KEP5TMIS
enheUOONEEL
n VONK het om zün
K. DIKKESCHEY
DAMESKAPPER
'X KEIZERLIJK KERSTFEEST
NAAR FRANCOIS COPPE
Door
H. J. DE RONDE'HOHN
Schrijfmachinelinten
Carbon
Steeds het beste.
Fa. H. ELZENAAR
KERSTKRANSEN
EN
WEIHNACHTSTOLLEN
J. VONK
Koek- en Banketwinkel
W. VONK
Concertgebouw
„DE VALK"
ZALEN TE HUUR
voor alle doeleinden
H.v. VIANDENSTRAAT20
't Is aan den vooravond van Kerstmis in
het jaar 1811. Sinds tien uur zit Napoleon
alleen te werken in zijn kabinet van het pa
leis der Tuilerieën. De groote ruimte is in
schemering gehuld; hier en daar schitteren
.vaag ecnige vergulde voorwerpen, de lijst
van een schilderij waarvan de voorstelling
onzichtbaar blijft; twee leeuwenkoppen die
de armen van de leunstoel sieren en de
zware eikelvormige gordijnknoppen.
De waskaarsen van twee kandelaars met
metalen kappen verlichten slechts de groote
tafel die bedekt is met atlassen en dikke re
gisters in groen marokijn gebonden en voor
zien van de ,.N" en de keizerlijke kroon,
Reeds bijna tweo uren arbeidt do groote
meester en buigt hij over de landkaarten
en de berichten omtrent den toestand van
zijn legers, zijn machtig voorhoofd waarop
een zwarte haarlok neerhangt; dit voor
hoofd is zwaar van gedachten, zwaar als de
Wereld welker verovering hij bepeinst.
De geopende atlas toont een kaart van
Azië en de hand des keizers, vrouwelijk
zacht en fraai, zoekt met den wijsvinger
langzaam, lager steeds lager, midden door
Perzië een weg naar Hindoestan. „Ja, Indiel
Langs een weg over land? Waarom niet!
Sedert zijn vloot overwonnen en vernield is,
kan de veroveraar nog slechts dezen we;
nemen, onder de ruischende palmen der ge
heimzinnige bosschen, gevolgd door de wap
perende vaandels, waarop de gouden ade
laar tusschen de bajonetten schittert, om
Engeland in het hart zélf aan te tasten, d
w.z. in zijn overzeesche bezittingen, zijn
grootsten schat!.
Hij, Napoleon, heeft reeds den roem eens
Césars en van een Karei den Groote, hij wil
nog dien van een Alexander hebben. Hij
droomt van deze heerlijkheid, zonder er zich
ook maar een oogenblik over to verwon
deren.
Hij kende het Oosten reeds, heeft er zelfs
'de onvergetelijke legende achtergelaten van
een mageren generaal met lange lokken, rij
dend op een kameel! Voor den zwaren Kei
zer in grijze overjas zou, aan den oever van
de Ganges, de olifant van Prins Borus noo-
riig zijn.
Hij, Napoleon, zal daarginds de soldaten
met gebronsd gelaat en wit mousselinen
tulband, bevelen; hij zal, omringd door zijn
staf, de Maharadjahs zien, rood schitterend
van edelgesteenten; hij zal de monsterach
tige afgodsbeelden, die hun tien armen hef
fen boven den mijter van diamanten, over
zijn toekomst raadplegen 1
Kort geleden heeft in Egypte de Sphinx
van graniet met den afschuwelijken platten
neus hem diep teleurgesteld. Terwijl hij
peinzend voor haar stond, beide handen ge
leund op zijn degen, bleef zij koel en zwij
gend en geen enkel harer geheimen heeft zij
hem onthuld.
Keizer van Europa! Sultan van Azië!
Slechts dit zullen de titels zijn, die men
op zijn grafzuil mag beitelen.
