UlR:STR:l7Tel:l<i5
StEMILION
ARCHIEVEN DER BOERENREPUBLIEKEN
EEN ONDERHOUD MET
Dr. W. J. LEYDS
Aan de Zuid-Afr. Unie
aangeboden
eieüng van winkel
personeel
Directeur en bestuur reeds
verkozen
Een verweerschrift van
Dr. Terneden
De Amsterdamsche gaskwestie
Havik 41 - Tel. 292
LUSTELOOS?
Dan Vera Koffie Hulsko
HUMOR HOEKJE
Belangrijk materiaal voor de ken:
nis der historische gebeurte
nissen in Zuid:Afrika
Dezer dagen heeft dr W. J. Leyds weer
belangrijk materiaal voor de kennis van de
historische gebeurtenissen in Zuid-Afrika
vóór en tijdens het begin van deze eeuw
gepubliceerd in zijn .Tweede Verzameling'1
(Correspondentie 1599—1900). een voortzet
ting van de uitgave ..Eenige Corresponden
tie uit 1899*'. Deze uitgaven bevatten be
langrijke publicaties uit do archieven iet
Zuid-Afrikaansche Republiek, die zich, naar
bekend is, voor een zeer groot deel in net
bezit van Dr. Leyds bevinden Dezer dagen
meldden berichten in de pers, dat dr. Leyds
de Regeering van de Zuid-Afrikannsche
Unie de verzameling had aangeboden. Aan
gezien het ons bekend was. dat er omtrent
dr. Leyds' verzameling interessante bijzon
derheden te vertellen waren, verzochten wij
dr. Leyds. ons hieromtrent het een en an
der te willen rnededeelen. waartoe wij hem
onmiddellijk welwillend bereid vonden.
Wij vonden dr. Leyds te Den Haag in
zijn werkkamer, te midden van de papio-
ron, die in zijn leven zulk een belangrijke
rol hebben gespeel<1 cn waaraan hij de
iaalste 25 jaren ii zijn leven bijna geheel
neeft gewijd. Dr. Leyds is geen Zuid-Afvi-
kaander, maar Nederlander, geboren in
Ned. Oóst-Indie. van waar hij op jeugdigen
leeftijd naar Nederland vertrok, waar hij
een groot deel van zijn opleiding genoot.
Hij studeerde tevens in Engeland en ver
trok later naar Zuid-Afrika, waar hij al
spoedig ambtelijke functies kreeg. In 1581
werd hij Staats-General in Engeland, en in
1S89 werd dr. Leyds benoemd in de hoogt
functie van Staatssecretaris van de Zuid
Afrikaansche Republiek, in welke functie
bij zeer nauw samenwerkte met den tocn-
maligen President der Republiek, Paul
Kruger. Een keelaandoening noopte hem
echter in 1898 het ambt van Staatssecre
taris, dat zeer veelvuldig optreden in het
openbaar eischte neer te leggen. Dr. Leyds
werd opgevolgd door den voormaligen
Staatspresident van den Oranje-Vrijstaat.
F. W. Reitz, terwijl hij zelf benoemd werd
lot Gezant der Zuid-Afrikaansche Repu
bliek in Europa, waar hij te Den Hang.
maar meer nog te Brussel en te Parijs
vertoefde, want hij was geaccrediteerd bij
bijna alle Europeesche hoven. Voorganger
van Dr. Leyds was Jhr. Mr. G. J. Th.
Beelaerts van Blokland, die van 1S84 tot
1S97 gezant van Europa was.
,De kern van mijn collectie" ver
telde Dr. Leyds „wordt gevormd door
het archief van het gezantschap der Zuid-
Afrikaansche Republiek, waaraan, na het
Tractaat van Verecniging in 1902, zijn toe
gevoegd de archieven van alle aan het
gezantschap ondergeschikto consulalen. en
dat van den consul Pott to Lorenzo Mar
ques. Uitgezonderd dient te worden het
archief van het Berlijnsche consulaat, dat
door onzen consul-generaal te Berlijn aan
de Engelschen werd overhandigd. Al6 men
nu weet, dat gedurende den Boerenoorlog
het contract tusschcn do Zuid-Afrikaan
sche Republiek en de Europeesche mo
gendheden voor het overgroote deel via
het Europeesche gezantschap moest plaats
vinden, dan begrijpt men wellicht, dat
zich stukken van zeer groote historische
waarde in de verzameling bevinden.
