F. H. LOMANS
ELECTRO- EN RADIO-TECHNISCH BUREAU
F. H. LOMANS - Utr.str. 15 Tel. 483
Wij vertegenwoordigen de bekende
DUCRETET en PHILIPS toestellen
Betaling in overleg met den kooper
BEZOEK BIJ BISMARCK
GRAIViOFOON KOFFERS- en PLATEN
Hilversum.
Zondag,
Heinz Tiessen, een Duitsche componist, is
niet zoo jong meer on toch wordt hij onder
de „jongeren" gerekend; hij is van het jaar
1887. Als Tiessen dus nog „jong" is, dan
hfeteokent dit, dat „do anderen" van vijftig
en zestig jaar nog héél wat in de muziek
wereld te vertellen hebben. Dat ia dan ook
zoo; maar onze Heinz Tiessen zal over de
zoo; maar onze Heinz Tiessen zal over de
medewerking van zijn voorgaande generatie
zeker niet klagen. Hij heeft alles gekregen,
•wat het hart van een muzikaal jongmensch
kon verlangen: banen ale koorrepetitor, als
koordirigent, als operadirigent, als orkest
leider, maakte concertreizen, is een maand
je „hulp" van Richard Strauss geweest,
schreef kritieken in een muziektijdschrift.,
ja, wat al niet. Tegenwoordig leidt Tiessen
een arbeiders-jeugdkoor te Berlijn en is
leeraar voor compositie aan de Berlijnsche
Hoogescliool voor Muziek. Na deze inleiding
hrandt natuurlijk ieder van ongeduld om
eens muziek van hem te hooren! De radio
zorgt daarvoor. Het V.A.R.A.-orkest 6peelt
drie deelen uit de tooneelmuziek „Toten-
fa nz" voor viool en orkest. Hoe men op deze
nieuwe muziek zal reageeren. ie in het al
gemeen niet twijfelachtig. Bedenken wij
echter, dat de radio de meest levendige bij
dragen heeft te leveren tot de kennis van
de hedendaagsche muzikale cultuur. Deze
taak wordt door vclo omroepstation6 dik
wijls te veel veronachtzaamd. Nederland
maakt, als men den toestand overziet, waar
in one radio-leven thans verkeert, waarlijk
geen slecht figuur tegenover het buitenland
Laat het zoo blijven, dan gaan we tenmin
ste niet holderdebolder achteruit.
Huizon
De beide concertmeesters van het K.R.O.-
orkest, Louis Somer en Piet Il-artvelt, ver
gasten ons avonds op Bach's dubbelcon
cert voor twee violen. Ik geloof niet, dat ik
de eenigste bon, die verscheidenheid van
keur in de radio-programma 6 waardeer.
Ongetwijfeld is een concert van tweo uur
serieuze muziek voor een luisterend pu
bliek, dat do uitvoerenden niet kan zien en
dus uitsluitend zijn ooren moet gebruiken,
onbescheiden lang. De radioprogramma's
moeten kort zijn en veel afwisseling bieden.
Daar zorgen onze Vaderlandschc omroep
organisaties tegenwoordig hoe langer hoe
meer voor. Die vier groote vereenigingen
hebben deze cisch begrepen en werken zoo
wel opvoedend en scholend al6 ontspah-
ïiend. Ik" liéb geloof ik al meer ge
zegd, dat mijn hart soms zoo „6l'echt",i6
om heerlijk te genieten van Kovacs Lajös'
band en dat Loo Cohen of Piet Lustcnhou-
w er me dikwijls heel aangenaam bezig hou
den. Maar het vioolconcert van Bach is
waarlijk duizendmaal beter dan een goede
mop van Stolz of Dostal. In zijn soort is
het werk van de grootste betêekenis. De
transparanto partituur (solo-violen met
strijkorkest en cembalo) is een meesterstuk,
zooals Bach er vele heeft geschreven. In-
tusschen: Bach had een voorbeeld aan het
dubbelconcert van Torelli, dat nooit ge
speeld wordt. Het zou zeker belangwekkend
zijn, als de violisten zich ook eens bezig
houden met het werk van dezen begaafden
pionier
B r use bI.
