AM£liSFÖöEI5ClH DA0B1AB
Van ruwe lens tot brilleglas
Waar zenders op rijen staan
Zaterdag 17 Mei 1930
-de eemiahder:
28e Jaargang No. 270
OP BEZOEK BIJ DE S. 0. S. i
LENSWORKS
Productiemogelijkheid van
50.000 per week
DERDE BLAD.
De seintoestellen-
fabriek
Economische bedrijfs
organisatie
STADSXIEUWS
Met groote nauwkeurigheid
wordt het ruwe glas ge
slepen en gepolijst
Dc elacl onzer inwoning heeft dank zij
haar centrale ligging gedüi'cndo de laalót
jaren steeds meer bedrijven van groolcrcn
cn kleineren omvang binnen haar grenzen
gekregen. Men heelt ze zien verrijzen, men
leest de reclaihes. maar van hetgeen binnen
do muren gebeurt weet' men. voor zoover
men zelf niet in liet bedrijf werkzaam is
zoo goed als niets. Wij zullen thans een
aanvang maken met een reeks van artike
len. waarin wij de werking van oen be
drijf nader zuilen uiteenzetten.' Uit "doil.
aard der zaak zullen wij ons moeten bena
len tot dio bedrijven welke binnen de gren
zen onzer gemeente zojn .gevastigd _un, door
hun omvang nansprarrk -maken óp eëiv be
schrijving. Het zou ons .natuurlijk to ver
Eel sorteeren van dc afgewerkte glazen
in de S. O. S. Lensworks.
voeren om ieder fabriekje waarin een clec-
tr'o-motor staat te gaan beschrijven, tenzij
het product van dien aard is, dat het in ii?l
middelpunt dor belangstelling staat.
Wij vragen deze week uw aandacht voor
een bedrijf, waarvan er slechts één in d n
lando is overgebleven, n.l. Spaanders Op
tische Slijperij aan de Lemslraat.
Men zal zich afvragen wat er nu eigen
lijk over het slijpen van lenzen valt te ver
tellen, maar één blik in cle fabriok (loei u
direct inzien dat het bedrijf meer omvat
dan men ooii zou vermoeden. De lenzen-m
sp6 komen reeds gebogen in de fabriek,
doch dc verdere bewerking, het op dikte
brengen geschiedt binnen de muren van
het pand Ecnistraat 19. Het slijpen van dc
duizenden lenzen de fabriek kan per
week niet minder dan 50.000 geslepen leu-
n afleveren - geschiedt niet amaril - en
wel met drie verschillende,.soorten, al naar
gelang er veel of weinig moet worden af
geslepen. liet amaril wordt in dc fabriek
zelf gezuiverd; !ii:i hangt een belangrijk
deel van de verdere bewerking der lenzen
vanaf aangezien een onzuiverheid in het
amaril krassen -op de leus veroorzaakt.
Wij gaan van de inrichting waar het
aniaiil-'gezuiverd^naar cle afdeeling
waar de vonukoppen gegoten worden.
Deze koppen zijn halve hollen, waarop -i -
hoogiugci; zijn aangebracht, die in het
holle deel der pdg niet geslepen lenzen
passen. Deze kop. wordt in een mei pek vol.
gegoten vorrn 'gezet, zoodu» zij niet een
laag pek wordt bezet. De beide door hel
pek aaneengesloten vormen oen holle cu
een bolle worden losgeslagen, zoadat
men dc mei pek bezeue boiie vorm vrij
krijgt.
Zoodra zij afgekoeld zijn verhuizen /ij
naar de eigenlijke slijperij, waar ti- mallen
apparaten hun slijpende working verrich
ten. Thans is liet moment gekomen, waar
op de nog i uwe lenz.-n op do vornikop.x n
gcpiaatsi moeten worden Dit :s een een
voudig maar nauwkeun. werk de ruwe
lenzen liggen op oen verhitte ijzeren plaat,
zij worden één vooi en.oj> de lensvormige
verhoogingen van de. vonnkop gedrukt en
zetten zich vast doordat het pek dooi de
warmte van het glas week wordt cn weer
spoedig afkoelt. Vier vormkoppen worden
Op één apparaat iegelijk .gevuld opdat de
gelegde Ienz#n gelegenheid hebben zich
vast te zetten in dc;; tijd dat op dc andere
drie koppen een lens wordt geplaatst.
