DE AMERSFOORTSCHE KEI
Publicatie.
Oorkonde.
DERDE BLAD
26c JAARGANG -DE EEMlANDER"j
No. 279
Zaterdag 26 Mei 1928
25 JAREN STADSMONUMENT
1903 28 MEI 1928
DE KEIENDAG IN 1903
AAN DE AMERSFOORTSCHE KEI
BIJ Z'N 25-JARIG JUBILEUM
~aci
KLEINE ADVERTEMTIEM
3 X voor één gulden
Het zal nvsschicn menigeen overbodig voor
komen, wanneer wij hier een artikel wijden,
en zelfs meer dan één artikel, aan onze be
faamde Amersfoortsche Kei. Want ontelbaar
zijn de keercn, dat de Kei reeds beschreven
is, zoowel door historici ir. geschiedkundige
werken nis door leeken in reisbeschrijvingen en
gidsen. En niet minder talrijk zijn dc malen,
dat dit blok steen gediend heeft als iets merk
waardigs om vastgelegd te worden op de ge
voeligc plaat en later op het smalle lint, dat
men film pleegt te noemen. En waarlijk, had
dc Kei kunnen spreken, hij zou een leger van
journalisten om zich heen hebben gezien voor
een interview over alles wat hem is over
komen in de lange jaren van zijn bestaan.
Men zou dus wel geneigd zijn te mcenen, dat
er over de Amersfoortsche Kei thans heel wei
nig nieuws meer te vertellen is En zeer waar
schijnlijk zouden wij ook niet de Kei dc eer
aandoen, nogmaals eenige regelen aan hem te
wijden, ware hetn iet, dat wij a.s. Maandag
schrijven 28 Mei 1928.
Want a-s. Maandag is het juist 25 jaren
geleden, dat de Kei, opgegraven op dc Var-
kensmarkt, „getrokken" werd in feestelijke op
tocht naar de plaats, waar hij nu nog troont
op zijn voetstuk, naast het politiebureau.
Maandag viert dus de Kei zijn 25-jarig jubi
leum als „stadsmonument" van Amersfoort,
hetgeen ons wel zoo belangrijk voorkomt om
er wat meer breedvoerig den aandacht op te
vestigen, r
Het was ïn de Raadsvergadering van 24
Maart 1903, dat de Raad een request te be
handelen kreeg in zake opgraving cn ver
plaatsing van de Amersfoortsche Kei. Een
commissie, waarvan de heeren O. G. H. Hel
dring te Renkum en W. Croockcwit W. Az.
te Amersfoort, respectievelijk voorzitter en
secretaris waren en welke zich ten doel stelde
het weder aan het licht brenger, van den
historischen steen, die vóór 242 jaar binnen
de stad is gebracht cn reeds 229 jaar onder
den Varkcnsmorkt bedolven log, verzocht den
Raad vergunning te willen verleencn don bo-
vengenoemden steen op te graven en hem te
plaatsen op den Hof, daar waar het oude stad
huis heeft gestaan en waar in nog vroegere
eeuwen waarschijnlijk het huis stond van dc
heeren van Amersfoort.
Omdat bij week- en jaarmarkten telkens
bleek, dat op den Hof de ruimte te beperkt
is en de steen dus daar in den weg zou staan,
stelden B. en W voor aan requestranten ver
gunning te verleenen tot het ontgraven van
den steen en tot zijne plaatsing in het plant
soen in den omtrek van het politicbureau
Overeenkomstig dit voorstel van B. en W. be
sloot de Raad.
De Kei kon dus opgegraven worden. En bet
duurde niet lang of op de Varkensmarkt werd
ijverig gezocht naar de juiste plaats, waar
het kostbaar gesteente verborgen lag. Natuur
lijk ontbrak het niet aan wijze raadgevingen
en inlidhtingen van hen, die meenden de his
torische plek te kunnen aanwijzen. Maar long
niet alle inlichtirgen bleken, waar te zijn. Het
heeft tenminste nog wel cenigen tiid gekost eer
de juiste plek gevonden was. Want in bet
Amersfoortsch Dagblad van 2 Mei lezen we,
gelijk een vreugde kreet
„Ze hebben *mHij ligt er, de vermaar
de, de beroemde kei I Ten teeken van
vreugde wapperde reeds hedenochtend
•vroeg dc nationalo driekleur boven de ge
wijde plek, waar Amersfoort's trots nu
aan de vergetelheid zal ontrukt worden.
