K. D1KKESCHEY
DAMESKAPPER
HOLLANDSCHE HUIZEN IN STOCKHOLM
SCHRIJFMACHINE-LINTEN
CARBON
Crème Gebak
LUNCHROOM VONK
ff
STEEDS HET BESTE
HERINNERINGEN AANEEN
GLORIEVOL VERLEDEN
CHARLOTTE KOHLER OVER
HAAR INDISCHE REIS
Fa. H. ELZENAAR
Emmertjes IJs van Vonk
J. VONK Wzn.
Neemt U eens onze bekende
In vier smaken
Nougatine Mokka
Marasquin Sinaasappel
75 cent per stuk
VRUCHTENGEBAK 75 cent
Concertgebouw
„DE VALK"
TRANSPIRON
DROGISTERIJ ..DE GAPER"
H.v.VIANDENSTRAAT 20
Drogisterij „De Aspirin"
Victoria
Hollandia
Vichy - Aeskulap
Water
UIT HET HOOGE NOORDEN
De invloed der Nederlandsche
op de Zweedsche cultuur
„Venetië van het Noorden" noemt men
Stockholm in reisgidsen en reclameboekjes.
Maar een stille, van vroeger glorie droo-
mende stad, waar elk straatje schilderach
tig wordt en het verleden nog schijnt voort
té leven, waar de sfeer on de schoonheid
zijn, die Venetië voor velen zoo aantrekke
lijk maken, is Stockholm niet, al doet het
Stadhuis met zijn stille binnenplaats en
zijn bogengang en zijn terrassen aan den
waterkant door meer dan een detail aan
een dogen-paleis denken, al hebben we
onze duivenplaag op het schilderachtige
Kornhamnstorg en al varen in den zomer
honderden zeiljachten en duizenden motor
bootjes over de wateren aan beido zijden
van de stad, die breed en zilverglanzend
zijn en als het ware de ongerepte natuur
middenin de stad brengen nu over 't Ma
larmcer de stoere bogen van Vasterbro nog
niet gespannen zijn en aan den anderen
kant Strömmen en Saltsjön hun karakter
van door tallooze scheren schier versper
den inham van de Oostzee nog hebben be
waard. En aan dit water, dat daar van
twee kanten de stad indringt, dat de lage
Oude Stad omspoelt en de beide andere
groote stadsdeelen Norrmalm en Söder-
malm scheidt, dankt Stockholm zijn
schoonheid.
Er zijn hier ook, helaas zelfs vele, buur
ten met trieste rechte, elkaar loodrecht
snijdende straten, die even leclijk zijn als
dergelijke buurt in andere steden, maar
wie er doelloos doolt, komt onwillekeurig
toch altijd weer aan den waterkant, waar
steeds een gezellige drukte heerscht bij de
witte kuststoomers en de scherenbootjes,
bij de groote vrachtschepen, die er hun
lasten lossen en laden onder vuurrood-ge
meniede kranen, bij de hooggetuigde hout-
schepen, die er als een wondere decoratie
liggen langs Strandvagen of opzij van het
Stadhuis. Daar zijn hoogop de rotsen van
Södermalra oudo 6tille straten, die steil af-
loopen naar het water en tusschcn de don
kere muren der huizen een beeld vatten
van dit levendige, kleurige havengedoe met
daarachter het breede vlak van Strömmen
en groene hoogten. En door de smalle zon-
Iooze steegjes van de Oude Stad; waar de
uithangborden met hun krullen bijna den
overkant raken en blauwe overalls wappe
ren in den wind, waar uitdragers wonen
en kaaisjouvvers en eerzame ambachtslie
den en een reuk van teer en visch hangt,
door die heel nauwe steegjes is er uitzicht
over het wijde water, waar 's morgens of
's avonds de zon verblindend in blinkt. Dit
zijn de echte, de karakteristieke oudo
Stockholmsche buurten, hier zijn boven de
moderne winkelpuien en de verknoeide
portieken merkwaardige gevelsteenen be
waard gebleven en andere resten, die iets
vertellen van de geschiedenis van deze
oude zeestad en het is hier ook, dat nog
een en ander te bespeuren valt van den
sterken invloed, dien ons land eens op
Stockholm heeft uitgeoefend.
