~Ü1Fden omtrekT"
STADSNIEUWS^
»p zijn vaartolg ontving. Daaronder was de
lo-jarige Dina S. en tusschen hen was een in
tieme verstandhouding ontstaan.
In den avond van 4 September 19T3 begaf
R zich naar de woning van Dina. ging de
huiskamer binnen en loste plotseling twee
revolverschoten op het meisje. Een der kogels
drong haar in het hoofd en in de hersenen,
toodat zij twee dagen later overleed.
Omtrent den beklaagde deelt de O. H. Ct.
noe mede, dat hij op de zitting der rechtbank
gekleed was in een imifoirm, dikwijls door
Jacht-eigenaren gedragen; hij is een slanke
Jonge man, met bijna kaal hoofd, diepliggende
Gogen en een klein snorretje. Iïij ziet bleek
en bijt voortdurend op zijn lip ten tecken vaD
renu waditigheid
'Het voorlezen der op de zaak betrekking
lebbende stukken duurde geruimen tijd. Uit
te rapporten bleek o. m., dat bekL goed on
derwijs had genoten. Vior jaar heeft hij een
jyrnnasium bezocht en verder een zeeraart-
chooL Na zijn studie had hij echter niet veel
ast in arbeiden; een ko-rte tijd was hij aan dc
verf Conrad te Haarlem werkzaam. Hij kwam
venwel in kennis met een gefortuneerd meis-
p, dat hij trouwde, waardoor hij min of meer
Knafhankelijk werd.
Zijn grootste liefhebberij bestond in het op
>ee zwerven met een jacht; te dobberen, op
le groote wijde vlakte. Voor deelneming aan
fïoordpooltochten moet hij ook iets gevoeld
keabben. Op één der zeiltochten vóór Chris-
tfania verloor hij zijn vrouw. Ook in ander
ipzicht was Christiania voor hem ongeluk-
lig. Daar verloor hij ook een gedeelte van
lijn kapitaal door het deelnemen in scheep-
faartplannen.
Ook moet beklaagde in zekere stad door een
pleclrische tram ziju aangereden en bewuste
loos zijn geworden. In welke stad dit ongeval
gebeurde, was tijdens de voorlezing niet goed
verstaanbaar.
Als weduwnaar kwam beid. het vorig jaar
te IJmuiden aan, waar hij laLer den laffen
moordaanslag pleegde
In de rapporten wordt ook herinnerd aan
het drama voor Chrisfciania. waarbij zijn twee
de vrouw en de matroos die haar wilde red
den, verdronken. Ook over dit feit ligt nog
een waas van geheimzinnigheid, waardoor
dan ook de verzekeringsmaatschappijen wei
geren een uitbetaling te doen.
Uit de rapporten der psychiaters dr. Kan
en dr. Muller blijkt, dat bekL een hoogst ze
nuwachtig, prikkelbaar persoon is, een
mensdi van het oogenblik. Zijn intellect is
echter ongerept, zijn gedachtengang logisch,
er vertoonen zich geen ziekelijke afwijkingen
bij hem, zoodat bekl. toerekenbaar voor zijn
handelingen moet worden verklaard.
Het vergiftigingsgeval te
Abbenbdoek. Het Openb. Min. bij den
Hoogen Raad concludeerde gisteren tot
verwerping van het cassatieberoep van G.
Spaan, landbouwer te Abbenbroek, door het
Bof te Amsterdam veroordeeld tot 20 jaren
gevangenisstraf wegens moord door vergifti
ging met morphine op W. H. Westerveld.
Uitspraak 16 Maart.
V r ij g e s p r o k e n. De rechtbank te
Den Haag heeft G. P. D. te Rijswijk beschul
digd van oplichterij bij herhaling gepleegd
onder voorwendsel dat hij als evangelist
werkzaom was, vrijgesproken. De eisch luid
de één jaar gevangenisstraf.
