„DE E EM LAN DER".
Dinsdag 17 October 1916.
"BÖTfËNLAND7
KOLONIËN*,
BI NNÉNL.AND.~* -
EEN STNUB 01 IE 201.
N' 92.
15"* Jaargang.
1
FEU I IA.ETON.
Hoofdredactie]
MARIE VAN VERSENDAAL.
Mr. O. J VAN SCHAARDENBURG.
Uitgevers: VALKHOFF Co.
ABONNEMENTSPRIJS:
fer 8 maanden voor Amerefoortf 1.80,
PRUS DER AD VERTENTIËN:
1 Per week (metgratia verzekering tegen ongelukken) 0.125.
{Afzonderljjko nummer» 0.05.
'Wekelijksob bgvoegsel mD* HollatUstk* Hui*vrout*" (onder
redeotie van Thérèae Hoven) por 8 mud. 80 cis.
•Wekelijksob bgvoegsel ,/b* mé sur" per 8 mn<L 52 cis.
Dionatannbindingen 1—5 rogels0,00.
Groote lettors naar plaatsruimte.
Voor iiandol en bedrgl beslaan zoor voordeolige bopalingoa
tot het herhaald adverteeron in dit Blad, bij abonnement.
Eeno circulaire, bevattende do voorwaardeu. wordt op
aanvraag toegezonden.
Bureaus UTRECHTSCH ESTRAAT 1.
Intercomm. Telefoonnummer 66.
Grondwetsherziening.
II. Het Onderwijsvraagstuk.
Behalve het kiesrechtvraagstuk zal bij de
®.s. grondwetsherziening ook de onderv/ijs-
quaestie tot oplossing komen.
Dat is misschien wat veel gezegd: tot op
lossing komen. Men begint daar steeds
fceptischer tegenover te staan.
Toen de bevredigingscommissie bijna
unaniem slechts een van de beide vrij.-
lib. leden kon er zich niet bij neerleggen
met 'n compromis-voorstel kwam, meende
men aanvankelijk daarin het einde van den
fatalen schoolstrijd te mogen zien.
Maar lang heeft dat toch niet geduurd.
Uit het linksche kamp klonken alras eeni-
ge stemmen, welke 'n veel minder optimis
tisch geluid deden hooren: men zou wel n
groot, 'n zwaar offer brengen, maar de
schoolstrijd zou er niet door eindigen,
rechts zou den strijd tegen de openbare
school niet staken.
En rechts begon zoowaar voedsel aan die
meening te geven. Zeker, de meeste voor
aanstaande mannen uit de rechtsche par
tijen toonden zich vergenoegd met de voor
gestelde oplossing. Al zullen er onder hen
geweest zijn die dachten: hebben is hebben
en krijgen is de kunst, zeer velen toch ver
langden ook aan dien kant het einde vsn
den strijd.
Niet alzoo dr. Kuyper. Van het begin af
was hij der commissie niet welgezind ge
weest en z'n grimmigheid bedaarde niet
toen hij haar voorstel vernam. Van 'n com
promis wilde hij niet weten; de openbare
school moest er geheel onder, de bizonde-
re school moest regel, de openbare slechts
aanvulling worden. En hij hield voet bij
stuk; op de a.s. vergadering zal hij de anti-
rev. partij zich voor dit standpunt doen uit
spreken: de bizondere school regel, de open
bare aanvulling.
Als dat geschiedt, dan valt het niet te
ontkennen: even als de neutrale school
voor heel het volk, zal ook de schoolvrede
'n schoone illusie gebleken zijn. De anti-
rev. althans zullen den strijd blijven voort
zetten.
Nu neme men dit echter niet al te tra
gisch op; dr. Kuyper heeft reeds zoo vaak
plotseling het roer omgegooid, dat 'n bij
draaien ook nu niet onmogelijk is, als hij
ziet, dat z'n bondgenooten hem in den steek
laten. In zake het kiesrecht beleven wij het
zelfde. De a.s. vergadering der anti-rev. par
tij zal zich uit te spreken hebben voor or
ganisch kiesrecht maar reeds heeft de lei
der aangekondigd dat de anti-rev., zoo de
bondgenooten hun hulp weigeren, den strijd
voor het organisch kiesrecht niet alleen
zouden voeren. Ook tariefherziening heeft
dr. Kuyper, nog wel zonder overleg met z'n
bondgenooten, overboord gegooid en niet
temin zal hij de anti-rev. partij zich voor be
schermende rechten laten verklaren. Waar
om zou dan niet de looze staatsman ook ten
aanzien van de onderwijs-quaestie theorie
en praktijk kunnen scheiden?