Maar minstens zoo interessante collecties
zijn daar nog bijgekomen, toen tijdens den
Boerenoorlog van 1899—1902 de Engelsche
(roepen in Mei 1900 Pretoria naderden.
De regeering vreesde, dat de inhoud van
de brandkasten, die zich in het Kabinet
van den Staatssecretaris bevonden, in
handen van den vijand zou vallen.
De stukken werden derhalve in zes kis
ten gepakt en aan verschillende personen
toevertrouwd om ze over Lorenzo Marques
naar mij toe te zenden. Van deze zes kisten
hebben mij slechts drie bereikt. Eén werd
begraven om haar uit handen lc houden
van omringende Engelsche troepen. Toen
ze later werd opgedolven bleek, dat de
documenten grootcndeels door witte mie
ren waren vernield. Een tweede kist werd
overgegeven aan den Britschcn Iloogcn
^^^^oaissaris Sir Alfred Milner, cn de derde
Is nóg zoek, cn kan dus wel als verloren
beschouwd worden. In een dezer kisten
moet zich het belangrijke historische do
cument uit de „Voortrekkers"-periode heb
ben bevonden, n.l. het tractaat, dat inder
tijd werd gesloten tusschcn Piet Retief cn
den Zoeloe-koning Dingaan. Gelukkig had
ik mf? al tijdens miin werkzaamheden als
Staatssecretaris voor het stuk geinterres-
scerd en er te Pretoria een facsimile van
laten maken, dat is opgenomen in mijn
in 1906 bij Allort de Lange verschenen ge
schiedkundig werk „De eerste Annexatie
van de Transvaal". Dit facsimile heeft nog
goede diensten gedaan, toen een Kngelsch-
man, die zich geschiedschrijver noemde,
een smet op de voortrekkers wilde werpen
door de echtheid van het tractaat in twij
fel te trekken. Het doet mij nog altijd ge
noegen, dat de man zijn beschuldiging moest
intrekken".
En Dr. Leyds loonde ons een getrouwe
copie van het stuk, waaronder Piet Retief
zijn handteekening heeft gezet en dc verra
derlijke Dingaan een onleesbare krabbel, cn
waarvan het origineel helaas verloren is
gegaan.
„Toen Pretoria door de Engelschen was
bezet en de zetel \an Regccring en Uit
voerenden Raad was verplaatst naar Wa
lerval aan de spoorlijn naar Lorenzo Mar
ques, benoemden deze lichamen mij tot
trustee voor het volk, met de plicht, alle
eigendommen, archieven incluis, van den
staat onder mijn hoede te nemen. Aan dc
zorg voor en het beheer van deze eigen
dommen heb ik mijn leven gewijd. Op grond
van mijn positie als trustee hebben voort
durend andere personen hun archieven en
documenten aan mij toevertrouwd. Daar
onder bevindt zich bijv. een verzameling
telegrammen, tijdens den Boerenoorlog door
de Boerengeneraals met de regeering cn
onderling gewisseld, bestaande uit vele dui
zenden stukken. Na 1902 kwam Generaal
Louis Botha naar Europa cn vertrouwde
mij zijn geheelc archief* toe. Mijn verzame
ling behelst echter ook alle documenten,
die betrekking hebben op het beheer en de
besteding der financiën van do Zuid-Afri
kaanschc Republiek. Zooals ik in mijn de
zer dagen verschenen jongste werk „Tweede
Verzameling (Correspondentie 1S99—1900)"
nadrukkelijk uiteengezet heb, is er geen
sprake geweest van de zoogenaamde Ivru-
ger-milliocncn, d.w.z. van de groote sommen
gelds, die Kruger, na zijn vertrek naar Eu
ropa tegen het eindo van 1900, uit de Re
publiek zouden zijn toegezonden. Wel was
er geld in Europa, maar dit werd geheel
besteed in hot belang van de Boeren en
volgens opdracht van do Regeering, even
als de toegevloeide steungelden, die door
mij afzonderlijk geadministreerd werden
onder den naam „Hulpfonds"'. Alle daarop
betrekking hebbende stukken, met de eind
rapporten van auditeurs, liggen eveneens
hier veilig geborgen en zullen nu hopelijk
hun weg vindon naar Zuid-Afrika".