Met het groeien van den Hollandschen
Oostzeehandel namen de betrekkingen tus
schcn de Zweedsche hoofdstad en de ha
vensteden langs de Zuiderzee en aan de
groote rivieren toe, de correspondentie ging
bij lange na zoo vlot niet als in dezen tijd
van nachtpostvluchten en draadlooze tele
grafie en al meer en meer zonden de koop
lieden in de -Nederlanden eigen vertegen
woordigers naar het Noorden, reisden zij
er zelf heen om hun factorijen te contro
leeren, lieten zij hun zoons zich er vesti
gen om de belangen te behartigen. En toen
vrijwel tegelijkertijd in het begin van do
zeventiende eeuw voor Nederland en Zwe
den een gouden eeuw aanbrak, een glorie
tijd, waarin zij tot groote mogendhedon
werden, hun handel bloeide en daarmee
ook de cultuur, toen werden de betrekkin
gen al levendiger, de wederzijdschc belang
stelling steeds grooter en velo tientallen
jaren zou het duren voor beide landen om
verschillende redenen zich weer van elkaar
zouden verwijderen. Zweedsche jongoliedcn
van adellijken huize gingen in het begin
van do zeventiende eeuw bij voorkeur
Leiden, maar ook in Amsterdam en Franc-
ker en Harderwijk en Groningen studee
ren, Hollandsche kooplieden en krijgers
stelden zich in Zweedschen dienst, am
bachtslieden, die veelal kunstnijveren wa
ren, werden door Carl IX en Gustaaf Adolf
uitgenoodigd zich in Stockholm of Gothen
burg of Norrkóping to vestigen en Amster-
damschc partriciërs interesseerden zich
de nog ietwat primitieve industrie. De wel
varende Nederlanden deelden van hun
geestelijke en materieele rijkdommen mee
aan het door herhaalde oorlogen verarm
de, maar snel tot ontwikkeling komende
Zweden, dat die nog niet had kunnen ver
garen. Hoe vele Zweedscho filosofen on
theologen, diplomaten on kooplieden, dich
ters en bouwmeesters hebben niet een ster
ken invloed ondergaan van Nederland,
waar zij kwamen studecren en werken,
waar zij vrienden verwierven met wio zij
vaak heel hun leven in relatie blevon
staan. Hollandsche gezanten en kooplieden
en zeekapiteins werden door de gullo
Zweedsche vorsten geadeld, namen Zweed
sche namen aan en meer dan eens gebeur
de het, dat zij later als diplomaat naar
Den Haag gezonden werden of zooals ad
miraal C. Anckerstierna, wiens vader den
goed-IIollandschen naam Thysen droeg, te
gen hun vroegere landgenootcn ten strijde
trokken. En het is nog niet zoo lang gele
den, dat de vroede vaderen van Stockholm
na breedvoerige discussies besloten een
weg in een der tuinsteden niet naar
bekenden Hollander uit dien tijd te noe
men wijl men niet uitmaken kon of hij in
bepaalde gevallen zijn nieuwe dan wel zijn
oude vaderland had gediend.
Zoo goed als in den Upsalnschen bota-
nischcn tuin nog planten groeien, die af
stammen Van zaden of stekjes weïke Rud-
beek, zijn, anoniemen—Leidschen tuinman
en later ook Linneaus uit de lage landen
bij de Noordzee meebrachten, zoo prijken
in Zweedsche musea nog tal van kunst
werken, die tot den boedel van Holland
sche kooplui behoorden, en er zijn in de
hoofdstad nog enkele van de statige hui
zen gespaard gebleven, die dozc schatrijke
menschon aan de kaden van de Oude Stad
of op de hoogten van Sodermalm bouwen
lieten volgens het voorbeeld van de wonin!
gen, die zij of hun gelijken aan de Amster-
darasche grachten hadden bewoond.