Dit station is zoo nabij, dat men de aan
sluiting gemakkelijk vinden kan. Het
avondprogramma brengt twee kwartetten,
waarnaar men zeker met genoegen kaji
luisteren. Vreulo en Bach. Vreuls is gebo
ren in 1876 en behoort dus tot de oudere
generatie. Hij behoort tot de zoogenaamde
school van Franck. Zijn leermeester was
d'Indy te Parijs. De stijl van zijn werken
toont dan ook getrouwelijk Franck's in
vloed; men zou zeggen, hij kon elecht aan
kwader influisteringen gehoor geven.
Vreuls heeft zich uit het openbare muziek
leven sedert 1926 teruggetrokken, maar zijn
werken klinken nog wel eens in de natio
nale Belgische zenders! liet kwartet van
Johann Christoph Bach, vierde zoon van Jo-
hann Sebastian is nog niet zoo lang be
kend. Eenst in 1922 zijn er zes kwartetten
van dezen zoogenaamde» „Bückeburger"
Bach (1732—1795) verschenen. Tot in de
twintigste eeuw hebben ze dus gesluimerd
twintigste eeuw hebben ze duo gesluimerd.
Hij is in hetzelfde jaar geboren als Haydn
en zijn talent is misschien wel verduisterd
door de ongehoorde genialiteit en het grooto
levbnsoucces van den meester der instru
mentale muziek en vader van het strijk
kwartet: Haydn. Doch het is begrijpelijk
ook! Immers, Johann Christoph toont in al
les de voetsporen van zijn vader te druk
ken. Hij was minder origineel dan zijn
broers Friedemann, Philip Emanuel en
Christian. De vonk der vooruitgang moést
wel op andere figuren overspringen' Maar
we zullen toch gaarne eens luisteren naar
zijn kwartet. Welke van de zes het is, wordt
niet vermeld.
Duitsche zenders
In de stemmingsvolle morgenuren wordt
een zeer merkwaardige Bach-cantate uit
gezonden: „Gleich wie der Regen". Het i6
de gelijkenis van den zaaier, welke de
grondslag tot deze cantato vormt:
„en het andere viel op de goedé aarde,
en opgewassen zijnde, bracht bet honderd
voudige vrucht voort. Dit zeggende riep
bij: Wie ooren heeft om te hooren, die
hoorc." (Lucas 8) Bach's diepe geloofs
overtuiging vond in deze gelijkenis de bron
van een sterk inspiratie. Misschien lijkt
deze mededeeling voor onzen tijd aan-
yechtbaar, omdat men tegenwoordig als
muziekvindor 6lechts muzikale impulsen
dient te hebben, ik twijfel er niet aan, dat
Bach den Bijbel en het Geloof even noo-
dig had als een pure muzikale geestes
gesteldheid. De studie van Bach's geniali
teit (men leze Emil Lucka!) kan deze stel
ling met vele bewijzen staven. De onder
havige cantate, inmiddels heeft het vol
gende muziek-technische aanzicht: hot or-
chest is samengesteld uit vier altviolen (als
koor bezet), fagot, 2 fluiten en orgel. Ge
volg: een wondermooie klankmenging tus-
schen den ronton, gedekten klank van d«
altviolen en doorschijnende, lichto timbres
der fluiten Do fagot heeft tot taak de bis
(.lie in clt 18e eeuw tamelijk zwak moet
geweest zijn) te versterken. Do cantate
uerd in 1713 oi '14 geschreven (Welmarj.
Het werk opent mot een Sinfonia in den
vorm van een oud-ltaliaanschen dans (pas-
sacaglia). Vervolgens hoort men bas-reci
tatief, sopraan- en altrecitatief, koor (te
nor en bas), sopraan-aria, slotkoraal.
Maandag
Hilversum.
Do twintig minuten, die Louis Zimmcr
mann, de populaire Amsterdamsche :on
certmeester aan de A.V.R O. afgestaan
heeft, zijn gauw om. Het zal wel de bedoe
ling zijn liiü zich eens als componist, te
laten hooren. Andei's doot het vreemd aan
om slechts het adagio uit Bruch's 2e viool
concert te spelen als „musique d'entrée" tot
eon recital. De Introduction ot Tarantolle
van Zimmermann ken ik niet en ik zal
niet de eenige ongelukkige in dit opzicht
zijn. Het vioolconcert hebben we jaren
geleden in Utrecht kunnen hooren.
