DE STRIJD TEGEN DEN ZONNEGLOED
INDISCHE FLITSEN
TAFELDEKKEN
BLEEKE KINDEREN
HET EERSTE LUCHTVAART
MUSEUM
VOOR KLEINE TUINEN
Indie is het land van dansen en bridgen,
zegt men weieens cn velen kijken vreemd
bij zulke woorden op cn denken aan de hit
te, die het dansen niet tot een genot moei
maken. Maar de mensch is nu eenmaal een
wonderlijk wezen en het blijft een feit, dat
in Indie veel meer wordt gedanst dan hier,
al is het ook in Europa lot een soort rage
geworden.
De meeste sociëteiten dé verzamel
plaatsen van het danslustig publiek
hebben een dansvloer buiten en onder de
Indische tropenhemel schuift men tot diep
in den nacht over een cementen of houten
vloer en tracht niet te voelen hoe warm het
is. In de ovcrhecte plaatsen, waar hot ook
zelfs 's avonds niet afkoelt, gaan de meeste
hcoren met een paar extra boorden naar
hun dansfuif, om af en toe even stiekurn to
kunnen wisselen als zoo'n stijfgosteven
halsband in zwijm valt en men zich lichte
lijk geneert voor z'n darne „die vaak ang
stig met de vingertoppen zoekt naar een
droog plaatsje op den rug van haar dan
seur
Ook thuis, bij een huiselijk feestje, wordt
meestal gedanst; men ontruimt clan de
voorgalerij of een kamer cn laat de gasten
naar hartelust genieten, want, hot gros
vindt dat liet prettigst. Voor de ouderen en
niet-danslustigen richt men clan ccn paar
bridge-tafeltjes aan en de gastvrouw clrilt
baar personeel van tevoren behoorlijk, zoo-
dat de bediening niets te wenschen overlaat
en men een goeden indruk kan krijgen van
haar huisjongen en tuinman, die keurig in
een wit pak} spijzen en dranken ronddie
nen.
Vroeger trachtte men mekaar zoo n beet
je te overtroeven en werd er veel gedron
ken, dure cocktails, sorbets en meestal
zelfs champagne, terwijl de kokkie achter
'dc schermen allerlei heerlijkheden bereidde
en zoo'n fuifje gezellig in dc papieren liep.
Nu mot de bezuinigingswoeclc, die ook
absoluut noodzakelijk is is dal alles ver
anderd en er zijn nog maar enkelen, 'de
de minste aanleiding de champagne-kurken
'doen knallen cn een kostbaar loopond nf
ancler souper geven. Velen hebben alles af
geschaft: alle feestjes en herinneringsda-
gen, alle luxe en anderen vinden weer, dat
men moet leven en 1 ten leven: dat het
dwaas zou zijn als men alle vroolukheid en
genoegen uit het leven wilde bannen en bet
toch ook weer anderen ten godde komt, als
men het geld wat laat rollen.
Voor beide opvattingen is veel te zeggen:
niemand weet hoe raar een bal soms rollen
kan, dus verstandig kan het zijn, op alles
te rekenen cn zeer sober te leven, doch een
enorm feit is het bovendien, dat de toestand
vlugger hersteld zou zijn als het geld meer
rolde, er weer meer gekocht en gefabri
ceerd zou worden- maar het is hier niet de
plaats dat uit tc pluizen. Elke kwes
tie heeft nu eenmaal drie kanten dc
goede, de verkeerde en dan nog onze
eigen kant, dus elk moet dat zelf maar bo-
oordeelen en uitzoeken. Doch zij, die wel
voelen af en toe voor oen opwekking en be
scheiden feestje, zullen zich daarna ge
sterkt. en opgewekter voelen cn nemen
zich voor, dat eens meer te doen: een dans
avondje te geven, een klein dinertje of .^en
rijsttafel.
En veel menschcn, hier die dat lezen,
snakken ineens om ook eens rijstta/cl te
eten. omdat ze er zooveel over hoorden en
het zoo ongelooflijk grappig en lekker lijkt.
