L. J. LUYCX ZOON
DE ËEMLANDEü
Maandag 29 Mei 1933
Uitgave: VALKHOFF Co. Bureau: Arnhemschepoortwal 2a
31e Jaargang No. 281
Buitenland
MIJNONTPLOFFING
OPSTAND IN MANDSJOERIJE
OPHEFFING VAN DEN GOUDEN
STANDAARD?
WERELDTENTOONSTELLING
TE CHICAGO
LITERATUUR EN HERRIE
Tegen het Hitlerisme
Buitenlandsch
Overzicht
Belangrijkste
Nieuws
Weerbericht
9 uur 34 min.
BRAND MELDE MEN AAN
DE TELEFONISTE
AMERSF00R1SCH DAGBLAD
ABONNEMENTSPRIJS P®' naanden voor Amersfoort 2.10, per maand i 0.75, per
wecIc (mct gratis verzekering tegen ongelukken) f 0.17'
Binnenland franco per oost per 3 maanden f X-. Afzonderlijke nummers f 0.05.
POSTREKENING 47910 TELEFOON INTERC. 513
PRIJS DER ADVERTENTIEN van 1—4 regels f 1.05 met Inbegrip van een bewijsnummet
11elke regel meer f0.25. Llefdadlghelds-advertentiün voor dê
helft van den prijs. Kleine Advertentlën „KEITJES" bi) vooruitbetaling 1—5 regela
50 cent. elke regcJ meer 10 cent, driemaal plaatsen f 1.—. Bewijsnummer extra f 0.05
Aleer dan 100 dooden
Tokio, 27 Mei. (V. D.) Tengevolge van
een ontploffing in de Titsoei-kolenmijn in
Tojschara op het Japansche eiland Sachalin
zijn meer dan honderd mijnwerkers gedood.
Tot dusverre zijn. 58 lijken geborgen; 450
mijnwerkers worden nog vermist.
Tsitsikar door rebellen
belegerd
Londen, 27 Mei. (H. X.) Volgens be
richten uit Charbin moet in sommige ge
deelten van Mandsjocrije een opstandige
beweging uitgebroken zijn. De stad Tsitsi
kar moet door de opstandelingen belegerd
worden, terwijl ook in andere garnizoens
steden van Mandsjocrije de beweging zich
heeft geopenbaard. Ook de Russen ontwik
kelen weder activiteit.
Boven Mandsjoeli zijn drie Russische
vliegtuigen verschenen, die een verkenning
uitvoerden. Voorts wordt melding gemaakt
van concentratie van Russische troepen aan
de grens. Ook tanks moeten opgemerkt zijn.
Londen, 27 Mei. (II. N.) Uit Ilonkong
wordt gemeld, dat het Noorsche stoomschip
„Prominent" in de huurt van Honkong door
zeeroovers is aangevallen. Er ontstond een
gevecht, waarbij do kapitein gewond werd.
De havenpolitic van Honkong dreef de zee
roovers op do a lucht, doch slaagde er niet
in hen gevangen te nemen.
Uitgifte van papiergeld
te wachten
Washington, 27 Mei. (V. DDe spea
ker van hot Huis van Afgevaardigden,
Rainey, heeft verklaard, dat het Congres
weldra een wet zal aannemen, waardoor
zooals wij reeds meldden de goudclau-
sulc in alle particuliere overeenkomsten en
verplichtingen wordt opgeheven.
Het Amerikaanschc ministerie van Finan
ciën heeft het plan, binnenkort 5 tot 6 mil
liard dollar papiergeld uit te geven ter af
lossing van vervallende leeningen en ter
financiering van het noodprogram.
MARGA VON ETZDORF VERONGELUKT
Londen, 29 Mei (V.D.) Uit Aleppo wordt
gemeld, dat de bekende Duitsche aviatrico
Marga von Etzdorf, die Zaterdag met haar
Klcmm-ioestel van het Berlijnsche vlieg
veld vertrok voor een vlucht via het verre
Oosten naar Australië, bij haar landing op
het vliegveld van Aleppo doodelijk is ver
ongelukt. Bij het dalen op de huchthaven
werd liet toestel door eon windvlaag ge
grepen en tegen den grond gedrukt, waar
door het bijna geheel werd vernield Do
aviatrice wist zich zelf uit het vernielde
toestel te bevrijden; zoodat men aanvanke
lijk dacht, dat zij ongedeerd was gebleven.