Maar om ons nu op het ergste voor te be
reiden, voortzetting van den schoolstrijd
door de anti-rev., langzamerhand misschien
weer bij gevallen door de r.-k., zou het dan
in dit vooruitzicht voor de vrijzinnigen niet
raadzaam zijn de toegestoken hand terug te
trekken? Rechts grijpt immers niet in krach-
tigen greep de hand doch reikt slechts en
kele spichtige vingers?
Neen, wij gelooven dat de hand niet te
ruggetrokken moet worden.
Zeker, het offer is zwaar en de tegen-
pracstatie niet groot. Links zal de mede
dingster van de neutrale school 'n even
ruime plaats toekennen als aan deze zelf. l)
En in ruil daarvoor behoeft slechts de ver
klaring van vredelievendheid en verdraag
zaamheid afgelegd en van den bespottelij-
ken eisch", dat het secte-onderwijs niet al
leen 'n gelijke plaats als het openbare maar
de eere-plaats zou krijgen, afstand gedaan
te worden.
De groote meerderheid van het volk zal
in dezen toch naar waarde weten te schat
ten den oprechten wensch naar vrede en de
tegemoetkoming der vrijzinnigen en de on
verzoenlijkheid van 'n deel van rechts of de
hebben-is-hebben-later-nemen-wij-wel-meer-
politiek van 'n ander deel.
De vrijzinnigheid late zich hier op haar
breedst zien.
En al moge de strijd don al niet uit zijn,
veel zal er toch reeds gewonnen zijn. De
coalitie werd vooral door de onderwijsquaes-
tie bijeengehouden. Komt de schoolstrijd nu
in 'n geheel andere phase, wordt hij door
'n deel van rechts zelfs niet meer begeerd,
dan zal die band zeer verslappen. De school
strijd zelf zal veel minder fel woeden, mis
schien wel geheel uit het parlement naar
den gemeenteraad overgebracht worden.
Dat zou winste zijn voor den parlemen
tairen arbeid en wel 'n offer waard. In de
moeilijke tijden., welke wij'beleven en welke
met den vrede zeker niet plotseling verbe
teren zullen, zou het 'n onschatbaar ding
zijn als twee netelige quaesties, kiesrecht
en onderwijs, van de baan konden en de
zoo noodige eensgezindheid van het volk
niet in gevaar komt terwille van dergelijke
binnenlandsche geschilpunten, welker be-
teekenis zoo diep verzinkt bij de hooge
landsbelangen welke alsdan op het spel kun
nen 'staan. Alles wat ons verhinderen kan in
de naaste toekomst als volk sterk te staan,
dient thans uit den weg geruimd.
Voor die hoogere belangen des lands
moet dan in 's hemelsnaam maar opgeof
ferd worden het blauwe ideaal van de neu
trale overheidsschool voor heel het volk,
waarvan althans de helft van het volk nu
toch wel overduidlijk aangetoond heeft niet
gediend te 2ijn, om wet voor redenen dan
ook. Praktischer is het dan maar om de
positie van de openbare school zoo sterk
Hoe onbehagelijk moeten zich nu wel de
clericalc propagandisten gevoelen, die in de ver
kiezingscampagne 1913 het land doortrokken
met de fabel, dot bij 'n linksche overwinning 'n
aanval op de bizondere school gedaan en haar
bestaan bedreigd zou wordenf
mogelijk te maken, opdat zij veilig zij onder
'n mogelijk clericèal bewind, en alle aan
dacht te wijden aan verbetering van het on
derwijs zelf.
Wat deze laatste punten betreft, de link
sche leden, welke tot het bevredigings-
voorstel hebben meegewerkt, zijn onver
dachte vrienden van de openbare school en
onder hen zijn de eerste specialiteiten op
onderwijsgebied, daarenboven staatslieden
met breeden blik.
