AMERSf ÖÖRTSCH DAGBIAB
EEN VAN EUROPA'S GROOTSTEN HEENGEGAAN
WAAR IS HET FRANKRIJK VAN BRIAND?
VERBREIDER DER VOLKENBONDS-IDEE
Dinsdag 8 Maart 1932
30e Jaargang No. 214
DERDE BLAD
Bij den plotselingen dood van Aristide Briand
den grooten apostel des vredes, den
promotor van Pan-Europa, den
staatsman zonder weerga,
den Mensch
DE FEITEN MACHTIGER
DAN ZIJN IDEALISME
HET BEKEND WORDEN
TE GENEVE
MINISTER IN VELE
KABINETTEN
STAATSLIEDEN OVER
ZIJN DOOD
-DE EEMLANDER"
ARISTIDE BRIAND. f
Parijs, 7 Maart (V.D.)
Hedenmiddag kort na 2 uur is Aristide
Briand, oud-minister-president van Frank
rijk, en in talrijke kabinetten minlstor van
buttenlandsche zaken, op bijna 70-Jarigen
Zoolang ik leef en werk
zal geen oorlog uil-
breken"
Zijn rol bjj het maken der historie
Wel repten de laatste maanden af en toe
berichten van Briand's physieken achter
uitgang, maar men hoopte, dat de staats
man, op zijn landgoed te Cocherel uitrus
tend van de talrijke beslommeringen, die
decennia lang zijn deel waren en die nu
eenmaal inhaerent zijn aan de functies
van een politicus, die op levendige wijze
deelneemt aan het bewogen staatkundig
leven van een groot land als Frankrijk, ge
leidelijk weg zijn oude krachten zou her
winnen. Dit heeft niet zoo mogen zijn e.n
zoo droeg zijn plotselinge dood een overrom
pelend karaitter, -daa_r. juist.de laatste dagen
met geen enkel woord gewag werd gemaakt
van tot'nenirénde verzwakking.
liet is niet slechts' Frankrijk," dat thans
één zijner groote zonen heeft verloren,
maar geheel de wereld, daar Briand een
uiterst belangrijke internationale rol heeft
gespeeld bij het „maken van de historie
der laatste tientallen jaren.
Dat Briand in 1931 het feit kon herden
ken, dat hij oen kwart eeuw lang Fransch
minister was geweest, mag reed& als een
bijzonderheid worden gememoreerd, doch
de omstandigheid, dat hij in dezelfde pe
riode vijf en twintig malen werd geroepen
om deel uit to maken van een ministerie,
is bovenal uiterst merkwaardig: niet in
de eerste plaats laat dit feit zien, dat de
levensduur der Franschc kabinetten ver
wonderlijk kort is, maar vooral blijkt hier
uit dat men telkens en telkens weer op
nieuw bet als iets onvermijdelijks en eigen
lijk vanzelfsprekends beschouwde gebruik
te maken van Briand's buitengewone dien
sten. Wij willen te dezer plaatse niet al de
ministeries opsommen, waartoe hij heeft
behoord, maar mogen niet onvermeld la
ten, dat hem zoowel de portefeuilles van
onderwijs, justitie als van binnenlandsche
zaken in den loop der jaren toevertrouwd
zijn geworden. Deze ministerfuncties be
kleedde hij echter slechts onderscheiden
lijk twee, drie en vier maal, terwijl hij van
elf ministeries als premier de eerste leider
van 's lands zaken was, doch als minister
van buitcnlandsclic zaken heeft hij tot zes
tien kceren toe een uiterst verantwoorde
lijke plaats ingenomen. Het is bovenal in
deze positie geweest, dat Briand van zicli
heeft laten .spreken en eon wereldver
maardheid heeft verworven.
Uit den aard der zaak is vooral van
groote beteekenis de rol, die Briand heeft
gespeeld tijdens den wereldoorlog alsmede
in de periode na het sluiten van den vrede,
die van den oorlog een vermomde voort
zetting was. Toen de volkerenk rijg uitbrak,
zat Briand rustig op zijn dierbare landgoed
te Cocherel, waaraan hij zijn hart had ver
pand, omdat hij in dit kalme oord, na de
inspanning, die het politieke leven vergde,
weer tot rust kon komen en zich kon over
geven aan één zijner hartstochten: het vis-
schen.