Een hinderpaal rijst voer zijn oog: 't on
metelijke Rusland! Hoewel hij getrarht heeft
de weifelende vriendschap van Alexander
te behouden, is hem dit niet gelukt Nu zal
hij zich echter niet ontzien om hem te be
strijden ente overwinnen.
De kleine hand des keizers doorbladert,
gretig zoekend, de groote boekdeelen, de
lijsten, die hem tot op den laatsten man de
sterkte melden van het kolossale leger, dat
reeds in gesloten gelederen optrekt naar
Niëm en-
Ongetwijfeld zal hij den alleenheerscher
van het Noorden verslaan; hij zal hem als
ondergeschikt vazal, gevolgd door zijn hor
den wilde miters, meevoeren naar dc over
winning van het Oosten.
Keizer van Europa! Sultan van Azië!
Het werk is niet to veel en niet te zwaar
voor zijn wenschen en zijn wilskracht En
als lm het ontzaglijk keizerrijk gegrondvesl
zal hebben, dan zal dit nu geen gevaar loo-
pen om tusschen zijn luitenants te worden
verdeeld, zooals eertijds Macedonië, want...
sedert den 20sten Maart heeft Napoleon een
zoon, de erfgenaam van zijn roem en zijn
macht! De mond des Keizers plooit zich tot
een vriendelijken glimlach bij de gedachte
aan het kind, dat in het stille paleis, zoo
dicht bij hem, sluimert Plotseling richt hij
verwonderd het hoofd op. In het zorgvuldig
gesloten vertrek waar de dikke gordijnen
voor de vensters zijn neergelaten, dringen
vreemde, diepe geluiden; het is alsof dc
groote bijen die in goud op het behang ge
borduurd zijn allen beginnen te gonzen. Dc
keizer luistert oplettend en in dit vreemd
geroes en gezoem herkent hij nu duidelijk
de trillingen van kerkklokken. „O ja, het is
Kerstmis, de mis van middernacht!" het zijn
de klokken van alle kerken In Parijs, die
door hun plechtig gelui de geboorte van
Jezus herdenken.
Nog kort geleden heeft Bonaparte deze
klokken in orde laten maken, opdat ze zich
te zijner eer© in beweging zouden zetten
voor het heorlijk te Deum, hulde aan den
vrede-stichtenden consul.
En nauwelijks eenige maanden geleden
"werden zo mot volle kracht en juichend ge
luid op den geboortedag van den Koning
van Rome.
Gedenkwaardigo datum, toen de hemel
aan den held een zoon en erfgenaam schonk
en hiermede de wettigheid van zijn werk
scheen te erkennen en de duurzaamheid
ervan verzekerde.
Dezen avond evenwel luiden do klokken
ïn den kouden helderen nacht voor het
nederige kind, voor den zoon van den tim
merman, geboren op het stroo van een stal
lang, lang geleden; terwijl geheimzinnige
stemmen in de ruimte van het met sterren
bezaaide uitspansel, blijde verkonden'
Eerc zij God en Vrede op aarde!
De keizer luistert naar de Kerstklokken,
llrj denkt aan zijn droeve en verwaarloosde
jeugd, de middernachtsmis in de kerk te
Ajaccio, gelezen door zijn oom, den aarts
diaken. Hij herinnert zich dc terugkomst
der talrijke familie in het oude huis, stom
me getuige van veel armoede, stil en fier
geleden. Ilij ziet zijn moeder, een schoone
en waardige vrouw, aan het hoofd der tatcl
gezeten bij het nuttigen van 't sober maal
van kastanjes.
Zijn zoon echter, zijn eigen kind, de zoon
van den machtigen keizer en dc aartsher
togin van Oostenrijk, zal geen ellende ken
nen, hij zal over al de schatten van dezen
wereld kunnen beschikken... Daar buiten in
den ijskouden nacht luiden nog steeds de
Kerstklokken.