Daar is aan Munkbron, waar tot voor
enkele jaren nog 't bonte gedoe van een
groenten- en bloemenmarkt was, als tegen
hanger van 't Huis met de hoofden aan de
Heerengracht het Petersenska Huset, dat de
koopman R. Leuhusen in 1617 bouwen liet
en dat tegenwoordig helaas dit onder het
roode pleisterwerk zit. Maar de rijk versier
de zandsteenen portieken, de bogen boven
de ramen en de ornamenten langs den top-
gevol zijn gelukkig in den oorspronkelijken
Grootsche tunnelprojectem Boven de rotsen van Gibraltar, die men door middel
van een tannel wil verbinden met de Noord-Afrikaansche kust. Onder de Mont-
blanc van den kant van Chamonix. Deze berg zal volgens een plan van de
Italiaansche regeering ook „doortnnneld" worden, om een nieuwen auto-weg van
Italië naar Gcnève en Oost-Frankljk te maken.
Deze lenke groep „Verkeersregeling in Honolulu" zag men bij een openlucht-kar-
naval in een der Fransche badplaatsen.
staat bewaard gebleven. En aan den ande
ren kant van dc Oude Stad, aan Skepps-
bron, waar huis aan huis de kantoren van
recders cn cargadoors gevestigd zijn, ligt
als een der laatste verlegenwoordigers van
de paleizen van den Skeppsbro-adol uit de
zeventiende eeuw het Scharpska lluset,
statig en indrukwekkend met zijn rijzige
pilasters en zijn fraaie kroonlijst. De ar
chitect is onbekend, maar groote gelijkenis
toont dit huis met een dor Amsterdamschc
patriciërshuizen van Filip Vingboons. En
op Norrmalm, aan het eind van Drottning-
gatan, schuilt achter gesnoeide iepen het
..Spookslot", een heel bekoorlijk Hollandsch
landhuis, dat eens ver buiten dc stad lag,
maar tegenwoordig aan alle kanten inge
sloten is door de hoogc gebouwen van de
universiteit, die hier in dit oude, sagen-
omsponnen kasteeltje met zijn siertuin en
zijn donkere zalen met goudlceren behang
en kostbare schilderijen waardige vertrek
ken voor rector cn curatoren gevonden
hoeft.
En ook op Sodermalm zijn in enkeie
straten van die Hollandsche landhuizen to
vinden, hot huis van do Van Hoorns, een
eslacht dat thans zijn naam tot Von Horn
verbasterd heeft en dat de eeuwen door
vele belangrijke staatslieden cn bevelheb
bers heeft voortgebracht; het huis van den
Nederlandschon gezant Chrlstiaan Constan-
tljn Rumpf. dat er wat vreemd ligt aan de
drukke Götgatan en het rommelige Sodra
Bantorget met het moderne witte kantoren-
en pakhuizen-complex van Konsum
grooto huurkazernes,'rondom; hot groote en
kostbaar ingerichte-huis van den Brabant-
schen overste Thotpns van dèr Noot, Mat
jaren lang de residentie van de Nederland
sche gezanten was. on cenigen tijd ook ge
bruikt werd voor'de godsdienstoefeningen
van de gemeente der Nederduitsch Her
vormde kerk, en dan tenslotte het De
Goerska Palatset, dat vlak bij een der
drukste punten van 'heel Stockholm ligt en
toch maar door weinig hoofdstodelingen
gekend wordt. Achter do groote inrijpoort
aan Götgatan is er een stille zonnige bin
nenplaats met rechts de vroegere stallen en
links de ..hangende tuinen" cn daarachter
rijst het breede front van het paleis met
zijn groote dubbele trap cn zijn jonischc
pilasters, waarboven een, er lukraak op
gezette derde verdieping de kroonlijst en
het hoogc dak heeft doen verdwijnen. Men
weet to vertellen, dat de vermaarde konin
gin Christina dit paleis in 1652 nis kerst
cadeautje schonk aan de vroegere geliefde
haars vaders, Ebba Brahe, die echter na
eenigen tijd liet presentje ten volle aan dc
erfgenamen van Louis de Geer moest be
talen, omdat de koningin zich vergist bad
Maar dit verhaaltje is ontstaan door on
bekendheid met do feiten, want het was
een ander huis in de nabijheid, dat Ebba
Brahe ten geschenke kreeg, en het De
Gecrska Palatset kocht ze juist omdat dat
andere huis haar te klein was. En in dit
fraaie paleisje, dat nu door een maatschap
pij is gekocht in de hoop, dat zij het aan
de gemeente zal kunnen verkoopen als bij
gebouw van het aan den andoren kant van
Götgatan liggende gemeentelijke museum,
heeft dan Louis dc Geer gewoond, de
grondlegger van de Zweedsche industrie, de
Amsterdamsclie patriciër, die van grooter
beteekeni9 voor Zweden geweest is dan
eenige andere Nederlander.