Ontslagen van rechtsvervol-
g i n g. De Hooge Raad ontsloeg van rechts
vervolging G. H. A. van Trotsenburg, dis
tricts-commandant en inspecteur der Rijks-
Veldwacht te Middelburg, door hef gerechts
hof te '8 Gravenhage veroordeeld tot 8 dagen
gevangenisstraf wegens valschheid in eene
declaratie met betrekking tot leverantiën ten
lehoeve van politievaartuigen.
Auteursrecht. De Kantonrechter te
Amsterdam heeft bij twee vonnissen, de aan
sprakelijkheid naar rechten erkend, van den
exploitant eener onderneming (het geldt een
bioscoop-theater en wel den Dam-bioscoop
van den hear Schade In de Damstraat te Am
sterdam) voor alle inbreuken op auteursrech
ten van componisten, gepleegd bij de muziek
uitvoeringen, welke in het bedrijf en ten be
hoeve van het bedrijf van den exploitant der
onderneming worden gepleegd. In het vonnis
wordt gezegd, dat de exploitant er zich ver
geefs op beroept, dat hij de keuze der muziek
stukken, welke worden uitgevoerd, overlaat
aan een dirigent, en dat hij zelf daarop vol
gens contract niet eens invloed mag of kan
uitoefenen.
Het is zijn eigen schuld, als hij zich fn de
onmogelijkheid heeft gesteld, om inbreuken
op auteursrechten tegen te gaan. Die inbreu
ken, zijn gevolgen van z ij n nalatigheid en on
doorzichtigheid. Hij is dus aansprakelijk en
tnoet de veroorzaakte schade vergoeden. Dal
do componist schade leidt, vloeit voort uit
den aard de rzaak. Diensvolgens heeft de
kantonrechter de 2 componisten Cliristiné en
Knèr toegelaten om door getuigen te be wij -
•en uit 2 tosschen partijen niet vaststaande
feiten, dat de composities dier componisten
herhaaldelijk zijn uit ge voord. In het bioscoop
theater van den heer Schade en dat zij kosten
Rebben moeten maken, om die Inbreuken op
hun auteursrechten te doen constateeren. De-
fe twee vonnissen bevatten dus eene allerbe-
ïangrijkstc principieele beslissing geheel in
overeenstemming met datgene, wat als recht
geldt in de omringende landen, speciaal in
^rankrqk en in BelgiA
Overtreding Loterljwet. De
/kantonrechter te Deventer 'heeft vonnis gewe
ten in de zaak van "W. R., sigarenwinkelier,
beschuldigd dat hij in rijn winkel als agent
tan de N.V. Tijkgeest in voorraad had 3
tandeelen ln een premieleening 20ste serie
*an de Tijdgeest, welke stukken in werkelijk
heid zouden zijn aandeelen in een loterij,
Waarvoor geen toestemming is verleend.
Het Openhaar Ministerie had, naar wij
(oeldden, «ontslag van rechtsvervolging ge-
üscht.
De kantonrechter heeft thans overeenkom
stig dien eisch beslist. Hel voornaamste ge
deelte van het vrijsprekend vonnis luidt al-
lus:
^dat voor het uitgeven van een dergelijke
premieleening niet de door de Loterijwet
1905 vereïschte toestemming noodlg is, en
derhalve het ten verkoop in voorraad hebben
van aandeelen in een dergelijke premielee
ning niet strafbaar is."
Verzuim van aangifte. Voor het
Kantongerecht te Wageningen stond Maandag-
terecht de 70-jarige landbouwer D. v. d. B.,
te Renkum ter zake verzuim yan aangifte van
besmettelijke ziekte (schurft) onder zijn kud
de van 69 schapen. De dieren waren in be
slag genomen en hokL had ze voor f 1508
teruggekocht Tegen bekL werd geéischt 6
boete, subs. 3 dagen hechtenis en tevens ver
beurdverklaring der f 1508.
Bekl. ontving van den kantonrechter den
raad aan de Kroon te vragen om vrijstelling
der bijkomende straf.
Moordaanslag. Zondag avond,
omstreeks 10 uur, is de Delft door den maga
zijnmeester aan de electrische centrale, F. K.
een moordaanslag gepleegd op zijn vrouw,
van wie hij sedert eenige weken gescheiden
leeft.
