THE WORLD MOVES ON
EEN KRACHTIG
NIEUWE STROOMING
DER FILM
LETTERKUMLGK KRONIEK
Pater Coughlin, de radio-pa sic or
ROGISTERU „DE GAPER"
FILMMEUWS
Voorspoed en teleurstelling
ecner familie gedurende
100 jaren
EEN van tic merkwaardigste films, welke
wij dit jaar kunnen verwachten is in
de afgeloopen weck in het Passage Theater
te 's-Gravcnhage vertoond. In tegenwoordig
heid van pers en afgevaardigden van lal
van pacifistische verccnigingen in Neder
land draaide de Fox-Film The world
moves on, een der representanten van»de
nieuwe strooming in de filmwereld. Itccds
meerdere malen hebben wij er op gewezen,
dat zich een gunstige tendens in de filmpro
ductie voordoet, een tendens die onder in
vloed van verschillende factoren tot stand
gekomen is. Men heeft momenteel rekening
te houden met den smaak van een publiek,
dat niet enkel zoetelijke liefdeshistories
verfilmd wil zien, of dat wil trillen van
emotie bij de vertooning van een detective
film, waarvan de basis reeds ongeloofwaar
dig is. Ook de stormende paarden met hun
berijders, die over smalle rotspaden in dui
zelingwekkende vaart heensnellen om op
tijd iemand te kunnen verlossen uit de
handen van wreede bandieten, hebben hun
groote attractie verloren.
Er is veel veranderd in de productie van
het witte doek en alle groote filmmaat
schappijen hebben dit gedaan. Het sociale
element is in de film gekomen op tal van
plaatsen en zij het dan dat het nog niet
altijd de heele actie beheerscht, het vormt
dikwijls een hechten ondergrond voor een
verhaal, waaruit holle romantiek verdwe-
Madclcine Carroll, dc charmante
lingelschc actrice
non is, en waaruit dc liefde nog wel niet
geheel uitgewischt is, maar ons toch wel
meer geloofwaardig vertoond wordt.
Dc Fox Film heeft in dc laatste jaren
een geweldige veelzijdigheid ontplooid,waar
aan de cowboy-films ten slachtoffer gevallen
zijn. Ook hij deze maatschappij heeft men
films gebouwd op liet 'sociale element en
een der beste bewijzen hiervan leverde wel
de film Cavalcade, die nu ruim een jaar
geleden een geweldigen opgang maakte. Er
zijn meerdere producten verschenen, die
van belang waren, doch wij willen hier
thans spreken over de nieuwste film The
w o r 1 d m o vos o n, die als llollandsclie
tilcl draagtHet leven gaat verder.
I-Iet leven gaat verder, wij ervaren liet
lederen dag. Rondom ons verandert het
beeld van dag tot dag, van uur tot uur.
Wij willen lasthoudcn aan lal van gebeur
tenissen, doch wij moeten voort, want de
toekomst ligt in dc verte. Er wordt gebouwd
door ons aan reèele en fantasie-werken, en
even sterk breken wij weer af, hetgeen met
zooveel moeiten gewrocht is geworden.
Nieuwe generaties verschijnen met nieuwe
illusies, doch alles verdwijnt weer in liet
niet, schijnbaar zonder iets gepresteerd te
hebben, zonder een ledigheid achter tc la
ten.
En toch, wij moeten aan den vooruitgang
gelooven, in heilige overtuiging bouwen aan
hel grootschc werk waarvoor wij komen tc
staan, tot heil van ons en onze kinderen, tot
heil van de gansche wereld.