Hierin bleek Zimmermann zijn echte Hol
landsche natuur niet te verloochenen.Mis
schien is do begaafde violist in dit stuk
ietwat Fransch-Italiaansch georiënteerd?
B e r 1 ij n.
De geniale en eenzame figuur Carl Maria
von Weber (1786—1826) is bij ieder bekénd
door de Freischütz-ouverture; de opera
wordt haast niet gegeven in dit eenzijdige
rauziok-Xederland. Berlijn geeft vanavond
Abu Hassan en hierop willen wij even de
aandacht vestigen. Het is namelijk een zeer
merkwaardig verschijnsel geweest, dat de
rócoco-tijil zich .heel graag bezig hield met
Turksche gevallen. Ik geloof, dat leze
liefhebberij* een.gevolg is van de vele in
vallen der Osmanisché en andere Turken
in Europa, die tot Weenon zelfs zijn door
gedrongen. Ouden van dagen zorgdon voor
do fantasie-overladen overleveringen van
„verschrikkelijke" Turken, die zooveel jon
ge meisjes en knappe vrouwen schaakten,
dat de schrik je wel om het hart moost
slaan Dan werden deze opgesloten in het
afschuwwekkende vrouwenhome van de
een of andere Turksche edelman en despes
patriae beijverde zich om do geroofde ge
liefden uit de klauwen dezer wulpsche k.i-
lifen te redden. Is er heerlijker motief denk
baar voor komische opera's'? Mozart ging
hierin voor met zijn „Entfuhrung ausdem
Serail", en Weber vervolgde hem hierin.
Alleen Abu Hassan behandelt een an
der onderwerp. Niet de vrouwenroof is hier
het thema, doch een lustig huiselijk geval
letje in Turkenland. Een kijkspel in Isla
mitische aankloeding is deze bekoorlijke
opera dus prachtige muziek en mooie
ensemble's. Tusschen haakjes, dio Turk
sche invloed op onze Europeesche muziek
is zeer groot gebleken. Aan ben hebben we
vrijwel él ons slagwerk in het orkest te
danken. Verder >een symphonie van Haydn
die de Franschen „la Turque" en do Uuil-
schers „die Militaire" noemen, „TurKscoé"
muziek van Mozart en Beethoven en nog
veel metr aardigs.
Wist u dat?
I I i I v e r s u m.
Dinsdag.
Do AVRO gaat door met werk van
Nederlandschc componisten to brengen.
Thans krijgen Felderhof, een der allerjong
ste loten aan den stam der vaderlandsche
componisten en Alex Voormolen een beurt.
Velen in den lande zullen met dit muziek-
cultureelc werk instemmen. Ook Casper
Höweler slaagt ons inziens uitnemend met
zijn cyclus Moderne Franscho Kamermu
ziek. De keuze on de ordening zijner stuk
ken getuigen van inzicht en goeden smaak.
Het hem toegemeten halfuurtje lijkt ons
evenwol een tè sombere mondjesmaat: vele
werken duren, toelichting inbegrepen, lan
ger.
Münchc n.
Men zegt, dat Prokoficff, die tegenwoor
dig in de Sovjet-unie woont in Rusland
furore maakt. Ik vermag dit natuurlijk
niet te beoordeelon. Wel weet ik, dat der
gelijke publicaties op z'n zachts uitgedrukt
disputabol zijn. Want wie weet er nu in
's hemelsnaam iets van den publiekcn
smaak! Niemand, mogen we wel zeggen
Althanswat de smaak van het concert
publiek aanbelangt. De muziek van Abra
hara's „die Blume von Hawaï" is zonder
meer populair, maar ik apprecieer hierin
geen nóót. Terwijl ik wel waardeering heb
voor Gershwin't Is vreemd. Enfin, het
vioolconcert opus 19 van den 40-jariRon
Prokofieff staat in D grooto tert9. Beetho
ven, Brahms en Strawinsky schreven ook
vioolconcerten in D, waarom Prokofieff
niet? Es klein en As klein, dét zou vreem
der zijn. De bekende omroep-dirigent Win
ter, een knappe kop en meester in z'n vak,
brengt nog meer nieuws in dit programma.