Het was opnieuw Briand, op wien men
een beroep deed, toen in Augustus bet oor-
logskabinet-Viviani werd gevormd en bet
er, na de ontstellende nederlagen, die
Frankrijk in de eerste maand van den
oorlog leed, op aankwam om aan den in
val van de Duitschc legerscharen het hoofd
te bieden. Misschien zal men zich eveneens
nog herinnoren, dat. tocli er sprake van
was Parijs zonder'strijd op te geven, liet
Briand was, die mèt de socialistische mi
nisters Sernbat, Gucsde en Viviani. met
man en macht zich tegen dit voornemen
verzette. Ook van Briand was liet denkbeeld
enkele weken na den slag aan de Marne
afkomstig om in Saloniki een geallieerd
front in 't leven te roepen. Engeland maak
te bezwaren en in zijn eigen land verwier
pen Clemenceau, Joffrc en Delcassé het
plan, maar Briand hield vol en wist zijn
zin door te drijven. In 1918 plukten de ge
allieerden van deze hardnekkigheid de rijke
vruchten. Ook van October 1915 tot Maart
1917, toen op de oorlogstcrrcincn zich ge
wichtige gebeurtenissen afspeelden wij
behoeven slechts de woorden Verdun en
Sommc te noemen en de tijd was aan
gebroken, dat hij nauw kon samenwerken
met Lloyd George, heeft Briand vooraan op
de bres gestaan om als patriot naar beste
kunnen zijn vaderland te dienen.
Ofschoon aan Briand's politieke activiteit
na den oorlog geenszins een einde kwam
wij vermelden terloops, dat hij in het begin
van 1921 aan het hoofd kwam te staan van
een ministerie op den grondslag der natio
nale eenheid duurde het tot 1925, voor
dat hij in zijn hoedanigheid van minister
van buitenlandschc zaken de rol is gaan
spelen, welke hem plaatsto in de rij dei-
genen, die systematisch en volhardend aan
stuurden op een verzoening der volkeren
en de liquidatie van een droef verleden,
waarin de haat het hoogste woord voerde
Aan Briand's ijveren en initiatief is het
evenals aan de goede gezindheid, die Stre-
semann en Chamberlain aan den dag leg
den te danken, dat het verdrag van Lo
carno tot stand kwam, dat een voor
Duitschland. welgezinder Franschc politiek
inluidde, hetgeen naderhand onder meer
tot uiting kwam in 'de-vervroegde ontrui
ming van het West-Duitschc gebied.
Ook aan liet paet-Kellogg, dat te Parijs
werd gesloten en in den beginne alleen was
gedacht als een middel om een innig
Fransch-Amerikaansch samengaan te be
vorderen, doch dat op aandrang der Ver-
eenigde Staten werd uitgebreid tot een
verdrag, waartoe alle staten konden loc
leeftijd op zijn buitenverblijf ie Cocherel
overleden.
De dood is een gevolg van de hartkwaal
waaraan Briand sedert gerulmen tijd lij
dende was.
treden, die den oorlog buiten de wet wil
den stellen, is Briand's naam onafscheide
lijk verbonden.
Hetzelfde geldt voor het plan-Youne. lu
beginsel een schappelijker regeling van bei
vraagstuk der schadevergoeding en dus
eveneens bevorderlijk voor de verzoening
der volkeren. De conferenties, die in Den
Haag werden gehouden om de tenuitvoer
legging van genoemd plan te bespreken,
werden ook door Briand bijgewoond.
