BINNENLAND.
een geverftf van man tegen man weer terug
geworpen, waarbij hij vele dooden en gevan
genen in onze handen achterliet.
Ten "Westen van Tarnopol veroverden Oos-
fenrlJk-Hongaaroche en Duitsehe troepen de
(nit sestrekle vijandelijke versdhansingen
Ook bij Zaloce veroverden wij ecu steun
punt der Russen.
Ten Oosten van Brody en in WolhyndC ko
men wij langzaam vooruit.
De in den vestingdriehoek strijdende Oos
tenrijk-II on gaar sche troepen hebben in de
•laatste dagen ongeveer 30 officieren en ruim
Ö0O0 man gevangengenomen
Op het klooster van Burfzanov, dat zich
midden in het Russische front aan de Bene-
Öen-Sereth 'bevind*, waait sedert eenige da
gen de Roode Kruis-vlag.
Al kan het reeds van huis uit niet worden
goedgevonden, dat een veldhospitaal midden
In de strijd linie wordt ingericht, zoo is in het
onderhavige geval bovendien geconstateerd,
dat de Russen dit klooster tot een sterk
steunpunt hadden gemaakt. Niemand behoeft
er zich dus over te verwonder-n, wanneer
de Russische berichten dezer dagen vermel
den, dat wij dit klooster, ondanks de Roode
Kruis-vlag, onder vuur hebben genomen.
De vijand maakt zich hier aan een inbreuk
op de volkenrechtelijke overeenkomsten
6chuldig, die onze militaire actie echter geens-
rins mag benadeelen
B e r 1 ij n r 4 Sept. (K. N.) Volgens de
Baseier Nat. Ztg. bedrogen de Russische
verliezen van het begin van den oorlog tot
15 Augustus: aan officieren 223.172, waar
van 43.124 gedood, 161.443 gewond en
18.605 vermist. Het totaal verlies aan man
schappen bedraagt 5Yi millioen.
Weenen, 5Sept. (W. B.) Officieel be
richt van heden middag.
Gisteren ontwikkelden de Italianen op de
hoogvlakte van Doberdo een verhoogde,
maar geheele vruchtelooze activiteit.
Na een heftige beschieting van verschil
lende sectoren met hun artillerie van ieder
kaliber, trachtten zij reeds 's morgens ver
scheidene aanvallen langs den straatweg ten
■Westen van San Martino te ondernemen.
Al deze aanvallen werden afgeslagen.
Onze artillerie richtte een groote slachting
aan onder den terugwijkenden vijand. Tegen
'den avond nam het geschutvuur in hevig
heid toe, waarop wederom op zichzelf staan
de infanterie-aanvallen volgden, die alle on
der groote verliezen voor de Italianen mis
lukten.
In Zuidelijk Tirol werden twee vijandelijke
compagnieën, die onze posten in Marco aan
vielen, op de vlucht gejaagd.
Rome, 5 Sept (R.) Officieel communi
qué.
Er waren gevechten tusschen kleine af-
deelingen aan het Trentino-front De vijand
gaat overal met verlies terug.
Aan de Karst brachten wij op verschei
dene pimten onze liniën vooruit en bezet
ten eenige loopgraven van den vijand.
Gedurende de laatste dagen stort de
vijand schotschriften over onze liniën uit, die
gToteske mededeelingen doen over den
voortgang van den oorlog en de soldaten
aansporen over te loopen.
Par ij s, 5 Sept (R.) Een communiqué
bevestigt, dat de Engelschen vorderingen
maken op het noordelijk oorlogstooneel van
de Dardanellen.
Konstantinopel, 5 Sept. (W. B.)
Communiqué van het hoofdkwartier.
Den 4en brachten wij in de Dardanellen
een vijandelijke torpedoboot tot zinken. Wij
namen 3 officieren en 25 man van de be
manning gevangen.
fn den sector van Anaforta voerden onze
verkenningsafdeelingen met succes nachte
lijke overvallen uit; wij ontnamen den vijand
wederom een talrijken buit. Onze artillerie
veroorzaakte den 4en op een vijandelijk
transportschip aan de kust van Bujuk Kemikli
brand.
