geldbelegging
MANTELM AG AZIJN
DE ADELAAR
Coupe- Kwaliteit- en Afwerking
SCHOLENBOUW VOORHEEN EN THANS
P. DE GOOIJER
frEMMMMm
m
hwl
IETS, DAT VROEGER GEE
AANDACHT HAD
Advcj tentiën
SanitairTechnischBureau
Tel. 1745
Laat
SPAANDER
SPUITEN
N.V. Bouwbedrijf „Samenwerking"
Kantoor: Groningerstraat en
St. Bonifaciusstraat 23
faanTEJ.. 262 tra
LANGESTRAAT 10
Ms U *aal
vótvkelen.
JT en°1V^
>>nB „I
ONZE NAAM WAARBORGT U
Varkensmarkt 9 Tel. 559
De huisvesting van de Latijnsche
school en het Stedelijk gym
nasium alhier in den
loop der tijden
Eindelijk een nieuw gebouw!
Indien men hier te lande de publieke
waardeering van het onderwijs tot diep in
de 19e eeuw zou moeten afmeten naar de
wijze van huisvesting van scholen, zou men
tot gevolgtrekkingen komen, welke scheef,
in vele gevallen algeheel in strijd met de
werkelijkheid zouden blijken. Iedere stad
ging oudtijds prat op haar kerk(en), cp
haar stadhuis, ook nog veelal op haar
"Waag, de gilden hadden er hunne vaak
fraaie vereenigings-gebouwen, maar daar
mee houdt, binnen de soliede ommuring,
het publiek-architecturaal stedenschoon op
School gebouwen, tot dit doel opgetrok
ken en ingericht, komen op de lijst van an
tieke bezienswaardigheden nergens voor.
Immers opzettelijke schoolbouw dagteekent
eerst uit de tweede helft der 19e eeuw,
toen het Onderwijs in zijn geheel „voor
werp van aanhoudende zorg der Regeering
werd". Met die overheidsbemoeiing van
Rijks- en Gemeentewege men denke aan
de wetten op het L. en M.O. komt er
verbetering óók in de materieele ver
zorging van het Onderwijs, in de eerste
plaats in de huisvesting van stede
lijke en plattelandscholen.
Iloe komt het, dat het zóó lang heeft
ïnoeten duren, alvorens tot het publiek be
scf doordrong het belang, de noodzakelijk
licid van behoorlijke, doelmatige bouw en
installatie van scholen, waar dan toch op
een volgende geslachten vrijwel geheel het
eerste en beste deel van hun jonge leven
moesten doorbrengen, onder omstandighe
den, die zelfs gemeten met den maatstaf
van vroeger lijden, zoozeer afweken van
de huiselijke? Er is meermalen gezegd
en men kan het nog wel als een axioma
lioorcn verkondigen, dat de ware onderwij
zcr onderricht moet kunnen geven zelfs
in een krocht of kelder, dat de plaats
waar, dc omgeving waarin der spes patri-
nc kennis wordt bijgebracht, van géén in
vloed behoort te wezen: een mecning, die
stellig niet velen, althans tegenwoordig, in
haar absoluutheid de relatieve juistheid
laten we nu maar in het midden zullen
willen onderschrijven. Eenvoud van in
richting is geboden, maar bij eenvoud zijn
doelmatigheid, degel ij kheid van
houw en doortimmering, liygie
n i s c h o inrichting, onafwijsbare
e i s c h c n, wil men van het jonge geslacht
eerbied verlangen voor do omgeving,
waarin het zijn dagelijksche taak moet
vervullen, eerbied ook voor meubilair en
voorwerpen, die de leerlingen bij het werk
gebruiken. Getimmerten, die buiten het
sdiolierenjargon met recht en reden als
„het hok" konden worden gequalificeerd,
hadden, ook pacdagogisch-onbruikbaar, om
redenen van openbaar prestige reeds lang
geleden moeten worden afgekeurd en ver
vangen. Een bewijs evenwel hoe uiterst
langzaam „do Nedcrlandschc molen maalt"
Ik weet wel, dat dit alles slechts
dc uiterlijkheid der dingen raakt, maar
die uiterlijkheid heeft niettemin haar
heteekenis, juist óók voor dc inner
1 ij k e ordening van ons bestaan, al
wordt er lieden ten dage ongetwij
feld schromelijk overdreven. Hoe komt
het nogmaals dat wat men in eigen
liuis reeds eerder -en in steeds breeder
kringen is gaan nastreven en verlangen,
het laatst als cisch werd gesteld voor het
S c h o o lgebouw, ter beantwoording aan
doel en aard van verblijf en arbeid aldaar?
