No. 6,
Zaterdag 21 Januari 1905.
2e Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
Wees 11
t
Het vrijzinnig werkprogram.
FEUILLETON.
VAN ZONLICHT EN DOOD.
De Antithese.
DE EEMLA
Vor.seliijiit
WoenNtlags en Zatrnlags.
1
ItuiTiiii
Hendrik van Viandenstraat 28
Per jaarf 3.00
Franco per post- 3.50
Per 3 maanden- 0.75
Franco per post- 0.90
Pri js «lor atlvrrtrutiöii
Van 1 tot 5- regels 0.40
voor iederen regel meer0.08
(Dij abonnement aanmerkelijke korting.)
Liberale Unie en Yrijzinnig-dcmocra-
tische Bond naderen elkaarbelangrijke
prcliniinairen zijn gesloten, oen stembus-
bondgenootschap schijnt aanstaande. Een
vierjarig werkprogram, als grondslag dier
samenwerking, is opgesteld; en dit pro
gram is van dien aard, dat wij van harte
Hopen, dat bet door beide partijen
definitief aanvaard zal worden.
l)e aanstaande coalitie, stellig een der
belangrijkste politieke feiten uit de laatste
jaren, is niet minder pok een zaak van
verblijdende beteekenis.
Vooreerst dat, tegen den [gemeen-
schappolijken kerkdijken vijand, bet
bondgenootschap der verwante vrijzinnige
groepen is tot stand gekomen en in de
plaats is getreden van de oneenigheid,
welke, naast een clericaal werkende
kieswet, de bron hunner zw akte is geweest.
Maar in de tweede plaats is bovenal
verblijdend, dat <'e gezamenlijke strijd
niet in louter anti-clericalisuie verzand
is, doch door cèn stevig positief program
geleid zal worden. In de derde plaats
is het de inhoud van het program, welke
ons aantrekt.
Bondgenootschap, samenwerking, meer
ook niet; van samensmelting kan geen
sprake zijn. Maar terwijl de beide groe
pen bun partij-zelfstandigheid willen
behouden, kan de gezamenlijke slagorde
die zij thans aangaan, krachtig bijdragen
rot het verdrijven van een kabinet, dat
volkomen terecht „een ramp voor het
land" mag hecten. Het kabinet, kwaad
willig stoker van den godsdiensttwist;
de Kamermeerderheid, onwillig of mach
teloos bestendiger van achterstand der
wetgeving in beide opzichten zullen
de vrijzinnige bondgenooteu er hun leus
en werkkracht tegenover stellen.
Tegen het kabinet en de clericale
meerderheid, tegen bet onvruchtbaar
kerkelijk drijven, tegen hun behoudzucht,
ja reactie; en vóór hervormingen, vóór
wetgcvendcii arbeid,.vóór daden eindelijk.
Kiel louter „tegen bet cleiiealisme" zal
de leus worden, hoezeer reeds de kerke
lijken dat geïnsinueerd hebben en menig
ccmservatief-vrijzinnige bet gaarne gezien
had. Het was trouwens zeker, dat althans
de vrijzinnig-democraten voor een negatief
program, alias anti-clericalcn hoed zonder
meer, niet te vinden zouden zijn; even
eens is het aan hun volharding, hun
De pen troost heter dan de godsdienst en
p,
rtett me
Oorspronkelijke novelle
van
G. TI. PRIEM.
2.) Slot.)
O, 't is vreesclijk. En 't maakt je zoo
ziek, die kilte en die donkerte! Hoe
kan mén een zieke toch in zoo'n triestige
kanjer leggen! Maar je zal wel gauw
weer peter zijn. August schreef me ten
minste dat het maar een kwestie was
van een paar dagen. Moe heb ik giste
renavond, zoo kalm in mijn strandstoel
gezeten, naar de muziek kunnen luiste
ren, -een sigaar rookende en turend naar
het zilver-rimpelige water, dat zacht
klaagde in den avond! Wonderlijk, dat
je daar zoo heel niets van voelt, dat
je kalm blijft, gelukkig zelfs, terwijl het
liefste wat je hebt, misschien ginds in
de verte worstelt mot den dood! Dat
vastberadenheid, te danken, dat de wijzi
triii"- van art. 8(1 der Grondwet op het
li.
vierjarig program niet gemist wordt.