Bij Ari Burnu hield de artilleriestrijd en
het bommen werpen aan.
Bij Sedd ul Bahr vuurde de vijandelijke
artillerie met tusschenpoozen tegen het
oeverfront van Altchi Tepe. Den 4en bom
bardeerden onze Anatolische batterijen aan
de zeeëngte werkzaam barken van den
vijand aan kaap Elias Burun, zijne gedekte
stellingen bij Mortoliman en de batterijen
en het kamp bij Sedd ul Bahr. De vijande
lijke batterijen trachtten te antwoorden,
maar werden tot zwijgen gebracht. Ook werd
de vijand genoodzaakt zijn kamp te ontrui
men en een ander op te slaan.
Des avonds dwongen onze batterijen vijan
delijke torpedobooten, die den ingang van de
zeestraat trachtten te naderen, tot den terug
keer. Een vijandelijk stoomschip, dat gerui-
men tijd onder het vuur van de artillerie
bleef, werd nadat de duisternis was inge
vallen, naar de volle zee gesleept.
Op de overige fronten is geene verande
ring voorgekomen.
Londen, 5Sept. (R.) Lloyds meldt: Het
Deensche stoomschip Froe is in den grond
geboord. De kapitein en de 18 leden van de
bemanning zijn gered.
Londen, 5 Sept. (R.) De Noorsche
driemaster Glimt is tot zinken gebracht. De
bemanning van 14 personen werd hedenmor
gen veilig aan wal gebracht.
Queensto n, 5 Sept. (R.) De Engel-
srhe passagiersboot Hesperian met 600 S 700
passagiers aan boord is gisterenavond ter
hoogte van Fa sine* Rock (ten zuiden van
Ierland) getorpedeerd. De boot is niet ge
zonken.
«Tcrerldvn kwamen zonder kleeren aan
h lijf te Qu-censlown aan.
Ook een zeilschip werd in den grond ge
boord.
Londen, 5 Sept. (R.) Volgens een be
ticht van Lloyds blijven dc kapitein en twin
tig man aan boord. De passagiers en een ge
deelte van de bemanning zijn te Queenstown
8a."ickomen.
Lr i* Lu.ji gvAJ»AUvii uaa> de Hesperian.
Men hoopt haar naar de haven te kun
nen sleepen.
Tweede telegram. De Hesperian is
getorpedeerd zonder voorafgaande waar
schuwing.
Derde telegram. De Araerikaansche
consul te Queenstown bericht, da»l geene Ame
rikanen het leven hebben verloren bij de
ramp van dc Hesperian.
Vierde lelegram. De reeders van de
Hesperian verklaren, "dat niemand bij de
ramp hel leven heeft verloren.
Washington. 6 Sent. (R.) President
Wilson en staatssecretaris Lansing hebben
hel bericht van hel lorpedeeren van de Hes
perian ontvangen door telegrammen van dc
pers. Zii onthielden heiden zich van het uit
spreken van een oordeel en wachten bericht
af. of er Amerikanen aan boord waren en of
er vooraf eene waarschuwing is g -schied, al
vorens een besluit le nemen. Imusschen is
het gevoelen van de officieele Vrinpen. dat de
vriendschappelijke betrekkingen opnieuw in
gevaar zijn
Londen, 4 Sept. (R.) Een telegram
uit Simla geeft een vervolglijst van de gif
ten van Indische prinsen voor verschillen
de oorlogsdoeleinden, waarbij honderddui
zend rupee's van de Maharajahs van Indore
en Gwalior, andere boden hospitalen, am
bulances en vliegtuigen aan, weer anderen
stelden rijkswerkplaatsen voor het vervaar
digen van munitie open, terwijl de eerste
minister van Nepal 340 werktuigkundigen
voor hetzelfde doel zond.
