Wees U Zelf!
No. 31:
Woensdag 19 April 1905.
2e Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
Het zoekende licht.
DE AFGESCHEIDENEN.
FEUILLETON.
Quo Vadis?
DE EEMLANDER.
Verschijnt
n'oensdnp en Zaterdags.
1
ïtuiTnu
I Ilendrik van Viande nst
raat28j
Abonnementsprijs
Per jaarf 3 00
Franco per post- 3.50
Per 3 maanden"s. - 0.75
Franco per post- 0.90
III.
Ons oordeel over de vervolgingen,
waaraan de Afgescheidenen hebben bloot
gestaan ligt voor de hand.
Hoen el het optreden van velen hunner
alles behalve sympathiek geweest is,
hoewel de regeering wettelijk het
recht had, de bijeenkomsten der Afge
scheidenen te verhinderen, (wat ook o.a.
door den toen nog jongen Thorbecke
uitvoerig uiteengezet is), hoewel het
buiten kijf is, dat de Afgescheidenen zich
herhaaldelijk hebben schuldig gemaakt
aan het overtreden van de wetten des
lands en der reglementen van kerkbe
sturen en Synode, de vervolgingen keuren
wij als vrijzinnigen natuurlijk ten streng
ste af.
Trouwens ook in dien tijd werd de
houding van de Synode en van de
regeering veroordeeld door allen, die
werkelijk vrijzinnig dachten.
F a 1 c k, wiens naam wij reeds noemden,
moet zelfs gezegd hebben, sprekende
van de vervolging der „Afgescheidenen"
„Ik schaam mij, dat ik Nederlander
ben".
Wij achten een belemmering van de
vrijheid van vergadering, als opgesloten
ligt in de bepaling van de Code Pénal,
waarbij samenkomsten van meer dan 20
personen met een politiek of godsdienstig
doel, worden verboden in onzen tijd on
zinnig.
t Zijn ook de vrijzinnigen geweest,
die aan dit verbod een einde gemaakt
hebben.
Pas door de grondwet van 1848, de
Nieuwe Rotterdammer Courant herin
nerde er onlangs nog aan, is aan alle
kerkgenootschappen gelijke bescherming
verleend.
Het zijn de liberalen geweest, aan wie
men die grondwet te danken heeft.
Dat de afgescheidenen vrij „heftig"
konden optreden blijkt uit de mishandeling
van de-u Consulent Smith, waarvan we ver
telden, wat we vonden in De Bosch Kemper.
Iemand, die het weten kan, deelde ons
mede dat genoemde predikant tengevolge
van de mishandeling een breuk kreeg.
In stijl Sy brandy omgezet zou dit luiden
„De afgescheidenen
„Ze schopten hun tegenstanders breuken
om ze van hun goed recht te overtuigen".
Waar een wil is, is een weg.
Uit het Duitsch
van
ERNST YAN WTLDENBRUCÏÏ.
15).
Alle portretten vertoonden edele, bleekc
gelaatstrekken, niet de donkere, zwaar
moedige oogen; het scheen, of al die
inenschen, ieder op zijne beurt, zijn op
volger den zwaren last des levens op
de schouders legde, blijde dat hij dien
niet langer behoefde te torsen. Anna's
blik zweefde van de portretten op
Eberliard, den laatsten Fahrenwald, die
blijkbaar met ongeduld bij de deur op
haaj- stond te wachten, en zij zag, dat
zijn uiterlijk hem als een echt nakome
ling zijner voorvaderen deed kennen.
Toen zij zijn ongeduld bemerkte, trad
We kunnen dus zeggen dat dezen
voor goed een einde gemaakt hebben
aan de mogelijkheid van godsdienst
vervolgingen, als in 1834 hebben plaats
gehad.
Onze lezers behoeven niet te onder
stellen, dat liet ons aan stof ontbrak en
dat we daarom deze oude geschiedenis
eens hebben opgehaald.
De geschiedenis der vervolgingen der
Afgescheidenen begint weer actueel te
worden, omdat ze dienst moet doen, om
de goê-gemcente aan het verstand te
brengen, hoe 't nu toch eigenlijk met
die hooggeroemde liberale vrijheid en
verdraagzaamheid gesteld is.
Zij die niet gewoon zijn de z.g. poli
tieke lezingen te bezoeken vragen zich
zeker met verwondering af, wat deze
historie met de vrijzinnigen te maken
heeft.
Wie er wel van houdc bedoelde spie
gelgevechten bij te wonen zal niet ver
wonderd zijn.
Een geroutineerd bezoeker van ver
kiezingsvergaderingen verwondert zich
alleen nog maar over de verwondering,
die sommigen nog aan den dag leggen
over de wapens, die men meent te
mogen gebruiken om elkander te lijf te
gaan.
We zullen u even een proefje geven
van de wijze, waarop het historisch feit,
waarvan we vertelden, door kerkelijke
propagandisten (acteurs, schrevtjn wij
bijna) voor huil „Christelijke" propaganda
wordt pasklaar gemaakt.