Het concerto grosso van Kurt von Wol-
furt (1880), tegenwoordig muziekrecensent
in Berlijn, wordt eveneens uitgevoerd, één
van zijn nieuwste werken. Maar Wolfurt
behoort tot de tienduizend onbekende au
teurs van den tegonwoordigen tijd. Zou
dc radio in staat zijn hem uit dc nevelen
dezer obscure verborgenheden naar voren
te brengen?
Hilversum.
Woensdag.
Dc Vara laat 's middags een heusclie
zangrecilal geven door J. II. van der Ploeg,
waar in kort tijdsbestek volc mooio liede
ren worden aangeboden. Of er veel vraag
naar zal zijn'? Ik hoop het.
Een aandacht vragende Nederlandschc
componist is Jac. Jansen uit Bergen (N. H.).
Voortgekomen uit de school van Dresden
werd het muzikaal bewustzijn van dezen
auteur sterker afgegrensd. In 1925 hoorden
wij in Utrecht een groot symphonisch ge
dicht ('k geloof „Radboud"), waarin dc
Konnemerlander Jansen zijn belijdenis aan
de folklore deed in ietwat Strauss-achtige
vermomming. Sedert dien heeft Jansen zich
krachtig ontwikkeld, zoodat men met be
langstelling naar zijn nieuwer werk zal uit
zien. De illustrccrende muziek is geschre
ven bij gedichten van M. Beversluis.
II u i z e n.
Niets is er tegen en alles is er vóór te
zeggen Adam, die het Haarlemsche orkest
zal aanvoeren, stelde een mooi programma
voor de N.C.R.V. samen. Bijzondere atten
tin verleenen wij natuurlijk aan de muziek
van Theo van der Bijl en aan rle suite voor
fluit, klarinet en harp van Frits Schuur
man. Kenschetsend voor den stijd van dezen
componist (eveneens leerling van Sem Dres
den) zal wel de aanroeping der namen Grieg
en Debussy zijn in het menuet dezer suite
Dnt is trouwens nog zoo gek niet. Debussy
pufte in zijn jonge, jaren veel uit de harmo
nische conclusies, waartoe de oudere Grieg
was gekomen. Maar de hemel spare u, als
u zoudt willen beweren, dat Debussy uit
Grieg voortgekomen is. Fabeltjes zijn cr al
genoeg in do wereld
Als do luisteraar nog niet genoeg heeft
nan éénmaal aanhooren van Prokofieff's
vioolconcert, dan kan hij afstemmen op
D a v o n trvwaar Szigeti het nog con
keer speelt. Wat is de a*adio toch gul.
Donderdag.
Hilversum.
Een mooi twaalf-uurijo-programma zet
Nico Treep u voor met de ouverture „der
Wassei trager'" (les deux Journées) van
Chorubini, „Falstoff "-fragmenten van Ver
di en de charmante Massonct-suitc uit „de
Cid". Een bewijs, dat men zijn vreugden van
'n gezellig koffii-uurtje niet altijd behoeft te
kruiden met dc specerijen en sauzen la
Ketclbey.
liet vioolconcert in A van Mozart wordt
zeer zeker méér gespeeld, dan de overige.
Begrijpelijk! Want de onzegbare klank mo
veringen van dit ongelooflijk-mooie werk
zijn niet tc weerstaan. Vroolijke gratie en
onbekommerde blijheid zijn de geestelijke
elementen van dit vioolconcert. Wat den
stijl van dit. werk aangaat, mag ik mis
schien nog wel even terugkomen op mijn
passage in dit overzicht, waar gesproken
werd over de „Turksche" invloed. De fi
nale van dit concert (Mènuetto; beter is:
Rondo; heeft een hoogst opmerkelijk mid
dendeel, dat veel overeenkomst vertoont
tact het bekende rondo uit de piano sonate
in A groot- „alla turca en een vroeger ge
schreven „Turksch ballet". De bassen heb
ben hier trom achtige effecten te spelen en
hot geheel klinkt, in het kader van het
rondo, bepaald exotisch. De typisch Euro
peesche dansvorm: het menuet kruiste Mo
zart met Oostersche rhythmen. Gcnialp
vondst, welke tuchtvol en sober aange
bracht werd. Dit concert is het vijfde en
laatste van dc zoogenaamde Salzburger
serie.
Huizen.