De man loste twee revolverschoten op haar.
toen zij met haar familie huiswaarts keerde
en trof haar in den hals, echter niet levens
gevaarlijk. K. nam de vlucht. Een agent, die
trachtte hem te arresteeren, dreigde hij neer
te schieten. K. is nog niet gevat-
De moordaanslag te Delft.
De Zondag avond aan de vrouw van J. K.
te Delft toegebrachte schotwond, blijkt niet
levensgevaarlijk te zijn. In het Gasthuis te
Delft is een Röntgen-opname gedaan om vast
te stellen of dc kogel al dan niet in de wond
is blijven zitten.
Aanzienlijke verduistering*
Te Zundert is gearresteerd de kassier van
de boerenleenbank, Buys, onder verdenking
van verduistering van ongeveer f 50.000.
Diefstal. Zaterdag werd te Amster
dam naar het politiebureau geleid een per
soon, verdacht van diefstal van f 550, waar
omtrent wij nader vernemen, dat de aange
houdene een dametje van verdachte zeden is,
wonende in de buurt van de Ceintuurbaan, die
een heer, die in haar gezelschap had ver
toefd, van genoemd bedrag zou hebben be
roofd.
Inbraak. De familie J. H. A. Kok te
Amsterdam kwam Zondag avond bij haar
thuiskomst tot de ontdekking, dat tijdens haar
afwezigheid tusschen 7 en 9 uur inbrekers
zich tot haar woning in de Burraanstraat 20
hadden toegang verschaft, door aan de achter
zijde in de Burmandwarsstraat over een
Kchullingmuur te klimmen en vervolgens eeD
deur open te sluiten.
Vermist worden hét grootste gedeelte van
het tafelzilver en een som gelds, ter waarde
van ongeveer 80.
Bij rle politie is aangifte gedaan.
Baldadigheid. Te "Winschoter-Bo-
venburen hebben baldadigen Zondag nacht
meer dan honderd perenboomen van den tui
nier V. vernield. De daders zijn onbekend.
Misdrijf? Zaterdagmiddag fs fn de
Joden Brcestraat te Amsterdam in een kelder
het lijkje van een pasgeboren kind gevonden.
Door de politie werd het lijkje in beslag ge
nomen en vervolgens door een der gemeente
artsen geschouwd. De moeder, een getrouw
de vrouw, die reeds eenige jaren van haar man
geseheiden is, werd in het Wilhelminagast-
liuis ter verpleging opgenomen. Daar hier aaD
een misdrijf wordt gedacht, wordt door de
justitie het onderzoek voortgezet
Het spoorwegongeluk te Lei
den. De machinist De Wit en de stoker Van
der Wal, die onlangs bij het spoorwegongeluk
te Leiden ernstig verwond werden hebben *t
Hópital Wallon aldaar verlaten en zijn zoo
goed als hersteld in hun gezin te Schoten te
ruggekeerd.
Ongelukken met doedel ij ken
afloop. Een 6-jarig knaapje dat Zaterdag
avond op de Kruiskade te Rotterdam door
een zand wagen van de gemeente is overre
den, waarbij hem een achterwiel over de
borst ging, is in de ouderlijke woning in de
Gaffelstraat aan de bekomen kwetsuren over
leden.
Een dame, die verleden week Dinsdag op
de Laan van Meerdervoort in Den Haag door
een motorfiets werd aangereden en ernstig
verwond, en ln bewusteloozen toestand in
het Diafconessenhnis wdrd opgenomen, is
Zondag zonder tot bewustzijn ie zijn gekomen
aldaar overleden.
Tusschen de buffers. Zaterdag
morgen is te Venlo de lampenist K. bekneld
geraakt tusschen de buffers ran een paar
spoorwagens en gisteren aan de bekomen ver
wondingen overleden.
Verdronken. Aan de Veerhaven te
Rotterdam is Zondag avond een onbekende
Duitsche zeeman te water geraakt en ver
dronken. Zijn lijk is een kwartier later op
gehaald.