Onder dc factoren, die hierbij in liet ge
ding komen, zou ik vooral willen noemen het
zeer laat tot gemeengoed worden,
dc eerst langzaam, daarna sneller voort
schrijdende z.g. „d cm o cr a ti se er in g"
van het onderwijs in al zijn geledingen.
Volkshuisvesting en Scholen
bouw kwamen achteraan, doch zijn thans
twee de voornaamste sociale zorgen
der Overheid.
Bij beschouwing van den liuidigen toe
stand grijpen vvo vanzelf terug in het ver
leden. Onze historie is overwegend stede
lijk van kaarkter, hetgeen zich op on
derwijsgebied, tot de wet van 18876 ook juist
niet betrekking tot dc Latijnsche scholen
openbaart. Onze oudste instellingen van
onderwijs hebben in welhaast alle steden
het langst moeten wachten op een behoor
lijk, naar de eischen ingericht gebouw, in
tegenstelling met het nieuwe schooltype van
1863: de H.B.S. De Latijnsche scholen wer
den van af het einde der 16e eeuw over
het vroegere verleden zijn gegevens zeer
schaarsch ondergebracht hetzij in voor
malige kerken of kloostergebouwen, hetzij
in daartoe bij erflating beschikbaar gestelde
heerenhuizen, een enkele maal ook in een
oud Waaggebouw. Een paar voorbeelden
ten bewijze, dat grootte of situatie der be
trokken stad (gemeente) geen verschil in
behandeling van zaken toont Een goede
dertig jaar geleden nog resideerde het
Haagsche Gymnasium (thans G. I) in een
groot pand hoek Westeinde-Vleersteeg, om
toen, omstreeks 1900, na jarenlange jere
miades en beraadslagingen, met royale
medewerking van particuliere zijde, aan
de Laan van Meerdervoort te worden ge
ïnstalleerd op een voet als nergens viel
aan te wijzen. Ook Zwolle heeft pas eenige
juren geleden zijn thans als „Celeanum
bekend Gymnasium uit het huis in de
Goudsteeg overgebracht naar een moderi
gebouw. En meer dan een der oudere gym
nasia in kleinere plaatsen is nog in een
voormalig hoerenhuis gevestigd, met
•le eigenaardige bekoring, maar ook met
het ongerief, daaraan verbonden, gelijk het
Devcnterschc, dat zelfs in 1893, toen meni
ge gemeente van die klasse reeds tot gym
nasiumb o u w was overgegaan, van dc
Waag werd overgebracht naar het door
een der curatoren, Mr. van Marlc gelega
teerde huis aan do Nieuwe Markt!
Zocr instructief is, op liet stuk der huis
vesting, de geschiedenis van de Amers-
foortsche „Grootc Schole". Hier kan, even
als te Deventer van o m z w ervingen
worden gesproken. Enkele hoofdmomenten
uit het verhaal, dat wijlen Dr. H. J. Reijn-
ders, voormalig Conrector van het Gymna
sium en Archivaris der Gemeente gaf (Ge
denkboek 1926) mogen hier nog eens onder
de openbare aandacht worden gebracht.
In de eerste jaren der 17e eeuw oude.
gegevens ontbreken was de Latynsche
School gevestigd in een gebouw, dat be-
stuurdcren der stad in 1613 eerst te vergeefs
poogden te verkoopen, maar in 1621 beslo
ten „te appropieren tot een Wage" en dat
gestaan heeft op dezelfde plaats, waar de
later (2e helft 19c eeuw) gebouwde Waag
stond, welk gebouw daarna werd ingericht
voor laboratorium van den keuringsdienst
De school, vdbr welke in Maart 1613, bij het
vendutieplan, do St. Barb ara kerk ter
huisvesting was uitgezocht, werd bij nade
inzien in 1622 gedirigeerd naar de S t. A g
nietenkapel in de Heerenstraat, dicht
bij de tegenwoordige Remonstrantsche Kerk.