De kop wordt vervolgens in de slijpma
chine geplautst en bezet door een holle dop
die regelmatig over de lenzen heendraai.'
terwijl dc slijper, die controle over do ma-
j chine uitoefent, even regelmatig lier ama-
ril-mcngscl met een kwast tueschen de
beide doppen smeert
Nauwkeurig wordt opgenomen lioe lang
de machine moet draaien opdat do lens
niet dunner worde dan in de opdracht is
aangegeven. Na. dit slijpen volgt het polijs
ten der lenzen, hetgeen gebeurt op een an
dere machine; de holle doppen zijn hier
cchler met vilt bedekt.
Wanneer deze bewerkingen lot lief, velle
den- "bchooren. worden de lenzen, dio be
stem 1 zijn om te dienen als brilleglas, ge
keurd. d.vv.z. er wordt nagegaan of zij dc
vcroischte ruaat hebben. Is deze goed, dan
worden zij naar cle lenswasschcrij getrans
porteerd, waar vlugge meisjeshanden het
glas van liet vaslgekoistc amaril bevrijden
t-n de lenzen in diqogrckkcn 'plaatsen. Hoe
wel de lenzen allen even lang in de slijp
machine zilt.ui is het toch nog mogelijk,
dat de dikte verschillend is. Teneinde ver
gissingen voorkomen worden zij nu nog
één voor ééu gekeurd alvorens zij worden
ingepakt, zoodat ieder pakje een hoeveel
heid lenzen van dezelfde .sterkte bevat.
Men staat hij het verwijderen der glazen
van de peklaag bloot aan het gevaar dat er
stukjes van de randen springen. Dit is na
tuurlijk ecu natteel. aLoch de schade, hier
door veroorzaakt vyoidt weer tot een 'mini
mum beperkt doordat de randen dan op
een speciale machine weer worden bijge
slepen. Deze kleinere glazen kunnen dan
weer dienst doen voor brillen van kleinere
afmetingen, zobdat zij ioch ook hun weg
wel vinden in den handel.
Naast de hierboven beschreven afdeeling
bevat liet bedrijf nog een automatische slij
perij. waar dc cylinders, waarop dc glazen
bevestigd zijn, regelmatig door een bak met
amarit-oplossingen draaien. Voorts treffen
wij nog een cylinderslijperij aan, waar uit
sluitend glazen^ worden bewerkt, die aan
één kant vlak moeten zijn. In do zooge
naamde recept-slijperij vinden wij machi
nes die alleen die lenzen bewerken welke
speciaal besteld zijn; men liceft hiervoor
clan ook bijzondere vormkoppen, welke in
de machines geplaatst kunnen worden.
Tenslotte vermelden wij nog de aanwe
zigheid van een afdeeling, welke voor liet
gcheele bedrijf haar nut heeft: de afdeeling
waar hel materiaal vervaardigd wordt.
Deze heeft het voordeel dat zij. indien een
of ander onderdeel defect is, de stagnatie
lot den koristen tijd beperkt, doordat on
middellijk een nieuw deel kan worden ge
monteerd. Bovendien kan men voortdurend
reserve-vorrakoppen fabricceren, hetgeen
noodig is, omdat de vormen door liet slij
pen gaan uitslijten, waardoor de juiste
maat voor de lenzen niet meer gehandhaafd
Jlijft.
Zooals uit bovenstaande regelen wel
blijkt, eischt bet eenvoudige brillenglas, al
vorens het u van nu» is bij het verrichten
uwer werkzaamheden nog grootcr zorg,
dan men wel ooit gedacht zou kunnen heb
ben.
VRIJZINNIG HERVORMDEN.
Openluchtsamenkomst in
„de Pan".
De vare.cniging van Vrijz. Hervormden i'i
de provincie Utrecht organiseert tegen
Hemelvaartsdag een openluchtsamenkomst
in „de Pan" nabij Huis ter Heide, aldus
lezen wc in „Omhoog". In de laatst gehou
den vergadering dei plaatselijke propa-
ganda-commissie alhior.^werd het idee ge
opperd om do reis daarheen gezamenlijk 10
maken, hetzij per tram of autobus, naar ge
lang van het aantal deelnemers.