ScheepsongevaL Men meldt
uit Rotterdam:
Zondag nacht is het stoomschip Dorothea,
eigenaar de heer Louwman, in het Kanaal
op de rotsen geloopen. Het- schip ging verlo
ren, de bemanning werd echter gered.
Treinvertraging. Door een de
fect aan de machine kon Zondag avond de
lokaaltrein no. 974 te Gieten niet dan na een
uur vertraging vertrekken. De reizigers voor
de richting Holland, misten daardoor de aan
sluiting op den avondsneltrein van Gronin
gen en waren genoodzaakt of terug te keeren
of te Assen te overnachten.
iB r a n d e n. Gistermiddag zijn te Joure
de meubelfabriek van J. Blauw en de meubel
schilderswerkplaats van Willem Fortuijn ge
heel afgebrand, terwijl de inventaris eveneens
geheel in vlammen opging. De belendende ge
bouwen hepen gevaar.
School- en Kerknieuws.
Prof. Lake. Naar de N. R. Ct. ver
neemt, heeft de poging om voor prof. Lake te
Leiden van regeeringswege een financieele rege
ling te bewerken, die hem kon weerhouden het
aanbod van een professoraat aan de Harvard-
universiteit in Amerika aan te nemen, gefaald.
Er fs nu weinig twijfel meer mogelijk, of de
Leidsche universiteit gaat in prof. Lake een groot
verlies lijden.
Tot directeur der meisjesschool te Tomohon
(N. Celebes) is benoemd de heer A. Verkuyl,
hoofd eener Christ, school te Appel bij Nijkerk-
en tot onderwijzeres aan die school mej. M. P.
Planjer, te Ede. (N. R. Ct.)
Mercurius-diploma. De e. k.
examens ter verkrijging van een „Mercurius-
daploma" als leer aar onderscheidenlijk in de
Nederlandsche, Fransche, Duitsche en Engelsche
handelscorrespondentie zullen afgenomen wor
den te Amsterdam op den l5den April a. s.
In de gisteren gehouden jaarlijksche al
gemeen© vergadcr'mg van aandeelhouders der
Nederl. Crediet-Vereen, werd dc balans cn
wiust- en verliesrekening goedgekeurd. Het
dividend werd derhalve vastgesteld op 6 pet.,
d. i. voor de half gestorte aandeelen r30 en
voor de volgestorte aandeelen f 60, beide di
videndbewijs no. 21.
Op het bankgebouw en safe's werd f 1300
afgeschreven, waardoor dit komt te staan op
ƒ35,000, terwijl in het reservefonds werd ge
stort 2020.7G£, zoodat dit thans bedraagt
61,445.98*.
De directie memoreerde in haar verslag, dat
de uitkomsten over het afgeloopen boekjaar
gunstig waren.
Vinfcevcen- Toen mej. M. A. Mühl, on
derwijzeres aan de o. L schooi alhier Maan
dagmorgen van Amsterdam naar hier terug
keerde, zag zij lot hare groote verbazing op
de Vinkeveensche Zuwe een fiets liggen, half
op den weg, gedeeltelijk in de sloot langs den
wegkant
De heer Steenmetz, door haar gewaar
schuwd, begaf zich met den gem.-veldwach-
ter op onderzoek uit naar de aangewezen
plaats, 800 meter van het dorp, en hel
treurig vermoeden werd bewaarheid: een
droevig ongeluk had daar plaats gehad.
Iemand 'was te water geraakt en verdron
ken. Deze persoon, Antonius Johannes Audif-
fred, omstreeks 38 jaren oud, bakkersknecht
te Abcoude, wilde 's Zondagsavonds van de
Kwakel nabij Uithoorn, waar zijne moeder
woont, naar zijn patroon te Abcoude terug-
keeren. Dienzelfden dag had hij een nieuwe
fiets gekocht en daarmede terugkcerende had
het ongeluk plaats. Het uil het water gehaalde
lijk van den, naar men ons mededeelt oppas-
sen-len jongeman, werd Maandag namiddag
naar de Kwakel gebracht. Droeve terugkeer!