Trio's voor viool, alt en cello hoort men
ook in deze aan muziek overproductieve
tijden niet veel. Maar de bekende werken
uit de literatuur komen toch nog wel ééns
in dc maand tot uitvoering. De N. C. R. V.
laat vandaag eenige trio's van Boelhoven
ttwoe, notubene; is dit nu weer niet él te
machtig?) en het tweede trio van Reger uit
voeren Het wordt hard werken voor het
moedigo Utrecbtsche drietal! Drio trio's in
een uur!
Vrijdag.
Hilversum.
De week-uitzonding der V.P.R.O. brengt
ons weer oens in aanraking met den Fran
schen componist André Caplet (18791925).
Deze religieus bewogen auteur schreef een
.-rij groot aantal werken, waarvan er velo
Holland onbekend zijn., Volgens het pro
gramma zal een inleiding aan het. concert
voorafgaan Wilt u daarnaar luisteren, dan
zal u ongetwijfeld duidelijk worden ge
maakt, dat Cupiet geheel steunde op De
bussy en Fauré en dat hij tegelijkertijd de
middeleeuwen citeert. Maar, onder ons ge-1
zt-gd en gezwegen, hij deed dit een weinigje I
onbeschaamder dan Debussy in zijn piano-1
stuk „la Cathédrale englouti". Citceren is
nog wat anders dan „invloeden verwer- j
ken".
H o i 1 s b e r g.
Het is mo te uitvoerig, om cr veel over te
zeggen, maar do „Mona Lisa" van Max von
Schillings wil ik niet onopgemerkt laten
voorbijgaan. Schillings zwaartepunt van
zijn compositorisch werk ligt in het orkest,
niet in de behandeling zijner vocale stem
men. Hij is een na-Wagneriaan van de bes
te soort en éen knap operadirigent. De opera
is behandeld als de realisatie van een visi
oen. Het drama speelt legen 1500, maar de
eerste en de laatste episode is tegenwoor
dige tijd. De zaak is als volgt. In het voor
spel wandelen drie menschen door een zaal
van het Florcntijnschc paleis, waar in de
carnavalsnacht van 1492 dc tragedie van
Fiordalisa zich heeft afgespeeld, welke door
da Vinci's schilderstuk „Mona Lisa" on
sterfelijk is geworden. Een geleider vertelt
het verhaal aan een reizend echtpaar en
als hij tie oude kroniek zal aanvangen,
wordt het tooneel duister en begint het
clrama aan onze oogen te voltrekken. Dit
drama is te uitvoerig om hiervan nader te
berichten. Men kan het nalezen in ieder
werk, dat de geschiedenis der Italiaansche
renaissance behandelt. Of de opera geschikt
i.s voor do radio betwijfel ik echter sterk
Zaterdag.
Overal vind u in don aether de genoegens,
welke dezen vroolijken laatsten dag der
week past. Doch ieder zoekt het op een
eigen, voor hein geschikte wijze. Daarom
verlustigt de een zich aan dc programma-
keur der Nederlandschc. de ander aan dien
van vreemde zenders. Laat ik vandaag niet
:n deze persoonlijke rechten treden cn thans
afscheid van u nemen.
P. T.
Men stelt zich „Friedrichsruh" eigenlijk
geheel anders voor: in elke geval niet als
een bezit, gelegen aan een spoorlijn, waar
eiken dag tweehonderd treinen overheen
rijden ten tijde van Bismarck waren het
er slechts zesentwintig en vlak bij een
drukken en stoffigen landweg, dio voorbij
het Slot loopt.
Te Friedrichsruh gaat het U als in het
Niederwald. Men denkt steeds: Vandaag is
het zeker een stille dag. Het is Maandag.
De hemel is bewolkt. Er zal vandaag w el
niemand zijnMaar er zijn altijd men
schen. Mei eiken trein komen vreemdelin
gen aan, die Bismarck een bezoek willen
brengen. Veel buitenlanders. Uit Nederland,
Denemarken en Zweden. Veel Japanners
cn Zwitsers. Amerika is sterk vertegen
woordigd.
Te Bad Kissingen kan men voor een
halve Mark alle kamers bezoeken, die Bis-,
marek, als Kurgast, hier heeft bewoond:
Zijn ontvangst-, woon, studeer- cn slaap
kamer met de voorwerpen, die hij heeft ge
bruikt en met vele herinneringenTe
Friedrichsruh blijft de Slotpoort gesloten....