De Urornlwetswijziging is wel het
hoofdgerecht van het coalitie-menu te
noemen. Een nieuwe groep van vrijzin
nigen maakt zich dus gereed om in zake
het kiesrecht eindelijk aan de recht
vaardigheid het oor tc verleenen en aan
de ccnsus-heerschappij ook in Nederland
een einde tc bereiden. Eerst verdrijving van
het „wetgevend schandaal" dat calvinis
tische regeering heet, dan verdrijving
van het door dr. Kuyper eenmaal niet
minder terecht gebrandmerkte grondwets
artikel. Zoo arbeidt men in één lijn
door.
Een compromis is het verkiezings
program genoemd; van beide zijden
moest men offers" brengen. Doch merk
waardiger wijze is van beide zijden niet
geofferd in substantie maar in tempo.
De Liberale Unie wenschte altijd kics-
r echt hervorming, krachtens haar pro
gram zelfs zeer radicale; zij achtte tot
he.den niet clen tijd gekomen, aan de
vervulling van dien wensch te arbeiden;
zij heeft thans, bij aanvaarding van het
stembusprogram, eenvoudig haar arbeids-
tempo versneld.
Daarentegen zullen do vrijzinuig-demo-
cratén het hunne moeten verlangzamen;
zij zullen zich moeten getroosten, dat
de grondwetsherziening, waarmee het
dan toch eindelijk ernst gaat worden,
nog niet. brengt het algemeen kiesrecht
zelf, doch .slechts de mogelijkheid daartoe
opent. Een beginsel zullen ook zij niet
verloochenen; volgens hun werkprogram
wenschmi zij „grondwetsherziening in
dien zin dat mogelijk worde invoering
van algemeen kiesrecht voor mannen en
vrouwen met toepassing van liet beginsel
van evenredige vertegenwoordiging";
blijkens het wetsvoorstel hunner Kamer
leden, wenschtcn zij die eischen in de
Urondwet vast tc leggen; de loop der
omstandigheden, dwingt hen voorshands
met uitstel en later met regeling bij
gewone wet genoegen te nemen.
De mogelijkheid van algemeen kies
recht bereiken zij dus; de werkelijkheid
zullen zij tot volgende verkiezingen, zeg
190D, moeten verschuiven. Eerlijk heb
ben /.ij aanstonds medegedeeld dat uitstel
voor hen geen afstel wordt. Dat ver-
blanken van de grondwet niet bun eisch
maakt jc op reis dikwijls angstig.
Een brief stelt je gerust, 't is waar,
maar die brief is een paar dagen ge
leden geschreven en in die paar dagen...
Wie weet of een volgende post... Ze
zijn zoo verschrikkelijk angstig die ge
dachten, je hebt rust nog duur. Geluk
kig is 't met jou zoo erg niet. Een
kwestie van een paar dagen schreef
August. Dan kan je nu weer zoowat
boter zijn, of tenminste beterende. Toch
wou ik maar dat we een paar dagen
verder waren en ik zekerheid had. Was
je hier maar geblevenMisschien was
je dan niét ziek geworden en in elk
geval zou ik dan wéten dat 't niets
betcekende. Nu moet ik het maar ge-
looven.
ik had geen lust om uit te gaan van
daag en 't weer was toch zoo mooi!
'tis net of ik óok ziek zal worden Maak
je maar niet ongerust, hoor! 'k Heb
zeker vandaag te weinig beweging ge
had. 't Was benauwd vanmiddag onder
de veranda ik heb zitten lezen in jou
boek, me alles nog eens weer herinnerd.
De wingerdrankjes bengelden boven mijn
hoofd, helaas alleen boven 't mijne.
Morgen wordt dat kindje begraven-
dat kleine mcDje van hiernaast, dat altijd
onder mijn raam speelde, als 1t mooi
weer' was.