De oude snorrebaard met de ruige beren
muts op, die met groote, driftige passen
voor zijn wachthuisje aan de poort der
Tuilerieën heen en weer loopt, denkt in dit
oogenblik misschien aan een gebed of een
lofzang, dien hij vroeger geleerd heeft, ge
leund aan de schoot zijner moeder.
Hij glimlacht teeder onder zijn borstcli-
gen knevel bij de gedachte aan 't kindeke
Jezus in zijn wiegje.
Den Keizer zelf ontgaat het heilig roepan
der klokken; hij denkt slechts aan zijn
eigen kind. Plotseling wordt hij aangegre
pen door een onweerstaanbaar verlangen
om hem te zien. Hij staat op, kinpt in de
handen en dadelijk wordt een geheime deur
in het behang geopend en Roustan komt
binnen. Op een teeken van zijn meester
neemt hij een der kandelaars en voorge
licht door den trouwen Mameluk begeeft
do keizer zich door de verlaten gangen
rechtstreeks naar het verblijf van den klei
nen koning. Hij treedt binnen, geelt met een
handbeweging aan de min en de kamer
vrouwen bevel zich te verwijderen en blijft
peinzend staan voor de wieg van den jong
geborene.
Dc koning van Rome ligt in diepe rust.
't Lieve gezichtje met de gesloten oogen,
half weggedoken in het kussen en qon \an
zijn kleine, poezele handjes, dat op de de
kens ligt, vormen twee plekjes teeder roze
kindervleesch te midden van het witte lin
nen en de kanten.
En over deze reine, blanke wade, over
deze kuische onschuld, nergens zoo zuiver
en klaar als bij een sluimerend kind,
schijnt het scharlakenrood© lint van liet Le
gioen van Eer als een breede bloedgolf uit
te vloeien, 't Sprekend symbool van den
stroom van bloed, die zal worden vergoten
in dc hoop, dat dit kleine hoofd, nu nog zoo
zwak en teer, eens de zwaarste kroon zal
dragen en dat die kleine hand, nu fijn en
blank als een bloem, later een heelen bun
del scepters zal omvatten. Napoleon be
schouwt zijn zoon aandachtig en zelden
hebben menschelijke ijdclheid en vaderlijke
trots een hart met grooter weelde vervuld
dan in deze oogenblikken het gemoed van
den machtigen keizer doortrilt. Hij droomt,
dat de grootwaardigheidsbeklecders van
zijn hof, zijn generaals, beroemder dan de
helden van Homerus, zijn ministers en zijn
met goud getooide raadsheeren in eerbiedig
ontzag voor deze wieg buigen en dat zelfs
do afvallige Jacobijnen, die oude konings
moordenaars, die nu de keizerlijke livrei
dragen, ternauwernood zullen durven din
gen naar de gunst om deze kleine kinder
hand te mogen kussen.
Do keizer droomt en in het verwarde ge
luid van dc klokken, die den Kerstnacht
herdenken, meent hij den golijkmatigen pas
der troepen en het rollen der kanonnen te
hooren, daarginds op de bevroren wegen van
Duitschland en Polen. Half bedwelmd door
vaderlijken ijver, denkt hij meer (Jan an
ders aan het groote leger en aan dc ver
overing van Rusland en Indië en hij zich
zelf zweert hij, dat hij aan zijn erfgenaam
al de tronen van dc oude wereld zal nala
ten. Hij heeft hem als eerste geschenk reeds
de stad St. Pierre gegeven, maar de kleine
zal weldra onder zijn speelgoed andere hei
iige steden hebben. Emir van Mekka! Rad
jah van Benares! Slechts deze titels zijn
waardig om door een koning van Rome ge
dragen te worden.
O, waarom zijn de vrouwen van Frank
rijk niet vruchtbaarder? Waarom kan hij
de onoverwinnelijke veldheer, niet over een
millioen, ja, twee millioen soldaten be
schikken?
Dan zou hij den geheelen aardbol, liet
heelal in deze kleine hand leggen.