Zoo werkt Dr. Leyds nog steeds aan de
opdracht, hem eens gegeven door dc Zuid-
Afrikaansche Republiek, die hem zoo lief
was en die thans tot het verleden behoort.
Maar het Zuid-Afrikaansche volk is met
verloren gegaan. Krachtig leeft en werkt
het in het heden. Na te hebben gestreden
voor een droom, die verloren ging, heeft
het zich aangepast aan de nicu\*e werke
lijkheid en heeft een nieuwen krachtigcn
staat gevormd.
Zoo denkt ook blijkbaar Dr. Leyds er
over.
„ik meen, dat nu de tijd is gekomen,
dat Zuid-Afrika deze archieven in zijn eigen
hoede neemt. Want de Zuid-Afrikaansche
Unie heeft er ontegenzeggelijk recht op, dat
een zoo belangrijk deel van haar geschiede
nis onder haar eigen hoede berust. Op mijn
leeftijd, ik ben 70 jaar, meen ik, dat daar
voor dringend stappen gedaan moeten wor
den. De autoriteiten in Zuid-Afrika hebben
er tot dusverre de voorkeur aan gegeven,
ze onder mijn hoede te laten, en omdat ik
niet de overtuiging had, dat de archief-
toestanden in Zuid-Afrika van dien aard
waren, dat ik er mijn archieven met een
gerust hart aan kon toevertrouwen, heb
ik aan hun wenscli gevolg gegeven. Thans
is dat echter anders. Ik heb de stukken ge
schift cn geordend, zoodat men niet voor
een chaos komt te staan van een groote
hoeveelheid 9tukken, waar men geen weg
mco weet. Naar ik vertrouw, zal de ver
zameling onder de tegen woordigcr archi
varissen te Kaapstad cn te Pretoria naar
behooren gehuisvest, veilig bewaard en
naar den eisch onderhouden worden. Zoo
heb ik op 3 September van het vorige jaar
mijn aanbod aan de Zuid-Afrikaansche re
gccring gedaan. Veel haast maakte doze
aanvankelijk niet, maar weldra erkende o.a.
de Minister van Binncnlandsohc Zaken zelf,
at de verzameling van onberekenbare
aarde voor het Transvaalsche archief zal
ijn. In principe is dan ook reeds tot de
uverdracht besloten. Slechts vinden nog
ondergeschikten onderhandelingen plaats
•er sommige voorwaarden. Een daarvan
.s, dat de verzameling in de komende tien
jaar niet voor het publiek toegankelijk zal
zijn en dat slechts een klein aantal door
Leyds te bepalen personen inzage van
collectie zullen hebben
Gedurende de periode van tien jaar kan
o collectie gerangschikt cn gecatalogiseerd
•orden, waardoor ook minder deskundigen
het materiaal op do juiste waarde zullen
weten te schatten cn zoo noodig te gebrui
ken. Er is dan voor het publiek wederom
een onberekenbaar waardevolle bron vrij
gekomen voor historisch onderzoek, dat zal
kunnen bijdragen tot een juiste kennis van
de geschiedenis der Zuid-Afrikaansche Bco-
rcn-Republickcn, die Dr. Leyds zelf zoo
zeer ter harte craat en waartoe hij, met zijn
uiterst belangrijke publicaties, zelf in zoo
groote mate heeft bijgedragen.
dc
KINDERVERLAMMING.
Reads vijl slachtoflers to
Arnhem.
Meldden we reeds, dat er te Arn
hem een geval van kinderverlamming met
doodelijkcn afloop heeft plaats gehad,
thans wordt medegedeeld, dat het aantai
eiachtoffers gestegen is tot vijf.
Twee gevallen hebben zich voorgedaan
op de R.K. Bewaarschool in Oost-Arnhem,
welke op advies van het geneeskundig
schooltoezicht is gesloten. School II van
de Arnheinsche Schoolvereniging aan lo
Brugstraat, waar zich een geval heeft voor
gedaan, was reeds gesloten, terwijl ook het
onderwijs aan school I d:er verecniging is
stopgezet in verband m»t gezamenlijk
gymnastiekonderwijs van deze scholen,
liet geval op school II had een doodelijkcn
afloop Het betreffende kind was uit Oos
terbeek afkomstig, waar thans ook een
tweede geval is geconstateerd.