Tevens dienen wij er nog aan te herinne
ren, dat Briand's pan-Europa plannen, die
in de eerste plaats aanstuurden op de ver
werkelijking der economische eenheid van
ons werelddeel en die van 1929 datecren
in wezen evenzeer vredesdoeleinden dien
den, al gebiedt de eerlijkheid op te mer
ken, dat Briand, die in de eerste plaats een
Franschman was en een werkelijkheids
politiek wilde voeren, bij al zijn idealisti
sch streven inzonderheid Frankrijks belan
gen op het oog had.
De paar jaren, die aan Briand's heengaan
voorafgingen, zijn wel het meest tragisch
geweest: de Franschc nationalisten roerden
zich vooral de laatste jaren op buitenge
woon levendige wijze, het chauvinisme
vierde in Frankrijk hoogtij en op deze wijze
werd vee] afgebroken wat Briand mooi
zaain had opgebouwd.
Bovendien nam de macht der Ilitlcriancn
in Duitschland zienderoogen en op een
voor Frankrijk verontrustende wijze toe
hetgeen den vredes- en verzocningsarbcld
eveneens groote hindernissen in den weg
legde. Wanneer men dan nog in aanmer
king neemt, dat het échec, hetwelk Briand
leed, toen hij in een onbewaakt oogenblik
zich candidaat liet stellen voor het presi
dentschap voor hem een groote teleurstel
ling heeft beteekend en tevens overweeg'
hoe onnoemelijk veel leed het hem moet
hebben gedaan, dat hij feitelijk uit het
kabinet-La val is weggewerkt, dan wordt
het duidelijk, dat Briand in het begin van
dit jaar als een lichamelijk en geestelijk.
Wijlen Stresemann, die met Briand
zooveel gedaan heeft ter bevorde
ring van den vrede.
gebroken man weer naar Cocherel is ge
gaan, waar de dood reeds op hem wachtto.
Wij herinneren ten slotte nog aan een go
denk waardig woord, dat Briand in groote
oprechtheid en in groote geestdrift heeft
gesproken, toen in 1930 de Volkenbondsver
gadering bijeen was: „Zoolang ik leef en
werk, zal geen oorlog uitbreken". De feiten
waren machtiger dan zijn idealisme: in het
jaar der groote vredesconferentie, in het
jaar, dat heel do wereld uitziet naar don
fel-begccrden vrede, is de wereld vol span
ningen en onrust: in het Verre Oosten
buldert het kanon en in Gcnève begint eer
lang een wilde worsteling om aan de ont
wapening te ontkomen. Do leiding hierbij
heeft het Frankrijk van Laval en Tardiou.
Waar is het Frankrijk van Briand?
Gonève, 7 Maart (V.D.). ITet bericht van
het overlijden van Briand werd te Genève
des middags bekend tijdens een zitting der
plenaire vergadering van den Volkenbond
en onverwijld medegedeeld aan president
Hymans en Paul Boncour.
De plenaire zitting van den Volkenbond,
waarin de algemccnc bcschouwingon over
het Japansch Chineeschc conflict reeds in
vollen gang waren, werd door Hymans di
rect geschorst. Er had vervolgens een korte
indrukwekkendo rouwplechlighcid plaats
ter eere van Briand.
Hymans herdacht als president der As
semblee Briand en legde er den nadruk op,
dat het geheclc streven van Briand de
vriendschap en 'den vrede der volkeren
heeft gegolden. ITij heeft krachtig medege
werkt aan den opbouw van den Volken
bond. De Volkenbondsvergadering spreekt
do Franschc regeering en het Franschc Volk
haar innig leedwezen uit.
Nobelprijswinnaar voor den Vrede,
tegelijk met Stresemann en
Chamberlain
Breuk met de politiek van Laval
Aristide Briand werd op 28 Maart 1862
te Nantes geboren en zou dus over eenige
weken zijn 70.»:ten verjaardag hebben ge
vierd. Hij studeerde rechten en begon reeds
vroegtijdig met het schrijven van politieke
artikelen, aanvankelijk in het toen nog bij
na anarchistische blad „Le Peuple" en later
in de „Lanterne", van welk blad hij ccnigcn
tijd redacteur was, waarna hij tezamen met
Jcan Jaurès het toenmaals socialistische,
thans in handen der communisten zijnde
dagblad „L'Humanité" stichtte. In 1891 be
haalde hij op het Arbeidscongrcs te Nan
tes een overwinning op de aanhangers van
Jules Gucsde en sedert dien was zijn posi
tie als een der leiders van de Franscha
socialistische partij gevestigd.