Als sprokei's hebben zich bereid vorklaard
ds. II. viin Lunzen, te Hoorn, met hei
onderworp „Wat onze nood is" en ds. K.
Beversluis, te Zutphen {onderwerp nog niet
bekend), terwijl dc Vrijz. zangkoren van
Utrecht en Amersfoort medewerking hébben
toegezegd.
De bijeenkomst wordt geopend door ds.
Dikboom en gesloten door dr. J. Nieweg.
DE JOODSCHE INVALIDE.
Grootc actie in de elf provinciën.
Teneinde haar financieclc basis te verster
ken, zal door do Verccniging „De Joorlscho
Invalide te Amsterdam, die in den loop der
jaren in geheel Nederland cu ook buiten
onze grenzen een algemeen* bekendheid
heeft envoi ven. w eder een grooto loterij
worden georganiseerd.
Hetzelfde zal plaats hebben *n alle pró?
vincion van ons land. De organisatie van-
deze laatste elf loterijen is in handen van
de betreffende afdeeUngsbesturen. die dit
op dezelfde wijze zullen doen, als het hoofd
bestuur in Amsterdam. Over enkele weken
begint rcods dc uitgifte der loten.
Overzicht van dc fabriekshal van Spaandcr's Optische Slijperij.
Een bedrijf, dat in enkele
jaren enorm is gegroeid
Wat kan een bedrijf tocli snel groeien!
ÏJ herinneren ons nog heel goed, dat
65a* d° Groest te Hilversum oen klein fa
briekje stond, dat zich aandiende als de
Nederlandsche Seintoestellenfobrick Het
raren een paar onaanzienlijke gebouwtjes,
waar daarbinnen woonde een flinke dosis
ptimismc en idealisme. En samen met
goede koopmanschap hebben deze beide
chikgodinnen in Hilversum een bedrijf
gebouwd, dat gerekend mag worden onder
de eersten in den lande. Ln dat in enkele
tren tijds.
Want toen wij dezer dagen, beantwoor
dende aan een vriendelijke invitatie van
do directie dei N.S.F., dc fabrickgcbouwcn
bezichtigden, stonden wij verbaasd over
zulk een snellen groei cn over dc ge-
Yveldigo vlucht, die dit bedrijf heeft geno
men. Wie had, in dc Groest-jarcn, kunnen
denken, dat de N.S.F. nog eens een omrocp-
zendór zou bouwen voor Siam. en een voor
Zuid-Amerika? L11 jtÜsi liet feil, dat er op
het oogenblik in dc groote bal ecnigo zen
ders ter expeditie gereed staan, was voor
de directie aanleiding, om do pers te ver
zoeken, eens 1e kómen kijken. Want aan
zenderbouw heeft de Nederlandsche indus
trie tol nog toe niet veel gedaan, en hel mag
v el eens bekend worden, dat een bloeiend
Nedeiiandscli bedrijf oji dit gebied opmer
kelijke dingen heelt gepresteerd. Wij mo
gen in dit verband bijvoorbeeld herinne
ren aan hei. feit. dat do NS.F. ïecds tal
van scheepszenders heet'i gebouwd, en ook
c!o bekende ra.lio-ielqiopn-iiistallfltic voori
de Zuiderzeewerken leverde. Ln thans
heeft du fabriek ook grootcro. zonders ge
bouwd. De grootste, op het oogenblik in be
proeving zijnde zender, is een lange golt-
zender -voor Kootwijk-radio, bestemd voor,
liet verkeer van 011s land met Europa, spe
ciaal met Griekenland. De antenne-energie
bedraagt 20 K.W. en dc zender is geschikt
voor een snelheid vftn minstens 120 woor
den per minuut.
Verder staat gereed voor aflevering een
kortegolfomroepzender, gebouwd in op
dracht Van; de Ncd. Indische Radio Öinroep-
maatschappij, en cius bestemd voor Oost
fndic. IHj is een voorlooper van den nog
,tc bouwen grooten N.O.IU.M.-zonder, cn le
vert 1 K.W. ongcmoduleerdc antennc-cner
Dut hol buitenland dc N.S.F.-zcndcrs
weet te waardóeren, blijkt uit het feit, dat
hier ook een kortegolf-omroepzcndcr (100
Watt) voor Argentinië gereed staat.