De inhoud
liet leven gaat verder, zonder ophouden,
slacht s af en toe gemarkeerd door gewel
dige gebeurtenissen. Dc film brengt dit in
beeld; epn eeuw van liefde, voorspoed en
teleurstelling, zooals de ondertitel luidt.
liet is dc geschiedenis van een familie-
concern in zijn opbloei en val, doorvloch
ten met gelukkige en tragische gebeur
tenissen in een tijdvak, dot aanvangt in
1825 bij den dood
van Sobastiaan
Girard en beslo
ten wordt door
de Wereldcrisis in
1930. Men ziet de
Gebeurtenissen
eter familie Gi
rard uit New-
Orleans, die de
wereld katoen
markt beheerscht
met haar filia
len in Amerika,
Engeland,
Duitse! i land en
Frankrijk. De
geschiedenis van
1825 tot 191
wordt in korte
trekken verhaald
waarna de oor
logsjaren en de
jaren die daarop
volgen als de
achtergrond die
nen voor liet
grootste deel dei'
actie. Evenals de
JÜothschild's iu
tie film The house of Rothschild
de financiën van Europa bchccren, zoohecr-
sclicu dc Girard's in dc katoenproductie.
Het concern bereikt het toppunt van
macht in 1911, doch clan komt de wereld
oorlog, machtiger dan welke instelling ook,
die. de familieleden opeischt.
Als de vrede gcleekcnd is, komen de
overgebleven leden der iutcrnationalo fami
lie weer bijeen en onder leiding van Richard
groeit weer dc macht \an een trust, die
de geheele markt gaat bcheerschen. De
jacht naar geld neemt weer een aanvang en
Mary, de cchlgcnoote van Richard, poogt
dit ie stuiten, daar zij gelooft, dat dit ma
terialisme slechts lot con nieuwen oorlog
kan leiden.
Dan komt dc crisis, en het gigantische ge
bouw. da: de wereld scheen te bcheerschen,
stort als ecu kaartenhuis ineen. Op dat mo
ment roept ce-i jonge figuur, die na den
oorlog opgegroeid is: „Wat wij noodig heb
ben is een nieuwe oorlog („What business
needs is another war"), en de climax der
film volgt: journaal-opnamen van Hitier
met zijn nazi's, Mussolini, Stulin, Japan, de
Vereenigdc Staten en Engeland, oieral
klinkt het gcdruisch der militaire pas, ron
ken motoren tc land, ter zee en in de lucht,
als argumentatie voor den wereldvrede, dien
ieder verlangt. Dit pleit spreekt, sterk tot
den filrn-aanschouwer en vormt een knap
pe besluiting van een knappe film.
De beelden dezer film worden diep in het
hart geprent en zonder twijfel maakt do rol
prent een groolen indruk, die lang in her
innering blijft. De vrede wordt echter door
deze film nog niet verkregen; dc oorlog is
machtig, dc film zelf toont ons, dot hij zelfs
machtiger was dan het hechte concern, doch
ongetwijfeld laat dc film zien hoe ontzettend
een strijd der volkeren is. Deze laatste beel
den zijn niet authentiek, doch reconstruc
ties, maar in hun uitdrukkingskracht zeer
sterk; zij geven een indruk van het ontzet
tend vernielende en wreede element dat dc
oorlog oproept.
Een ieder zullen wij ook aan willen raden
deze film, als represent ant van een nieuwe
richting der filmproductie te gaan zien;
doch niet alleen als novum, maar ook om
dat zij kwaliteiten bezit in lal van varia
ties en omdat wij hopen, dat do appreciatie
van het publick er toe zal leiden, dat dc
producers een nieuw prestige zullen bren
gen aan de filmwereld, een prestige, waar-
tic deze rolprent ongetwijfeld bijdraagt.
De rolverdeeling
Madeleine Carroll en Franchot. Tone ver
vullen de hoofdrollen, respectievelijk als
Mary en Richard. Zij geven een nobel en
overtuigend spel, waarbij vooral do Engcl-
sclio actrice zich van haar besten leant laat
zien. Men kent haar uil de film 1 was a
spy, doch meer nog dan in deze rolprent
komen wij onder haar bekoring in T h c
world mo es on, waarin zij een presta
tie leverde, die mede, dank zij <lc.n krachti-
gen steun van Franchot Tone, tot een glans
rol voor liaar werd.