EEN VALSCIiE WISSEL.
Te Rotterdam aangeboden.
Rotterdam, 15 Juli Hedenmorgen werd
liet bureau Gr. Paauwesteeg door het post
kantoor opgebeld met het verzoek assisten-
tic te willen zenden, daar er aan een der
loketten een wissel was gepresenteerd die
kennelijk valsch was. Men had den jongen
die den wissel bracht aan de praat gehou
den, en verzocht onmiddellijk buiten te
gaan zien, waar de handlanger, die hem
waarschijnlijk den \vis*ei bad gegeven, was
Dc politic van dat bureau waar op dat
oogenblik geen rechercheurs beschikbaar
waren, zond ijlings een paar agenten in
uniform uit, doch de aankomst van eenigc
geuniformdc mannen voor het postkantoor
veroorzaakte zooveel consternatie dat do ge
zochte onmiddellijk begreep, dat het waar
schijnlijk om hem ging, en er van door ging
Men heeft hem niet meer kunnen aanhou
den.
Dc politic heeft den jongen aangehouden
en verhoord.
Plannen tot oprichting van een
school te 's:Gravenhage
De plannen tot oprichting van een School
tot Opleiding van Winkelpersoneel te 's-Gra-
venhage beginnen thans vasten vorm aan
te nemen.
Nadat de Gemeenteraad op 12 Mei 1930
in beginsel besloten had tot toekenning van
steun, heeft het voorloopig bestuur der Ver-
eeniging School tot Opleiding van Winkel
personeel, welke op 6 Maart 1929 werd op
gericht, gemeend thans de bestaande plan
non te moeten doorzetten cn te trachten het
daarheen to leiden, dat in September 1930
de School zou kunnen worden geopend.
Het bestuur is daartoe, na machtiging der
Algemcene Vergadering in haar bijeenkomst
van li Juli j.k, overgegaan tot do benoe
ming van een Directeur. Het was \oor hel
bestuur geen gemakkelijke taak uit de 70
sollicitanten, die zich voor deze betrekking
hadden aangemeld, een keuze te doen. Na
dat door het Dagelijksch Bestuur een voor
dracht, oorspronkelijk van 10 cn hieruit we
der nader van 3 candidate», was opgemaakt
is door het bestuur als directeur aangewe
zen de heer mr. W. Kok Sr., iemand die op
onderwijsgebied zijn sporen reeds verdiend
hoeft.
Dc nieuwe Directeur is o.a. werkzaam ge
wcest als leeraar aan het Gymnasium Wil
lem III te Batavia en aan de Prins Ilen-
drikschool aldaar. Hij richtte een Mulo-
school op te Madioen en te Magelang, was
Directeur der particuliere Preanger IT.B.S.
voor Meisjes te Bandoeng cn Directeur van
dc Hoogero Handelsschool te Bandoeng. Te
ruggekomen in Nederland was hij leeraar
aan de Rijks H.B.S. te Amersfoort en ver
volgens hoofd van de Gemeentelijke Mulo-
school te Bussum.
B. en W. hebben huisvesting voor de
School reeds toegezegd. Over de plaats
wordt nog nader onderhandeld.
Het is de bedoeling van deze school een
3-jarige dagschool te maken voor jongens
cn meisjes, aansluitend op de Lagere School.
Met September a.s. zal nu met het eerste
cursusjaar begonnen worden.
De eenige school van dien aard in ons
land is de School voor Verkoopsiers le Am
sterdam,, terwijl overigens in verschillende
steden cursussen vopr winkelbedienden wor
den gegoven. Men hoopt op deze w ijzc tc ko
men tot dc vorming van goed geschoold win
kelpersoneel, waaraan te den Haag groote
behoefte bestaat.