Petersburg, 4 Sept ^Tel.-agent-
schap). Wij zijn gemachtigd met allen na
druk het berich van een Duitsch nieuws
agentschap tegen te spreken over beweerd
meeningsverschil tusschen Sazonow en Del-
cassé en kunnen bevestigen, dat de beide
ministers geheel solidair zijn in alle kwes-
tiën van de tegenwoordige politiek.
Petersburg, 5 Sept. (R.) De rijks
raad heeft de door de doema reeds gevo
teerde wet aangenomen, waarbij het recht
van de staatsbank tot het uitgeven van noten
met een milliard is uitgebreid.
Sofia, 4 Sept. (W. B.) Volgens het
russophile blad Duma moeten de diplomaten
van de quadruple-entente zeer ontevreden
zijn over het antwoord van Servië op de
voorstellen van de quadruple-entente, zelfs
de beste vrienden van Servië. Er wordt ge
zegd, dat de quadruple-entente nu beraad
slaagt of dwangmaatregelen tegen Servië
zullen worden aangewend.
Athene, 4 Sept. (Agence d'Athenes).
Tusschen de entente-mogendheden en Grie
kenland is eene overeenkomst onderteekend
betreffende den handel en de scheepvaart
van Griekenland. Griekenland neemt de ver
plichting op zich door maatregelen van wet
geving den handel met contrabande te ver
nietigen. De entente-mogendheden zullen
den uitvoer van tabak en rozijnen binnen de
perken van de tot dusver naar de verschil
lende landen uitgevoerde hoeveelheden niet
belemmeren; zij staan den uitvoer toe van
alle uitsluitend voor de binnenlandsche be
hoeften van Griekenland bestemde goederen
uit Engeland en zijne koloniën naar Grie
kenland.
Deze overeenkomst heeft de opheffing
tengevolge van de visitatie van Grieksche
schepen, die op weg zijn van de eene haven
naar de andere.
Rome, 5 Sept. (R.) Het officieuse
orgaan van het Vaticaan zal morgen offi
cieel berichten, dat er volstrekt geen grond
bestaat voor de geruchten, die zijn verspreid,
dat de paus aan president Wilson een brief
heeft gezonden tot het nemen van het initia
tief voor het herstel van den vrede of dat
hij een beroep ten behoeve van den vrede
zal publiceeren.
Londen, 5 Sept. (R.) De Engelsch-
Fransche missie naar de Vereenigde Staten
in verband met den Amerikaanschen wissel
koers, die oorzaak is, dat de sovereign in
New-York slechts 19 shillings waard is, is
uit Engeland vertrokken. Onder de leden is
lord Reading, de opperste rechter in Enge
land.
B e r 1 ij n, 4 Sept. (W. B.) Hedenvoormid
dag om kwart over elf werd bij heel mooi
weer de ijzerman Hindenburg van Berlijn op
den Königsplatz ingewijd. De keizerin werd
vertegenwoordigd door prinses August Wil
helm.
De rijkskanselier hield de volgende toe
spraak Voor ons oud zegeteeken hebben wij
eene beeltenis opgericht, die bestemd is de
dankbaarheid van het volk tot werkdadige
liefde te verzamelen. De hulp van het vader
land is voor allen gereed, die in leed verkee-
ren ter wille van het vaderland. De krijgs
man in het veld moet verzekerd rijn, dat de
nood wordt afgeweerd ook van den verwees
den haard. Dit werk der hulpe stellen wij on
der de hoede van Hindenburg. Hij, wien de
liefde van de soldaten behoort, staat vastge
groeid in het hart van het geheele volk. In
hem belichaamt zich allereerst voor ons de
heldenmoed van onze legers, de geweldige
prestatie van hunne aanvoerders. Zwaardslag
en hamerslag, verdedigen en vernietigen, dat
is voor ons Hindenburg. Wat wij hem schul
dig rijn, heeft de keizer in heerlijke woorden
uitgesproken. De nooit uitgeputte dank en
genade van Zijne Majesteit heeft ons ver
gund, ons hulpwerk te plaatsen op het plein,
waarop Bismarck's oog rust. Met de minzame
deelneming, die zich aan geen liefdewerk
onttrekt, begeleidt de keizerin onzen arbeid.