Daar bleef zij tot het einde der 18e eeuw
Militaire requisitie van kazerneenngsruim
te verdreef haar en in 1803 noteert een ze
kere Pietcr Pijpers, dat de „Latijnsch»
School gehouden wordt in een oud Gods
huis, de Pot genaamd". Niet in haar ge
heel echter, zooals twee bewaarde rekenin
gen aantooncn. Dc Rector gaf les aan huis,
de Conrector zat met zijn klassen in „De
Poth", in wélk gebouw precies, Pesthuis
dan wel Regentenkamer, is onzeker, liet
Pesthuis is het meest waarschijnlijke dó
micilie geweest. Intusschcn: van c?n
sc h*o o lgebouw was geen sprake en di
zou nog een kleine eeuw lang zoo blijven
Zelfs werd dc „diaspora" volstrèkt, toen na
1812, Rector èn Conrector school aan huls
moesten houden! Van belangstelling voor
onderwijs in het algemeen, voor liooger on
derwijs in 't bijzonder, legt dit alles géén zeer
sprekend getuigenis af, doch men moet bil
lijk zijn. In den Franschen tijd met zijn
grootc economische depressie was wèl cenig
excuus te vindon, en ook né 1813 nog wc 1,
in den berooiden staat der financiën. In 1517
evenwel hebben Curatoren genoeg van deze
tracteering van zaken en vestigen de aan
dacht van de autoriteiten op 't oude Block
lands Gasthuis. (Langestraat 87) als een
„geschikt gebouw". Burgemeester en Wel
houders bieden echter drie vertrekken aan
in dc z.g. „Kweekschool." Curatoren verzoe
ken betere vertrekken in dat gebouw, te
vens aandringend op ingebruikneming be
gin 1819. Bedoeld gebouw was echter reeds
weer voor ander doel bestemd: inkwar
tiering van militairen! Na nog
eenig rnarchandeeren nemen Curatoren
collectief ontslag. Ministerieel ingrijpen
volgt door tusschcnkomst van den Gouver
neur van Utrecht. Nieuwe onderhandelin
gen worden geopend, welke leiden tot in
gebruik-stelling van een huis tegenover de
Agnietcnkapel in dc Heerenstraat, alwaar
de school gevestigd bleef van 1820 tot 1S80
oo zoetjes vernageld en o u u'
us het gebouw inmiddels geworden, dat.
men, gezien bovendien de wettelijke om
zetting van Latijnsche Scholen in Pro-gyni-
nasia en (of) Gymnasia, tot Schoolbouw
besloot en wel aan den Singel, „op een ter
rein dat de ruimte aanbiedt
voor een uitbreiding indien a»e
noodig mocht blijken." In 1882 werd Let
nieuwe gebouw betrokken, doch... bleek
reeds dadelijk ccn frequent verschijnsel
in Nederland! te klein, daar men
niet gerekend had op de B-klassen. Niette
genstaande dit ongerief bleef daar, inciden
teel met filialen in het „Werkhuis" en dc
voormalige Ambachtsschool (de ijzeren trap
naar den Olympus) het Stedelijk Gymna
sium gevestigd tot het laatst van Mei
192 3. Van die laatste jaren met het ter
plaatse sterk tocgcniomon straatrumoer, van
de merkwaardige ventilatie der lokalen be
neden aan de straat, met kans op minder
gewcnscht contact met dc buitenwereld,
kunnen meerderen onzer nog meespreken,
plan voor een toen up-to-date gebouw
reeds sedert 191 i klaar. De oorlog c.a:
deed het goede voornemen snel vervliegen
n... voor ettelijke jaren. Want al drong
ijlen Rector Peyrot telkens aan op wedei-
atting der bouwplannen, al zocht deze
rusteloos naar allerlei mogelijkheden
,VI verwezenlijking en al werd door wijlen
collega Hoog telken jare met aandrang go-
informeerd naar „het nieuwe gebouw," dc
urgentie van andere belangen dwong ken
nelijk tot verder uitstel. Wel kwam er
eenige verbetering, toen in Mei 1923 liet ge
bouw der voormalige G.H.B.S. beschikbaar
werd gesteld, een verbetering, voornamelijk
bestaande in dc meerdere rust, welke, ver
geleken bij den roezigen Singel, in dc direc-
omgeving hcerschte. Hier, in het Planl-
i, kwam de grootc groei der
ooi, zoodat tweemaal drie eerste
.assen moesten worden geformeerd en
meerdere, lang aanhoudende verdubbe
lingen van hoogcrc afdcclingen werden
vercischt. De school barstte als het ware uit
hare voegen: in vier onderscheiden
bouwen moest onderricht wor-
n gegeven, t.w. in het Plantsoen, aan
Hellestraat, in het „Werkhuis" en in de
opv
zelf
ter
Wij ersst raat. Eindelijk en ten laatste
moest 't cr dan van komen: een nieuw
naar de eischen van techniek en
hygiene ingericht gebouw! De
vorige Rector, Dr. Peyrot, heeft den aller-
eersten opzet van ccn nieuw plan nog aan
schouwd, doch hém zou het niet beschoren
zijn, het nieuwe domicilie, dat aan dc
Barchman-Wuytierslaah werd geprojec
teerd, te betreden.