Welnu, wij gelooven dat wij ons dan toch
wel veilig zullen kunnen neerleggen bij wat
hun in de gegeven pmstandigheden voor
school en onderwijs; het beste dunkt. En
te meer dan dit, nu er naar gestreefd wordt
om de redactie van het voorstel zoo te doen
luiden, dat de waarborgen voor het open
baar onderwijs onaantastbaar vast liggen.
Da oorlog.
In het westen is in het gebied ten noor
den van de Somme het dorp Sailly-Saillisel
het voorwerp ven een strijd, die nog voort
duurt. Overigens is nergens iets van belang
gebeurd.
In het oosten geene verandering. Het
zelfde geldt van de verdere oorlogstoonee-
len.
Londen, 1 6 O c t. (R.) Officieel bericht
van het Britsche hoofdkwartier te Seloniki.
Aan het Stroema-Jront drongen onze pa
trouilles door in Boersoek; zij dreven vijan
delijke afdeelingen terug. Een geslaagde
bomaanval op de Buk-brug werd verricht
door den luchtdienst van de vloot.
Aan het Doiranfront is geen verandering.
Athene, 15 Oct. (R.). In officieele
kringen is men drók in de weer. De Fran-
SGhe gezant GuiHemen heeft een langdurig
onderhoud gehad nYot den premier en den
minister van buitenlandsche zaken. De pre
mier wilde zich er niet over uitlaten, maar
verklaarde, dat het gesprek vriendschappe
lijk was en den basis legde voor verdere be
sprekingen.
De premier heeft daarna een bezoek ge
bracht aan den Koning. Men gelooft, dat de
besprekingen geloopen hebben over de
controle op de spoorwegen en de politie. Er
wordt bericht, dat de legaties van de Enten
te in Athene geïnstrueerd zijn tot hernieu
wing van de voorstellen tot het opgeven van
de neutraliteit.
Londen, 16 Oct. (R.) Wij vernemen,
dat de Entente-mogendheden de voorloopige
regeerir.g op Kreta uitdrukkelijk erkend heb
ben, maar dat alleen op Kreta de vraag van
de officieele erkenning is ter sprake geko
men. Men heeft in de regeeringskringen te
Londen geen bericht ontvangen, dat de En
tente-mogendheden het nieuwe kabinet te
Athene officieel erkend hebben.
Zurich, 14 Oct. (Havas). De Züricher
Post bcri'ht, dat in weerwil van de Duitsch-
Zwitsersche overeenkomst over den invoer
van goederen, de invoer van Duitsch ijzer
in Zwitserland niet hervat is, tot groote ont
steltenis van de Zwitsersche industrieelen.
Londen, 16 Oct. (R.) De verhooging
van de premiën voor oorlogsgevaarverzeke
ring bij Lloyds voor de scheepvaart tus-
schen Groot-Brittonnie en de Vereenigde
Stalen, die onlangs heeft plaats gehad, is
reeds weer geëindigd. De premiën zijn nu
weer op het niveau gekomen, waarop zij
stonden vóór het verschijnen van de U 53
aan de andere zijde van de oceaan.
Kopenhagen, 16 Oct. (W. B.) De
National Tidende bericht uit Stockholm, dat
het handelsverkeer met Engeland in den
vollen, omvang hervat is.
Petersburg, 16 Oct.'(R.) In Mos
kou is een congres van oorlogsuitvindingen
geopend, dat een beeld geeft van den ar
beid van het centrale comité der gemilitari
seerde industrie. De Petersburgsche afdee-
ling heeft tot 3 October 1916 54 uitvin
dingen goedgekeurd; 443 zijn nog in onder
zoek. Aan de Moskousche afdeeling werden
916 uitvindingen on., eboden, waaronder
300, betrekking hebbende op de artillerie,
157 op machaniek en 96 op de luchtvaart.
B e r 1 ij n, 17 Oct. (W. B.) Het Israëliti
sche Wochenblatt für die Schweiz bericht,
dat blijkens eene mededeeling van de re
dactie van het in Parijs verschijnende tijd-
I schrift La Renaissance Juive, de geheele
I oplage van het laatste nummer, waarin het
I vraagstuk van de emancipatie der Joden in
Rumenië behandeld werd, door de Fran-
sche censuur in beslag is genomen. Ook
de overige Joodsche pers wordt door de
censuur sterk gekortwiekt.
Oost-Indlë
Da onlusten in Djambi.