Ook cle ultra-kortegolf-omronpzender van
groot vermogen, bestemd voor Bangkok, is
agenoeg gereed.
Behalve deze grooto zenders zijn thans
gereed of bijna gereed: zes schcepskorte-
golfzeiKlers voor .Radio-Holland'', bestemd
op Neder Inndschc schepen te worden
geplaatst, teneinde hen in staat te stellen,
gedurende dc gehecle reis het contact met
het moederland te onderhouden; een tclc-
fouie-station met 1 li K.W. antenne-energie
voor de Indische P.T.T. en dat een schakel
zal vormen 111 dc tclefóhic-Verbiuding Mo
han-Holland; twee lange- cn kortcgolfzcn-
ders voor onclerzcebooten; een langegolf-
jnstallatie (700 Watt) voor dc N.K.P.M., zes
langegoli-schëcpszonders cn nog oen groot
aantal kleinere zenders, richtingzockcrs cn
speciale ontvangtoestellen.
I)e N S.F. heeft zich reeds een goeden
naam weten te verwerven cn dc nieuwe
toestellen, die hier gereed staan om bin
nenkort hun nuttige taan to gaan vervul
len. zullen er ongetwijfeld toe bijdragen om
de reputatie van Nederland s radio-indus
trie. thans op gebied van zenderbouw, op
nieuw tc bevestigen.
Zooals men ziet, was hel tijdstip gunstig
gekozen, om eens tc laten zien, wat de
N.S.F. op het gebied van zenderbouw kan
prestoeren. Zij heeft dan ook een deel van
haar fabriek geheel voor dezen bouw in
gericht. 11dó grootc zenderh il, w aar dc
monteurs bezig zijn de schema's cn tee-
keningen dei' ingenieurs om te zetten in
metalen werkelijkheid. Stukje na stukje, cn
Rap iia trap wordt liier zorgvuldig gemon
teerd. en luü&samcrhnnd /.tel men de ciher-
bedwingers, groeien binnen hol metalen
frame. Het spreek', wel vanzelf, dat hier
geen sprake kan. zijn van massaproductie
op clen band; oen zender is nog geheel cn
1 handwerk, en wij kunnen.ons indenken;
dnt directie, en personeel er trotsch op zijn,
fds zulk een gecompliceerd mechanisme tot
Her bevrediging proefdraait, en dan dc fa
briek verlaat, om zijn taak ergens ver weg
in de tropen, of op zee. of in 'dc lucht, te
beginnen.
Gelijk wij zeiden heeft men een deel van
do fabriek speciaal ingericht voor den zen
derbouw. Het bedrijf is vrij duidelijk in
driecn tc verdeelcn: allereerst do fabricage
v.iii eigen ontvangtoestellen, vervolgens fa
bricage in loondienst, van toestellen voor
Philips, en ten dorde .de zenderbouw. In
de laatste jaren zijn niet minder dan 12200
vierk. meter vloeroppcrv lakte bijgebouwd,
terwijl eveneens een laboratorium van drie
verdiepingen en een ruime cantine uit den
grond zijn verrezen.
Bij liet binnentreden van dc fabriekshal
len krijgt men direct den indruk van een
góed georganiseerd grootbedrijf. Natuurlijk
wordt hier wel bandinontagc toegepast en
het is een uitermate belangwekkend ge
zicht gade i<' slaan, hoe met behulp van
etc onderdeelcn, die men in dc afdeeling
„halffabrikaiitcn" zici maken, door arbeid
van rappe en bekwame handen iets ont
staat, dat steeds moer op een ontvangtoc
stel begint te gelijken, en dat ten slotte
aan het einde van den band een fonkel
nieuw, door en door beproefd N.S.F.-radio-
tocstel geworden is.
Dat men liier van organiscercn weet,
blijkt ten duidelijkste, als men eens aan d
hand van een plattegrond bcstudeeit den
gong van liet niateriaai door do fabriek.
Om zoo weinig mogelijk transportkosten
Ie krijgen, zijn alle fabrieksafdeelingcn in
logische volgorde geplaatst. To beginnen met
Afdeeling Binnenkomende Goederen, lig
gen alle afdeelingc-n zoodanig, dai een aan
eengesloten fabricagelijn gevormd wordt.