Dc keizer droomt, doof voor de stem der
heilige klokken, zonder één enkele gedachte
aan Hem. die in de hemelen regeert en met
evenveel welgevallen neerziet op een mieren
hoop als op de grootste keizerrijken.
Hij droomt, maar voor zijn droomenden
geest blijft de ware toekomst verborgen.
Hij ziet niet, hoe zijn onmetelijk leger bc
graven wordt onder de sneeuw van de Béré
sina; hij ziet niet, dat het laatste zegeteeken
van zijn adelaars wordt weggemaaid door
de Engelsche kartetsen in den slag bij Wa
terloo; hij bespeurt niet de rots midden in
den oceaan waar hem de kwellingen van
een Prometheus wachten, maar bovenal
blijft hem dc aanblik bespaard hoe in het
park te Schönbrunn een bleeke en treuri
uitziende jongeling wandelt, wiens witte
uniform een Oostcnrijkschc orde siert en
die schor en pijnlijk hoest, terwijl hij lang
zaam en moede over de dorre bladeren
treedt.
En terwijl dc keizer zijn afschuwelijke
hersenschim vervolgt, zich voorstelt, dat zijn
zoon en diens opvolgers over de geheele
wereld rcgceren en zich verbeeldt dat hij
zelf, Napoleon, na verloop van tijd een
legende, een fabelachtig verdichtsel, een
nieuwe Mars geworden is, of een zonnegod
pralend in het Zodiak te midden van zijn
twaalf maarschalkenluiden de klok
ken dringend, juichend en zegevierend ter
cere van het arme kleine kind, geboren te
Bethlehem, dat vele eeuwen geleden i n
w a a r h e i d de wereld veroverd heeft, ech
ter niet met ruwen strijd en bloed, doch
met het onvergankelijk woord van Liefde
en Vrede, dat van eeuw tot eeuw over de
menschheid regeeren zal.
Onder de ontwikkelden zal het aantal
van hen, voor wie de samenkoppeling van
deze twee begrippen zonderling aandoet,
wel niet groot meer zijn. Behoudens door
hetgeen de school en het literatuurboek
hieromtrent leeren hebben de Kerstspelen
die de laatste jaren meer en meer in zwang
komen, do verwantschap van beide ook
voor den modernen mensch weer veraan
scbouwelijkt De zaak van het leekentoo-
neel, die o.a. in de vrijzinnig-christelijkp
jeugdbeweging, maar ook elders haar an
ker heeft uitgeslagen, cn die grootendeels
uit Duitschland is geimporteerd, heeft ook
de aandacht gevestigd op do mogelijkheid
om gewijde gebeurtenissen als de geboorte
van Christus tot onderwerp te maken van
tooneelhandeling. Zelfs protesten tsche
kerkruimten worden voor dit doeleinde af
gestaan. iets dat zeker een dertig jaar ge
leden nog tot de onmogelijkheden behoorde.
De moderne mensch is opnieuw toegan
kelijk gebleken voor de schoonheid van
primitief tooneel, en daarmee ook voor de
dramatische schoonheid van Bijbclsche
verhalen, die zoo eenvoudig mogelijk zij
t met eenige afwijkingen, die het tooneel
vereischt en met aanvullingen die de men
schelijke fantasie zich veroorlooft aan
den volke worden voorgesteld. Het feit dat
Paul Brann met zijn kerstspel, vertoond
met behulp van marionetten, ook ten on
zent een doorslaand succes heeft, is even
eens bewijs van het gesignaleerde ver
schijnsel. Ook do anthroposophen hebben
zich in deze richting verdienstelijk ge
maakt door zoo nu en dan tegen Kersttijd
op verschillende plaatsen van ons land
vertooningen te geven van een kerstspel
dat de heilige gebeurtenissen op kinder-
lijke-devote cn kinderlijk-amusante wijze
dramatiseert. Ik weet niet welken tekst zij
daartoe hebben gebezigd; vermoedelijk een
van Zuid-Duitsche afkomst. Want in Zuid-
Duitschland. in Tyrol etc. is méér en regel
matiger dan elders de vertooning van
kerstspelen voor en door het volk in zwang
gebleven, en tot in de 19e eeuw heeft men
hier nieuwe bewerkingen van oude teksten
gebruikt die weliswaar een middeleeuw-
schen eenvoud behielden, al hebben zij
met oorspronkelijke raiddeleeuwsche be
handeling niet zoo heel veel meer van doen.