De oorzaak van het ongeluk? Of de sporen
in den weg er schuld aan hebben of dal het
stuur der fics, dat zooals later bleek los stond,
de schuld draagt of beide, wie zal 't zeggen
Garnizoen.
De paardenarts B. Eggink, van de rij- en
hoefsmid school te Amersfoort, is op zijne
aanvrage voor den tijd van een jaar op non-
activiteit gesteld buiten bezwaar van - de
schatkist.
Een sensationeel berickL
De Utrechtsche Courant behelsde het on
rustbarende bericht, dat vermoedelijk tegen
1 April 1915 het 16e Rfg. Inf. overgeplaatst
zou worden naar Soesterberg: een kazerne
zou gebouwd worden nabij het vliegterrein.
liet bericht leek al dadelijk onwaarschijn
lijk, omdat het onmogelijk is, dat in zoo kor
ten tijd de kazerne, waarvoor op de begroo-
ting voor 1914 nog geen cent is uitgetrokken,
gebouwd z«ou kunnen worden.
Ter bevoegder plaatse bleek ons overigens,
dat van het geheele bericht hoegenaamd
niets bekend is.
G. Doorman, t
Een edel mensch, een hoogstaand staats
burger, een in zijn tijd uitmuntend zeeofficier
is van ons heengegaan. De heer G. Doorman
geboren den 16en Maart 1S38, trad ria zijn
studie te hebben volbracht aan de Koninklij
ke Militaire Academie te Breda, len ten Sep
tember 1856 aLs adelborst der le klasse in
's rijks zeedienst.
Al spoedig trokken zijne bekwaamheden, de
aandacht zijner superieuren en heeft hij als
jong officier geruimen tijd deelgenomen aan
de Hydrografische opname der Oost-Indische
archipeL
Het ligt niet in de bedoeling een volledige
opgave te doen van den langen s*aat van
dienst van dezen ontslapen vlagofficier; al
leen zij vermeld, dat hij in de hoofdofflcievs-
rangen eerst belast is geweest met de oplei
ding der zeemilitie en daarna, als mnman-
dant van het Koninklijk Instituut voor de
Marine, met de opleiding der toekomstige ree
officieren, Voorwaar belde zeer gewichtige
betrekkingen welke maar niet aan den eersten
den besten, worden toevertrouwd- Den len
Mei 1892 werd Doormau bevorderd tot schout
bij-na cht en in dien rang beeft hij het bevel
gevoerd in de maritieme directie fc KcTle-
voetsluis, waar hij zich zoo geacht en bemind
wist te maken, dat hij, toen hij op 1 Augus
tus 1S94 den zeedienst verliet, een prachtig
aandenken, bestaande in eene groote tegel-
schilderij, van zijn ondergeschikte officieren
onlving.
Ik heb het voorrecht gehad aTs Iccraar
onder den heer Doorman aan het Koninklijk
Instituut voor de Marine werkzaam te zijn
geweest. Op mij maakte deze brave zeeoffi
cier altijd den verheffenden indruk, dat hij
bij zich omdroeg de edelste begrippen aan
gaande hetgeen den. matrozenstand toekwam
Iiij behoorde wel tot die uitnemende
scheepsbevelhebbers, die veel voelden voor de
wenschen en nooden hunner minderen. Vóór
allee militair, bleef hij toch de verpersoonlif-
king van den militairen mensch- Met recht
was Doorman een goed voorbeeld voor an
deren-
P. S. R. WOLTERBEEK,
Gepensionneerd kapt, ter zee.
Amersfoort, 16 Febr. 1914.
Examens.
Te Utrecht slaagde voor het examen nut
tige handwerken, onze stadgenoote mej. A.
Kloosterman.
Studente n-u itvoering.
Een avond van wezenlijk kunstgenot
wacht ons Zaterdag in „Amicitia". De
executanten die daar om 8 uur hopen op te
treden zijn medische studenten uit Amster
dam, leden eener vereeniging aldaar die
tracht fondsen bijeen te brengen, waaruit
hulpbehoevenden na hun ontslag uit de Uni-
versiteits Ziekenhuizen, zoo noodig ,iog ma-
terieele hulp wordt verleend. En om het
sdhoone doel én om het programma zij de
voordrachten-avond in de attentie onzer lezers
aanbevolen. De namen der uitvoerenden
waarborgen dat iets goeds zal worden ten
gehoore gebracht.