(Officieel.) Van den gouverneur-generaal
van Nederl.-Indië is onder dagleekenfng von
14 dezer het volgende telegrafisch bericht
ontvangen:
De gemeenschap tusschen Soeroelangoen
Djambi en Bangko is hersteld. De troepen
patrouilleeren in de Tabirstreek, waar de
bevolking vijandig is en de doesoens ver
laten zijn. Volgens berichten houden zich
300 opstandelingen op nabij Locboek Ka-
pajang (aan de Soengei Keetjasoeng rech
terzijrivier van de Tabir.) Een patrouille uit
de Age r-I tam streek kwam in Bantaupand-
jang aan de Boven Tabir aan; ongeveer 30
opstandelingen werden gevangen genomen.
In Korintji zijn twaalf ontevredenen, in
Pamenang aan de Merangin vijf verzetslei
ders gevangen genomen. Kolonel Kroesen
vertrok naar Palembang.
Eene patrouille onder luitenant De Quant,
vergezeld door den assistent van de Palem-
bangsche benedenlanden, kwam gisteren te
Moeara Roepit aan.
Eene patrouille onder kapitein Frankamp
vertrok gisteren in auto's van Moeara Klingi
aan de Moesi naar Trawas (aan de Laki(ait|
linkerzijrivier van de Moesi).
Op den 12den dezer deden 2000 opstan*
delingen een aanval op Soeroelangoen Ra-»
was, welke werd afgeslagen. De opstande-
lingen verstrooiden zich na een verlies vaqf.
38 dooden. De leider Gerabit van Loeboek'
Roembai sneuvelde. De gouvernementsge
bouwen zijn onbeschadigd gebleven. De pas-
sar van Soeroelangoen Rawas is gedeelte
lijk verbrand, die van Moeara Roepit is ge
plunderd. De meeste aanvoerders der oj>
standelingen zijn bij name bekend. De op
standelingen beschikken piet over vuur-
wapens, daar deze eenige dagen vóór het
uitbreken van het verzet in de weerspan
nige doesoens in beslag waren genomen.
De controleur van Rawas bericht dat de
vrouwen en kinderen in de doesoens be
ginnen terug te keeren.
(Officieel). Bij het departement von
koloniën is het volgende bericht van den
gouverneur-generaal van Ned.-Indië ontvan*
gen:
De controleur van Djambi bezocht alle
doesoens in het district Gemajoeng, waal
hij den toestand gunstig vond, bijna de ge
heel e bevolking was teruggekeerd. De hoof
den gehoorzaamden onmiddellijk aan alle
bevelen. Kapitein Snell bericht van Moeara
Tambesi, dat van de veertienduizend gulden^'
die door de opstandelingen op 26 August
tus aldaar werden gestolen, meer dan acht*
duizend gulden zijn teruggebracht.
Staten-Generaal.
Langer in dienst houden. 1
Wetsontwerpen zijn ingediend om den ter
mijn in de wetten omtrent het langer in dienst
houicJiJn von ingeliilden bij de militie en von
dienstplichtigen bij d'c landweer en in de wet
tol verlenging van don dinir van den dienst
plicht bij den landstorm nader te wijzigen var
31 December 1916 in 31 Juli 1917
Wet tegen opdrijving
huurprijzen.
Ingediend is een wetsontwerp tot voorko
ming van onredelijke opdrijving van huur
prijzen van woningen van lagere huurwaar
de, waarbij door Burgemeester en Wethou
ders desnoodig huurcommissies ingesteld
kunnen worden, wier tusschenkomst de ver
huurders moeten inroepen, alvorens zij den
huurprijs hooger kunnen stellen dan die gel
dende voor het jaar 1916. Inmiddels ingea-
treden verhoogingen zullen volgens teru®»
werkende kracht verlaagd kunnen worden.
Op overtreding staat 1000 boete. Het
wetsontwerp zal gelden voor de woningen
met wekelijkschen huurprijs van ten hoogste
10 te Amsterdam, 9 voor Den Haag, 8
voor Groningen enz.
Berichten.
De Staatscourant van 16 October bo
vat o.a. de volgende Koninklijke besluiten
benoemd tot rechter in de arrondissc-
De overtuigende kracht van het ideaal is
grooter in het kunstwerk dan in 1-r-t wijs-
geerig systeem.