Direct bij de afdeeling Binnenkomende
Goederen is de Afdeeling Materiaalcontrólc
geplaatst. Dezó afdeelingcu neemt van alle
binnenkomende goederen steekproeven en
maatprneven, om te zien. of liet materiaal
aan do '.eveiingsvoorscln iften voldoet. Daar
voor zijn op deze afdeeling o.a. de noodigc
machines voor het nemen vin trekvastheid-
proevcn en buigproevuii van staafijzcr, enz.
opgesteld.
Voldoen de materialen aan de daarvoor
gestolde voorschriften, dan gaan z.ij naar
hetmagazijn van ruw materiaal of lialf
fabrikaten. DU magazijn noemen wij cen-
voudigheidshaïvo Magazijn Alle maga
zijnen zijn door Lnndniuren van liet ovcri-
gv gedeelte der fabriek afgescheiden.
Van hier gaan de materialen naar dc
Machinale "Afdeeling, waar ze verwerkt
v. orden tot de verschillende stampdcelcn,
schroeven cn moeren, dio bij den bouw der
apparaten gebruikt worden.
Ten rij zeer moderne scjii'ïevenautoma-
tcn met electrische aandrijving en zeer
lioogr omwcntchngssnolhcid, ervaardigt
de schroeven, welke in liet bedrijf worden
gebruikt; hierbij zijn verschillende automa
ten, welke tot 50 stuks schroe\cn, geheel
afgewerkt mei zaagsnede en draad, per
minuut afleveren.
Verder zijn rijen revolverdraaibanken
opgesteld, waarop die-kleinere draaideelen
vervaardigd worden, welke niet in zoo
grooten getale noodig zijn, dat de automa
tische fabricage daarvan loonend zou zijn.
Een gcheele rij fraismachines en schaaf
banken zorgen voor het bewerken van on
derdeelcn \oor de Afdeeling Zenderbouw
cn tevens voor kleinere werkzaamheden
voor de massafabricagc.
Dan volgen ecnige rijen ponsmachines
waaronder ook ecnige pontsautomaten de
aandacht trekken. Deze ponsautomatcn
vervaardigen verschillende blikjes, zooals
transforinatorblik, c.a., en geven zeer lioo-
ge productiecijfers.
Tusscheri deze bewerkingen door worden
de onderdccleii door z.g. „vliegende contro
leurs" nagezien en nagemeten.
Vandaar gaan de onderdeelcn dan ver
der, teneinde de „finishing touch" te krij
gen in de Afdcelingcn Nikkelarij cn Lak-
kerij, terwijl een ander gedeelte met Duco-
lak bespoten of gemoffeld wordt. De dce-
len, welke met moffcllak bespoten zijn,
worden daarna, in een oven bij hooge tem
peratuur gedroogd, teneinde deze lak vast
in te branden op de voorwerpen.
Wanneer deze onderdeden geheel g(
heel gereed zijn. passceren zij oen contröli
waar een daarvoor speciaal getraind per
soneel tic materialen aan cle hand der teckc
iiingen eontrolccrd, evenals het uiterlijk
aanzien. anuit deze afdeeling worden cle
materialen gebracht naar Magazijn B., met
behulp van electrische rol wagentjes, z.g.
heftrucks.
Magazijn B. is het ondcrdeclcnmagazijn
I11 clit magazijn worden de materialen uit
geteld cn in bakken verzameld. Deze bak
ken worden vervolgens op wagons geplaatst
en zoo voor een bepaalde serie van ap
paraten alle materialen bijeengebracht in
één completen wagen. Deze wagen mot ma
teriaal wordt naar de Afdeeling Toestel-
montóge gebracht en daar achter den mon
tageband geplaatst, waar de materialen op
den band galegd worden.
De band loopt langzaam verder cn on
derwijl groeit van stukje tot bceije liet ap
paraat, totdat hut aan het eind van den
hand kant en klaar eraf komt, waarna het
oen mechanische cn electrische controle
passeert en op muziek gekeurd wordt.
Achter deze afdeeling worden de appa
raten ingepakt en met een heftruck we
derom getransporteerd naar de Expedi-
tie-afdeelmg.
Zooals men ziet, is ook dc bouw van
hei fabrieken-complcx weldoordacht, en
aangepast aan dc cischen der moderne
economie. V ij dienen verder nog tc noemen
de afdeeling houtbewerking, waar de hou
ten kasten voor de radiotoestellen worden
gemaakt.