Ecnige oogcnblikkcn later zonk zij echter
in elkaar. Zij had ernstige inwendige kneu
zingen opgeloopen en is tijden het vervoer
naar het ziekenhuis overleden.
PROTESTVERGADERING IN DE
LONDENSCHE UNIVERSITEIT.
In liet gebouw van de Universiteit te
Londen, heeft een vergadering, plaats ge
vonden, waar de bekende bioloog professor
Haldane, prof. Lanzelot en ecnige andere
personen een overzicht gaven van den toe
stand der Joden in Duitschland. Een reso
lutie werd aangenomen, waarin ten sterk
ste werd geprotesteerd „tegen de minder
waardige en vernederende behandeling der
Duitsche Joden."
BODELSCHWINGH RIJKSBISSCHOP VAN
DE EVANGELISCHE KERKEN.
B e r 1 ij n 27 Mei. (V.D.) De vertegenwoor
digers van de Duitsch-Evangelischc lands-
kerken hebben lieden de richtlijnen vastge
steld voor de toekomstige inrichting der
Duitsche Evangelische Kerk. Zij waren liet
er over eens. dat aan het hoofd van de Kerk
een rijksbisschop van Luthcrsche belijdenis
moet staan. De reformeerden hebben be
sloten, hierin toe ie stemmen. Von Bodel-
schwingh is tot rijksbisschop benoemd.
SOLIDAIRE STUDENTEN.
Parijs, 27 Mei. (H.N.) De studenten in
de geneeskunde van de universiteit te Tou
louse. die voor het tweede jaar student
zijn. hebben zich solidair verklaard met dc
studenten t* Parijs en willen gen examens
afleggen, indien deze schriftelijk en niet
mondeling worden gehouden.
SPORTVLIEGTUIG NEERGESTORT
BIJ HILDESHEIM.
H i 1 d e s h c i m, 28 Mei. (V.D.) In de na
bijheid van Iiiklcslieim is hedenmorgen een
sportvlicgtuig van een hoogte van veertig
meier omlaag gestort. De bestuurder, een
leerling-vlieger, werd levensgevaarlijk ge
wond, terwijl zijn broer, die de vlucht met
h^ni meemaakte, werd gedood.
Zaterdag onder belangstelling
van vele duizenden
geopend
Chicago, 27 Mei. (V.D.) Te 15 uur
hedenmiddag is de Wereld-tentoonstelling
van Chicago geopend. Burgemeester Edward
J. Kelly had naar aanleiding van deze ge
beurtenis den Zaterdag tot officieelcn feest
dag verklaard. Precies te 15 uur luidden de
kerkklokken in de gehcele stad en loeiden
minutenlang de sirenen van fabrieken en
stoombooten. Boven de vele duizenden, die
uren lang hadden gewacht op de opening
der tentoonstelling, cirkelden vele vliegtui
gen en kleine luchtschepen.
Te 1G uur opende General Postmaster Far
ley als vertegenwoordiger van Roosevelt de
tentoonstelling door het voorlezen van een
boodschap van den president voor 't Hoofd
gebouw. Daarna vond onder leiding van den
voorzitter der tentoonstelling, Rufus Cutler
Dawes, een officieele bezichtiging van de
tentoonstelling plaats.
De totale kosten voor den opbouw der
expositie bedragen rond 27 millioen dollar.
REGEERINGSCRISIS IN FINLAND?
II e 1 s i n g f o r s, 28 Mei. (V.D.) Volgens
berichten in dc bladen zijn wetrens do on-
iustcn in Tainmcrfors politieke verwikke
lingen en ccn rcgceringscrisis te veiv icli
fen. Dc rejri'cnng zou het directe ontslag
van Overste Pajori eischen, die aan het
hoofd van een groep officieren van hf.t
Finschc afwecrcorps dc roode vlaggen heeft
verwijderd, bij do demonstratie der sociaal
democraten
Staatspresident Svinhufvud heeft het op
treden cl'r cfficicrc-n verdedigd. Reeds lij
ders de cniw ton ii Tammcrfors zouden in
verschillende doelen van het land leden der
Lappobewcging en van de organisatie \an
frontsoldaten paraat zijn geweest.