De twintigste-eeuwor verbaast zich al
licht, dat onze school hot toch nog n en
veertig jaren (1882—1923) aan den Singel
heeft uitgehouden en daurné nog volle
tien jaren zich heeft kunnen behelpen
met het totaal uitgewoonde perceel der
vroegere H.B.S. Voor die verbazing is alle
reden en zij is niet geringer bij hen, die
werkzaam zijn geweest m het gebouw, dat
nog als H.B.S. onder het Ministorle-Kuypcr
reeds was afgekeurd en dat door den
oud-Inspecteur der Gymnasia Dr. Vinke-
stcy'n bij de herdenking in 1926 openlijk
werd genoemd een der twee s 1 echtste
gebouwen in ons land. Niemand zal
kunnen beweren, dat de Gemeente Amers
foort in dezen niet heeft gewoekerd met
het materieel. Zonder veel wroeging kan zij
het geheel uit den tijd geraakte, totaal ver
sleten kavalje (s.v.v.) met den grond gelijk
doen maken om daar ter plaatse, na gron
dige zuivering van den rnct chemicaliën
doortrokken bodem voor ander doel een
kloek gebouw tc doen optrekken.
In 1932 ging, na lange onderhandelingen
tot het verwerven van 't na ampele overwe
ging geschikt bevonden terrein aan de
Barchman-Wuytierslaan, de spade in den
grond en weldra volgden den 30sten Sep
tember van dat jaar de eerste en verdere
steenleggingen door den Rector, Curatoren,
Leeraren cn leerlingen-representanten van
iedere klasse. Een niet strenge winter be
gunstigde den bouw en zoo staan wij dan
voor dc i n w ij d i n g cn verhuizing.
Ten langen leste! „Tantae molis erat,
Gymnasii conderic acdem", zou hier Vergi-
lius kunnen worden nagestamcld.
Tiet is, strikt genomen, niet dc éérste
school b o u w. Er staat geboekstaafd in onze
kroniek bij het jaar 1880: „een schoolge
bouw ten behoeve van het Stedelijk Gymna
sium." De uitvoering getuiede niet van prac-
tischen zin noch van eenig verder vooruit
zien in de toekomst. Immers de B-klasscn
moesten al dadelijk met bijzondere maatre
gelen aan lokaliteit worden geholpen. En de
toen beweerde mogelijkheid tot eventueele
vergrooting was zéér problematisch. Dit is
thans g a n s c h anders. Wij betrekken
weldra een gebouw, „op den groei" bere
kend. Twaalf leslokalen vormen er de kern
van. Die kern is heeft de bouwmeester dit
bewust symbolisch bedoeld'7 de oude La
tijnsche 6chool, waarvoor zes dubbelklassen
r'iin beraamd met nog 3 reserve-lokalen.
Déér ligt bet verleden. Wat in dc vlou
gels op royale wijze werd ondergebracht,
staat ten dienste van de natuurwetenschap
pen, voorziet dus in de bijzondere eischen
an den modernen tijd. Zoo staat daar
het nieuwe gebouw als verzinnelijking der
gecompliceerde moderne cultuur, met haar
zeer uiteenloopendo eischen, ook aan de
y m n a s i a 1 e. opleiding gesteld, wier ver
dere ontwikkeling, met het groote vraagstuk
der „concentratie" als kern, wij nog
niet kunnen voorzien.
Van een ouderwctsch gebouw overgaan
naar ccn modern, heeft dieperen zin, wan
neer verhuizing voor ons méér is dan een
banaal feit. Een nieuwe periode gaat aan
breken, die voor dc verschillende generaties
an allen, die hier werkzaam zijn, in welke
nositie ook. een andere bcteekenis heeft. l)o
ouderen zullen hier de eindjaren van hun
loopbaan doorbrengen, voor dc middengene
ratie opent zich hier een overgangsperiode,
een tijd van wennen cn aandossen aan
nieuwe omgeving, met mogelijkheid tot wij
ziging in de schoolpractijk men denke
aan dc kwestie klasselokaal of vaklokaal?
oor dc thans in functie zijnde jongeren èn,
an meet af, voor de toekomstige titu
Ia-rissen zal hef nieuwerwetschc interieur,
strak en nuchter van lijn, dragende der»
stempel van „ncuc Snchlichkeit", dè omge
ing blijken, waarin zij zich thuis gevoelen.