Uit het Noorsch van Hulda Garborg.
Vertaald door
A. M. VAN DER LINDEN-VAN EDEN.
45 -
Zij ging met hem mee lol aan de deur, en
lij kuste haar op mond er. oogen.
„Je bent vanavond niel vroolijk, Mona Lisa.
Zij deed haar best om te glimlachen.
„Zeg, ben j Ij vroolijk?"
Hij kuste baar weer.
„Ik heb je lief. Mona Lisa; dat is de hoofd
taak, js het niet?''
Zij knikte, maar haar hand lag koud in de
Hjne.
loen hij weg was, sloot zij de deur en wierp
Eich schreiende op de kussens van de sofa. En
hel jammerde in haar: Ach, Carl, Carl, je weet
nict w'at liefde is 1 Je hebt me nooit bemind.
Jij niet en ook geen anderl
Maar zij was niet krachtig genoeg om met
hem te breken; zij sleepten zich door de don
kere regendagen heen, totdat Kaare op reis
zóu gaan. Toen waren zij allen op een avond
ia ..Zum Lpwen". Maar er waren veel
anderen bij en Ignore en Mona Lisa wisselden
slechts ccnige w oorden met elkaar.
Doch zij weck niet van de zijde van den
blonden Heinrich von Garnitz; hij was haar
dezen avond onontbeerlijk, en kleine Marie
Egerson van Californië zag haar aan met
groote oogen. „Zou Mona Lisa slecht zijn?"
En Kaare reisde alleen naar huis ën
hoerde den geheelcn winter niets van Carl.
Maar op zekeren dag in het voorjaar kwam
er een brief van hem. Nu zou hij gaarne naar
Noorwegen komen alleen. Tante Eli moest
alles vergeten en geen neen zeggen.
De winter was heel moeielijk voor hem ge
weest en hij had behoefte aan rust, voordat
hij zijn laatslen semester aan de Universiteit
zou doorbrengen.
Een paar dagén na dc samenkomst op Sörli
waren Kaare en Eli bij den steiger om hem
te ontvangen en voerden zij hem in triomf
mee naar Sörliheuvcl.
Eli was verheugd. En toen zij zich dien
avond neerlegde, was het haar alsof Helene
bij haar in de kamer wras; zij fluisterde onwil
lekeurig: „Nu heb ik je jongen weer, Heler,e,
cn nu laat ik hem niet raeer gaan voordat hij
frisch en gezond is."
Want Eli vond dat Carl ziek was. Hij was
als iemand, die vele jaren in een donkere ge
vangenis had doorgebracht.
XIII.
DE ZONDVLOED.
De directeur-generaal ontkwam beter aan
de gevolgen van den steenworp dan men in
het eerste oogenblik had gevreesd. Maar had
de steen hem een centimeter hooger getrof
fen, dan zou liet slecht met hem "nfgcloopen
zijn, zooals dokter Hansen zei, die op dien
avond naar Sörli was geroepen. Nu was
het een leelijke, doch niet gevaarlijke wond,
maar tegelijk had zijn zenuwgestel een schok
gekregen, die dén dokter meer verontrustte.
In ieder geval moest hij, na dit ongeval, een
heclc poos rust nemen.
Maar de arme halve-idioot, die door dc
bende van Yiken dronken was gemaakt en
er op afgezonden was om den steen te wer
pen, werd op heeter daad betrapt in den tuin
van Sörli en zat nu achter slot en grendel, ter
wijl de ware schuldigen vrij bleven rondloo-
pen. Zijn verklaring werd niet geloofd, hij was
immers idioot, en bovendien dronken geweest.
Hij was de zoon van een klein boertje en be
hoorde niet bij het werkvolk van <^e fabrieken.
En men trachtte den boeren de schuld te
geven van de wandaad, nu de directeur-
generaal zoo ongelukkig getroffen was. Dit
zctle opnieuw kwaad bloed in het kerspel.
Daarbij kwam dat aan het hoofd van de
Maatschappij, gedurende de ziekte van Harald
Ilaave, een Engelsch ingénieur was geplaatst,
die gedurende vele jaren een afgezonderd
leven had geleid in een mooie villa aan zee.