Een vergadering van burgemeesters. wcl-
ke in ITauho is gehouden, heeft telegrafisch
het ontslag geëischt van den districtscom
missaris van Tammcrfors.
23 NATIONAAL SOCIALISTEN
VEROORDEELD.
Wegens het draoen van uniformen.
Boekarest, 28 Mei. (V.D.) Zaterdag is
in Kronstadt de zaak behandeld tegen 23
Duitsche nationaal socialisten, die verbo
den uniformen hadden gedragen. Een hun
ner werd >croordeckl tot vier weken ge
vangenisstraf, de andere tot één of twee
weken met een proeftijd van drie jaren.
Zij zijn allen in hooger beroep gegaan
Woensda# zullen nog eenige naiionaal-
socialisten voor don rechter moeten ver
schijnen.
Het congres der Pemclubs in
Belgrado geeft aanleiding tot
een onbeschrijfelijke ven
warring
Belgrado, 27 Mei. (V. D.) De Duitsche
gedelegeerden op het congres van de P. E.
N.-clubs hebben ton teeken van protest te
gen dc houding van. den voorzitter de zaal
verlaten en do XctL afgevaardigden sloten
zich hierbij aap. Dc voorzitter had n.l. bet
woord gegeven aan Ernst Toller, die vol
gens de Duilschers niet eens meer lid is
van do Duitsche P. E. N«-club en op eigen
gelegenheid aan het congres deelnam.
Belgrado, 27 Mei. (V. D.) Over de
incidenten op het P.E X.-congrcs wordt het
volgende gemeld:
Voor dat dc Duitsche loden dc vergade
ring verlieten, werd een Amerikaansche
resolutie tegen het nationale chauvinisme
aangenomen, waarbij ook de Düitschers
voor stemden.
Daarop verklaarden dc Franscbeu, Bel
gen en Polen, dat zij stemming ook over
hun resolutie verlangden. Dpze resolutie
keert zich tegen de vervolging van schrij
vers in Duitschland. tegen het ontslaan van
hoogleeraren en het verbranden van boe
ken.
Om een herhaling van stormachtige scè
nes te voorkomen, werd con commissie be
noemd, dio tot taak had, den tekst der
resolutie te wijzigep. Deze poging misluk
te echter. De Düitschers verklaarden toen,
dat zij de vergadering zouden verlaten, zoo
wel als uit de commissie zouden treden,
wanneer Toller liet woord zou krijgen.
Toen in de plenaire zitting dc president
Wells aan Toller toch het woord verleende,
protesteerde de Duitschcr Busch daar togen
in scherpe bewoordingen, waarna dc Duit-
schors de zaal verlieten.
Een Ncdcrlandsch afgovaardigde sprong
op dc tribune en riep: „De P.E.N.-club is
uiteengespat".
Er ontstond een onbeschrijflijke verwar
ring. Ook de Nederlanders, Zwitsers en Oos
tenrijkers verlieten dc zaal.
Onder deze omstandigheden nam Toller
niet het woord. De Franschcn trokken hun
resolutie.in en dienden een nieuwe in, die
belangrijk gematigder van vorm was. Des
ondanks Werd zij verworpen. Tien staten
stemden voor, terwijl do overige veertien
zich van stemming onthielden. Voor stem
den ook Griekenland en sommige der Bal-
tische landen.
Aan dc „Times' ontlccncn wij nog het
volgende:
Gisteren is het P.E.X.-congrcs to Ragusa
(Yougo-Slavic) geopend door den voorzit
ter II G. Wells, die betoogde dat bet doel
van dc P.E.X.-club om dc verschillende
naties in één groote broederschap te ver
eenigen slechts kan worden bereikt als de
vrijheid gewaarborgd wordt. Daarom, aldus
de heer Wells, zal het congres der P.E.X.-
clubs voortaan ook politieke quaestics moe
ten behandelen, want politick is een deel
van het geestelijke streven der mcnschheid.
De Fransche afgevaardigde Jules Romains
stelde voor, dat het congres vertegenwoor
digers van het oude zoowel als van het
nieuwe Duitschland zou hooien, met het
oog op do bewering der nieuwe Duitsche
afgevaardigden, dat er in het buitenland
zooveel onjuiste denkbeelden heerschen om
trent de jongste gebeurtenissen in Duitsch
land.