Het is er in dit artikel niet om begonnei.
een onderwerp, dat tenslotte zoo omvang
rijk is als dit. eenigermate volledig te
overzien; wij volstaan met een enkelen
creep, en bepalen ons daarbij in hoofdzaak
tot liet interessantste: het kerstspel in zijn
oudste gedaante.
Wij zeggen voor niemand iets nieuws als
wij er aan herinneren dat ons middel-
eeuwsch tooneel, althans gedeeltelijk, zijn
ontstaan dankt aan de kerk, waar de mis
- in wezen zelf een dramatisch-symbolisch
gebeuren op bepaalde kerkelijke feest
dagen aangevuld werd met het aanschou
welijk gemaakte feit dat op den feestdag
werd herdacht.
Men moet dit zeker niet aldus opvatten
dat zonder de kerk ons West-Europeesch
tooneel niet zou bestaan. Het had zich zeer
zeker ook buiten do kerk om gevormd.
Dc speeldrift is de menschheid van oer
tijden af ingeschapen (men ziet het aan
het kind) en naast en buiten misschien
zelfs wel ten deele tegenover het geeste
lijk tooneel had zich in de middeleeuwen
reeds de volksche vastenavondklucht ont
wikkeld, terwijl bovendien daarnaast nog
een humanistische tooneel-litteratuur is
aan te wijzen geïnspireerd op de klassieken
Evenwel: van uit de kerk heeft het gees
telijk tooneel zijn weg genomen en door
gansch West-Europa het aanzijn geschon
ken aan een machtige reeks mysterie- en
mirakelspelen, in verband waarmee ten
slotte ook de befaamde moraliteit ontstond.
Aan de basis van deze ontwikkeling staan
het Paaschspel en het Kerstspel. Logischer
wijze zou men verwachten dat het Kerst
spel. het spel van de geboorte, zou voor
af gaan aan het Passiespel, het spel vaL
lijden, sterven en opstanding. Maar het is
zeer waarschijnlijk dat juist het omge
keerde het geval is en dat het Paaschspel
vooral dat van de opstanding een zeei
gewichtig kerkelijk geloofstuk aan het
Kerstspel is voorafgegaan. Beide maken
overigens een soortgelijke ontwikkeling
door. Aanvankelijk strikt aangepast aan de
liturgie, gebonden aan den Latjjnschen
tekst, zeer bescheiden van omvang, en ge
zongen (door priesters, monniken en koor
knapen), wordt het almeer gewoonte ver
zen in te voegen in de volkstaal, nieuwe
figuren in te lasschcn en verwante gebeur
tenissen of betoogen, waarbij niet alleen
het doceerend maar ook het grappige ele
ment een steeds grootere plaats gaat in
nemen. Eindelijk worden de drama's ge
heel in de volkstaal geschreven, tegelijk
verliezen ze daarmee hun gezongen karak
ter: voortaan worden ze gereciteerd. Ten
slotte nemen zo een dergelijken omvang en
een dusdanig karakter aan, en wordt de
kijklust bovendien zóó groot, dat de kerke
lijke overheden besluiten de stukken niel
meer in de kerk toe te laten, en de priesters
verbieden or aan deel te nemen.
Voor wie weet wat de kerk in de mid
dcleeuwen voor het volk betcekende, èn
wat zij binnen haar muren toeliet, wil dit
zeggen dat de geestelijke spelen al spoedig
een sterk „wereldschen" inslag hebben ver
toond, welke steeds meer voerde tot ver
wildering en exces. Do kerk zoo beweert
een Engelsch auteur terecht was niet
alleen de kerk, maar de school, de
ontmoetingspaats, het centrum voor
kunst en nóg belangrijker voor
vermaak. Het middeleeuwsche geloof was
ernstig en mystiek, maar hield ook van
lachen cn spotten, zelfs op de geestelijk
beid.