Zoo moge ook deze plechtigheid hare wij
ding ontvangen door dep kreet: Onze op
perste „Kriegsherr", dien de heer der heer
scharen van overwinning tot overwinning mo
ge leiden, Zijne Majesteit de Keizer, hoera I
Opperburgemeester Wermuth nam het
monument over in de bescherming van de
stad Berlijn*
Verspreids Berichten.
Het torpedeeren der
„H e s p e r i a n."
Omtrent het torpedeeren der „Hesperian"
het 10,960 ton metende schip der Allan-
Line, seint Reuter nog uit Londen aan en
kele bladen:
Dat het schip opzettelijk in den grond is
geboord, blijkt wel uit de mededeelingen van
de passagiers.
Het was prachtig weder en velen hadden
zich na het diner op dek begeven, waar zij
spraken over de aangename reis, in de mee
ning, dat zij buiten de gevaarlijke zone wa
ren.
Plotseling werden de dekstoelen door een
hevigen schok omvergeworpen. Daarop volg
de de ontploffing. Een groote waterzuil, hoog
als een mast, steeg omhoog en viel daarna
neder op het dek, zoodat allen doornat wer
den. De kapitein, die schitterend zijn koel
bloedigheid bewaarde, Het met grooten
spoed de booten neer, waarin eerst de vrou
wen en kinderen en vervolgens de andere
passagiers plaats namen, terwijl de kapitein
en de officieren aan boord bleven.
Daar het bijna donker was, was de onder
zeeër natuurlijk niet gezien.
Luitenant v. Forstner, bekend uit de Za-
bern-zaak, is op 29 Augustus j.l. in den
ouderdom van 22 jaren gesneuveld.
Proces tciien Ds. Van
Broekhuizen.
Ds. Van Broekhuizen, die zooals men weet
deel heelt ceha<i aan de Zuid-Afrikaansche
..rebellie" is veroordeeld lot twee jaar ge
vangenisstraf.
Van de veroor decline van ds. Van Broek
huizen brengt ..De Volksstem" van 10 Augus
tus dit beeld:
„Ds. Van Broekhuizen is heden lot twee
laar cevansenisstrai veroordeeld. Twee ia ar.
De zaak gevuld mei belangstellenden, stond
gedrukt od. toen het vonnis was gevallen.
Wal nog te vertellen van het ge tuig en ver
hoor. De verdediger zcide gister: „"Was hier
"n engeis f. twee der kroongetuigen zou
den reeds voldoen ie zijsi geweest om bekl.
van rechtsvervolging te doen ontslaan". Doch
het hof weigerde hedenmorgen het verzoek
van verdediger om ontslag, omdat er zijns
inziens geen zaak tegen bekk was.
Do Staatsurokureur zeker van zm zaak.
was kalm vernietigend in rijm aanklacht.
De verdediger maakte een vergelijking
met de rechtspraak i<n Rusland- Het Hof zat
er ofibbewogen bii. Verdediger sprak van de
grote vriendschap van bokl. voor Genk Bevers
een vriendschap sterk als staal voor de man
die hij tevens bewonderde bekl. zag hier
de rechters fier aan. even te voren had hij
't ook zelf gezegd: Ik zou miin leven voor
GenL Bevers hebben gegeven." Die vriend
schap had hem de generaal doen volgen.
Dr. Km use met rijn macht over woord en
stem bracht ook nu weer 't pubHek onder de
betovering van zijn geest en gevoeL Maar dc
rechtbank kon hii niet zim overtuiging op
dringen dat da Van Broekhuizen onschuldig
was en dat hem geen daad was ten laste
gelegd die zijn schuld bewees.
„Beid. zelf had waardig en met heldere
uiteenzetting der feiten en beweegredenen
ziin verklaringen geije liet zich neen
ogenblik van de vrijs brengen door de strik
vragen van de Sfaatsppofcr-- -
Toen vonnis was geveld en bekk werd
weggevoerd, wachtte 'n grote schare hew
a»n de aebterwerf op en toen hii naar buiten
trad en in de troTikmotor wend weggevoerd
zong men hem toe: Dat 's lieren zegen oo IT
daal.