Alleen het mausoleum is altijd geopend.
Dc vreemdelingen, die mecncn, dat zij te
„Friedrichsruh" dat men van Hamburg uit
per trein in een uur bereikt, door een kas
telein worden rondgeleid door de door Bis
marck bewoonde vertrekken van zijn Slot,
die hopen, dat zij zijn studeerkamer of zijn
sterfkamer zullen te zien krijgen, worden
wel teleurgesteld. Er is geen kastelein en
niet voor iederen nieuwsgierigen staat het
huis open. Men moet schriftelijk om toe
stemming vragen, het Slot te mogen bezich
tigen. Men kondigt per brief aan het secre
tariaat van het Slot zijn bezoek aan. Doet
men dit niet vooraf, dan zal men niets an
ders te zien krijgen, dan den gelen gevel
van een eenvoudig landhuis in een ver
zorgd park. Door dc poort reed Bismarck
eiken namiddag om een rit te maken door
het aan de overzijde van de spoorrails be
ginnende Saclisemvald, waarin thans het
Mausoleum met zijn graf staat, 's Ochtends
wandelde Bismarck met voorliefde langs de
schaduwrijke wegen van dit uitgestrekte
loofbosch, dat de oude Keizer Wilhelm I
hem had geschonken. To Friedrichsruh
bracht hij zijn vacantie door. Hier vierde
hij Kerstmis en het Paaschfeest
Veel comfort verlangde Bismarck niet
Zijn Slot is zeer eenvoudig en eerst na zijn
dood is het vergroot en vernieuwd. Het
wordt thans meestal bewoond door zijn erf
genamen. Onder de oude eiken ziet men
nog de eenvoudige bank, het lievelings
plekje, waar de eerste Rijkskanselier met
voorliefde uitrustte, steunend op zijn stok
on met zijn dog aan zijn voetenBoven
den ingang van het Mausoleum hangt Bis
marck's wapen: drie eikenbladeren met
klavorblad. Rechts cn links verheffen zich
hooge cypressen.
Een oude kastelein, dio sinds 49 jaar in
dienst van de familie Bismarck is, opent
de poorten van het stille, ernstige oord.
Twee marmeren zerken. Links rust Bis
marck. Rechts zijn gemalin. Groote kran
sen liggen aan hun voeten. Kransen uit
laurier- of eikenbladeren. Vele kransen zijn
nog frisch. De zon valt op de linten....
„Akademischor Turncrbund „Alte Grena-
diere".... „Vaterlandischer Frauenvor-
band"Zwart-wit-roode linten
Boven aan den wand prijkt de belijdenis
spreuk van Bismarck„Alles, was Ihr
tut, das tut von Herzen als dem Herrn
und nicht den Menschen"
Stoelon staan er in plechtige rijen, zoo
als zo bij zijn bografenis hebben gestaan.
Eenvoudig en massief, zooals hij zelf was,
in zijn mausoleum. Geen pronk, geen
praal. Alleen zijn lijkkist. Men leest: „Ein
treuer deutscher Dicner Kaiser Wilholm3
I."
Do vele huldeblijken, die hij tijdens zijn
leven ontving, heeft men ondorgebrachfc
in het „Bismarck-Museumte Aumühle,
het volgende spoorwegstation, dat ook
langs een schaduwrijken, gemakkelijker»
boschweg in een half uur kan worden be
reikt. Hier krijgt men nog een zweem van
do persoonlijkheid van B'smarck te bespeu
ren. Men ziet.hier zijn portretten, geschil
derd door Lcnbach, photo's uit de dagen
van zijn politieken strijd, zijn ridderorden,
zijn uniformen en interessanto herinnerin
gen uit den oorlog van 1870, zijn wapens
uit zijn studententijd, zijn schaakspel. In
een glazen kast staat een zwaar kuras,
schitterend als een middcleeuwsch harnas.
Een verwelkte roos, geplukt voor Johanna,
zijn vrouw. „Letztc Rose dieses Sommers,
1883". Een ruiker uit dennegrocn en heide
kruid, heden rood en verdord, door Bis
marck zelf geplukt in het nabijgelegen
veen. Photographieën uit de laatste, stille
dagen van zijn verbanning: Een fakkelop
tocht door het Sachs- mvald, huldiging
door de studenten... De oude Bismarck
spreekt van zijn balkon zijn aanhangers
toe. Daar staal de kleine rieten stoel, een
voudig en versleten, waarop Napoleon zat
tijdens de onderhandelingen to Donchéry.