Dc spelerslijst vermeldt verder een groot
aantal minder bekende stenen, waaronder
echter ccnigc eminente krachten, zooals Ste-
pin Fetehit, Sicgned Rumann, Louise Dres
ser en Reginald Denny.
De regie is goed en was in handen van
John Ford; het werk word geproduceerd
naar een gegeven en scenario van Reginald
Berkeley.
Het einde van Socrates,
door Charivarius (Haarlem,
II. D. Tjccnk Willink en
Zoon)
Dl drie Plato-vertalingcn, die Chariva
rius m het Jicht heeft gezonden, en
die zijn verschenen bij dc Firma
Tjccnk Willink in Haarlem, vormen te za-
men een interessante proefneming, waar
van wij dc beteekenis en hot karakter in
deze kroniek willen bespreken.
De bedoeling van den bewerker is ge
weest, door een kleine trilogie, die hij geput
heeft uit Plato's zoogenaamde persoonlijke
dialogen, Apolia, Crito en Phaedo aan zijn
lezers het einde voor oogen tc stellen van
Socrates.
Wie zal die Socrates zijn? Een stoffige
buste in de studeerkamer van een classi
cus? Een figuur, die verdwijnt achter een
haag van commentaren, gelijk dc thans
ouderende generatie haar als gymnasiast
heeft leeren kennen? Neen, Charivarius wil
ons zonder iets aüders te geven dan de op
nieuwe wijze vertolkte oude teksten, hij wil
Socrates plaatsen in ons midden. Hij wil
Socrates geven, niet alleen aan de profes
soren in de klassieke filologie, aan de lee
raren en aan de gymnasiasten, maar hij wil
hem ook bereikbaar maken voor den
chauffeur en den tramconducteur.
En dat kan. Want om iets \un wezen cn
bedoeling van Socrates tc kennen behoeft
men maar een oppervlakkige vertrouwd
heid met den tijd waarin hij leefde to be
zitten. Hij is niet onverbrekelijk aan een
tijd verbonden zoo, dat als men den tijd weg
wischte, de persoon zou verdwijnen. De
denkbeelden en het levensgedrag van So
crates, zij behooren aan alle tijden toe; de
Sccnc uit de film „Het leven gaat verder"
Socrates figuur heeft in zich, wat men
„algcmecn-mcnschelijk" noemt.
Zoo heeft Charivarius ook haar begrepen.
Het is uitermate moeilijk (maar welk een
helsche vreugde zou dat bezorgen!) hem op
stilistische fouten tc vangen, maar een
vuurwerk van stijl vormen dc korte inlei
dingen tot de Socratcs-figmir, dio hij aan
zijne bewerking doet voorafgaan, in liet
geheel niet. Het. zijn korte, samenvattende,
op dc eenvoudigste manier in doodgewono
volzinnetjes gegeven karakterschetsen van
den grootcn Helleen, karakterschetsen, die
„door een kind kunnen worden begrepen."
Ze leeren ons Socrates onmiddellijk te
zien, zooals hij was. „Socrates", zoo vertelt
ons Charivarius, „was geen wijsgeer, eigen
lijk ook geen leeraar, maar een opvoeder.
Zijn levensdoel was de zedelijke verbete
ring der menschen, zijn leering was liet
tweegesprek, dc redekaveling, waarin hij
zijn tegenstander trachtte ie brengen tot
onderzoek van zichzelf, naar de Delphisclic
spreuk: Ken U zelf. Deugd is leerbaar, is
inzicht, wie het goede kent, kan niet slecht
handclecn. Niemand doet vrijwillig kwaad.
Men zondigt nil onkunde. Zijn methode was
het onderzoek door het tweegesprek, met
wijzen raad
Zie zoo, zonder eenige Gewichtigheid,
zonder eenige wetenschappelijke of quasi-
wcten.schappoliiki; terminologie, begrijpt dc
eenvoudig man terstond, wie Socrates was,
cn wat Socrates wilde.