Onder de getuigen van heden was ook mi
nister De Wet. die even 'n verklaring kwam
afleggen betreffende *n brief door bekl. aan
de Regerictg geschreven na 'l bezoek van
hem met Gen! Bevers aan Pres. Slevn en
waarin bekl zijn bertriddehrtg aanbood om
de mensdhen te beween naar huis te gaan
De ondervrr.^.riT m beantwoording wa
ren tams 't Hollands.
Gcn-1. De Wet en Genl. Kemp'waren, in
Paleis van Justitie aanwezig, maar werd*
niet voor de vended"-r: ongeroepen."
Bari, 4 Sept. (R.) De stad heeft in den
afgeloopen nacht zeer veel geleden van
overstroomingen. Op sommige plaatsen
staat het water vijf voet hoog.
Het spoorwegverkeer is gestremd. Der
tien personen rijn om het leven gekomen,
terwijl velen gewond rijn. Minister-president
Salandra schonk 4800 lire voor de leni
ging van den nood.
Newport News, 5 Sept. (R.) Een
^raan-entrepot, behoorend aan de Chesapea
ke Ohio spoorwegmaatschappij, is door
brand vernield met 500,000 bushels graan,
waarvan de waarde op een millioen dollars
wordf /---qamd.
Uil de Pers
Travastleurs de Ca paix.
Onder dit opschrift bevatte de N. R o 11.
C t. van gisteravond een hoofdartikel, dat
aandacht verdient. De twist toch, die rich
juist de laatste dagen weer inzet tusschen
Engeland en Duitschland over de vraag, wat
rij in 1912 ter voorkoming van een Europee-
schen oorlog verhandeld hebben, geeft re
den te over om te vreezen, dat het monniken
werk zal rijn naar een formule van akkoord
te zoeken alvorens men de geesten tot elkan
der heeft gebracht. Zoo de oorlogvoerenden
elkaar niet leeren zien met de oogen van ons
neutralen, tevergeefs arbeiden diplomatieke
congressenzoo ze voor bewoners van een
zelfde werelddeel een goeden omgang niet
als noodzakelijk erkennen, tevergeefs waakt
een verdrag.
Ook hier echter wijst naar de schrijver
van het hoofdartikel in de N. R. Ct. opmerkt
de formule van Bryan een verrassend
practischen uitweg.
„Tot nog toe, wanneer toenadering tuo»
schen de mogendheden ter sprake kwam, xag
men de belangstellenden meestal zóó eener
rijds aangestelde diplomaten, die aan hg$ htn
ven alles gaande belang van hun eigen land
zoo noodig de internationale verstandhou
ding offerden, anderzijds zich zelf opwer
pende vredesvrienden, die een voordeel voor
hun eigen land zoo noodig wilden offeren
aan den boven alles gaanden eisch van inter
nationale verstandhouding. Een noodlottige
antithese want men zou juist behoeven een
groep van personen uit de diplomaten en be
windslieden zelf, voor wie bevordering van
goeden internationalen omgang een vitaal
deel van hun ambt, voor wie verbetering van
internationale betrekkingen een toetssteen
van bekwaamheid zou zijn.