Bismarck heeft hem gekocht van den ei
genaar van den herberg. Daar staat ook do
mahoniehouten klaptafel, waarop op 26 Fe
bruari 1871, de vrede van Versailles word
ondcrtcckendHet interessantste van
dit Museum zijn echter de brieven cn
handschriften. Men ziet hier, bij voorbeeld,
een brief van Koning Ludwig II van Beie
ren, het merkwaardige geschrift van eon
hypernerveus mensch. .,Mein lieber Furst".
In den brief spreekt dc vorst zijn leedwe
zen uit, over den op Bismarck te Kissin
gen gepleegden aanslag. Een lauriertak,
die Koizerin Augusta aan Rismarck zond.
Een lang gedicht van Richard Wagner
over de „vergessenen Helden des Kriegcs
70". Teedere brieven van Johanna, do
vrouw van Bismarck. „Mcin Geliebtes
Gott segne Dich... Mein HerzblattDe
toenmalige Prinses van Pruisen schrijft uit
het Marmeren Paleis over de ziekte van
Keizer Friedrich: „Ich verstehe nur nicht
dass man meinon Mann in diesem Monat
abreisen lasst". De toenmalige Kroonprins
schrijft: „Verehrter Herr Graf, ich will
lieber das Schlinimste wissen, als dass
man es mir vorenthölt"Een afge
scheurd „Vcrkchrszettel" van den stemloo-
zen Keizer Friedrich uit diens laatste da
gen, geschreven met onzekere hand
„möchte gerne Priedberg, Justiz, den
schwarzen Adler verleihcnDc lange,
gewetensvolle brief, waarin de jonge Bis
marck zijn latcren schoonvader von Putt-
kammer om de hand van zijn dochter Jo
hanna vraagt „das Höehste, was Sie auf
dieser Welt zu vergeben haben"De be
roemde brief van Bismarck aan Johanna
over Sedan cn Donchéry en Napoleon,
wiens origineel door do Franschen werd
onderschept en afgedrukt werd in de „Fi
garo."
Het „Gastenboek" van Friedrichsruh ligt
hier ook, opengeslagen. Voorts ziet men
een bladzijde van het ontwerp van de „Ge-
danken und Erinnerungen" met verbete
ringen van de hand van Bismarck. Naast
schitterende onderscheidingen ligt het een
voudige, gestopte vest dat Bismarck droeg
bij den in 1866 door Cohn-Blind op hem
gepleegden aanslag. Men ziet nog de spo
ren van den kogel. Ook de witte hand
schoenen, die Bismarck bij deze gelegen
heid droeg, liggen hier, alsook zijn pisto
len en pijlen, een olijftak, geplukt te Avig
non en met de bemerking „noch verfrüht
zum Ueberreichen" opgeborgen in een noti
tieboekjePenhouders en potlooden,
die hij nog kort voor zijn dood heeft ge
bruikt, het kleurige lint van zijn studen
tencorps uit de zorgeloozo dagen van Göl-
tingen, een oud nummer van de „Vossische
Zcitung" met de advertentie, waarin de
geboorte van Bismark staat aangekondigd,
politieke photo's en caricaturen uit de
„Punch", „Der Handlanger".... „Dropping
the pilot"„Bismarck verlaat het
schip." De Duitsche Keizer met den kroon
op het hoofd kijkt hem over do verschan
sing na
Het Museum te Aumühle wordt minder
druk bezocht. Maar wie naar Friedrichsruh
gaat, kan men slechts den rand geven, de
korte wandeling door het bosch te maken,
om dingen te zien, die ons meer vertellen
van leven en strijd van Bismarck, dan zijn
stille studeerkamer, zijn leege schuifta
fel en zijn sterfvertrek in het Slot van
Friedrichsruh.
UTRECHTSCHE STRAAT 15 TELEFOON 483
GROOTE SORTEERIN^
O A ODEON, HIS MASTERS VOICE,PARLOFOON. HOMOCORD. TRI-ERGON