In do vergadering van 14 Juli j.l. is te
vens het definitief Bestuur der Verecniging
gekozen. Tot voorzitter is benoemd de heer
M. Kropveld, vice-voorzitter der Kamer van
Koophandel en Fabrieken voor N Gravcnha-
ge; tot vice-voorzitter dc heer K. G. Pan
der, lid der firma II. Pander en Zonen en
tot leden de heeren: S. P. Beets namens den
Alg. Ned. Bond van Handels- en Kantoor
bedienden; J. K. W. F. van Bommel, namens
de "s Gravenhaagsche Winkcliersvcrceni-
ging; J. Dubbeldam, namens de Ned. Verg.
an Christelijke Kantoor- cn Handelsbedien
den; K. Dijk, namens de Christelijke Mid-
denstandsvereeniging; C. N. dc Graaff, na
mens den Ned. R.K. Bond van Handels-,
Kantoor- en Winkelbedienden „St. Francis-
cus van Assisië"; mr. S. Isaac, directeur
beheerder van het Ilaagsch filiaal der N.V.
Magazijn „De Bijenkorf W. J. do Jongh,
adjunct-directeur van de N.V. Trading Com
pany-late Perry cn Co.
Secretaris-penningmeester is de heer mr
Th. O. Pal te.
DE WENSCH DE VADER VAN DE
GEDACHTE.
Communistische humor.
Toen een dezer ochtenden dc bewoners
van Asterdorp te Amsterdam aan de over
zijde van het IJ hun huizen verlieten om
naar hun werk te gaan, vonden zij bij de
hoeken der straten op de muren papieren,
waarop nieuwe straatnamen geschreven
waren: Lcninplein, Krassinslraat, L. de Vis
serstraat, e d. Men had tc doen met een
communistisch grapje, waarbij de wensch
de vader der gedachte was. Na héél korten
tijd waren de namen reeds weer verdwenen.
(Hbld.
WAT MAG EN WAT NIET MAG.
De alg. programma's.
Bij aanschrijving d.d. 20 Juni is bepaald,
dat op dagen, dat een Omroepvoreeniging
een Algemeen Programma moet verzorgen,
dit dient te geschieden van 8 tot 24 uur,
tenzij dal zulks technisch niet mogelijk is
(b.v. storing van een zender).
Nu was het j.l. Maandag de beurt van
Per flesc'n f1.40 Per anker f56.-
1924
den socialistische» omroep, de V.A.R.A,
om zulk een non-stop programma tc ver
zorgen. Men vestigde er onze aandacht op,
dat niet om 8 uur, doch eerst, om 12.15
werd aangevangen.
Het Hbld heeft naar de reden hiervan
geïnformeerd; vanwege de V.A.R.A. werd
medegedeeld, dat de programma's voor
deze dagen reeds vastgesteld waren, toen
genoemde aanschrijving kwam. Zeer bin
nenkort zal echter de V.A.R.A. op zulk een
Alg. Programma-dag het programma van 8
tot 24 uur verzorgen.
Van morgenwijding via beurs-
koerscu naar dansmuziek.
Het Hbld. werd medegedeeld, dat de com
missie. die de programma's voor een Alg.
Programma controleert (de „\oogdij"*
commissie) bezwaar heeft gemaakt tegen
een programma, verzorgd door de A.V.R O.,
waarop voorkwam: dansmuziek uit het
Carltonhotcl te Amsterdam.
Het wordt gedrukt en den
Raadsleden toegezonden
PRIMA ADVOCAAT
BOERENMEISJES,
BOERENJONGENS,
VOORBURGH,
MASSA's SCHILLETJE,
alsmede dc bekende „OUDE KLARE"
merk „Oav/e Duijs" a f 3.25 per Liter.
Vorkrijgbapt L d. Slijterij in Gedistilleerd
Amsterdam, 16 Juli. Naar het
Volk verneemt heeft dr. L. J. Terneden, dc
directeur der gasfabrieken, een verweer
schrift ingezonden bij den gemeenteraad,
waarin de verschillende beschuldigingen,
welke tijdens het onderzoek der justitie zijn
cuit, nader onder de loupe worden geno
men. In overleg met zijn rechtskundigen
adviseur, mr. Schut, heeft dr. Terneden ver
lof gevraagd aan den minister van Justitie,
dit verweerschrift, dat 16 foliovellen be
slaat, te mogen toezenden aan «Ie raadsle
den. Dit verzoek is gisteren telefonisch in
gewilligd.
Het verweerschrift wordt thans gedrukt en
zal aan de raadsleden worden aangeboden
Dr. Terneden verzoekt hierin o.m. te Worden
verhoord, hetzij door de Commissie van Bij
stand voor dc bedrijven, hetzij door een
nader aan te wijzen persoon, aangezien z i.
van eenig verhoor door of namens het col
lege dat over het ontslag zal hebben te be
slissen, nog geen sprake is geweest.