Van zulke dragers van een vredesmandaat
was, indien men de tot werkloosheid ver
oordeelde leden van het Kaegsche arbitrage
hof uitzondert, tot dusver geen spoor. Aan
vaardden echter de neutralen, en straks ook
de oorlogvoerenden, Bryan's formule van
akkoord, dan vormt zich deze garde snel en
vanzelf. Men kon onlangs lezen, hoe de
Deensch-Amerikaansche commissie was sa
mengesteld geworden drie staatslieden uit
beide werelddeelen en een publicist, met on
zen minister Loudon als vijfde lid. Het eigen
belang der staten is waarborg, dat men man
nen zal nemen van kracht en invloedde
opdracht zelf van haar kant is waarborg, dat
mannen van extreme of zelfs van vooringe
nomen meeningen hartelijk voor een benoe
ming zullen bedanken. Zoo krijgt men door
natuurlijke selectie een breeden kring van
personen, die, ook wanneer ze niet fn een
gerezen geschil werkzaam zijn, toch ambts
halve en door aanleg de hoedanigheid van
staatsman met die van vredesvoorstander
zullen vereenigen, de ware travailleurs de
la paix. Wanneer alle de 44 staten der twee
de vredesconferentie zulke commissies van
vijf mochten instellen en niet dezelfde per
sonen daarin kiezen, dan zullen er 946 X
5 is 4730 mandatarissen zijnen ook bij
samenvallen van keuzen zal men toch allicht
een corps van een 3000, over de gansche
wereld verspreide, vrede-bevorderaars van
invloed krijgen. De macht ten goede van
zulke vooraanstaande mannen op de natio
nale denkbeelden van hun land onderschatte
men niet".
„En als men dan toch eiken dag over
nieuw bekwame en helderziende menschen
ontmoet, die erkennen, zelfs geen notie te
hebben, hoe bij of na den vrede het verbit
terd en vergiftigd Europa zal kunnen worden
bevrijd vraagt de schrijver, waarop hij
antwoordt„Dan moet men maar eens stout
wezen en vragen, of het redmiddel misschien
niet al bij de deur staat".
De schrijver herinnert dan aan hetgeen op
16 December 1914 toen dus omvang en
verwoedheid van dezen oorlog reeds even
volledig begrepen werden als nu in de
Tweede Kamer mr. W. H. de Beaufort over
Bryan's formule gezegd heeft
„Wij hebben aldus mr. de Beaufort
een soortgelijk tractaat met de Vereenigde
Staten en ook eenige andere staten hebben
zulke tractaten gesloten met andere staten,
maar het zou zoover moeten komen, dat zij
niet alleen gesloten worden met staten die
gewoon zijn in vrede te leven en die in geen
geval oorlog wenschen, maar ook met sta
ten, die wel in een oorlog kunnen gewikkeld
worden. Eerst dan zuDen de vruchten van
dergelijke tractaten aan de geheele wereld
in den schoot vallen
Ik geloof, dat het raadzaam is ik be
hoef het tegen deze regeering niet te zeg
gen dat men op dit punt de aandacht blij-
ve vestigen, dat men de openbare meening
in de verschillende landen voor dit denk
beeld warm make, dat men de regeeringen
van de verschillende landen van de wen-
schelijkheid, de nuttigheid en de doeltref
fendheid van dergelijke tractaten trachte te
overtuigen".
Ook de aandrang van den schrijver in de
N. R. Ct. richt zich niet tot regeering en
minister van buitenlandsche zaken, die be
ter dan wij de mogelijkheden van het oogen-
blik kennen en drang van buiten niet behoe
ven. Maar voor de openbare meening zou
het nuttig rijn, evengoed voor de twijfel-
zuchtigen els voor de aanhangers van verre
idealen, wat aandacht te geven aan dit een
voudig programma voor een vredespolitiek
der allernaaste toekomst, blijkbaar gesteund
door een man, wiens doorzicht in interna
tionale zaken het vertrouwen heeft van re-
geering, parlement en natie, gelijk .van menig
deskundige buitenslands.
„Acht de regeering het mogelijk de voor
bereiding van een nieuw Europa eerlang bij
de neutrale kabinetten in bespreking te
brengen, dan ligt hier, dunkt ons, een aan
nemelijk werkplan. Want wat noodig is, dat
is: een begin.