Na eenige vergeefsche pogingen kwam hij
in 1902 in de Kamer, waar hij direct de
aandacht op zich vestigde door zijn actie
voor de scheiding van Kerk en Staat. Toen
zijn wetsontwerp inzake scheiding van Kerk
en Staat door de Kamer word aangenomen
kreeg hij gelegenheid om zelf de uitvoering
ervan ter hand ie nemen door het aan
aarden van de functie van Minister van
(hl der wijs en Ecrcdienst in het knbinet-
Sarrien in het jaar* 100G. Hij aanvaardde
deze portefeuille tegen den wil van de
Socialistische partij en werd dan ook in
Maart van betzelfde jaar uit deze partij
geroyeerd.
Ook in het kabinct-Clemenccau bleef
Briand zijn functie behouden en toen dit
kabinet in Juli 1909 viel, werd Briand voor
de eerste maal kabinetsformateur, doch
tengevolge van de spoorwegstaking in 1910
kwam dit kabinet eveneens spoedig ten val
on een nieuw kabinet-Briand kwam ton val
in 1911. In Januari 1912 werd Aristide
Briand Minister van Justitie in het eerste
kabinet-Poincaré en in 1913 bij Poincaré's
presidentsverkiezing werd hij wederom mi
nister-president, totdat in Maart de kies
rrchthcrvorming hem wederom zag ver
dwijnen.
Toen in de eerste maand van den oorlog
Viviani zijn op nationale basis berustend
oorlogskobinct vormde, werd Briand we
derom Minister van Justitie en in October
1915 wederom minister-president. Toen in
Maart 1917 er een ernstig conflict tusschcn
Maarschalk Lyautey en de Kamer ontstond
trok Briand zich terug en hield zich eenige
jaren, tot na den wapenstilstand, op den
achtergrond.
Pas in Januari 1921, bij den val van het
Uabinct-Leygues kreeg hij opnieuw een op
dracht tot kabinets-formatic en reeds dade
lijk had de toepassing van het Verdrag van
Versailles zijn groote belangstelling. In het
najaar van 1921 ging hij als Fransch ver
tegenwoordiger naar de Vlootconferentie
te Washington en reeds toen begon de actie
der Fransche 'Nationalisten, die Briand ver
weten de nationale belangen van Frankrijk
te verwaarloczen en hersenschimmen van
internationale toenadering na te jagen. Na
de intergeallieerde conferentie te Cannes
nam deze actie een zoodanigen omvang aan
dat een telegram van President Millerand
hem ertoe deed besluiten in Januari 1922
af te treden.
In April 1925 word hem de portefeuille
voor Buitenlandschc Zaken in het kabinet-
Painlevè aangeboden. Onder zijn invloed
kwam in October 1925 het verdrag van Lo
carno tot stand, waardoor zijn invloed zoo
wel in Frankrijk zelf als in het buitenland,
geweldig steeg. Toen in November Painlevé
aftrad, kwam Briand aan het hoofd der
nieuwe regeering te staan.
Het is niet doenlijk de verschillende ka
binetten te schetsen waarin Briand sedert
dien zitting had, nog eenige malen als Mi
nister-President, doch bijna zonder onder
breking als Minister van Buitenlandschc
Zaken waarbij bij al zijn krachten gaf aan de
versterking van de Volkenbonds-gedacbte
en de Europeesche samenwerking, zonder
bet Fransche standpunt van handhaving
der bestaande verdragen los te laten. Briand
was een der meest geziene sprekers te
Gcnève en het was vooral zijn samenwer
king met den toenrnaligen Duitschen Minis
ter van Buitenlandschc Zaken Dr. Gustav
Stresemann, die de ergste scherpte in de
verhouding tusschcn Frankrijk en Duitsch
land na den oorlog deed slijten en waar
door do eerste grondslagen voor een blij
vende samenwerking tusschcn Frankrijk en
Duitschland zijn gelegd. Tegelijk met Stre
semann en Chamberlain werd hem de
Nobelprijs voor den vredo toegekend.