Zoo bevindt het Stedelijk Gymnasium zich
als instelling op dc grens van het „ouder-
etsche" verleden met zijn eigenaardige,
door weinigen meer gewaardeerde, aantrek
kelijkheden, néést bezwaren uit een oog
punt van schoolpractijk en dc „moderne"
toekomst met goede technische verzorging,
maar zijn vele open vragen op onderwijsge
bieden. Op een dergelijk moment nemen de
gedachten breeder vlucht, vooral waar in
onze dagen het reorganisatie -vraag
stuk aan dc orde zal komen. Wat cr ook
moge veranderen in de gymnasiale oplei
ding, wat do z.g. „concentratie-be' cging
ten slotte moge producceren wélke wiizigin
gen er ook in vakgroepecring of werkwijze
mogen worden gebracht: het Gymna-
i u m 1) 1 ij v e in kern en w e z e n cl t»
humanistische school b ij u i t n c-
e n cl h e i cl, dè school, die, meer dan welkt»
andere ook, verleden en heden ver
bindt, méér: het moge zich dan daarbij
openstellen cn steeds toegankelijk blijven
oor gezonde verdere o n tw i k k c-
1 i n g. met behoud van eigen karakter en
traditie. Géén ..isolement binnen een ondoor
dringbare vestinggordel" zooals enkele jaren
elcden in een onderwijsblad werd ge
enscht! Moge binnen het algemccne kadci
an het gymnasiaal onderwijs, het Stedelijk
Gymnasium" van Amersfoort, straks met
Johan van Oldenbarncveldt als Schutsheei
onder zijn devies: „Nil scire tautissima fi
des" ccn toekomst tegemoet gaan, gunstiger
dan liet lieden vermag te zijn voor déze ge
neratie, een toekomst, die, van internatio
naal wantrouwen en economische depressie
bevrijd, nieuwe, schoonere perspectieven
onene voor de komende geslachten! Autori
teiten, bouwmeester en uitvoerders hebben,
binnen de perken der vigeerende strenge
ictsvoorschriften, het hunne gedaan om dit
a t c r i c e 1 mogelijk te maken.
Dagelijks verkrijgbaar bij
SOESTERWEG 118.
Tel. 618.
LIGUSTER,
f 1.50 per 100 stuks.
HEGDOORNS,
voor afrastering
30.000 stuks voorradig.
Ook in kl. hoevcelh. ver
krijgbaar, f 10.— per 1000
stuks.
LINDE- cn
KASTANJEBOOMEN
en wat verder bij liet vak
behoort. Spot goedkoop!
15.000 Andijviestruiken
f 1.50 per 100 struiken.
A. VAN SOEREN,
Boomkweeker,
Nijkerkerveen. Tel. 11.
Alles franco thuis.
LOODGIETERSBEDRIJF
ERVEN
M. M. VAN LOON
Weverssingel ]1.
UW AUTO ALS NIEUW
in korten tijd volgens de
nieuwste Amerikaansche
Lakspuit-methode
EEMSTRAAT <9.
Tel 516.
MsESjK Onze
gepasteuriseerde
melk in flesschei1
is gegarandeerd
ICDERErt DAG VERSCH
Amersfoort, September 1933.
H. E. BECHT.
Niets geen vochr bevat Duyvis'
Extra-Jus. Dit is dan ook de
reden, waarom de zuinige
huisvrouw, de huisvrouw die
„rekent", steeds die heerlijke
Duyvis'Extra-Jus hebben moet.
De Extra-Jus, die zoo'n
pikante bruine jus geeft, die
niet stolt op het bord.
Halfpondspok 32K cis. t
Pondspak 65 cis. ,ncl- accijns
Zoekt U zeer goede panden voor
of een huis voor eigen bewoning? Vraag dan aller
eerst aan
TEL. 790 - INLICHTINGEN - TEL. 790
Wij hebben in aanbouw aan de Vermeerslr. zeer
mooie perceelen, ook hebben wij zeer goed verhuur
de panden gelegen in het Vermeerstr.kwartier.
Vraagt inlichtingen aan ons
e-iatafiea. 0% erUlv
sJ l!c
6®n n 9oiaa--
apai'te v\eedin-?'
\°ue dit najaAi'
die ül
torens®"' 13 wer-
VVanncer pavis
b ele-
Verlangt slViaafc-
canier e gck\ecd
v°l ie gaa".
vicnscM jar,
^cUUY»\on= in
eens nu
nen. N,cn>V'll'u'
Zo^\ot V-nopen-
ting lov .vw U
to°nen cs.
paavne „nrtee-
clusieae wlri}W
variaties-
t' j IJ j
OJOtZX/WMlL.