Of blijft daartoe het denkbeeld te laag bij
den grond, te dicht bij honk? Wij zien waar
lijk niet geringschattend neer op verdere en
hoogere wenschen. Socialisten en andere
overdenkers van maatschappij en samen
leving zoeken met reden naar een nieuwe
„oriënteering". Rechtsgeleerden en staathuis
houdkimdigen blijven hun kennis inspannen
voor een levensvatbare, heilzame „organisa
tie" van de statenmaotschappij. Vooral: de
christelijke kerken zullen spoedig genoeg
gaan leeren (nieuwe preekenstof voor wel
twintig jarenl), dat het ontzien van den
naaste evengoed gezegd is tot de volken
Jood en Samaritaan) als tot de enkelingen,
en dot het Vicïsti Galilaee een leugen blijft,
zoolang niet de christenheid mèt het reine,
heroïsche gemoed van De Wet durft erken
nen (proclamatie van Steenbokfontein, 28
October 1914), dat een inval in het land van
vreedzame buren is vloekaanbrengend en
goddeloos."
Maar deze maanden aldus eindigt het
artikel behoeven voor practische politiek
nog iets anders: niet werk, maar vóórwerk.
En als de oorlogvoerenden dan daartegenin
gaan brallen wat rij zeker zullen doen
dat niets het toekomstig Europa redden kan
dan hun gepantserde vuist of hun machtige
drietand, laten de neutralen er dan hun on
derling overleg des te krachtiger om door
zetten, en voor een draaglijker Europa
ijveren met even stoere en even zelfverge-
tende hardnekkigheid als die de roem is der
strijders In de loopgraven.
H«ft Eedsvraagttuk.
De Fakkel vrij-liberaal weekbla'd =3
bepreekt h$t wjtfORj-
werp tot tijdelijke regeling van het
eedsvraagstuk, waarvan wij den Inhoud
reeds hebben medegedeeld. Zooals men
weet, wijkt het nieuwe ontwerp op twee pun
ten van het oude af: de rechter heeft de
verzekering van gemoedsbezwaren zonder-
verder onderzoek te aanvaarden en de
voorgestelde regeling is slechts tot 1 Jan,
1919 van kracht. Zoowel met het een al9
het ander komt de Regeering tegemoet
aan de bezwaren, door de rechterzijde ge
uit. Toch gelooft de schrijver in de F a k-
k e 1 niet, dat daarom voor velen het ont
werp zóóveel minder aannemeijk geworden
is, dat zij de voorgestelde regeling daarom
zou afwijzen.
„Wij zijn van meening aldus
de Fakkel dat de Regeering
met de thans aan de rechterzijde ge
dane concessie zoo ver is gegaan als is
overeen te brengen met de beginselen van
ons Nederlandsch, dat is niet-clericaal,
staatsbestuur. Zal de rechterzijde of lie
ver, want dit is hier beslissend gebleken,
zullen de heeren van Wijnbergen en
Kuyper met de aangeboden concessie ge
noegen nemen? Wij hopen, maar vreezen
zeer, indachtig aan het vroeger verloop de
zer zaak. De heeren zullen ook thans mi-
nisterieele tegemoetkoming en zorg voorde
rechtszekerheid aan hun laars lappen, zien
wij aankomen, en zich houden aan hun oude
devis: volledige onderwerping of de dood.
Wij zeggen dit niet op losse gronden. Al te
veel verkeert men over de mentaliteit der
rechterzijde in dwaling, misleid door de
Augustusmaand van 1914, en door Room-
sche lofredenen op Minister Cort van der
Linden bij de instelling van het tijdelijk ge
zantschap op het Vaticaan.
De nederlaag van 1913 vervolgt dan
het vrij-liberale orgaan is voor de rech
terzijde een bittere verrassing geweest.
Zóó onverwacht zag hij zich de regeer
macht en daarmede zooveel aardsche pro
fijtelijkheden, ontnomen, dat zij als een kind
maanden gegriend en gemokt heeft. Slechts
schijnbaar heeft het uitzicht op winst voor
het bijzonder onderwijs, door de instelling
der Onderwijs-commissie geopend, haar
wat gekalmeerd. Wij meenen dat uit hon
derd feiten voor één valt af te leiden, dat
hoar liever dan wat ter wereld ook. liever
dan de spoedige onderwijs-pacificatie, lie
ver don een eindregeling van het (mannen)
kiesrcchtvraogstuk, liever don evenredige
vertegenwoordiging, liever dan de bevredi
ging van welken wensch ook is: zoo spoe
dig mogelijk een nieuwe verkiezing met
een nieuwe kans op een rechtsch kabinet,
dèn niet in onvoorzichtigheid geboren en
zonder Dr. Kuyper ter wereld gebracht.