Zo weten dat er scherpe dingen bii hooren:
spaanschc peper, die men dan in Indië
lombok noemt, henevens allerlei kruiden
en sambals waaraan men zich den tong kan
verbranden, als men onoordeelkundig zoo'n
rijsttafel verorbert.
Wie bescheiden beginnen wil en graag
'eens rijsttafel bereidt, kon dat, heel gene eg-
lijk doen door nis hoofdgerecht natuurlijk
oen flinke hoeveelheid mooie korrelige rijst
te koopen, welke men dan uit soepborden
eet, met een dessert lepel en vork. De bij
gerechten kan men oneindig uitbreiden,
maar als men begint met het volgende,
beeft men al aardig wat verscheidenheid en
leert langzaam aan, te varieeren en wat
scherper te eten. Men neemt eenige kleine
Vleeschschaaltjcs, b.v. zes en vult die als
volgt: één met in stukken gesneden rauwe
komkommer (noodig om tc eten als men
een al tc scherpen hap in den mond heeft
gestoken, veel beter dan drinken) het twee
de met gebakken cn gezouten apennootjes
(pinda's); liet derde met geraspte klapper
(cocosnoot overal verkrijgbaar, zelfs bij el-
ken bakker) die men in boter al roerend
bruin heeft gebakken en „apenhaar" wordt
genoemd, omdat het daarop lijkt.
Op het vierde komt voor elk een spiegel
ei; op het vijf do mosterdzuur; op het zesde
gebakken bananen, die men in dc lengte
middendoor heeft gesneden. Dan presen
teert men er ccn balletje gebakt bij cn
vleesch met kerriesaus cn natuurlijk kroe
poek, die men overal^ kan koopen, eerst
goed droogt in de zon (als die er is; anders
héél even in den oven) cn dan vlug bakt in
frituurvet of slaolie. Dan koopt men een
paar fleschjos sambal: dc sambal oelek
met trassie, waarvan men een zeer kleine
hoeveelheid probeert (een half theelepeltje
is voor een beginneling al veel) tc eten bij
de lijst en toobehooren die allen een vreem
de combinatie zullen lijken bij eersten
proef. Van sambal badjak of brandal (ook
in fleschjos te koop) maakt men iets an
ders door een theelepeltje ervan met wat
uien te braden en daar garnalen door te
roeren, of boontjes of andere gekookte
groenten. ITct zelf bereiden van sambals
komt pas later aan dc orde, als men knap
is geworden in bel maken van rijsttafel.
Een soort dunne groentensoep geeft men er
bij cn loopt zoo'n eerste maal niet harder
van stapel: later meer cn uitgebreider.
Ieder weet dat kleine vriendelijkheden
het leven veraangenamen, dat het aange
naam is als iemand lief cn goed voor je is
en elk zich gevleid voelt, als men zich als
gast ergens welkom weet. Natuurlijk hangt
het leven niet alleen van uiterlijkheden
aan mekaar, zijn er ook nog andere dingen
om het een gast aangenaam cn genoeglijk
tc maken, dan uitsluitend lekker eten en
drinken, maar... elk mensch is een beet
je materialist en vindt dat toch ook wel
plezierig. Dc tijd van grootc dure diners,
van uitgebreide menu's is voorbij, doch een
handige huisvrouw kan met vat overleg,
best nog af en toe eens gasten hebben, zon
der dat dit haai' huishoudbeurs wekenlang
bezwaart cn ze kan iets feestelijks cn pret
tigs aan de eenvoudigste maaltijd geven,
als erfeestelijk gedekt is. Als ge gas
ten krijgt op den lunch, is het overbodig
daarvoor verschrikkelijk „uil te halen",
want ge kunt het riet zoo gezellig hebben
met een kopje soep of bouillon. geroos
terd brood met garnalcnragoul, sand
wiches met kaas, komkommer, tomaat of
rookvleesCh en een vruchtje, vruchtensla
of gebakje toe. Maardek wat fleurig,
maak dat alles keurig in orde is, spreid