Een even eenvoudig gestelde historische
uiteenzetting vult deze kenschetsing van
Socrates' persoon en principe aan:
„Waarom", zoo waant de bewerker, „is
Socrates Ier dood veroordeeld? Op ie vage
aanklacht van ongeloof en jougdbederf? De
grond lag dieper. Dc Atheners waren niet
fanatiek geloov ig Er werd genoeg met de
goden gesold iu de komedie. En het beder
ven der jeugd geen vader of voogd repte
ervan, zooals Socrates terecht opmerkte in
zijn pleidooi. Neen. men /oekt een zondebok
voor de rampen, die de I'cloponnisischë
oorlog had gebracht, en die leeliike, in het
oog loopcnde kc-rel met zijn guitige kijkers
en zijn wipneus, waarmede hij, zooals hij
zelf schertste, zoo heerlijk dc frisschc lucht
op kon snuiven, die betweter, die door
zijn gevatheid alle wijsneuzen, tot leering
en vermaak van zijne jonge volgelingen,
een gek figuur liet slaan die moest er
aan.
Het ware te wcnschen, dat meer klassie
ke figuren en klassieke werken uit de we
reldgeschiedenis en de wereldliteratuur op
de wijze, waarover Charivarius beschikt,
zouden worden gepopulariseerd. Een dood
cultuurbezit zou zich dan ontplooien tot
levende werkelijkheid. Hoevolo boekenkas-
toil slaan er vol, mei Gocthes, Schillers,
Homerussen e.t.o. terwijl dc gelukkige be
zitters van al die schatten, zich vermeien
in dc bioscoop of aan dc bridge-tafcl. Men
rnoct klassieke literatuur dc vormen geven
van dezen tijd, men moet haar weer aan
nemelijk maken, men moét haar ontdoen
van het stof, waarmee dc gewichtigheid
haar overdekt liet.
Charivarius komt in opstand tegen het
door vele classici aanvaard dogma, dat een
vertaling uit het oud-Grjcksch moet klin
ken als een thema van een leerling van het
gymnasium, en hij geeft hel. volgende ci
taat ten voorbeeld: „Wat gij nu, o mannen
Atheners, van mijn aanklagers oudenondt.
weel ik niet; ik zelf dan heb door hun toe
doen, op weinig na, wat ik ben, vergeten;
zoo geloofwaardig spreke zij. Waarop
doelt dat kwaad en op wat van dc onvolg-
zamen? En maakt nu geen geraas, o man
nen Atheners. Lijkt u dc zoodanige de
overige dienstplegingcn betreffende het
lichaam van waarde tc houden, als de a er-
wervingen van keur-onderschciden opper
kleederen en schoeiselen en dc overige
uiterlijke vermooiingen betreffende het
lichaam? Dunkt u niet over 't geheel de
lecfbezighcid van den zoodanige niet tc
gaan om liet lichaam, maar zooveel als
kan, zich daan an op een afstand te. hou
den en naar de zijde der ziel gericht tc
zijn?"
Terecht verklaart Charivarius van deze,
harren onzin schijnende vertaling: „Ik, man
Haarlemmer, geloof niet, bij don bond.
oen zoodanige woordvcrtaling juist te zijn."
In cene vertaling als Charivarius gaf
wordt de ciseh van het vlotte, moderne le
ven verzoend met den eiscli vail hen, die
duurzamen omgang met de klassieken voor
's nienschcn cultuurvorming noodzakelijk
achten. En daarin ligt de beteekenis van
do bewerking, die Charivarius gaf: hij ver
lost ons van het bigottisijie der filologie.
Tegenover deze onmiskenbare beteekenis,
vertoont Charivarius' vertaling een nadeel.
Wij gelooven dat de nuchterheid van dezen
altijd op den loer liegenden stijl-controleur
hem terug houdt \fin die dichterlijke aan
drift, welke voor dc overzetting van
meesterstukken der klassieke literatuur
noodzakelijk is. Dichterlijke aandrift is iets
anders dan filologische verdwazing. En wij
willen hier alleen maar zeggen dat Chari
varius, die zoo voortreffelijk weet tc rijme
len, om anderen tc bespotten, bij het te
boek stellen van deze vertaling zich niet
genoog heeft kunnen bevrijden van zijn
vijmclnatuur. Hij rijmt te makkelijk en
heeft op ernstige oogenhlikken een al tc
groote simpliciteit.