Vrijdag.
Wat is de wereld toch mooi, lieveling!
Ik ben vaumorgen weer vroeg opgestaan.
vermindert, eerlang in de wet dan het
algemeen kiesrecht te schrijven. Zij
zullen niet nalaten voor dien eisch, die
hun goed schijnt cn noodig in liet belang
van heel hot land, de openbare ineening
tc winnen.
Propaganda voor algemeen kiesrecht.
Men is echter nog verder gegaan. Er
is ook gezegd, dat thans iu 1905 voor
de vrijzinnig-democraten slechts dicean-
didaten bij eerste stemming aannemelijk
zouden zijn, wrelke den eisch van alge
meen kiesrecht reeds thans ten volle-
beaamden. Dit dunkt ons niet alleen wat
voorbarig, maar, erger nog, onlogisch.
Onlogisch. Want dat het verkiezings-
program voor de vrijzinnig-democraten
een minimum vertegenwoordigt, willen
wij toegeven; dat een candidaat die nog
meerdere hervormingen voorstaat, dan
dit program inhoudt, hun altijd liever
zal zijn, dan een die het coalitie-minimum
met geen grein overschrijden wil, is
hun zeker niet kwalijk te nemen, al zou
ook het vonnis „onaannemelijk" voor
zulk een candidaat nog niet van pas
1 ïogen zijn. Maar, dat zij al hun candi-
datcn een eisch zouden gaan stellen,
dien zij zelf door hun stembusprogram
hebben i&fgesloten, dat gaat toch lieusch
wel wat op onlogisch lijken. Het heeft
geen zin, cenerzijds de uitwissching van
art. 80 tc eischen en dus te kennen te
geven, dat het eigenlijke kieswetgeven
vóór de volgende periodieke of tus-
schentijdsche aftreding der Kamer
niet aan dc orde zal komen; en om
anderzijds omtrent den inhoud dier
Kieswet reeds bij deze stembus een
bindenden eisch te stellen; een eisch
dus omtrent een materie die men
zelve van de agenda heeft afgevoerd.
Natuurlijk hebben dc vrijzinnig-demo
craten volkomen liet recht, cn zullen zij
ook niet nalaten, bij keus tusschen twee
candidaat-blanco-mannen reeds ditmaal
de voorkeur te geven aan hem, die
daarna ook algemeen kiesrecht wil
want die gezindheid zal hun te meer
waarborgen zijn frisch, krachtig mee
werken aan het wijzigingsvverk der
grondwet, aan de onbekrompen uitvoe
ring ook van al die andere punten van
liet program, die voor de vrijzinnig-
democraten niet minder vitale voorwaar
den van samenwerking inhouden. En
op die wijze bedoeld is zulk een aan
drang zeker volkomen gerechtvaardigd.
Weldra zal nu de beslissing vallen.
Ik was zoo recht gelukkig. Tegen zons
opgang is de lucht zoo zuiver, het doet
je zoo goed haar in tc ademen met
volle teugen. Ik sta hier altijd vroeg
op, zooals je weet. Thuis denk ik er
niet aan. Om drie uur naar bed en om
half elf aan 't ontbijt, dat is zoo de regel.
Maar 't scheelt haast niet veel of hier
is 't juist omgekeerd. Wat mij vanmor
gen vooral zoo gelukkig stemde, was
de gedachte dat jij beter was. Natuurlijk
ben jc nu beter, is alle gevaar geweken,
als er tenminste gevaar geweest is.
.August schreef liet was maar een kwestie
van een paar dagen en T is nu al een
paar dagen geleden, dat ik zijn brief
ontving.
Wil je wel gcloovcn, dat ik nog nooit
zoo iets moois gezien heb als vanochtend
dc hemel, even voor liet opgaan van de
zon? De gedachte dat het licht gaat ge
boren worden en dat de heele lange
dag nu blij en schoon zal zijn, maakt
je gelukkig. Als onder den indruk lagen
de heuvels om me heen; doodc golven
van een reuzen meer. We zijn hier samen
ook eens geweest. Toen hebben we de
zon zien óndergaan. Over Bcauvallon
zijn wc teruggewandeld door de kastanje
laan, waar 't reeds donkerde. Wc waren
bijna verdwaald. Weet je nog wel En
toen kwram eensklaps dat kleine meisje
in 't wit, dat ons uit den droom hielp.