Hij was dus gevonden en wel tusschen de
Wilhelminaboom, die toen op de Varkens-
markt stond, cn de tramrails. (Men moet n-1.
weten dat Amersfoort in die dagen nog in
het rijke bezit was van een tram. Dit tusschen
haakjes gezegd.) Nu moest het steenblok dus
worden overgebracht van de Varkensmarkt
naar het plantsoen naast het politiebureau. Het
lag voor de hond, dnt deze overbrenging, deze
tweede kei-trekking, niet met stille trom zou
geschieden. Danr moest een feestdag van ge
maakt worden. En zoo vormde zich op 4 Mei
d.a.v. een commissie. Bestaande uit de heeren
G. J. Slothouwer, H. Hubers, J. van Keulen,
Th. J. Welling. Schuileman, van Wijlend, van
den Heuvel, Ruitenberg en E. van Volbnho-
ven Jr. om de feestelijkheden voor te berei
den.
Intusschen was de Kei goed en wel boven
narde en niet meer in zijn „hol". Hij log voor
het vervoer gereed, maar in afwachting van
de groote dingen, die komen zouden, had men
er een schutting van oude planken omheen ge
maakt. De straatjeugd was echter 25 jaar ge
leden niets beter dan nu, want de bengels
klommen glad over dc schutting heen en
vonden het een heerlijkheid om op den rug
van den kolos tc gaan zitten. Het vervoer had
n.l. eenige vertraging omdat men nog niet
gereed was gekomen met het metselen van
het voetstuk, dat de 11.000 K.G. zware
steen zou moeten drogen. Tenslotte werd de
groote dag van „de plechtighe keitreckingc"
vastgesteld op 28 Mei.
Dat er op 28 Mei 1903 in onzo stad een
grootsch feest gevierd is, ter eere van de kei
trekking, behoeft geen betoog. Vele Amers-
foorters zullen 't zich ongetwijfeld nog herinne
ren. Natuurlijk waren er enkele nurksen, die
het bespottelijk vonden, dat er om zoo'n stuk
steen zulk een drukte gemaakt werd, maar
over het algemeen kon toch gezegd worden,
dat de heele stad feest vierde. Honderden er»
honderden vreemdelingen kwamen van buiten,
naar onze stad, die op dden dag wel een we
reldvermaardheid scheen te hebben.
Het feest begon al heel vroeg, 's Ochtends
tusschen 8 en 9 uur werd op de verschillende
pleinen en kruispunten van straten door een
sierlijk uitgedoste heraut, vooraf gegaan dooi
drie trompetters, der burgerij het uui van de
keitrekking bekend gemaakt. Deze bekendma
king geschiedde door middel van do volgende:
De Geeommitteerdens tot de Amersfoortsche plegtighe
keytreckinge bobben om goede redenen goedgevonden allen
Borgeren ende Innoonders deser Stad endo Yrjjheyd van dien
kond te doen dat de bovengenoemde keytreekingc sa! geschieden
heden des nanoons om twee oren beginnende b(j de herberge
van onts genaerut „de Arent". De key sal onder leyding van
Jonker Everard Meyster gesloopt worden van de Axent door
de Bergstraet, de Uyterscbo Weg ende straet, de Laogcstraet,
de Camp, de Hessenstraot oudo vordere straeten tot aeu de
hnysinge van de stadsdionaers bjj de Uytersche Poortsbroch,
waor om vier oren de opsettinge vao de voors. steen sal plaets
hebben. Allen borgoreo en allen die van buyten alhyer sollen
komen wordt geraden sich ordentelicken te gedragen, soodat de
overigheden niet verplicht sollen wesen haer aen den l(jve to
(straffen.
-4
i Tot toorkoroioge ?an ignorantie wordt dese doot ons
gepobliceert ende geaffigeert*
•*v
V 29 Mei 1903.
Daarop volgde van 9 tot 10 uur bespeling
van het carillon van de O. L. Vrouwetoren,
waarna van 10 tot 12 de Amersfoortsche Mu-
ziekvereeniging onder leiding van den heer
Jochems op den Hof een concert gaf.
Het hoogtepunt van het prgramma, de
clou, was de historische optocht, die voor
stelde „de keitreckinghe", zooals die in 1661,
onder hooge leiding van Jhr. Everard Mey
ster zelf was volbracht, waarin de kei werd
meegevoerd naar het „Kei-plein". Dut was een
glorieuze optocht, die de oude Amersfoort-
ters niet licht zullen vergeten. Wij laten hier
merkwaardigheidshalve, de samenstelling van
den stoet nog eens volgen.