Maar dut verhindert ons geenszins, ver
heugd 1c zijn over de merkwaardige en be
langrijke nonulariseoring der klassieken,
waartoe Charivarius in dit boekje bij
machto bleek.
P. II. RITTER Jr.
A ME RIK A A NSCHE NOTITIES
„Christus of chaos. Liefde of geldhonger.
Dc God van liefde of do god van het goud.
Wat zal hel zijn? Middenin deze hecle cri
sis heeft dc Almachtige als hei ware tot
ons gesproken en gezegd: „Gij hebt getracht
uw leven ie maken zonder mij te kennen
in dat trotschc tijdperk van het kapitalis
me der 19e cn 20ste eeuw Gij hebt mijn
geboden van rechtvaardigheid en liefde cn
weldadigheid verworpen. Daarvoor zal ik u
lieden een overvloed van wcreldsch goed
zeilden. Ik zal uw bunken vol goud maken.
Ik zal uw pakhuizen volladen mot graan.
Ik zal icderen arbeid van den landbouwer
zegenen. Maar te midden van dot alles zijt
ge niei ic helpen, omdat gij lieden nog de
voorkeur geelt aan de menschel ij ke grond
beginselen van gewettigde onrechtvaardig
heid oil georganiseerde inhaligheid. Zonder
mij kunt gij niets De dwepende stem
met een lersch accent klinkt uit dc radio
het eene oogenblik Is do stem vleiend,
haast fluisterend zonder dat een enkele let
tergreep verloren gaai door de superbe
spreektechniók en adcmbehecrsching, om
liet volgende moment naar boven tc schie
ten cn een punt \un gewicht in de toe
spraak als donderslagen in de luidspreker
te doen neerhnnicrcii. Ecu pauze, de radio
suist en knistert zachtjes. Dan hervat de
stem de draad van de redencering in de
mfddelrcgisters op eentonige wijze als de
gebedsmurmel van een koor monniken.
Er luisteren menschen naai deze stem,
eiken Zondagmiddag van drie tot vier, om
dat zij ieder woord gretig ontvangen en
waar vinden. Anderen om te hooren wat
hij zegt, ofschoon zij het in ieder opzicht
vurig oneens met hem zijn en er zijn er,
die hem niet willen niissen om zijn schit
terende en ongeëvenaarde voordracht. Ban
kiers cn taxichauffeurs, honge regeerings-
personen en kleine winkeliers, boeren en
stedelingen zouden voor niets ter wereld
dat uur op Zondagmiddag laten voorbij
gaan. En het gehoor van dezen Katholie
ken priester in Royal Oak bij de groote
stad Detroit in Michigan, waar dc bevol
king overwegend Protestant is, wordt ge
schat op veertig millioen luisteraars, ter
wijl er maar twintig millioen Katholieken
in dit land zijn. Protestanten. Joden, mis
schien allo rassen en vertegenwoordigers
van een ander geloof luisteren naar Father
Coughlin (uitgesproken als Koglin met de
g als in garcon). Wat is dc oorzaak daar
van? Zijn stem en zijn voordracht? Die zijn
maar kleine bijomstandigheden wat hii
zegt is hetgeen, dat millioenen denken cn
nooit ergens anders hooren of lezen, dat
andere millioenen als oproerkraaicrij ver
foeien en dat duizenden van hoogerhand
verboden zouden willen hebben, indien we
niet in een land van het vrije woord woon
den en de spreker geen gewijde priest ei
was, die de volle steun van zijn bisschop
geniet.