Er moet dus heel wat gepasseerd zijn voor
aleer de kerkelijke overheid tot zoo'n stren
gen maatregel besloot.
In de kathedraal van Rouaan stond in
de twaalfde eeuw een beeld van de Maagd
en het kind op een verhooging achter het
altaar. Een jongen, geplaatst vóór en bo
ven bet koor, een engel voorstellend, kon
digde dc geboorte aan tot een groep ka-
rnunniken, die beneden binnenschreden in
herderskleedij. Toen zij de groote deur van
bet koor gepasseerd waren zette een kna
penkoor, eveneens op een verhooging, de
Engelenzang in: „Eere zij God in den Hoo
ge", waarop de herders antwoordden:
„Vrede op aarde onder de menschen van
goeden wille". Toen zij het koor naderden
werden zij tegemoet gegaan door twee
priesters, gekleed in dalmatieken, en vrou
wen voorstellend, die de herders vroegen:
„Wie zoekt gij?" Zij antwoordden: „Onze
Zaligmaker, Christus onze Heer". De pries
ters trokken vervolgens een gordijn weg,
zeggende: „De Kleine is hier, zooals Jesaja
heeft voorspeld". Vervolgens toonden zij
het Moederbeeld, zeggende: „Aanzie de
MaagdHierop bozen de herders, Chris
tus vereerend en de Moedermaagd groe
tend, waarna zij naar het koor terugkeer
de onder „Halleluja" gezang.
Ziehier in grove omtrekken een schets
van een der oudste Kerstspelen.
In ons land is eens handschrift bekend
van een antiphonarium, dat in de 12e
eeuw door de kanunniken van St Marie
te Utrecht tijdens de Kerstnacht werd
gebruikt.
'Hét uitgebreidere spel van Maastricht,
dat de geheele geschiedenis van den zon
deval tot de verzoening voorstelt, bevat op
sommige plaatsen een woordelijke v.erta
ling van het Utrechtsche spel in melodi
eus Limburgsch dialect:
Er hirden, wie gebert ir so?
Mig dune ir siet van herten vro,
Saget, wat hait ir vernomen,
Of wat is uch zu voren kumen?
In der engel trone
Soige wir also schone
Dat vil© selich kindolin,
Dat der werelde Here sal sin.
Méér dan het Paaschspel leende zich het
Kerstspel tot een dichterlijke teederheid en
een innig kinderlijke blijdschap, zoowel in
den tekst als in de uitbeelding.
Dat blijkt o.a. uit de Waalsche Kerstspe
len, afkomstig uit bet Luiksche land, waar
in een epiloog dc moeder van Maria, St.
Anna, en haar twee zusters Maria Jacoba
cn Maria Salome het Christuskind aanbid
den en op een verrukten toon de kin
derlijke, hemelsche schoonheid beschrijven
van „le plus beau modèlo d'liommc qui ja
mais de mèrc naquit."
Maria Jacoba doet het in dezer voege:
Trés chore soeur Marie,
regardez votre fils co mme il rit.
De ses beaux yeux, il nous regarde
tou jours;
je crois qu'il nous reconnait bien.
Trés douce soeur, que vous êtes
heureuse,
d'avoir un si beau fils, et sl
digne d'amour.
Het oudste Duitsche Kerstspel, dat be
kend geworden is, stamt uit Zwitserland, en
het is niet zoo onbegrijpelijk dat in de
stille dalen, afgesloten van de overige we
reld, deze vrome vertooningen ook het
langst intact gebleven zijn.