Na een langdurig debat werd een motie,
waarin het congres zich tegen het „Hitleris
me" verklaardt, gesteund door dc afgevaar
digden van 16 landen.
De Duitsche delegatie verklaarde, dat zij
het congres zou verlaten indien deze motie
werd aangenomen. De afgevaardigden van
Griekenland, Zwitserland, Nederland en
Oostenrijk deelden de opvatting der Düit
schers, dat de binncnlandschc aangelegen
heden van Duitschland niet op het P.E.N.-
congres kunnen worden besproken. De Ita-
liaansche afgevaardigde verklaarde dat
Italië voor verdraagzaamheid is hij wees
er op dat een der Italiaansche ministers een
Jood is maar ook hij verzette zich tegen
inmenging in dc aangelegenheden van an
dere landen.
Protest-motie van de arbeiders
schrijvers-collectief „Links rich
ten.
Amsterdam, 28 Mei. Op het alhier
gehouden congres van het arbeiders-schrij-
vcrs-collectief „Links richten" is naar aan
leiding van het gebeurde op het P.E.X.-
congrcs, de volgende protest-motie aange
nomen:
Het congres, kennis genomen hebbende
van het optreden van de Xederlandsche
delegatie op het Congres van de Internatio
nale P.E.N.-clubs, te Dubrownik, protes
teert ten scherpste tegen do onbeschaamde
wijze, waarop deze delegatie zich daarach
ter het bloedige fascistische bewind in
Duitschland heeft gesteld, spreekt zijn groo
te sympathie uit met de proletarische Duit
sche schrijvers en belooft alles te zullen
doen om de door het fascisme revolutio
naire kunstenaars en arbeiders in Duitsch
land en elders in haar strijd tegen hun
beulen met de grootste kracht te onder
steunen.
ERKENNING VAN SOVJET-RUSLAND
DOOR AMERIKA
W a s h i n g t o n, 27 Mei. (V.D.) De Ame
rikaansche organisatie tot steunverlccning
aan boeren onderhandelt op het oogenblik
rnet de Sovjet-regeering over den uitruil van
groote voorraden vee en katoen tegen pa
pierhout en mangaan-ijzcr.
Deze onderhandelingen hetcckenen een
Stilzwijgende erkenning >an Sovjet-Rusland
door de Vereenigdc Staten. Naar verluidt
zou de wederzijdsche benoeming van ge
zanten nog slechts een kwestie van tijd zijn.
DE UNIVERSITEIT TE WEENEN.
De historische autonomie opge
heven.
Zaterdag is, aldus meldt do X. R. Ct„ de
politie voor dc eerste maal binnengedrongen
in dc aula van de universiteit te Weenen,
waardoor de historische autonomie is opge
heven. De politic zuiverdo de universiteit
met een charge van de nationaal-socialisti-
schc studenten, die getracht hadden een
groote plechtigheid van de katholieke stu
denten tc beletten. De nationaal-socialisti
sche studenten hadden hij dc juridische
faculteit barricaden opgericht en boden hcf-
tigen tegenstand.
Weenen, 28 Mei. (V.D). Het rectoraat
der universiteit deelt mede, dat wegens de
gebeurtenissen van Zaterdag de universiteit
en alle bijgebouwen gesloten worden
S.A.-MAN NEERGESCHOTEN.
Danzig, 28 Mei. (V.D.)) In liet dorp
Schocneberg in dc kieskring Grosscswon-
der is een S.A.-man in dc nacht op Zondag
door een sociaal-democraat neergeschoten.
Dc man werd levensgevaarlijk gewond.
Ecu gesprek met president
Masaryk.
Nu dc wereld allcrwegc doende is over
ontwapening en duidelijk blijkt voor wie
hot nog niet wist, dat achter dat ééne
eenvoudige woord duizend verschillende
begrippen steken iedere mogendheid im
mers houdt er een eigen opvatting op na
nu is het wel eens aangenaam den blik te
richten op den hoogbejaarden president
van de Tsjechische republiek, den nog al
tijd populairen professor Masaryk, en te
luisteren naar diens wijze stem, die min of
meer, om met Mahler te spreken „der Welt
abhanden gekommen" is.