Bioscoop Langestraat.
Deze week wordt in het bioscoop-thea
ter op de Langestraat een film vertoond, be
werkt naar een hoek van Alph. Daudet, ge
naamd ,,Jack". Men ziet de gestage en lang
zame verwoesting van een jong leven; van
een jongen, den zoon eener rijke moeder, die
door zijn stiefvader buitenshuis wordt ge
houden ,en in het ruwe leven, een lijdens
weg doormaakt, zoo vol moeilijkheden en el
lende, dat de dood een noodzakelijk gevolg
er van moet zijn. De film-bewerking is uit
stekend geslaagd en met klimmende belang
stelling wordt dan ook het immer droeviger
lot van den kleinen Jade gevolgd.
Verder bevat het programma de actualitei
ten van het Amersfoorts bioscoop journal en
een keurige opname van Tunis. En ten slotte
twee komische nummers, die veel lachsucces
hebben.
Grond wettel ij ke gelijkstelling
van manen vrouw.
Ter inleiding van de plaatselijke actie voor
het Volkspetitionement voor grondwettelijke
gelijkstelling van man en vrouw, zal den 27en
Februari in Amicitia een openbare vergade
ring gehouden, worden, waar als spreker zal
optreden dr. van Leeuwen uit Utrecht en
een spreekster namens de Vereeniging.
Aan den optocht naar den Zondag jJL te Am
sterdam, gehouden PetitLonements-meeting
werd ook deelgenomen door een. 25-tal dames
en heeren uit Amersfoort met het nieuwe
vaandel van de afdeelïng der Vereeniging
foor Vrouwenkiesrecht.
Christendom cnltunr.
De derde der Sociale lezingen werd
gisteren avond vrij goed bezocht. Dr. van den
Bergh van Eysinga, Ned. Herv. pred. ie Zut-
phen sprak over Christendom en Cultuur.
Nielsche heeft er nan herinnerd da* mef
Socrates een nieuw element intreedt in de
Grieksche beschaving. Volgens dezen een de
cadent element, want hij is van dioaysische
beschouwing. Een andere levensbeschouwing
wordt ingeluid. Socrates de philosoof van
markt en straat gaat tot de menschcn, stelt
hun vragen om hen aan zich zeiven te ont
dekken. Socr. is niets eigens, waarop de Grie
ken prijsstelden. Hij wil het innerlijke van de
'ziel, zelfkennis de dingen van den geest. De
ziel is in het lichaam gevangen. De doo«l is
hem welkom. Dan roept hij, „Nu word ik
gezond".
Diogenes is de Ideale uitdrukking van deze
school: hij stoort, zich niet aan cultuur en
eruditie.
Daarvan in rechte lijn de christelijke we
reldbeschouwing.
Nietscfte stelt Christus tegenover Dionysos-
Apollo. Dionysos de triompheerende zon, de
vreugde van de wedergeboren natuur waar
doorheen Apollo /rp wiens tempel de spreuk:
Ken uzelven. De Grieksche cultuur en trage
die, volgens Nietsche, 't is de harmonie, de
schoone groei van hel leven, zonder er aan
te verslaven, de geest die versieren zal, het
gewone gebruiksvoorwerp geadeld door kun
stenaarshand.
Hier geen sidderen voor den dood maar
ver rus tiging van het leven en stilte waar men
*t maatvolle zocht.
Tegenover Dionysos-Apollo de gestalte van
Christus, de verlaten Godszoon. Niet meer
buigen voor de pracht van de schepping maar
't roensdhelüke gevonden*" in den verworpe
ling, gehangen aan hof kruis, den drager van
de doornenkroon.
Van dit lijden is verteld in zang en dogma
en mysterie der oude christenen. Levens
verlies is meer te zijn dan alle aardsche le
venswinst.
En zoo is het steeds geweest in de geschie
denis van het Christendom.