De Kersttijd werd in de middeleeuwen
beschouwd als de „accustomyd tyme of
honest myrth". Germaansche en Romein
schc invloeden deden zich hier evenzeer
gelden als Christelijke. De heele periode
van 25 December tot 6 Januari (Driekonin
gen) behield dat feestelijk karakter, en
stond in het teeken van de zonnewende, de
geboorte van het nieuwe licht, de aankon
diging van het nieuwe voorjaar. Het is
mede in verband hiermee dat het simpele
Kerstspel voortdurend werd uitgebouwd,
aanzwol tot een ganschcn cyclus van spe
len, maar tegelijkertijd ook meer en meer
profaneerde. Ik noem als enkele van de
spelen die het meest op den voorgrond tra
den het Profetenspel waarin de profeten
en heiligen van het Oude Testament stuk
voor stuk hun getuigenis gaven het her
derspel, dat met allerlei komische Einla
gen en verzinsels werd gelardeerd (en
vooral in Spanje en Engeland tot „exces
sen" leidde), het spel om do gestalte van
Herodes die het prototype werd van den
kwade op het tooneel (zelfs Hamlet herin
nert daaraan) bet opgewekte Drieko
ningenspel, dat evenals het herdersspel tot
kleurige processies leidde, de dramatische
kindermoord en de H. Familie in de woestijn.
Nog in de 15e eeuw had een opvoering
van het driekoningen-mysterie in de Nieu
we Kerk to Delft plaats. De drie koningen
reden, ieder door een verschillende deur,
de kerk binnen, van een groot gevolg ver
gezeld en boden dan, in hot schip geko
men, gezamenlijk het kindeken hunne of
feranden, terwijl boven op het orgel de en
gelen het „gloria in excelsis Deo" zongen cn
de herders beneden op hun muziekinstru
menten speelden. Do ster heeft hier ver
moedelijk niet ontbroken, evenmin als in
de Duitsche, Engelsche en Fransche drie
koningen-mysteries.
Het verschijnen èn verdwijnen van de
ster duidt er op dat wij ook in de prille
middeleeuwen al met eenig tooneel-toestel
te maken hebben. Het zou interessant zijn
de wijze van vertoonen nog wat diepgaan
der te bespreken, maar dit zou in dit ar
tikel te ver voeren. Ook bij de verdere ont
wikkeling èn ten deele verwildering,
kunnen wij thans niet meer stilstaan. Het
spreekt wel bijna vanzelf, dat ook de refor
matie zich van het dramatisch instrument
bediende om de „nieuwe leer" ingang te
doen vinden. Op Driekoningendag 1541 liet
Ileinrich Knaust, rector van het Keulsch
Gymnasium te Berlijn, door zijn leerlingen
het z.g. „schooldrama" was reeds
in zwang gekomen een drama op
voeren dat men het eerste Duitsche
Kerstspel van Protestantschen huize
mag noemen. De aanhangers van do
nieuwe leer schonken echter de voorkeur
aan mysterie-spelen (als de prediking van
Joh. de Doopcr en het spel der verzoeking)
waarin zij zich polemisch konden uitleven.
En daarvoor was het vrome, irenisch ge
stemde Kerstspel toch eigenlijk dat werd
ook zoo begrepen niet geschikt.
C. A. S.
KANTOORBOEKHANDEL
Langestraat 84 Teletooo 528
LANGESTRAAT 87 TEL. 50
Zooals Amersfoort bekend is ora
zijn omstreken,
AMERSFOORTSCHE JAN HAGEL
ONTBIJT- en SUCADEKOEK
GROVE DIRK en KEESJES
(dik St. Nicolaas)
Uit de van ouds en overal be
kende ouderwetsche
Langestraat 97
Telefoon 281
HET WONDER MIDDEL
„A MBO R"
voor Rheumatiek, Jicht cn Ischias
(ook voor de meest verouderdo
gevallen).
Prijs per flesch f 1.50.
DROGISTERIJ „DE GAPER"
JULIANAPLEIN 3, Amersfoort.
TELEFOON 1681