Een medewerker van dc Ncue Zürcher
Zoitung heeft hem onlangs bezocht in het
cude trotsche ITradschin, de beroemde
burcht die op e°n vrij sleile hoogte boven
het oudste deel van Praag uitsteekt en do
gehcele stad beheerscht.
Xu al ettelijke jaren waait boven dit
paleis de standaard van den president, met
het wapen der Tsjccho-Slowaaksche repu
bliek en de bekende zinspreuk: „De waar
heid overwint." Twee dagen in de week
komt Masaryk in zijn auto van zijn kasteel
Lany waar hij een nieuwe bewerking
maakt van zijn Concrete Logika"! naar
de hoofdstad, om zich met de staatszaken
van dichtbij bezig te houden. Na eindelooze
gangen doorgewandeld te zijn, kwam de be
zoeker in het voorvertrek van het officieele
appartement, waar hij reeds op de „voor
posten" stuitte van de beroemde particu
liere bibliotheek van Masaryk, welke tien
duizenden banden omvat! Vervolgens be
trad hij een grooie zaal, die als een werk
vertrek is ingericht, en waar tafels, stoe
len cn boekenmolens niet alle even over
zichtelijk door elkaar stonden.
De middelgrootc gestalte van den 83-jari-
gen president is door dc jaren reeds ge
bogen, in de wangen schijnt geen bloed
meer te stroomen, de stem klonk zwak.
Maar toen het gesprek dat welhaast drie
kwartier duurde zijn loop nam, bleef er
van deze matheid niets meer over, en zijn
geest, zijn geheugen, zijn belangstelling ble
ken bewonderenswaardig. Hoewel een lang
leven en een omvangrijke studie hem ge
leerd hebben de verschijnselen des levens
met gelijkmoedigheid te beschouwen, blijft
aan zijn oordeel een zekere hartstocht niet
vreemd, maar hoe scherp hij ook zijn oor
deel over 3ctueele personen en toestanden
velt, toch kreeg de bezoeker het gevoel, dat
hij in hen slechts den terugkeer beleeft
van oude gebeurtenissen uit de historie,
herhalingen van een eeuwigen geest.
Masaryk is niet gewoon tegenover zijn
bezoekers een blad voor den mond te ne
men. cn al brengt dit zijn medewerkers en
ministers wel eens in ongelegenheid
iedereen is er toch tenslotte trotsch op dat
Masaryk ook in het politieke leven filosoof
on waarhcidsvorschcr gebleven is. Het be
zoek vond een dag na dc groote rede van
Hitler in den Rijksdag plaats; natuurlijk
kwam het gesprek daarop en de vraag werd
gesteld of Masaryk een ontspanning in
Genève en een bevestiging van den vrede
verwachtte. Het antwoord luidde zonder
aanzeling: „Ik geloof van niet"
Dc objectieve zin van den ouden geleerde
is bereid ook in het nieuwe Duitschland
een uitdrukkingsvorm tc zien van dc demo
cratie, een niet zeer sympathieken vorm,
maar toclr democratie. Was de democratie
bij de antieken niet mogelijk in verbinding
met slavernij, met het patriciaat cn het
plebejcrdom? Ook in Duitschland do
oude strijder tegen de Habsburgschc
monarchie zei het bijna hartstochtelijk
is thans democratie aan dc orde. geen
reactie, geen restauratie-politiek. Maar de
vraag is. of zich uit den „Ungcist" en haat,
waarin zich de geboorte van deze democra
tie voltrekt, eenmaal een menschelijke, ge
cultiveerde. vreedzame democratie zal ont
wikkelen. ,.Mcn moet het hopen", zegt Ma
saryk en hij haalt de schouders op. En een
oogenblikje later spreekt hij het beteeke-
nisvolle woord: „de Düitschers zijn ge
schoold, maar niet gevormd." De psychi
sche, innerlijke vorming waarop hij doelt
bezit deze grijsaard zelf in hooge mate. Zij
veroorlooft hem over tegengestelde wereld
beschouwingen, over Mussolini, Hitler, het
bolsjewisme (waarin hij nog slechts Staats-
kapi tal isme zien kan) met rustige objectivi
teit te spreken, en al kan hij de zorg over
de toekomst van Europa niet volledig ver
bergen, toch is zij door zijn wijsheid en
moed behecrscht: „Laten wij rustig afwach
ten, wat en. hoe alles komt."