Hier toefden Hollandsche zakenlieden en
kunstenaars, hier werdon luisterrijke fees
ten gegeven en hier lag een tijd lang een
centrum van Hollandsche cultuur in Zwe
den. Toen droegen Nederlandsche dichters
en geleerden hun werken aan Gustaaf
Adolf en koningin Christina op cn tiental
len jaren later was dc kennis van het Ne-
dcrlandsch nog zoo verbreid, dat Vondel
cn Cats, Iluygcns en Brcdcro in het oor
spronkelijk gelezen werdon, dat Nederland
sche tooneelgozelschappen herhaaldelijk
opvoeringen in den Stockholmschcn „Leeu-
enkuil" gaven. Maar tegenwoordig huis
ast het Do Goerska Palatset een petten-
fabriek en kantoren van kleine handelaar
tjes, op de „hangende tuinen" zijn de bod
den met asperges en tuinbooncn, marjolein
en „potsclyn", „spinagc" en zuring verdwe
nen en uitgemergelde katten flaneeren er
rond de vuilnisbakken. Maar „Op hoop van
zegen" is ontdekt en zal van 't najaar door
amateurs opgevoerd worden en Merijntje
prijkt met Volcndamsche broek en klom
pen op 't omslag van „Förraderict", dat aan
de krantenkiosken tusschcn detective-ver
halen en liefdesromans van een kroon het
stuk staat.
Charlotte Kóhler pas terug van haar
succesvolle tournéo door onzen Oost-lndi
schen Archipel is nog vol onverminderd
enthousiasme over de vele en onvermoede
schoonheden, die zij tijdens haar kunstreis
heeft leeren kennen cn over de nieuwe in
zichten, dio zij zich op menigerlei gebied
daardoor heeft eigen gemaakt. Hoog in de
lucht uit het raampje van een dreunende
en sidderende vliegmachine beeft" zij
neergezien over de onmetelijke Sahara
waarin eenzame karavanen hun mocizamen
weg gingen. Als een kleine stip heeft zij
den berg Golgotha zien liggen met zijn hei
lige en grootsche tradities. In het modern
ste aller voertuigen heeft zij Jeruzalem in
vogelvlucht gezien en in het schilderachti
ge Bagdad met haar weelde van kleuren
heeft zij op een dak geslapen dicht aan
den oever van de Tigris. Ademloos heeft
zij gedwaald door Solo's oud-Javaansche
cultuur
Stockholm.
J. BERT1L
CHARLOTTE KöHLER.
Een grijze spreuk zegt: Wenn man Mür-
chcnaugen hat so ist die Welt voll Wun-
der! Charlotte Kohier schijnt dan die
sprookjesoogen te hebben, want de drie
maanden, welke nu onmiddellijk achter
haar liggen, heeft zij de nieuw voor haar
opengebroken wereld inderdaad als een
wonder ervaren. Wanneer zij haar herinne
ringen den vrijen teugel laat en opgetogen
vertelt, dan komt er zon in haar oogen en
verrukking in haar stem.
Indië, zegt zij. is een prachtland! Vooral
Java, dat ik geheel bereisd hebt. heeft mij
diepe en onuitwischbare indrukken ge
schonken. Ik had afgesloten voor zestien
avonden, maar het aantal is precies ver
dubbeld. Ik neb uitsluitend voorgedragen.
O.a. ook Maria Lecina van Werumeus Ru-
ning. Het Indische publiek is buitengewoon
intelligent en de bewering, die men meer
dan eens hoort uiten, dat in de Oost alleen
maar blijspelen een goede kans van slagen
maken, is volmaakt uit de lucht gegrepen.