Bij den kruisweg dacht ik er aan. Maar
het kleine meisje was er niet cn jij ook niet.
Wij verstouten ons te beweren, dat zij
voor den vooruitgang van ons land van
beteekenis zal zijn.
Gaarne plaatsen we bovenstaande, ons
toegezonden artikel, zonder er evenwel
onvoorwaardelijk mode in tc stemmen.
Wij hopen dan ook in een volgend
nummer er op terug te komen.
Bij de laatste begrootingsdebatten
beeft dr. Kuyper ons volk wederom in
twee helften verdeeld; de partijen des
geloofs en nu ja dc andere zijn de par
tijen van het ongeloof. Tot dc partijen
des geloofs behooren dan de Calvinisten,
dc Boomschen en de Christelijk-Histo-
risehen. Dat zijn de ware, alle andere
(volgens dr. Kuyper), zijn partijen des
ongeloofs. Die tegenstelling noemde dr.
Kuyper met een vreemd woord (daar is
Zijn Excellentie heel erg sterk in) de
antithese. Hoe lt leclijke ding nu heet,
doet er weinig toe, doch die antithese
is voor dc clcricalen een prachtige leuze
voor 1905. Een leuze, die wel niets be
looft voor de kleine luiden, die al in
1894 geen dag en geen nacht meer
konden wachten op sociale hervormin
gen, maar toch een leuze die imponeert.
Want eenvoudige menschen laten zich
zoo licht meesleepen door volksmenners,
die met den naam God op dc lippen
durven aankomen, dat hebben we aan
dc beruchte Juni-circulaire gezien. „De
liberalen hebben geen leuze die pakt,
zei dr. Kuyper in de Kamer, en de heer
Troclstra antwoordde daarop: „Gij, ker
kelijken, hebt die wel, maar die leuze
is een leugen en daarom pakt ze zoo.
Zoo is 't precies met dc „antithese".
't Is een leuze zonder wezenlijken
inhoud, maar die door zijn holheid vele
kleine luyden zoo schel in dc ooren
klinken zal, dat ze het geschetter voor
waarheid aannemen. Wel hebben in vroe
ger dagen Rome en Dordt elkaar om
strijd uitgemaakt voor al wat leelijk is,
wel heeft dr. Kuyper zijn gansche leven
op enkele jaren na, heftig togen Rome
gewaarschuwd, maar in 1901 zijn dc
clericale vijanden van weleer tot de
plotselinge overtuiging gekomen, dat de
leuze „voor of tegen 't geloof" uitste
kend geschikt was om het vette dei-
aarde in den vorm van liet regeerings-
Oni elf uur is dat andere kleine meisje
begraven, dat onder mijn raam speelde,
als 4t mooi weer was. Yanmorgen was
't héél mooi weer.
Niets doet je, vind ik, meer aan dan
een begrafenis als 't mooi weer is.
Daar ging ze nu, dat kleine meisje
in 't rood. Ik kon 't me niet begrijpen,
't Was nog zoo kort geleden, dat ze
op me aan kwam springen, haar kleine
handje toestak en, met een hoogcr blosje,
me goeden dag zei en vertelde van dit
of dat événcmcntjc in haar klein leventje.
Yreemd, daar ging ze nu! Ik zal haar
nooit terugzien, nooit haar stemmetje
meer hooren, haar warme handje niet
meer voelen in mijn hand. Morgen zal
ik nog aan haar denken en overmorgen
en misschien zoo nu cn dau, zoolang ik
hier ben. Maar, weer afgereisd, weer
terug in 't vaderlandïlcel en heel
enkel zal mijn klein vriendinnetje weer
voor me staan in haar roode jurkje. Als
ik uiet den tram ga en een meisje in
't rood zit over me, of als ik ergens
ben, waar kinderen zijn, die hun handjes
in mijn handen leggen, ofMaar an
ders! Ik weet niet eens hoe ze heet!