Steeds wereldvlucht, dreigend gericht. Wel
komen in de primitieve lamst der catacomben
ook tonen van. stille vrede, van wereldover
winning maar steeds na smart cn droefenis.
Steeds was het door de middeleeuwen heen.
,.Hier beneden fs het niet", klacht en tra
nen, de wereld een domein van duivelschc
machten.
Deze afwijking in levensbeschouwing van
Hellas en van het oude Christendom is niet
toevallig. Daarvoor zijn. maatschappelijke
oorzaken.
Hellas met zijn stadsgemeenschap kende
slechts kleine armoede. Deze stadsgemeen
schap was geheel ontwricht bij den aanvang
onzer jaartelling. Er was gekomen het latie-
ve bezit van enkelen en verarming van het
proletariaat, Roma had zijn elementen van
ellende en levensgemis, zijn slavenopstanden
i
en het „brood en spelen". Ook fn den geeri
was daar verandering gekomen.
De steden van oud-Hellas waren ome* en
door de wildernis, er was de aaneensluii ng
die leeft in substantie in. kleinen. 6laai.
Daarop was gekomen de MscetfonarJift
slaafden dan Rome's wereldrijk. Waar blijft
dan de bindfnv van het individu met het ge-
meene best? Dan is men op zich zeiven aan
gewezen. Dan komt het verheerlijken van
eigen zijn. De mensch gaat de economische
verhoudingen voelen als onrein, onzuiver.
Men zocht de oostersclie goden, de goden
van toorn en don tl er, de heiligen Isrr.Cl«» om
dat daar het godsbegrip is meer geestelijk,
zonder beelden. En zoo komt het besef vjq
onhcrroepeUc verloren zijn, worstelen om
behoudenis en redding.
Daarbij komt hef elkaar doordringen der
rassen, kruising van bloed en ideeën waar
van gevolg inzinking van het geestelijke; men
begrijpt de mythen niet meer, bijgeloof en
onknnde hebben vrij spel, de angst klimt voor
het omringende, voor den komenden God
van toorn.
Ook Marx, de nuchtere westerling van Se
mitisch ras heeft deze angst gevoeld als hij
dacht aan de instorting die zou moeten
plaats hebben; en hoe dan het volk en zoo'n
critiekloozen tijd; een tijd als een chemisch
proces, dat niet verrustigd is.
De mcnschen vluchten uit het leven weg
in wanhoop. „Zalig zijn de armen van geest",
en „zalig zijn: de armen", 't Is een Umwerthen
aller Werthe. 'l Leven een last en vloek, door
duivelen en booze geesten bedreigd vooral
bij den overgang voor den dood. 't Wordt
zoeken van wildernis en kluis, waaruit de
kloosters, welke zich naar het westen ver
breiden ook na de volksverhuizing. Het noor
delijk ras gaat in dezelfde banen. Al waren
de mfddeleeuwsche christenen van anderen
aanleg, ook bij hen verbijstering der zinnen;
ook daar Qui tollit en miserere; 't leven ver
liezen om waarachtig leven te winnen, 't Con
centreert zioh op oude mythen en vergeet de
apotheose van God op de wolken. Daar is
Christus, die neerligt; zijn wonden zijn onze
wonden, men komt niet loe aan lief leven.
In de Italiaansche sleden is Germaansch
element, maar dan zijn ook de overblijfselen
van het groot Romeiscb verleden. En dit
maakt het mogelijk dat de Gcrmaansche geesl
zich verheft in de Renaissance. De ko-opman
schap, de Mcdicienser bankiers, ze ontdek
ken de wereld en de mensch. Schatten wor
den opgetast, en na de arbeid komt dc cul
tuur, al is die eenzijdig en met element van
barbaarschheid.