Wij spreken hier niet van de geheele rech
terzijde, maar van de politieke mannen die
er de lakens uitdeelen en aan wie ten slotte
toch door allen, met meer of minder in
stemming, zeggenschap over de rechtsche
linnenkast gelaten wordt.
Aan hen is iedere maatregel in waarlijk li-
heralen, vrijheidKevenden, breeden zin, tot
stand gebracht door eene Regeering, *wier
„onrechtmatig" bestaan alleen door de cri
sis, noodgedwongen, wat verlengd is ge
worden, een doom in het sedert T9T3 reeds
pijnlijke oog; zij zullen, vreezen wij, het
mogelijke doen om dat nieuwe politieke lij
den te ontgaan.
De schrijver van dit artikel heeft niet af
gevraagd of het goed is deze dingen te zeg
gen nog vóór de behandeling van het
nieuwe wetsontw erp, nog vóór eenige recht
sche meening er over onder onze oogen
kwam. De slotsom van onze overwegingen
was, dat ieder beroep op de gematigde ele
menten te rechterzijde, op de logika, het
verantwoordelijkheidsgevoel, op de buiten
gewone omstandigheden, de vorige maal
zonder éénig gevolg is gebleven. Een po
ging de zaken en de stemmingen te ziert
zooals ze werkelijk zijn, zal dus evenmin
van invloed rijn op de rechterzijde daar
entegen sommigen naieven ter linkerzijde
mogelijk de oogen tijdig kunnen openen.
Tot de bladen, die met dit nieuwe wetje
niet erg ingenomen zijn, behoort „H e t
H u i s g e z i n."
„De inhoud kan aldus worden weergege
ven, zegt het blad: Ieder is verplicht den
eed af te leggen, maar als men hem niet
aflegt, is het ook goed.
Van datgene, waartoe artikel 1 zegt te
verplichten, schiet dus practisch niets over*
Nu zijn wij er ver af hen, die niet aan
God gelooven, tot het afleggen van den eed
te willen verplichten.
Wij zouden veeleer hen niet tot het af
leggen van den eed willen toelaten.
Maar juist daarom behoorde het, tel
wille der waarachtigheid, anders geformu'
leerd te worden.
Regel zij en blijft het afleggen van den
eed.
Den eed kunnen niet afleggen zij, wier
godsdienstige gezindheid het afleggen van
eeden verbiedt.
Den eed mogen niet afleggen zij, die
niet aan God gelooven.
Indien men, zegt het blad, het zóó in
de wet schreef, was het duidelijk en over
eenkomstig de waarheid.
Nu wordt, o ogenschijn! ijk, de verplichte
eed gehandhaafd, maar langs een achter
deurtje aan ieder die wil vrijheid gegeven,
zich aan de verplichting te onttrekken.
Het uithangbord lijkt mooi, en in de me
morie van toelichting wordt het mooie vatï
het uithangbord nog eens extra in het licht
gesteld.
Maar het uithangbord beantwoordt niet
aan de werkelijkheid.
Al is het slechts een noodregeling, dl«
de minister voorstelt, toch dient overwogen
of ook maar voor enkele jaren een on«*
waardige regeling kan worden gedoogd.
En of, nu practisch de verplichte eed
wegvalt, het niet oprechter is dit met zoo»
veel woorden te erkennen, dan het weg t»
doezelen achter een verplichting, die ge«D
inhoud heeft
Berichten.
De Staatscourant van Zóodad 5 «n Maat*»
<5a« 6 September be*n»t o.a. de voigendie Ko»
ribüdipkf besluiten:
benoemd tot «tacÉraat-aduaiJÉdi ateur bfl
het maifae-insötout te WiHetMOond de }<xw
ripHoflon J. A. Deetóer, C. Hnrtnöa. L. S. Ta»
Houte en J. J. da Joixr.
iq vet&opd mot hunps w*