ccn helder tafellaken op uw tafel en leg
in liet midden een mooie loopcr of als ge
die niet Hebt een rol crepc papier van
een dubbeltje, in mooie kleur. Koop in
diezelfde kleur wat bloemen ga ze pluk
ken in uw tuin of buiten. gebruik er-wat
groen bij en zet uw gezelligste dingen op
tafel. Geef papieren servetjes in dezelfde
tint. óf vingerdoekjes met een bloempje en
takje groen er in cn als het avond is cn go
geeft ccn bescheiden dinertje, zet dan
hoogc kandelaars op tafel niet lange kaar
sen er in, dat staat zoo feestelijk en
kaarslicht is zoo knus en intiem. En als ge
geen kandelaars hebt, kunt ge die immers
maken, door een aardappel uit te hollen cn
daaromheen een bloem te maken van uw
crcpe-papier? Zet zes, acht of meer van
die bloemen met lange kaarsen op tafel en
zie eens wat een leuk effect! En als ge het
extra mooi wilt hebben, koopt ge wal me
ters goedkoop lint cn legt daarvan lange
einden in een kruis van tafelhoek tot hoek,
met in het midden een schaal fruit en
bloemen met wat groen. Denkt ge er om,
geen klimop tc gebruiken bij fruit, omdat
dit een onaangenamen jsmaak geeft? En
brengt ge af cn toe eens een feestelijk tint
je in uw huis, dat niet duur hoeft tc zijn,
maar zoo zeldzaam opwekkend is?
DE DOKTER AAN HET WOORD
Waardoor zien zij er zoo zieke
lijk uit?
Wanneer kinderen er voortdurend bleek
uitzien, kan dit geheel verschillende oorza
ken hebben. Het is mogelijk, dat de samen
stelling van het bloed zich gewijzigd liccft
of dat een ander ziekelijk verschijnsel er
de oorzaak van is; liet is echter ook moge
lijk, dat dc kinderen volmaakt gezond zijn.
De diagnose ..bloedarmoede", die men zoo
spoedig bij dc hand heeft, is in vele geval
lcn onjuist.
Bij zuigelingen en ook bij oudere kinderen
is dc hoeveelheid bloed zoowel als dc hoe
veelheid bloedkleurslof naar verhouding
grooler dan bij volwassenen. Echte bloedar
moede treedt op na ernstige in- of uitwen
dige vcrbloedingcn, vooral wanneer deze
zich dikwijls herhalen. Wanneer het bij cén
verbloeding blijft, wordt er spoedig genoeg
nieuw bloed gevormd orn het verloren gega-
nc fo vervangen. In deze gevallen is do
bleekheid ook niet het ccnigo verschijnsel;
daarnaast doen zich ccn gevoel van zwakte,
vermoeidheid cn duizelingen voor. Bij cn 11a
ziekten, die met koorts gepaard gaan. komt
eveneens vaak een blcekc gelaatskleur
voor; alleen het langdurige verblijf in dc
kamer is reeds voldoende om deze tc ver
oorzaken. Verder kunnen wurmen in de
darmen door hun inwerking op het bloed
aanleiding geven tot grootc bleekheid.
Om roode bloedlichaampjes op tc bouwen,
heeft het lichaam ijzer noodig, dat in de ge
bruikelijke gevarieerde spijzen in voldoende
male aanwezig is. Verkeerde voeding kan
echter gebrek aan ijzer in het lichaam cn
daardoor storingen in dc samenstelling van
het bloed veroorzaken. Wanneer dit het
geval is, vallen dc kinderen niet alleen op
door bun grootc bleekheid, maai- tevens
door#ecnigszins opgezette gezichtjes. Melk
(ook de moedermelk) bevat slechts weinig
ijzer. Voor zuigelingen hindert dat niet,
want dc kinderen komen ter wereld met een
groolen resorvevoorraad aan ijzer, die zich
in hun naar verhouding grootc lever be
vindt. Hierop kunnen zij teren gedurende
do maanden, waarin zij uitsluitend met
melk worden gevoed.
Het is echter aan te bevelen, zoo spoedig
mogelijk bladgroenten en andere ijzerhou
dende levensmiddelen als bijvoeding te
geven om dc melkvoeding aan tc vullen.