In de laatste jaren vestigde hij nogmaals
de internationale aandacht op zich door zijn
Memorandum inzake de vorming van een
Pan-Europccschc Unie, een denkbeeld dat
hij nader uitwerkte en dat leidde tot de
instelling van een Pan-Europeesche Com
missie te Genève, die verleden jaar haar
werkzaamheden begon onder auspiciën van
het Secretariaat van den Volkenbond.
Bij het einde van de presidents-periode
van PresidentDoumerguc, liet Briand zich
ertoe overhalen een candidatuur voor het
presidentschap te aanvaarden. De felle ac
tie, die van Nationalistische zijde tegen
hem gevoerd werd, was mede oorzaak van
zijn nederlaag. De Senaatsvoorzitter Dou-
mer werd met een aanzienlijke meerder
heid tot President der Republiek gekozen.
Hoewel men aanvankelijk verwachtte dat
Briand zich na deze teleurstelling voorgoed
uit het politieke leven zou terugtrekken,
aanvaardde hij nogmaals de portefeuille
van Buitenlandsche Zaken in het kabinet-
Laval. De tegenstellingen tusschcn bom en
de zich steeds verder naar rechts oriëntee-
rendc politiek van Laval, leidde echter tot
een breuk bij de kabinetscrisis in het be
gin van dit jaar. Toen Laval op 13 Januari
j.l. een nieuw kabinet formeerde, aanvaard
de hij zelf de portefeuille van buitenland
sche zaken en trok Briand zich terug op
zijn landgoed Cocherel.
Hiermede nam bij voorgoed afscheid van
bet politieke en bet openbare leven. Eenige
weken geleden meldden de dagbladen, dat
hij eenige malen onwel was geweest, wat
zijn doktoren aan zijn hartkwaal toeschre
ven. Desniettemin is zijn doodsbericht he
den zeer onverwacht gekomen en het zal
niet nalaten, behalve in Frankrijk, ook in
Europa en ver daarbuiten, cn vooral te
Genève, waar de Volkenbond in buitenge
wone plenaire vergadering bijeen is. even
als de Ontwapeningsconferentie, aan wel
ker voorbereidingen Briand een zoo groot
aandeel heeft gehad, diepen indruk te ma
ken.
Tardieu herdenkt Briand
in de Fransche Kamer
P a r ij s, 7 Maart (V.D.). ITet bericht van
liet plotseling overlijden van Briand heeft
grooto verslagenheid teweeg gebracht. Hoe
wel men wist dat do toestand van Briand dc
laatste dagen ernstig was achteruit ge
gaan, zoodat men hem naar Parijs moest
overbrengen, kwam do dood van Briand
toch onverwacht. Toen het doodsbericht tij
dens de Kamerzitting bekend werd, ver
hief de president zich van zijn zetel en
sprak hij eenige korte woorden. Hij ver
klaarde dat hij Dinsdag gelegenheid zal
hebben do gevoelens der Kamer bij het ver
scheiden van Briand ook plechtig uit te
spreken.
Hierna nam Tardieu het woord. Hij zoide
o.m.: Do verplettcrendo gebeurtenis, welke
do president ons zoo juist aankondigt, treft
ons allen zeer zwaar. De roem, waarmede
Briand de Fransche driekleur heeft bedekt,
het aandeel, dat hij heeft genomen aan do
moeilijke taak bij do organisatie van dc
wereld na de vreeselijkc oorlogsjaren, moe
ten allen, zelfs zijn tègenstaiidcrs, hooge
achting afdwingen. Ik sluit mij van gan-
scher harte aan bij do gevoelens, welke de
Kamervoorzitter zoo juist beeft uitgespro
ken".
