Utrecht is
geslaagd voor het doctoraal examen in de
rechten, onze stadgenooten, mej. Louise G.
A. Bolleman en de heer D. P. Hamers.
Ter Kennisname!
De Directeur van het post- en telegraaf
kantoor te Amersfoort brengt ter kennis,
dat gedurende het tijdvak van 11 November
tot 3 December a.s. door den Raad van
Arbeid alhier groote hoeveelheden geadvi
seerde brieven zullen worden verzonden
bestemd voor ingezetenen te dezer stede.
De kennisgevingen tot afhalen van be
doelde brieven zullen belanghebbenden ach
tereenvolgens bereiken.
De gelegenheid tot afhalen wordt open
gesteld op werkdagen van 8 uur v.m. tot
7 >/2 uur n'm- aan twee loketten.
Belanghebbenden worden vriendelijk ver
zocht, na ontvangst van de betrokken
kennisgeving spoedigst den daarbij bedoelden
brief aftehalen. Daar, waar het een algemeen
volksbelang geldt wordt aan werkgevers
beleefd verzocht, belanghebbenden zoonoodig
in de gelegenheid te stellen aan hooger
genoemd verzoek te voldoen. Hierdoor zal
de goede gang van zaken in het algemeen
en vlugge bediening aan de loketten in het
bijzonder worden bevorderd.
Onze Directeur der Gemeente-bedrijven
laat een reclame-biljet in onze gemeente
verspreiden, waarvan wij 't volgende over
ly at is het goedkoopst!
LICHT.
Een gewone petroleumlamp heeft een
sterkte van hoogstens 35 kaarsen en ge
bruikt dan minstens per uur t'l2 cent aan
olie van 20 cent per Liter.
Een gewone gaslamp heeft een sterkte
van 80 kaarsen en gebruikt per uur slechts
voor 2 cent gas van 15 cent per M3.
(laagste prijs klasse I)
voor t'l2 cent gas van 18 cent per M3.
(tusschenprijs)
voor 3 cent gas van 22 cent per M3.
(hoogste prijs klasse IV)
Hangend gasgloeilicht geeft 100 kaarien
en is nog 15% voordeeliger, dus kost bijv.
slechts i3/4 cent per uur aan gas van 15
cent per M:l.
Een liliputbrander van 40 kaarsen gebruikt
ongeveer de helft, dus kost bijv. slechts t
cent per uur aan gas van 15 cent per M3.
Een eleclrische lamp (halfwatt of Arga)
van 100 kaarsen sterkte gebruikt per uur:
voor 2 cent stroom van 30 cent per
K. W. U. (laagste prijs klasse I)
voor 2»/2 cent stroom van 40 cent per
K. W. U. (tusschenprijs)
voor 3'/j cent stroom van 50 cent per
K. U. W. (hoogste prijs klasse IV)
Een dergelijke lamp van 50 kaarsen ge-