De geschiedenis van Father Coughlin,
zijn kerk in Royal Oak en zijn enormen
invloed op dc Amerikaansehe publieke opi
nie dezer dagen is zeker dc moeite van een
korte beschrijving waard. Pastoor Cough
lin is een Canadees van geboorte, 43 jaar
oud, studeerde o.a. in Texas en is een vurig
vereerder van dc heilige Thcr.esia, aan wie
zi.jp schitterende kerk van tegenwoordig ge
heel gewjjd is. In 1925 werd deze Fransche
non te Rome heilig verklaard en hisschon
Gallagher Van petrojt, dio daarbij tegen
woordig wfts. bosloot een kerk aap haar te
wijden in zijn bisdom. De fanatieke Protes-
tantsche Ku Klux Klnn ging er prat op.
dat in Royal Oak nog nooit een Katholieke
kerk geweest was en daarom viel de kous
\an den bisschop op Royal Ouk. Tot pastoor
benoemde hij er Coughlin, die een beschei
den gebouwtje vond met GO families en
tot over de ooren in de schuld, zóó arm.
dat er Zondags haast niet gestook^ kon
worden tegen de. felle keude van die noor
delijke streek. Hoe uit de schuld tc geraken
en meer geld tc vinden voor de parochie?
Coughlin liet een vrij nieuwe vinding in
de kerk inétalleeren oen microfoon ter
uitzending over de radio.
liet gevolg was oven onverwacht als over
stelpend. Den eersten morgen na die uit
zending stroomde het geld over de post
binnen. Dat was op den lTden October 192G
en liet bedrag was maar een fractie van
hetgeen iu later jaren met iedere post, ei
ken dag zou binnenkomen. Later verscheen
op dezelfde plek een kerk met een enorm
monument er voor, den gekruisigden
Christus voorstellend, dat in het donker
door schijnwerpers verlicht wordt, winter
en zomer en die 750.000 gekost heeft
alles toegezonden over de post door luis
teraars en nog veel meer! Geld beteekent
voor Father Coughlin hetzelfde als het
manna dat de Israëlieten in de woestijn
ontvingen. Zeker, liet is een wonder, maar
men geraakt gewend aan wonderen! Op
hot oogenblik iieeft dc Shrine of the Little
Flower" een kantoorpersoneel van een paar
dozijn meisjes, die niets anders doen dan
do post openmaken, sorteeren. het geld er
uithalen en de correspondentie beantwoor
den. Ik kan uit ondervinding meepraten,
omdat ik eens het verzoek deed om een
paar radio-redevoeringen in druk te mogen
ontvangen en wat geld er hij in sloot, te
vens den weleerwaarde mijn compliment
makend over zijn radio-uitzendingen in
mijn capaciteit als Hollandsche journalist.
Ik kreeg de redevoeringen in druk terug
en een persoonlijk schrijven van erkentelijk
heid. Er zijn dagen voorbij gegaan, dat
Father Coughlin 400.000 brieven ontving.
Ieder jaar sinds 1020 werd zijn ongeziene
gemeente gróotër. Oorspronkelijk sprak hij
door middel van de Columbia Broadcasting
System, maar op een goeden dag weigerde
deze groote maatschappij hem langer toe
tc laten spreken, tenzij hij eerst zijn rede
voeringen liet lezen en goedkeuren. Cough
lin weigerde. In 1929 had hij zijn eigen
groep van IS radio stations, die alle V.S.
bestreken en die hem geheel vrij lieten in
zijn uitlatingen. Toen werd het aantal van
zijn luisteraars al op dertig millioen ge
schat! Terzclfdertijd begon hij over andere
dingen tc spreken als strikt godsdienstige
onderwerpen, b.v. over socialisme, commu
nisme, werkloosheid, politiek, do financicole
hulp aan de Amerikaansehe oud-strijders,
dep goudenstondaard. internationale finan
cies en de drooglegging. In dien tijd zat
Amerika in dc ellende: fabrieken stonden
stil, banken waren gesloten, schouwburgen
en kantoren waren leeg, millioenen liepen
zonder werk ror.d cn duizenden bedelden
om een stuk brood. Wonderlijk genoeg be
gonnen de kerken, dio in de vorige jaren
leeg of half leeg waren geweest weer vol
te loopen. En nog wonderlijker vloeide in
die magere jaren liet geld extra hard naar
deze kleine kerk in Royal Oak, Michigan.