Lee, noemde haar moeder haar altijd
als ze naar huis werd geroepen. Maar
dat wil ik toch weten. Hier ligt het
rouwvelletje nog met het kruisje boven
aan en daaronder in 't midden de droeve
mcdcdecling. Daar... Louise! Hé, net
als jij! Wat vreesclijk toch... Ik dacht
k.asteel buit tc maken. En thans reeds
heet het uit den regceringsmond dat 4t
cement, tusschen Rome cn Dordt zoo
hecht is dat de coalitie rotsvast staat.
Daartoe moet dc „antithese" in 1905
natuurlijk het zijne doen.
Zonder twijfel hebben een aantal pro
pagandisten der clcricalen. en in do
eerste plaats natuurlijk Sybrandy, de
„antithese" reeds als een prachtige ver
kiezingsleuze voor 1905 toegejuicht.
Niet alzoo mr. Lobman.
Onomwonden schrijft hij:
„Uï/ (mr. Lokman) houden zulke
tegenstellingen voor hoogst gevaarlijk
om-lat zij onwillekeurig hei volk leiden
tot verkeerde gevolgtrekkingen
Met deze woorden wijst mr. Lobman
vrij scherp dr. Kuyper's mooie anti
these af. Nu liet ding hoort dan ook
maar gauw geborgen te worden bij dc
oude plunje.
En tot verduidelijking van zijn inee
ning zegt mr. Lobman verder:
„Dit alleen schijnt ons geoorloofd te
beweren, dat do linkerzijde niet erkent,
niet inziet het onverbreekbaar verband
tusschen liet staatkundig leven en de
belijdenis van den Christus. Mén kan
den Christus belijden cn toch op dit
punt een andere, zij 't dan ook een
averechtsche mccning zijn toegedaan.
De vetkeerde wijze, waarop meenigmaal
dc Christenen ook, naar liet oordeel
zelfs van de Standaard, de Calvi
nisten liet verband tusschen wereldlijk
bestuur en Christelijke belijdenis in prak
tijk hebben gebracht, heeft meer dan
één geloovig Christen van het meegaan
met de Christusbelijders afkecrig, al
thans daarvoor huiverig gemaakt.
En als eenerzijds terecht wordt op
gemerkt, dat Jezus belijdenis van Zijn
naam ook op de publieke markt cischt,
aan den anderen kant mag niet worden
vergeten met welk ecne beslistheid, ja
felheid, indien dit woord in dit ver
band gebezigd mag worden, Jezus op
komt tegen alle godsdienstvertoon op
de openbare straat, cn hoe Hij juist dc
bidders naar de binnenkamer verwijst".
Was dc „antithese" van dr Kuyper
waar, dan zou Dordt altijd samen moe
ten gaan met Rome! Dan zou de coali
tie altijd moetéii blijven bestaan.
En hoe kon dr. Kuyper dan tegen
over prof. Treub toegeven, dat een
samengaan van linkschc en rechtsche
demoeraten in dc toekomst misschien
een oogenblik... Maar je bent nu weer
beter, heel beter. 4t Was maar een kwestie
van een pa.ar dagen cn morgen kan ik
een brief ontvangen, door je-zelf mis
schien geschreven.
Die begrafenis wnmorgen heeft me
wat zenuwachtig gemaakt... 'tis hard,
heel hard En lt was zulk een mooi
weer
Zaterdag.
O God Dood! Jij dood! Het kan
niet!
EINDE.
Verwezenlijkte idealen gelijken op
het vermolmde hout uit liet sprookje:
schatten van onberekenbare waarde in
het onzekere schemerlicht van de onge
boren toekomst, komt de heldere zon
der werkelijkheid er bij, dan toonen ze,
hoezeer dé fantasie van den mcnsch en
zijn verlangen naar geluk zijn oogen
kunnen bedriegen.