Orde-commissarissen te paard; de Amers
foortsche muzickvcreerugingDr. Henrich van
Schaeck, 2de Burgemeester, tevens Comman-
dont der Burgerwacht tc paardeen ofdee-
ling schutters van de Compagnie „Bloemen
dal" met vaandel«en karos, waarin Hen-
rick Both, 1ste Burgemeester; kapitein Arnout
van Giffen, commandant van het garnizoen
te paardeen ordonnans van den comman
dant te paard; een karos, waarin Willem van
Hardevelt cn Mr. Johan van Rronckhorst, at-
gevaard-'gden van Heeien Schepenen der stad;
Hcpman der Burgerwacht te paard Afdeeling
schutters van de compagnie „Camp" met
vaandel; een karos, waarin Willem van Deu-
verden van Voord, Rijk Aerts van Oldenbar-
neveldt, Gijsbert van Lulaar en Jhr. Johan
van Wijnbergen, afgevaardigden van de Ra
den der stad Amersfoort; Jhr. Bartholomeus
van Pannuys, heer van Voorn, schout te
paard; Aert Looghen, luitenant-schout te
paard; heraut met het wapen van Jhr. Meys-
iereen karos met 4 paarden, waarin Jhr.
Everard Meyster, Heer van Nimmerdor met
pages.
Een goep Amersfoortsche burgers, de kei
trekkend, in de kleeding van 1661; een luite
nant der burgerwacht te paard; een afdee
ling schutters van de compagnie „Roode To
ren" met vaandel.
Een stoet dus, die er mocht zijn Langs een
grootcn omweg trok de optocht door dc stad
om via de Varkensmarkt het plantsoen te be
reiken. Door dc Utrcchtsch-estraat werd de
„echte" Kei meegetrokken op een pompeuzen
praalwagen, waarbij de schooljeugd allo
scholen hadden ter gelegenheid van het feest,
vrij-af zich niet onbetuigd liet. Hoe zou het
ook anders kunnen! Toen de Kei ter plaat
se van bestemming was aangekomen, stond
jhr. Everard Meyster op in zijn karos cn
richtte hij zich in een gloedvolle toespraak tot
de „Edelachtbare lieeren burgemeesteren,
Schepenen en Raden en burgers van Amers
foort, waarbij hij de Kei aan de officieele Kei
commissie overdroeg. Bij deze gelegenheid kre
gen zij, die m^degeholpen hadden aan de
overbrenging ven den steen', officieel deni
eerenaam van „Amersfoortsche Keientrek
kers".
Na het houden van de toespraak werd de
ooikonde van de fecst-commissie overhan
digd, die als volgt luidde:
Allen dengenen, die desen brieff sollen sion of?e horen
leseu, doen w(j verstaen H. HUBERS, J. d. HEUVEL,
J. VAN KEULEN, 0. SCHUILEMAN, G. J. SLOTHOUWER,
E. VAN VOLLENHOVEN Jr„ A. L. WELLING, G. VAN
WWLAND, dat met goedvinden van do Regeerders deser Stadt
en van de Gecommitteerden» tot de opgravinge ende opsettinge
van den Amersfoorlsen Key op heden den acht-en-twintigsten
van Blocyraaendt van het jaar onses Heeren dasent negen hon-
dert ende drye, de befaomdo Amersfoortse Keselstcen die reeds
in eene resolotie van Syne Keyserlyke Majesteit Karei den
Vyfden genopmd wordt en in 1661 by Jonker Everard Meyster
op de Verkcnsmerkt is neergeset, edoch dertien jaren later op
last ende volgens den wil der Regeerders in den grond is ge
dolven is neergeset op een fraaye ende heerliche basis ofte
.voetstuck in het plantsoen, daer waer aan deene syde naast
gelegen is de Uytersche Poortsbrog ende aen dandere syde de
hnysinge ofte bureau van de stads- ofte politiedienaers. Aen
allen borgeren oneer stadt en aan allen dengenen, die van bnyton
komen rersoeken wy desen steen als een herinneringsstuk aan
onse voorouders in hoogen eere te honden ende geene inso-
lentien ofte ongerechtigheden daeracn ofte daarmede tebedrioven.