Het. kalme woord van dezen grijzen, wij
zen president, politicus en filosoof, is door
dezen opgezweepten tijd niet meer te waar-
deeren. Toch geven wij het door in het
besef dat geesten als Masaryk in staat zijn
de wereld, verder te helpen, méér wellicht
dan politici, die met zware ronkende leu
zen cn bezwerende formules werken.
BUITENLAND.
Incidenten op het. P.E.X.-congrcs.
(Eerste Blad, pag. 1.)
Ernstige mijnramp in Japan.
(Eerste Blad, pag. 1.)
BINNENLAND.
Het verloop van de kabinetscrisis.
(Eerste Blad, pag. 2.)
Liefdesdrama to Amsterdam.
(Eerste Blad, pag. 2.)
Belangrijke wijzigingen in het ambtena
renreglement. (Eerste Blad, pag. 2.)
STADSNIEUWS.
De badenkwestie nog 6teeds urgent.
(Eerste Blad, pag 3.)
Tentoonstellingen van clubwerk.
(Eerste Blad, pag. 3.)
SPORT.
Voetbal.
Velocitas klopt Feyenoord met 3—2.
(Tweede Blad, pag. 2).
P.S.V. lijdt in IJmuiden tegen Stormvo
gels een 3—1 nederlaag.
(Tweede Blad, pag. 1).
ATHLETIEK.
Jan Zeegers w int den Utrechlschen
singelloop.
(Tweede blad, pag. 2).
Medegedeeld door het Xed. Kon. Met.
Inst, te De Bilt.
IIoog6tc Barometerstand 7G8.4 to Thors-
havn.
Laagste Barometerstand 757.8 te Boeda
pest.
Verwachting: Meest zwakke wind uit N.-
richtingen, half tot zwaar bewolkt, weinig
of geen regen, weinig verandering in tem
peratuur.
De luchtdrukverschillen blijven gering en
tengevolge daarvan de winden zwak. De de
pressies in bet O. en Z. veranderen weinig.
Er vormde zich een strookvormig gebied
van boogen luchtdruk van de Poolzec tot
nabij de Azoren. Ten W. daarvan ligt een
vlakke oceaandepressie. Over geheel West-
Europa beweegt zich een betrekkelijk koolo
luchtstroom met geringe snelheid naar het
Z. Er komen geen groote temperatuurtegen-
stellingcn voor. De depressie, die Zaterdag
over het Kanaal lag, trok vergezeld van
zware regen dwars over Engeland en gaf in
het laatste etmaal veel regen in het
Schwarzwald en het alpengebied.
Behalvo in Zwitserland en Zuid-Duitsch-
land wordt nergens regen van beteekenis
gemeld. In het hooge N. is het nog koud. To
Vardo sneeuwt het nog.
Het is tc verwachten, dat het rustige weer
ract zwakke winden en koele nachten nog
ecnigen tijd zal aanhouden.
RIJDT VEILIG!
Neemt ge soms een and're richting
Geeft signalen steeds op tijdl
Voor U zeiven is dat veilig,
d' Ander heeft gemak ervan.
LANGESTRAAT 49-51
TELEFOON 190
Waschleder
HANDSCHOENEN
2 knoops of Slip-on f 1.95 p. paar.
Zijden Handschoenen met gesteven
kanten manchet.
DE AMERIKAANSCHE REIS VAN
Mr. VAN CAUWELAERT.
BIJ president Roosevelt.
Mr. I an Cauwelaert, oud-burgeipeester
van Antwerpen en minister van staat, di6
eenige weken geleden, een reis in de Ver-
ecnigde Staten ondernam, heeft Ie Washing
ton, in het Witte Huis, een langdurig onder-
houd gehad met president Roosevelt. Tij
dens zijn verblijf in de Amerikaansche
hoofdstad was mr. Van Cauwelaert dc gast
van den Belgischen gezant. Ook de Britsehe
gezant hield een receptie te zijner eere.
(N. R. (X)