Ten toeken van rouw werd de zitting ge
schorst tot hedenavond acht uur.
Betreffende den dood van Briand wordt
nog bekend, dat hij zich Zondagmiddag
zeor vormoeid gevoelde. Maandagmorgen
constateerden jlc doktoren evenwel een
aanmerkelijke verbetering. Tegen half twee
is Briand plotseling aan een hartaanval
overleden.
Het verluidt, dat hij reeds des morgens
het bewustzijn had verloren.
Direct na bet overlijden van Briand, be
gaven Tardieu, Laval cn persoonlijke vrion
den van Briand zich naar zijn sponde.
Het staat vast dat Briand op staatskosten
zal worden begraven.
Tardieu zal zijn vertrek naar Genève uit
stellen.
De president der Republiek heeft na ont
vangst der doodstijding tegen hedenavond
6 uur een ministerraad bijeengeroepen. De-
zo rouwzittinp zal in het bijzonder de
plechtigheden der bijzetting, welke op
staatskosten zal geschieden, in dotails ro-
gclen.
liet stoffelijk overschot zal in het mini
sterie van Buitenlandscho Zaken worden
opgebaard. Dc begrafenis zal waarschijn
lijk Donderdag plaats hebben.
Simon over den dood van
Briand.
Genève, 7 Maart (V.D.). De Brit9cho
minister van Buitenlandsche Zaken Sir
John Simon heeft voor do journalisten oen
korte verklaring ufgelegd in verband met
het overlijden van Briand. Simon verklaart
o.m. dat slechts weinig politici van den
laatsten tijd zich een zoo belangrijke plaats
in de geschiedenis hebben verworven als
Briand door zijn djenst in het belang van
zijn land en door zijn opofferend werk voor
do zaak des vredes en der internationale
vriendschap. Op dit moeilijke oogenblik der
geschiedenis van den Volkenbond kan men
het aandenken van Briand niet bctor oeren
dan door deze groote instelling te hand
haven en te consolideeren.
In het bizonder het Engelsche volk, al
dus besloot Simon, heeft in Briand een
wijzen, loyalcn en grootraoedigen vriend
verloren.
„Bouwmeester van den vrede".
Londen, 7 Maart (H.N.). De koning van
Engeland heeft aan den president der Fran
sche republiek telegrafisch zijn deelneming
betuigd met liet overlijden van Briand. In
liet Lagerhuis bracht Austen Chamberlain
in warme bewoordingen buide aan de na
gedachtenis van Briand, wiens verdienston
voor den vrede hij huldigde. Engeland heeft
in Briand een warmen vriend verloren.
Dc onverwachte tijding van Briand's
overlijden is overal met diepe ontroering
ontvangen. Dc bladen brengen Briand hul
de als apostel des vredes en wijzen op dc
verdiensten, die hij zich voor de zaak van
den vrede heeft verworven. Macdonald
noemt Briand in het telegram, dat hij tot
Tardieu richtte om zijn deelneming te be
tuigen, don bouwmeester van den vrede,
wiens heengaan niet alleen door Frankrijk
betreurd zal worden, doch door allen, die
van goeden wille zijn.
P a r ij s, 7 Maart (H.N.). Het overlijden
van Briand heeft overal diepen indruk ge
maakt. De avondbladen wijden uitvoerige
beschouwingen aan Briand's vredes-politiek
waarbij de rechtscho bladen hun standpunt
natuurlijk opnieuw verdedigen. Algemeen
wordt echter de vooruitziende politiek van
Briand gewaardeerd en erkend, dat zijn
pan-Europa-plan een grootsche conceptie
was, welke ook in de toekomst invloed op
de politiek zal blijven oefenen. Van ver
schillende staatshoofden en ministers van
buitenlandsche zaken werden reeds tele
grammen van deelneming met het verlies,
dat Frankrijk door den dood van Briand
lijdt, ontvangen, waarin tevens hulde wordt
gebracht aan de nagedachtenis van den
overledene en de verdiensten, welke hij
zich voor de zaak van den vrede heeft ver
worven.