In oorconde deses briefs besegolt met onsen zegelen;
gegheven in het jaer onses Heeren dusent negen hondert ende
drye op Donderdag voor Pi nx teren.
Hiermede was de eigenlijke plechtigheid
beëindigd, doch den geheel en avond bleef het
nog feest in de stad. Muziek,- zang- cn gym-
nastiekuitvoeringen trokken honderden be
langstellenden en het was reeds ver over het
middernachtelijk uur, toen de binnenstad
weer haar oude rust herkregen had.
Aldus geschiedde a.s. Maandag* 25 jaren ge
leden. En zoo staat dan onzo oude. trouwe
Kei 25 jaren nog steeds op datzelfde voetstuk
naast het politiebureau. En wat heeft hij in die
25-jaTen niet oni zich heen z*en gebeuren.
Hij heeft Amersfoort gekend als een klein
pcovinciestodjje* rustig en bijna zonder ver
tier. Toen kwam dc tram en jaren lang heeft
de Kei het belgerinkel en het eentonige paar
den getrap langs zich hooren komen. Maar
ook de tram verdween om plaats te maken
voor het steeds sneller wordende en zich uit
breidende auto-verkeer. De stad heeft zich uit
gebreid, vele veranderingen hebben plaats ge
had, doch de Kei staat na 25-jaren nog steeds
als een trouwe wachter, als „het" stadsmonu
ment aan den ingang van de oude stad er.
wordt nog dagelijks door tientallen vreem
delingen bewonderd en besproken als de trots
var. Amersfoort.
Op 28 Mei 1903 is de Kei aanleiding ge
weest tot een grootsch feest. Wat zal hij op
28 Mei 1928 bij rijn 25-jarig jubileum on
dervinden I
De origincele Kcitrekking in 1661 vanaf dc Stompert naar Amersfoort Op den
achtergrond de 0. L. Vrouwetoren. Inzet: do Kei op zijn oorspronkelijk voetstuk
ged acht
Maandag is het juist een kwarteeuw.
Dat ge op het hoekje ligt.
Vijf en twintig jaren zijt go
Hier een voorwerp van „gewicht".
Altijd rustig, altijd „hokvast".
Nooit eens even afgestapt,
Keihard weer en wind verdragend,
En geen enk'le maal gegapt.
Bleef ge waar de Kei-vereerders,
j'Eenmaal hebben neergekcid.
En bij al het stadsgebeuren
Hield ge uw „standvastigheid".
Zwijgend, „onverzett'lijk" hebt ge
Altijd cp-uw-stuk-gestaan".
Wat er om u mocht gebeuren.
Koud als steen liet gij het gaan
Weet ge nog, dat ge uit "t Noorden,
Op den Vaalberg arriveerd'?
En dat Meijster u onmidd'lijk.
Heeft genaturaliseerd?
Weet ge neg dat groot gebeuren.
Al die keienpracht en -praal?
Kunt g'uw intocht nog herinn'ren?
Was 't geen warm en grootsch onthaal?
Ja, ik weet. niet slechts op rozen.
Ging uw keihard kt-ienpad.
Ook de doornen moest ge „voelen"
In d" aloude Keicnstnd
Zelfs zijt ge eenmaal begraven
Op de Varkensmarkt. Wat straf I
Waarom moest jou keienhnchle
Nou juist daar in 't kciengraf?
Maar jou keienhart bleef kloppen.
Dat was niet zoo gauw gedunn.
Na tweehonderddertig jaren
Ben je fijn weer opgestaan.
Van dien tijd dateert je glorie I
•Alle leed was toen voorbij.
Sinds dien staat go op uw voetstuk
Als de Amersfoortsche Kei".
En nu zijt ge jubilaris
In jou eigen Keienstad.
'k Wensch je naast veel keienzegen
'n Welgemeend proficiat.
Kcienhulde zij u minzaam
Door de Keienstad gebracht
Wees getuige van de welvaart*
Van ons en ons nageslacht.
Blijf je keienleven leven.
Rustig, waardig in je stand*
Niemand gaat je weer versjouwen
Naar je ver geboorteland.
Eén met ons in lust en lijden
Op ons verd're levenspad. v
Desnoods mag je cp de „zuurkool".
Van ons steed'lijk inmoakvot.
GROEGROE.
De opgraving van de Kei voor 25 jaren op de Varkensmarkt, vanwaar hij toen
in optocht is gebracht naar het Plantsoen.