Hiermee kan men beginnen, als het kind
een half jaar is en soms nog vroeger. De
in menig opzicht zoo bijzonder geschikte
melkvoeding blijft de hoofdzaak, doch dc
kinderen krijgen dan oók de hoeveelheid
ijzer, die zij noodig hebben.
De kinderen worden ook bleek, wanneer
zij gebrek aan licht en frissche lucht heb
ben, zooals ook blocme'n in ccn donkere
kelder kleurloos blijven. T)ït verandert ech
ter spoedig, als do kinderen gerégeld in de
buitenlucht komen. Het bleekzien kan ook
een gevolg zijn van afwijkingen in de bloed
vaten der huid. Zenuwachtige kinderen ver-
keeren dikwijls in een toestand, die de ni-
tuurlijko verwijding dor bloedvaten niet
mogelijk maakt, zoodat het bloed uit de huid
meer naar de inwendige organen wordt ge
trokken. Het verbeteren van den olgemee-
ncn toestand van het zenuwstelsel doet ook
de bleekheid verdwijnen.
Men ziet dus, dat in elk geval afzonder
lijk de oorzaak van de bleekheid opgespoord
011 bestreden moet worden. Het zonder ver
der onderzoek toedienen van ijzerpreparatcn
heeft in vele gevallen geen succes. Er zijn
overigens ook kinderen, die altijd bleek zien,
maar niettemin kerngezond zijn. Dikwijls is
de reden hiervan, dat dc huid het bloed niet
Iaat doorschijnen of niet geschikt is voor
hel opnemen van pigment (waardoor bij
verbranding een bruine kleur wórdt ver
kregen). Deze eigenschappen der huid, die
dikwijls voorkomen als familietrek, hebben
niet tc maken met een minder goede ge
zondheid.
Werkloozen stellen een museum samen
door
Dr. L. van Tongen.
In het Oosten van Berlijn, waar de grau
we steenwocstenlj der huurkazernes wordt
afgewisseld door groene tuinen met pri
eeltjes, wordt in een verlaten fabrieksge
bouw in alle stilte een werk verricht, dat
ccn der meest grootschc gedonkteekencn
van onzen lijd belooft te worden. Werk
loozen, die de groote „crisistoelage" ont
vangen, werken hier met ccn hongerige
maag, maar in een idealistische stemming
aan het eerste Duitsche luchtvaartmu
seum.
Op liet eerste gezicht ziet men reeds, dat
het hier geen tijdverdrijf zonder meer geldt,
doch dat er werk van blijvende waarde
wordt verricht. Alles, wat enkele jaren go-
leden op de internationale luchtvaarttcn-
toonstelling te Berlijn te zien was, wordt
hier nogmaals geproduceerd, weliswaar met
eenige beperkingen, doch daarentegen in
een nieuwe en betere rangschikking. Op
dc cementen vloer staan reeds 40 vliegtuig
modellen van verschillend type bijeen. Men,
ziet er het eerste toestel, waarmee de ge
broeders Wriglit gevlogen hebben: een
voorhistorisch schijnende tweedekker, niet
daarnaast een van de nieuwe zware bom
menwerpers van de Engclsclic luchtmacht;
men ziet er de primitieve „Rumplertanto"
cn de beroemde „Albatros" van Richtlio-
fen. Alle vliegtuigen, die oen rol hebben ge
speeld in de geschiedenis der luchtvaart,
kan men hier bestudeeren. Parachutes met
als piloten geklcedo poppetjes eraan, han
gen van het dak af. Een in liet marine
blauw geklcedo zit op den rand van een
ballonmand: zij vertellen ons, dat dat nu
Kate Paulus is, dc eerste Duitsche para-
chutiste, die ccn vroegere generatie in eer
biedige verbazing bracht. Haar parachute-
model is tot. het eind van den wereldoor
log in gebruik gebleven.
Het is niet alleen het bijeengebrachte
materiaal, dat de waarde van deze verza
meling uitmaakt, hoewel de verzekerings-
waarde al meer dan een milliocn Mark
bedraagt. Van veel grooter belang is de
systematische wijze, waarop hier liet eer
ste. zoo belangrijke tijdperk van dc geschie
denis der luchtvaart wordt vereeuwigd.