Er waren reeds vele vreemde ingenieurs aange
steld geworden en de Noorsche vakmannen
voelden zich achteraf gezet; daarom was ook
een Noorsche directeur-generaal aangesteld
geworden om de gemoederen wat tot kalmte
te brengen. Men had gehoopt dat er door hem
een verandering ten gunste zou komen, ten
opzichte van het Noorsche volk en het Noor
sche kapitaal.
Maar tot nu toe hadden er geen veranderin
gen plaats gevonden cn nu kwam het vreemde
élement .weer geheel op deji voorgrond. De
Noorsche ingenieurs bleven in hun ongere
gelde betrekkingen, als ondergeschikt aan de
vreemde collega's. Een werkstaking, uitgebrei
der en baldadiger dan men in den loop der
jaren ooit had beleefd, had het hare gedaan
om dc bijna algemeene geestdrift voor de
industrie en het geloof aan de almacht van de
Maatschappij te temperen. Toen waren de
vreeselijkc dood van Olav Prjpstgard cn de
steenworp op Sörli het gevoel van onveilig
heid en vrees komen versterken en kwamen
er langzamerhand niet weinigen, die terug
verlangden naar de goede, oude dagen, toen
men veilig op dc landwegen kon verkeeren cn
ieder in vrede in huis en hof zat, zonder poli
tie en zonder bloedhonden; ja, dikwijls zelfs
zonder dat men dc deuren op slot deed. Maar
vooral begon men te verlangen naar normale
arbeidstoestanden. De boeren van het kerspel
ondervonden steeds meer ongerief van het ge
brek aan werkkrachten en leden onder de
altijd stijgende prijzen der dagclijksche levens
behoeften. Zij waren er op vooruit gegaan en
hadden veel verdiend aan den arbeid der
fabrieken; in den omzet van de produkten der
gaarden was meer leven gekomen, dat wns
waar. Maar nu was er een terugslag gevoeld,
en voor menigeen wees het opmaken der reke
ning verlies of een twijfelachtige balans aan.
De stad voorzog rich raeer en meer van
waren van buitenaf en nu zaten de boeren
zonder bosch en zonder werkvolk. Ten slotte
waren het slechts twee of drie mannen, van
wie men met zekerheid kon zeggen dat zij er
bovenop gekomen waren. Maar die twee of
drie waren dan ook schatrijk geworden, want
zij hadden hout geleverd voor den bouw van
bijna de heele stad.
Nu wachtten allen op het besluit van het
hoofdbestuur over den grootcn waterval. Do
Maatschappij had zich niel teruggetrokken,
zooals sommigen voorspeld hadden; zij bleci
bij haar bod, cn dc spanning was groot. Het
bezit van den waterval was nog altijd de
hoofdvoorwaarde gebleven voor dc vèr strek
kende plannen van de Maatschappij; tegelijk
met dc reguleering van den loop van het Siril-
water, tot ver in het kerspel.
Nu was de dag gekomen waarop <le De-
slissende vergadering zou gehouden worden,
cn er hcerschte een zenuwachtige spanning
en onrust.
Kaare deed alsof er niets was; hij zocht
allerlei werk en was, lang vóór Carl, die zij
kamer met hem deelde, uit dc vecre».
Van den vroegen morgen af was hel lente
weer met een helderen hemel, en zon over
het dal. Carl zat voor het open venster van
zijn slaapkamer en keek, onder het rookt n von
zijn eerste sigaar, naar het bosch cn dc berg
helling met, al de gaarden in de verte. Blauwe
rookwolkjes stegen op uit'dc schoorsteeneu
van de huizen in de buurt, en hij bleci zilte»
in gedachten over de bclcekenis van dezen
rook. Hij was zoo licht, steeg zoo recht om
hoog, verdeelde zich en werd tot een grij/en,
doorzichtigen sluier, die als door onzirht' are
handen in den aether werd opgenomen Hef
was zoo wonderlijk hier Ie zitten cji dezen
rook te zien opstijgen. Hij kende slechts de
dichte, zwarte massa, die op de menschen:
aan kwam wentelen als een nachtmerrie cn^
hij herinnerde zich de cindelooze, grauwe
fabrieksterreinen met» schoorsteen op schoort
steen, en het was hem of hij den rook van at
die schoorsleenen nog op zijn lippen proefde
fWordt .vervolgd.}