Toen stichtte Father Coughlin de God's
Poor Society en liet geld stroomde binnen
om voedsel cn kleeding aan duizenden Ie
verschaffen.
Maar daarbij bleef pastoor Coughlin niet
stil staan. Er bestonden maatschappelijke
foutep en wantoestanden, waar hij heftig
tegen te velde trok. Hij beriep zich hierbij
op Leq XIII io 1891, die toen gezegd zou
hebben, dat het niet alleen de taak van de
R. K. kerk was om zich niet geestelijken
nood tc bemoeien, maar ook met dc tijde
lijke aardsche. Coughlin nam geen blad
voor zijn mond. integendeel! Hij noemde
man cn paard. Hij achtte het zijn taak als
herder om zijn schapen te. verdedigen te
gen de wolven van Wall Street, de inter-1
J JI.IANAPLEIN 3. Amersloort.
EEN UITKOMST VOOR IEDERE
VROUW.
Oriënt Heiuia Shampooing.
Verft door gewoon wasschen elk haar
in elke gcwenschte tint.
Onschadelijk f 0.60.
nationale bankiers. Die waren volgens hem
dc schuld van alles, van de crisis, de schul
den, dc belastingen de gefailleerde ban
ken, de stilstaande fabrieken. Ex-President
Hoover noemde hij „den bankiersvriend, de
Heilige Geest der rijken, de beschermer van
Wall Stiect", ex-minister van Financiën
Mellon „den slapsten minister in onze ge
schiedenis, die als Judas Iscariot Christus
voor dertig zilverlingen verkocht." Den vol
genden dag werd hij overstroomd met brie
ven uit heel Amerika om zoo verder tc
spreken. Den Zondag daarop viel hij do
Vrede van Versailles aan en wat daaruit
voor de Amerikanen volgde; een enorm
verlies aan belegging, toen dc markt in
puin viel.
De radio pastoor is een overtuigde kapi
talist, maar hij ontkent dat het kapitaal
een voorrecht voor een handjevol men
schen is cn dat die hun positie kunnen ge
bruiken om de rest van het menschdom er
onder tc houden. Rijkdom hangt niet van
goud af, maar van arbeid! Arbeid was aan
het kruis genageld. Dc kleine huiseigena
ren zuchtten onder het gewicht van dc be
lastingen. „Maar er zal een moratorium op
hypotheken komen of de huizen zullen het
eigendom van het gouvernement worden.
Had iemand anders dat gezegd, waarschijn
lijk was er niet naar hem geluisterd, mis
schien was hij op dc een of andere manier
achter de tralies gekomen. Millioenen meer
gingen naar hem luisteren. Hij sprak over
economie cn iedereen kon hem volgen. Hij
maakte het een doel van dc godsdienst en
hij kwam met feiten cn cijfers aan, die nie
mand kon weerleggen. Veel van de dingen,
die hij voorstond, zijn tol werkelijkheid ge
komen in dc zoogenaamde New Deal van
Roosevelt.
In den beginne was hij een vurige voor
stander van Roosevelt, maar in den plaat
sten tijd heeft hij zijn houding gewijzigd,
omdat dc President zijns inziens niet ver
genoeg gaat. Wie en wat heeft hij niot aan
gevallen? Hij heeft gezegd, dat de gnpote
American Federation of Labor vol corrup
tie zit, dat dc leiders kinderarbeid aango-
moedigd hebben, dat zij zich door fabrikan
ten en werkgevers lieten ringclooren. In
een van zijn eerste redevoeringen tegen de
toenmaals nog bestaande Drooglegging zei
hij, dut wanneer Christus weer zou ver
schijnen op ccn bruiloft om water in wijn
te veranderen „Hij bij de cene arm gepakt
zou worden door Bisschop James Cannon
Jr. en bij dc andere door de spraakzame cn
onverdraagzame Dr. Clarence True Wilson
en bij moordenaars en andere misdadigers
in dc gevangenis geworpen zou worden om
een wet, die de grondstelling van het Chris
telijk geloof overtreedt, de leer van God £n
Jezus vertrapt en lacht om dc tradities van
onze républiek." De beide fanatieke geheel
onthouders, aan wie wij veel van dc drooge
ellende tc danken hebben, hebben hierop
niets geantwoord, maar het aantal brieven,
luisteraars en geldzendingen nam een reus
achtige proportie aan.