De tentoongestelde modellen zijn geen
doode voorwerpen, zij worden hier tot iets
levends, tot eerbiedwaardige veteranen,
die van een verdiende rust genieten. Elk
van die veteranen heeft zijn geschiedenis,
die in enkele korte woorden op de bijbe-
linorcnde plaatjes is vermeld. Zij hebben
over het algemeen ccn spannenden levens
loop, zelfs do verkeersvliegtuigen. Ook do
persoon van de luchtvaartpioniers wordt
geoord in een speciale afdeeling, waar
vooral van du Duitschers onder hen: Zep
pelin. Tschudi, Lilicnthal, intéressante
souvenirs zijn verzameld. Ook hier vindt
men niets van de eentonigheid, die zooveel
musea kenmerkt; alles leeft voor den toe
schouwer.
Wanneer men eindelijk het gebouw- ver
laat, weet men niet, wat men meer moet
bewonderen, het idee, dat dit werk deed
ontstaan, of de wijze, waarop liet uilgc-
voerd wordt. De man. van wien hel idee
afkomstig is. loopt hier rond in een blau
we kiel. ITij is in den oorlog kapitein ge
weest cn na den oorlog van alles en nog
wat, 0111 maar aan den kost te komen. Doch
kalis op een behoorlijke carrière kreeg hij
nergens en zelfs de kans, 0111 zonder hulp
van anderen in zijn levensonderhoud te
voorzien, werd kleiner en kleiner. Doch
hoewel liet ongeluk hem steeds achter
volgde, verloor hij toch nooit zijn jeugd
ideaal uit liet oog. om n.l. het roemrijke
begin van dc luchtvaart voor de toekomst
vast ic leggen. Meer dan tien jaar droeg
hij dit idee mvt zich om, voordat hij eraan
kun beginnen, het in daden om te zetten.
Toen vond hij eindelijk eenige personen,
die zich voor het plan interesseerden on
door hun iinancieclen steun mogelijk maak
ten, dat er een begin van uitvoering aan
gegeven werd. En zelfs toen ontmoetto de
onbekende kapitein overal bezwaren, wan
neer lnj verzocht om hem tijdelijk dc kost
bare historische voorwerpen af tc staan,
welke hij noodig had voor 'zijn luchtvaart
museum. Hijzelf gevoelt zich echter ruim
schoots schadeloos gesteld door do offer
vaardigheid van zijn mannen, die zonder
eenige geldelijke bclooning, slechts uit
enthousiasme voor liet plan, daaraan me
dewerken. Zonder hen zou het niet kunnen
worden uitgevoerd. En wat teekenend is:
zij behooren tot de moest verschillende par
tijen, doch twisten komen onder hen niet
voor. En in Duitschland wil dat heel wat
zeggen. Zoo is dit gedcnktceken voor dc
luchtvaart tevens een onvergankelijk eere-
teeken voor de monschen, die het oprich
ten. Dat is wel dc sterkste indruk, dien
men ervan meeneemt.
Riddersporen.
Weer bloeien de Delphiniums of ridder
sporen en trekken door bun forsche bloem
trossen de aandacht. Mooi zijn ze, althans
wanneer zc op do juiste wijze werden be
handeld. Niet mooi zijn de oude planten
welko al jaren vast staan en slechts met
korte trosjes op dunne stoelen bloeien, en
waarop dc bladluizen gewoonlijk welig tie
ren. Ken jaarlijks goerl bemeste cn diep los
gewerkte bodem is dan ook voor Delphi
niums noodzakelijk. Laat de planten ook
niet tc lang vast staan; na 2 jaar of uiter
lijk na o jaar moeten ze zeker worden ver
zet. Men kun dan tevens dc zwaro planten
scheuren cn op deze wijze vermenigvuldi
gen. Dc beste tijd van planten of verplan
ten is kort na den bloei, dus in den na
zomer. De afstervende stengels worden dan
bij den grond afgesneden. Wc planten do
forsch groeiende soorten niet tc dicht maar
geven zc minstens ccn afstand van 60 c.M.