Op hun reizen naar Australië, China, Ja
pan gaan talloozo groote kunstenaars via
Java en zij vinden daar altijd een gretig en
aandachtig gehoor cn liefde en eerbied voor
den solist. Kort vóór mij, meen ik. was
Vera Janacoupulos nog geweest. Met oud
bakken kost behoeft men heusch niet te
komen. En dat is, wèlbcschouwd. logisch
ook. De Indische menschen, die soms met
een jaar en langer verlof naar Europa ko
men, zien gedurende dien tijd het aller
beste, dat Parijs, Londen, Amsterdam of
n'importc wélke stad. aan artistieke pres
taties te bieden heeft. En op die belevin
gen kunnen zij desnoods weer geruimen
tijd teren.
Europcesch beroepstoonecl bestaat in
Indië niet. Wèl zijn vrijwel overal dilettan-
tonvercenigingen, die op gezette tijden hun
voorstellingen brengen. Tooneelspclen om
den broode hetgeen dus beteckont avond
aan avond optreden is in Indië niet mo
gelijk, omdat het. in physieken zin. niet
doenlijk is« De temperatuur is werkelijk
éér hindcriijk. Het is mij opgevallen hoe
in de verschillende steden de menschen
weer anders reageeron. Zoo heeft bijvoor
beeld ..De Kinderkruistocht" m'i in Ban
clor.ng het meeste succes hezoi^d. Batavia
daarentegen was méér ingenomen met
Stervend Europa" en Soerabajn met „Car
rière". Wio als voordrachtskunstenaar naar
Indië trekt moet in ieder geval over een
uitgebreid repertoire beschikken. Met eenig
hinderlijke, dat ik gedurende mijn werken
ondervonden heb. is de handicap geweest
van de vele cn enprveerendo insecten-gelui
den waaraan Indié zoo riik is en die in de
schouwburgen welke eeheel „open" lig
een onophoudelijk doordringen Het pu
bliek was er aan gewend en hoorde ze niet
meer, maar met mij nieuwelinge was
dat niet het geval.
KANTOORBOEKHANDEL
Langestraat 84
Teletoon 52f
Vanille-, Mokka en Vruchten Room-IJs
f 1.-.
Vanille IJsf 0.80
Voldoende voor 6 personen.
BEVROREN NEGERS 10 cent
Bekertjes 10 en 15 ct.
Zondags wordt óók bezorgd.
LANGESTRAAT 87B.
Tel. 50
Teletoon 281
Groote en kleine zalen
disponibel
voor feesten, partijen enz.
ff
de crème vooi overtollioe transpiratie
(z.g. zweetvoeten, okselholten, enz.)
Aangenaam en gemakkelijk in het
gebruik.
ONSCHADELIJK.
Per pot 0.500.901.80.
JULI AN APLEIN 3. Amersfoort.
TELEFCON 1681
Tel. 651
Tel. 1012
Leusderweg 93-95
Woestijgerweg 143
Ned. Fabrikaat
Dc Inlandsche kunst, vervolgde me
vrouw Köhler, is in één woord verbluffend1-
Ik heb ervan genoten op de jaarbeurs tc
Bandoong: heerlijke weef- en batikwerken
cn zilversmoedkunst met allorhando Ja-
aanschc motieven. In Djokja waar dc
sultan juist een feest gaf heb ik ecno
Inlandsche tooneeluitvocring bijgewoond.
Het stuk heette „Wajang Orang" cn do
'oorstelling duurde drie dagen. Het Javaan
sche tooneclspelen dat hoofdzakelijk Is
opgebouwd uit plastische middelen wijkt
natuurlijk van onze Westersche begrippen
en interpretaties omtrent dramatiek af,
maar niettemin heeft het mij door an
dere waarden dan die. welke in Europa
;clden kunnen boeien en ontroeren. Eén
der merkwaardigheden o.a was, dat het
spel in dynamische beteekenis den
loop der zon volgde. Wanneer de zon des
morgens aan het opgaan was, dan waren
weinig kunstenaars in actio, zoowel op
le scene als in do „gamelang" (Indisch or
kest}. Naarmate de zon hoogcr aan den
hemel klom. nam het spel in hevigheid toe
on bereikte tegen den middag zijn toppunt'
daarna trad weer eenc gelcidolijke verstil
ling In.
Indië. besloot Charrlotte Köhler haar ver
haal, is werkelijk een tooverland!
HA'NS P VAN DEN AARDWEG.