T egenwerking
Probeerde niemand hem het zwijgen op
te leggen? Duizenden klachten kwamen in
bij 't departement van Justitie, maar daar
stonden millioenen loftuitingen tegenover.
Tegenaanvallen werden ondernomen door
andere katholieke geestelijken en particu
liere personen. De Columbia Broadcasting
Company weigerde zijn contract tc her
nieuwen en derhalve begon hij een omroep
over 21 stations, die er wel voor voelden.
Onbekenden plaatsten ccn bom onder zijn
huis, maar de schade was gering en dc
aanslag maakte niet den minsten indruk
op hem. Wat erger voor ieder ander dan
Coughlin geweest zou zijn was het liooge
misnoegen van Kardinaal O'Conn el 1 van
Boston. Dc pastoor doelde mede, dat het
hem „als gemeen soldaat in de gelederen
niet geoorloofd was van repliek te dienen
aan een kerkvorst". Maar hij vertelde met
een, dat zijn eigen bisschop van Detroit
achter hem stond cn dat de Patriarch van
Jeruzalem hem een stuk wit marmer van
den Kruisberg gezonden had.
Zijn felste strijd had in het afgeloopen
jaar plaats tegen E. D. Stair, een inwoner
van Detroit, eigenaar en uitgever van het
dagblad „de Detroit Free Press" en boven
dien voorzitter van dc Detroit Banking
Compagny. „Het bankierswezen van dezen
tijd is ontaard in een dobbelpartij, waarbij
de steenen valsch zijn cn de. inzet bestaat
uit het geld van andere mensehen". Stair
telegrafeerde direct naar President Roose
velt dat een last er-aanval op hem gedaan
w*as door een priester, die „zich opwerpt als
een zegsman voor uw rcgecring", tevens
een grondig onderzoek cischcnd. Maanden
achtereen duurde de strijd tusschen Cough
lin en Stair voort, waarbij do „Free Press"
zes dagen per weck het woord voerde en op
Zondag geantwoord werd door de lucht.
Ilct betrof hot al of niet gesloten houden
en reorganiscercn van het banksysteem in
Detroit. Wat was liet succes van dezen
strijd, die in hel hecle land niet aandacht
gevolgd werd? Detroit kreeg een nieuw sy
steem zooals door Frater Coughlin aan
bevolen was. Dat was alles!
Het onderzoek van dc Senaatscommissie
inzake het fabriceercn van geschut, ammu
nitie cn ander oorlogstuig door <le beroem
de du Pont familie, dc Amerikaansehe
Krupp's cn Yon end els was nieuw mate
riaal voor den strijdtustigen pastoor van
Michigan. Hot voorstel om de winst uit die
industrie te nemen kon niet anders dun
luide door Coughlin goedgekeurd worden
en deed zijn sympathie voor Roosevelt weer
toenemen. Ik heb liet vorige jaar dezen
priester zien en hooren spreken in het
New-Yorksche Hippodrome, waar de öOOO
zitplaatsen gevuld waren en duizenden
buiten op straat door luidsprekers zijn be
toog volgden. Niet één in dat gehoor, die
niet aan zijn lippen bijlig, niet één, die ont
kwam aan de betoovering van zijn mag
netische persoonlijkheid en overredings
kracht. Father Coughlin is een zeer merk
waardige figinu in bei Amerikaansehe le
ien. die niet bekend is als Hitier, maar in
die bij kon en wilde dc demagoog van de
Nieuwe Wereld kon worden hij heeft
ontegenzeggelijk de massa achter zich.