In een boordbed planten we zo niet voor
aan, daarvoor zijn zc te boog. Van veel be
lang is ook oen goedo kleurencombinatie
tijdens den bloei. Zooals de meeste zullen
weten is blauw in verschillende nuances do
meest voorkomende kleur onder de ridder
sporen, cn daarbij past \ooral geel, wit en
zacht rose in verschillende tinten. Nu is het
lijd om tc bepalen wat wc er voor, achter of
naast zullen planten; we zien nu immers
wat tegelijkertijd bloeit. Let daarbij ook
vooral op hoogte en bloemvorm van het te
gebruiken pluntcnmatcriaal. Van veel be
lang is het op tijd, cn op de juiste wijze aan
binden van dc planten. Bij regen en wind
worden Delphiniums licht uit elkaar gesla
gen; ze kunnen dan ook niet buiten steun-
scl. We gebruiken stevige, maar gqcn te
zware of te lange slokken, opdat, deze niet
of weinig zullen opvallen. Wanneer do
planten zijn uitgebloeid cn niet verplant be
hoeven te worden, moet men de stengels
liefst direct afsnijden. Onder gunstige om
standigheden zullen ze dan opnieuw gaan
groeien en bloeien. Wel is deze 2c bloei niet
zoo mooi als de eerste. Wanneer wc het
hebben over riddersporen, denken wc aller
eerst aan de bekende hooggrociendc vaste
planten. Toch zijn er ook andere soorten
welke liet kweeken overwaard zijn. Mooi
zijn o.a. dc eenjarige Delphinium Ajacis,
welke in kleuren als blauw, rose, rood. geel.
wit, enz. voorkomen. Deze werden in April
in den vollen grond uitgezaaid cn later ge
dund tot op 40 c.M. Ook deze riddersporen
bloeien nu. Een roodbloeicndc lage soort is
Delphinium nudicaule. Deze wordt slechts
10 c.M. boog en is ook ccn vaste' plant.
A. G.
Het ontstaan van kunstmatig ijs.
door
Dr. W. TINTEREN.
Een ijswafel is op een warmen zomerdag
het meest, begeerde artikel, dat men zicli
denken kan. Als de thermometer bedenke
lijk hoog komt, kijkt men met spanning uit
naar de witte wagentjes, die de zoete koel
te bevatten. Wat hindert liet. of men mis
schien een beetje kou vat op de maag, als
het ijs goed smaakt en het lichaam zoo
heerlijk afkoelt? Men is opgefrischt cn dat
heeft men te danken aan dc ijswafel, die
ons doet vergeten, dat dc thermometer
naar de 90 loopt.
Voor de arme bewoners der groote steden
beteekent liet echter nog meer dan een
aangenaam oogenblik, wanneer hun kou
de dranken worden geserveerd of wanneer
zij in ccn koel vertrek kunnen bekomen
van de hitte in de steenwoestijn der stad.
Zij hebben koelte noodig cn deze kan hun
ook verschaft warden, al was het maar mei
behulp van dc grootc blokken ijs, die men
in sommige landen en op een heel enkele
plaats in Nederland in den winter uit be
vroren rivieren en meren zaagt. Sommige
brouwerijen in het buitenland hebben wel
van dat ijs in hun kelders cn menige dorps
slager ook, want zonder koude kan men
geen bier maken en geen vleesch goed-
houden. Het natuurlijke is echter niet vol
doende. Als dc afgeloopen winter zacht is
geweest, heeft er zich slechts weinig ijs
gevormd cn is de voorraad klein. Is de zo
mer warm, dan smelt liet ijs snel weg en
heeft men spoedig niet genoeg meer. Na
tuurlijk ijs laat ons dus dikwijls in den
steek.