Voorts worden in het verweerschrift aan
getroffen verklaringen van een aantal le-
\eranciers aan het gasbedrijf van de
Stettincr Chamottefabrick te Berlijn, aan
welke naar men weet, dc levering der hel
lende ovens werd opgedragen waarbij
wordt verzekerd, dat dr. Terneden nooit
eenige tegemoetkoming heeft ontvangen.
VAN EEN KOUDE KERMIS THUIS.
Uit opgewondenheid in de Maas
gesprongen.
Het gebeurde in een der Oost-Brabant-
sche dorpen.
Een nog nauwelijks 16-jarige ..kantoor
klerk", die nog pas de korte broek heeft
verwisseld met de lange, piekerde er over,
om zich eenige uren te gaan overgeven aan
het dansvermaak op de kermis in een der
dorpen. Zijn vader dacht er anders over cn
oordeelde het boter, dat de jongen na af
loop zijner dagtaak naar huis kwam. Deze
echter kon aan den sterken drang geen
weerstand bieden en ging toch naar de ker
mis.
Toen hij echter wat lang weg bleef, be
sloot dc vader, die niet niet zich iaat spo«-
ten, den zoon eens te toonen, dat nij ge
hoorzaamheid verschuldigd was. Dies toog
ook deze op weg naar de plaats, waar dc
zoon was en haalde den niets kwaads ver
moedenden jongen, die lustig over den
dansvloer zweefde, uit hot voor hem /erbo-
den vermaakt. Hoewel tegen zijn zin moest
de jongen mee. Nauwelijks was men «chler
de Maas genaderd, of zoonlief, lie zich
verschrikkelijk kwaad scheen tc hehhen
gemaakt, sprong in jeugdige onbozjnnen-
licid plotseling van den steilen oever en
dreef spoedig hulpeloos rond. Het frissche
bad bracht hem echter dra lot bezinning,
want smeckcnd stak hij zijn arm omhoog
en vroeg om redding cn vergiffenis. Mei
moeite werd de kermisvierder, Me m letter
lijken zin van een „koude en natte" kermis
thuiskwam, op het droge gebracht en volg
de zwijgend zijn vader.
Dat deze laatste thuis zijn aderlijk ge
zag zal hebben getoond cn zijn veelbeloven
de» zoo op dc maat van andere dansmu
ziek over den vloer zal hebben laten hup
pelen, kunnen we begrijpen. (De Tijd).
DE MOORD IN DE RUBROEKSTRAAT.
De begrafenis der slachtoffers.
Rotterdam, 16 Juli. Hedenmorgen zijn
alhier de beide kinderen 1'. en II. Stap ter-
aarde besteld, do beide slachtoffertjes van
dubbelen kindermoord in de Rubroekstraat.
In die straat zijn door een commissie uit
dc buurtbewoners onder groote belangstel
ling een zes-lal kransen gehecht aan de bei
de lijkwagens, waarop reeds twee kransen
van de schoolkinderen lagen. Op het kerk
hof laadden zich nog meer belangstellenden
verzameld. In den stroomenden regen zijn
dc beide kinderen begraven, waarbij de
heer P. den Oude namens de buren een kort
woord van deelneming heeft gesproken met
de beide slachtoffers. Een oom van de twee
kinderen heeft voer de belangstelling be
dankt.
DE VRIJE UNIVERSITEIT.
De vierde faculteit.
Naar dc „Standaard" zegt te hopen, zal de
vierde faculteit der Vrije Universiteit te
Amsterdam aan het einde van dit ^aar
haar arbeid aanvangen.
Verhoogt Uw werkkracht
en energie
:\JV HUI ^'<0 ^v'>rEtOAM. r*i.
X.v. 1UL3AU AMERSFOORT Tel. 1200
1~>
Het meisje „Zijn er hier geen badkoetsjes
Dc :verob „Nee Juffie, nn badkoetsjes doene we hiel
nlel. Maar ik mot hier toch wachte en ik zal je wel
cff" komma waarskauwe as d'er iemand mocht
•nkomme. hoor." (Humorist).