Uit onze beschrijving kan de lezer wel
opmaken, dot hier, op dc Gooische heide,
een groot bedrijf aan het. groeien is. ge
leid door knappe zakenlieden en technici,
die met vertrouwen de toekomst inzien,
de overtuiging, dat'do N.S.F. zich zal
weten te handhaven op liet gebied van'
zenderbouw, niet alleen, doch dat deze nóg
jonge afdeeling de vruchten zal afwèrpei/.
die men van haar verwacht.
ln de middaguren heeft liet gezelschap
journalisten een bezoek gebracht aan d«n
P.lI.Ü.lI.I.-zcndcr te Huizen.
De P.H.O.H.I.-zender tc Huizen.
De PJI.O.lLI.-zender is door dc N. Y.
Philips" Radio cn de Nederlandsche Sein-
tocstellcn Fabriek voor de N. V. Philips
Omroep HollandIndiö gebouwd. Zij tóon-
den bij deze gelegenheid, wal dc Neder
landsche industrie op liet gebied van den i
zenderbouw kan prestoeren, door een zen
der to leveren, die niet alleen de sterkste
koitegolf-omroepzonder ter wereld is. doch
ook wat de kwaliteit van dc weergave be
treft, aan dc spits staal.
Om een goede ontvangst (e waarborgen,
is de zender uitgevoerd als oen door klis-
tal gcregeldpn zender met anodemodulatie.
Om aan de antenne het govyenschtc grootc
vermogen toe te voeren, worden de kleine
door hel trillende kristal cn door de mi
crofoon in dc studio geleverde energic-hoo-
veclhedcn niet minder dan 300.000 maal
versterkt.
Len viertal gelijUrichtcr-insiallaties voor
de levering- van S000 Volt cn 1200Ó volt
gelijkstroom voeden dc verschillende zend-,
cn modulatorlampen, waarvan 27 stuks van
lic-f vvatergekoeido typa aanwezig zijn.
D<* zender kan bij modulatie eventueel
tot GO K.Wanodestrooni-enei'gie onver-
vormd verwerken. Du is een zend-euergie,
die bij kortegolfstatións hier voor do eer
ste maal bereikt werd. Dc totale, aan den
zender toegevoerde energie, bedraagt in vol
bedrijf 130 K.W. De golflengte is 1G.SS Mlr.
De zender zelf gelijkt in zijn afmetingen en
uitvoeringen veel op de welhaast genor
maliseerde langogolf-zcndors voor groot
vermogen; liet is een-goed voorbeeld van
dc snelle vervolmaking cn ontwikkeling'
lie dc koitegolf-zeiultcchmok in weirigc
jaren doormaakte. Ook het zendgebouvv is
opgericht in overeenstemming mot de mo
derne eischen. De controle-ruimte, welke
door een glazen deur afgesloten kan wor
den, is in liet zender-lokaal; hier wordt
de modulatie voortdurend •gecontroleerd.
De G electrische machines in de machine
kamer kunnen eveneens vanuit deze con
trolekamer op afstand bediend en geregeld
worden.
Len goed geoutilleerde studio, die zich
uitmuntend leent voor kleine muzick-uit-
vocringcn, bevindt zich in het station en
wordt gebruikt voor proeven. In Amster
dam bevindt zich een ruime moderne stu
dio, die volgens dc nieuwste inzichten is
ingelicht en ook voor dc grootste uitvoe
ringen geschikt is. Doze is door ecu speciale
telefoon-leiding mei den zónder verbonden.
Dc antenne heeft-oen zeer-sterke licht
werking. Zij bestaat uit twee, op een ver
ticalen afstand van 10 Mlr. gespannen ge
leiders van 80 en 90 Mfr., waai tusschcn
10 verticaal gespannen draden van S.jl
Mtr. idc halve golflengte) zijn aangebracht.
De antenne wordt door twee 60 Mtr. hoogu
ijzeren masten gedragen. Het rechtcffect
staaf loodrecht op het antcnncvlak en. wel
in dc richting van Ned- indie. Daar de
antenne geen reflector heeft, straalt zij na
tuurlijk ook energie in dc tegenovergestel
de richting uit, en het toeval of liever
de geografische situatie wil,dat die ener
gie juist op Curacao terecht komt.