Daarom heeft men ook sinds tientallen
jaren zich hiervan onafhankelijk gemaakt,
door kunstmatig ijs te fabriceeren. Men
kan dit aanmaken in elke gewcnschte hoe
veelheid cn bovendien kan men daarvoor
gebruik maken van gedistilleerd of ge
kookt water, zoodat het ijs vrij van ziekte
kiemen is on ook geen lucht bevat, dus
doorzichtig is. Het kunstmatig ijs heeft
dan ook veel voor op natuurlijk ijs. want
het water van rivieren en meren is altijd
sterk verontreinigd. In bijna alle landen is
het dan ook verboden, natuurlijk ijs in
directe aanraking met levensmiddelen te
brengen. Deze omstandigheid cn dc onze
kerheid der ijsvorming in den winter heb
ben dan ook ten gevolge gehad, dat het
verbruik van natuurlijk ijs steeds meer Is
verminderd. Het bedraagt thans nog slechts
5 a 10 van het totaal verbruik aan ijs
en vindt voornamelijk toepassing in bier
brouwerijen. Hotels, slagers, conservcnfa-
brieken en melkinrichtingen gebruiken
kunstmatig gefabriceerd ijs, dat door zijn
regel matigen vorm beter in dc koelkamers
kan wórden verpakt, waardoor de afkoe
lende werking beter en meer gelijkmatig
geschiedt, terwijl ook het. gewicht ervan
gemakkelijker kan worden bepaald.
Om kunstmatig ijs te fabriceeren, wordt
ammoniak samengedrukt in een compres
sor, waarna men het vloeibaar geworden
ammoniak weer in een buizenstelsel laat
.verdampen. Bij deze verdamping onttrekt
het warmte aan zijn omgeving en koelt
deze dus af. Deze omgeving is nu een zout
oplossing, die niet spoedig bevriest cn tot
3 a 8 graden Cclcius onder nul wordt afge
koeld voor het fabriceeren van ijs (tot 12
a 13 graden onder nul voor het rechtstreeks
afkoelen van een koelkast). Wanneer men
nu in die zoutoplossing een bak met water
plaatst, is dit binnen 18 a 2i uur geheel
bevroren.
Het verbruik van ijs is reusachtig. Mcri
gebruikt het niet alleen voor consumptie
ijs of voor het afkoelen van dranken, maar
vooral ook op alle plaatsen, waar levens
middelen bewaard moeten worden, in bo
ter- en kaasfabrieken en winkels, bij sla
gers, bierbrouwers en vischhandelaars cn
niet. te vergeten in het huishouden. Men
heeft den laatstcn tijd wel getracht, clcc-
trischc koelkasten in tc voeren, doch voor
algemeen gebruik zijn deze nog te duur
vergeleken met een ijskast, die men zelf van
ijs voorziet. Toch zijn ook deze ijskasten
lang niet zoo algemeen gebruikelijk als in
het belang der volksgezondheid tc wen
schen zou zijn. Als men nagaat, hoeveel
levensmiddelen er eiken zomer bederven
door dc hitte, is ook uit financieel oogpunt
dc aanschaffing van een ijskast gerecht
vaardigd. Hoe aangenaam is het. bovendien,
altijd harde boter, vérs che melk cn koele
dranken in huis te hebben.
Toch is het verbruik van ijs zelfs bij den
tegenwoordigen toestand nog zeer groot,
zoodat overal ijsfabrieken zijn ontstaan.
Deze kunnen jaarlijks rekenen op een zeker
verbruik per hoofd der bevolking; dit cij
fer is, over het geheele jaar genomen, aan
zeer weinig veranderingen onderhevig, doch
het verbruik op de verschillende tijden van
het jaar varieert zeer sterk. In weinig be
drijven moet. met zulke schommelingen re
kening worden gehouden. Zoodra het een
koele dag is, drinkt iedereen warme dran
ken en het verbruik van ijs daalt 10 tot
13 Zoodra het warm wordt, neemt de
behoefte aan ijs plotseling toe. De grootste
stijging en daling heeft echter 2 A 3 dagen
na de verandering van temperatuur plaats.
omdat de huizen zoolang nog koel resp.
warm blijven. Eenigszins kunnen dc ijsfa
brieken er dus wel rekening mee houden,
doch zij moeten toch altijd een zekere spe
ling hebben om in elk geval aan dc vraag
te kunnen voldoen. Schommelingen van
40 zijn geen zeldzaamheden: zij bedra
gen soms 50 en meer, zoodat er dus op
warme dagen soms dubbel ztovcel ijs
wordt verbruikt als op koude.