Een. Sforza zal zijn demon en toch luis
leren naar de philosoffe van PTato. Er zijn
nieuwe- principes van cuhuur. Michelet zegl:
de menscüi heeft leeren kennen den mensch
en de natuur, leeren voelen de schoonheid
der dingen, de levensliefde. Het individu weet.
zich verrijkt; 't beeft gemaakt wat hij bezit-
de giften der oudheid zijn veroverd, de an
tieke geest is weer ontdekt; het persoonlijk
heldsbesef wordt geboren. De Renaissance
heeft gewild de persoonlijke cultuur
"Wel brengt de binnendringende Spannsc!^
geest reactie maar de Renaissance is gcb.i-
ren en Spanje zelf heeft haar Cervantes cn
Murillo Frankrijk den sceptiscken Moulaigic
en Rabelais. En wie heeft het leven zoo lief
gehad en verstaan als de Engelsche Shakes
peare?
En in Vlaanderen en Holland is het Hooft
en de schilders .De natuur is terug ontdekt
en dit beteekent zich afkeeren van het Chris
tendom. Niet het Protestantisme heeft den
eigenlijken breuk gegeven, 't Oude Luthera
nisme was een entente met den vijand. Het
anti- het onchristelijke is de Renaissance, Ra
phael s Madonna's 't is een moeder cn bind
van wondervolle schoonheid maar van zui
vere zin nest reeling. Michel Angelo is de
meest onohrisLelijke van alle kunstenaars dier
dagen. De Mona Lisa van da Vinei geeft alles,
maar niet dat deze wereld, uit den hemel zal
moeten gered.
Bij den Vlaming van Eyck zijn de voor- eu
l achtergronden de hoofdtaak der schildering
Sterker nog bij de Hollanders, 't Is emancipa
tie van het vleesch bij Jan Steen en Brouwer.
En Rubens heeft gezwolgen in de heerlijkheid
van 't vleesch.
Nog in. hoogere mate wordt de wetenschap
anti-christelijk. De kerk werpt de handschoen
toe. Er is een Giordanö Bruno, een Gallilei.
De wetenschappelijke methode is geboren, "t
hemclstelsel wordt onderzocht, eene wet van
zwaarte ontdekt, 't mechanisme van het
lichaam: de bloedsomloop.
Men breekt met de traditie der schriften
en met de traditie zelve. Met Spinoza komt het
bijbelonderzoek.
't Moderne bewustzijn Is niet gemaakt van
het kerkelijke protestantisme, dat een variant
vormt op het middeleeuwsch christendom; wij
stammen af van de Renaissance. Het nieuwe
in de kunst heeft naast zich het moderne in
de moraaL De mensch is autonoom, heeft in
zich den vorm van alle dingen, hij leeft reeds
voor deze wereld om te maken deze wereld
in eigen leven tot iets schoons.
Gölhe droomt niet van gene zijde der ster
ren. maar voor hier van een storelooze har
monie. Christendom is anti-cultureel Savo
narola in Italië, de Puriteinen in Engeland,
de Zwitserschc Reveil fn Hofland; spel, dans
en Looneel worden geschuwd, Tolstoi zich. ver
zettend tegen alle beschaving. Ook hier is een
economische factor. Savonarola de democraat
tegen de natriciërs; de Pnriteiner de rimpelen
en armen, Tolstoi opkomend uit naam der
moedjiks en hnn ellende tegen Tsarendora en
wedde. Ondanks het middeleeuwsch: Gedenk
te sterven, breekt het moderne bewustzijn zloh
baan.
't Eeuwig eene, waaruit wij leven, is vol
strekt niet in-religicus. 't Is anders, maar dit*:
per dan vroeger.
Er komt stijl ln alles, ook In de geeriebjkttj
cultGur die komt. Ondanks alle termen dier
op verdeeling duiden, is eenheid wordende.*
weggedaan in fantasie en misduiding, wö)
dringen door tot den kern, hebben anngezlefl
de natuur, het eeuwige in 't wereldlijke. T«
midden van de grootheden die ons omringen^
hebben we 't hart van de werkelijkheid kk>p<
pend in de dingen zelve. Ge hebt het godde*
lijke in u zeiven. En door alles heen scliittertl
het oneindige, de wet, de orde. Dit ontbreekt
nooit en zal zijn als Londen een puinhoop IV
zooals Thackeray droomt- Als geen mensch
meer zal zijn, zal nog wezen de wet- de batk