Wanneer de ijsfabrikantcn niet te zeer
afhankelijk willen of kunnen zijn van hun
voorraden, moet hun geheele installatie
erop berekend zijn, aan dc maximale be
hoefte te voldoen. Doch voor liet fabricee
ren \an ijs heeft men reusachtige stoom
machines, Dieselmotoren en olectri6che ma
chines noodig cn tevens eigen artesische
bronnen, want hot water is juist dan
schaarsch, wanneer er de grootste vraag
naar ijs bestaat. Als dan de restaurants
niet genoeg ijs kunnen krijgen om hun
dranken af te koelen cn de slagers hun
vleesch zien bederven, is dat een ramp. Het
publiek heeft het warm en verlangt koelte
cn het is dc taak der ijsfabrikantcn aan dit
verlangen tegemoet te komen. Dit doen zij
dan ook. Doch om in het hartje van den
zomer alle bestellingen tc kunnen uitvoe
ren, moet de maximale productie van hun
fabriek ongeveer tienmaal zoo groot zijn
als noodig is voor het verbruik gedurende
den winter!
Om dc grootc hoeveelheden ijs tijdig op
dc plaats \an bestemming te doen aanko
men, rijden dc ijswagens dikwijls reeds om
twee uur.'s nachts dc binnenplaats der fa
brieken op. Daar worden zij volgeladen en
dan gaan zij rond oni overal koelte cn ver-
frisscliing tc verspreiden. De fabrieken
werken dan ook dag cn nacht door. Onop
houdelijk verbranden dc steenkolen onder
de reusachtige ketels, waar dc warmte in
stoom wordt omgezet, waarmee de stoom
machines en compressors worden gedre
ven. Later wordt de stoom weer gecomiiui-
seerd cn bevroren tot ijs. Zoo wordt het wa
ter meteen gedistilleerd. De uitwisseling
van warmte en koude geschiedt zeer ver
nuftig; er gaat niets verloren. Dc ijsfabrie
ken hebben voorts nog voorraadkamers,
waar slagers, die zelf geen koelkast bezit
ten, hun vleesch kunnen laten bewaren,
totdat liet verbruikt wordt. Ook handelaars
in zuivelproducten, visch, wild en gevogel
te maken hiervan gebruik. Er liggen mil-
lioenen eieren, die op deze wijze versch
blijven, doch ook luxe-artikelen, zooals ka
viaar cn fijne kaassoorten. De koude con
serveert alles. Hoe warm het buiten ook is,
in dc vrieskamer lieerscht altijd dezelfde
lage temperatuur. 0 graden Celsius voor
eieren cn vleesch cn 4 tot 8 graden onder
het vriespunt voor alle andere producten.
Onlangs heeft men een nieuw middel ter
hand genomen om het ijs te vervangen.
Het smeltwater en de vochtigheid zijn in
derdaad groote bezwaren, doch hierbij wordt
weieens vergeten, dat uitdrogen \an le
vensmiddelen al evenmin gewenscht is. Op
menig ander gebied zal echter het z.g.
droge ijs, dat bestaat uit koolzuur in vas
ten vorm, zich kunnen inburgeren. Voor-
loopig is het nog tc duur om algemeen
gebruikt te kunnen worden. Slechts bij
luxe-artikelen, waarbij de onkosten van
liet koeihouden van geen belang zijn en
bij de bereiding van room- cn vruchtenijs
begint men er gebruik van te maken. Het
afkoelen van bier, wijn cn champagne ge-
scb?£dt echter nog steeds met behulp van
watcrijs. Dit heeft juist de geschikte tem
peratuur, waar in den zomer zooveel be
hoefte aan bestaat. Een belangrijk afzetge
bied vormt ook de visschcrij. Zonder ijs.
is het onmogelijk, dc visch goed te houden,
totdat de haven is bereikt. Om de visch
maar goed koel en vochtig te houden, wordt
het ijs zelfs klein gemaakt en in lagen
tusschen de yisschen verpakt. Voor dit doel
zal nooit iets anders dan waterijs gebruik!
kunnen worden.