Uit ons verslag van een rede door
den lieer Sybrandy, alhier gehouden in
liet vorige jaar citeeren wij liet volgende:
Tussclicn 1S30 en 40 hebben «lc
liberalen do consciëntievrijheid van
hel volk aangerand. Ik wijs u op
de maatregelen genomen in 1834 en
latei- tegen de Afgescheidenen.
Men heeft de inenschen gestraft,
geranseld, door rivieren gejaagd.
Dat staat in de geschiedenis."
't Is merkwaardig met dergelijke
vondsten. Wie er de ontdekker van
geweest is, dut dc liberalen zulke nare
dingen gedaan hebben is ons niet bekend.
Of 't de heer Sybrandy geweest is?
Die vindt bij zijn historische en
statistische onderzoekingen wel eens meer
't een en ander, wat niemand anders
vinden kan.
zij snel op hem toe, om hem te volgen,
doch bij de deur hing een portret, dat
haar onwillekeurig weder tot stilstaan
dwong. Het was het beeld van een
ouden man met wit haar, in een lange,
zwaite jas en met een breede, Spaanschc
kraag om; bij zat aan eene tatcl, waarop
flesschen, retorten en allerlei gereedschap,
zooals vroeger de alchimisten gebruikten.
Wat den toeschouwer echter aan het
beeld kluisterde, waren de oogen van
dien ouden man. Die waren verschrik
kelijk om aan te zien; strak starende,
met eene uitdrukking van woede, welke
levend gebleven scheen nadat de man
zelf reeds lang tot stof was vergaan,
drongen ze als het ware uit het doek.
Terwijl Anna sprakeloos voor dc
schilderij stond, trad de baron op haar
toe en greep haar, bijna heftig bij den arm.
„Kom mede," zeide hij, en zijn stem
klonk ruw, als nooit te voren.
Nog stond zij daar, door die onaan
gename verschijning als aan den grond
genageld. Nu wendde de baron zich
naar de deur, door welke ze de galerij
waren binnengekomen.
„Had ik je niet bevolen, dat portret
weg te nemen?"
Zij draaide het hoofd om tot wien
sprak hij.
In de deur stond de oude Johauii,
die, naar het scheen, ongemerkt was
binuengekomen. Zij zag, hoe hij lang
zaam het hoofd naar voren bracht en
Prijs «Ier ndvertentieu
Van 1 tot 5 regels 0.40
voor iederen regel meer0.08
(Bij abonnement aanmerkelijke korting.)
Wc weten niet of we deze parol ook
aan zijn kroon kunnen hechten, want
blijkens een artikel iu de Nieuwe Rot
terdammer heeft ook de lieer Verkou
teren dit feit geschikt geacht om te
bewijzen, dat „de liberalen" eigenlijk
het woord verdraagzaamheid niet in den
mond mogen nemen.
Dit daargelaten, vragen wij ons in
gemoedo af, als werkelijk liberalen zich
70 jaar geleden schuldig gemaakt hebben
aan iets, wat niet in den haak is moet
dit dan nog aan do liberalen van lieden
worden verweten?
En gesteld eens, dat de vervolging
het werk geweest ware van liberalen,
dan had een „eerlijk" inan er moeten
bijvoegen, dat zij dan tocll later hun
fout hebben ingezien en die door een
vrijzinnige wetgeving weer hebben goed
gemaakt.
Doch dit had niet den vereischten
indruk gemaakt,
„gestraft, geranseld, «loor
rivieren gejaagd".
Dut slaat in.
Een ding is jammer, en wel dat er
in de jaren 183440 nog geen
liberale p a r t ij was. Do regeering,
dat was in hoofdzaak de Koning en zijne
Ministers.
Van een liberale regeeringspartij was
toen nog geen sprake. Wanneer we voor
bet ontstaan van de staatkundige liberale
partij liet jaar 1844 nemen, begaan we,
ineeuen we, geen historische onjuistheid.
Ook op kerkelijk gebied was er toen
feitelijk nog geen sprake van ecu liberale
lichting. De z.g. Groninger school begon
toen pas te ontstaan.
Als wc de richting van dc boven
drijvende partij in kerk en staat moesten
vergelijken met de nu bestaande par
tijen, dan zouden we waarschijnlijk tot
dc conclusie komen, dat deze partij liet
dichtst stond bij hen, die men tegen
woordig met den naam van Christelijk-
historischen bestempelt.
Maar, zegt de lieer Sybrandy: „de
liberalen hebben het gedaan, het staat
in de geschiedenis" en zijn schild
knapen praten liet lieui na en zoo'n
„vondst" wordt weldra door het gelieele
land gecolporteerd.
Het doel heiligt de middelen.
de oogen op den baron vestigde.
„Mijnheer de baron," zcide hij, „heeft
daarvan niets bevolen."
Op dat oogenblik voelde Anna, wier
arm in dien van den baron lag, een
schok door diens leden gaan. Zijne
gestalte rekte zich uit, zoodat hij uiecr
dan een hoofd boven haar uitstak.
„Als ik het werkelijk nog niet be
volen heb," sprak bij over haar heen,
„dan beveel ik liet nu! Dat portret
moet weg! Dadelijk!"
Nu kwa:n de oude dienaar, steeds
met het hoofd naar voren en de oogen
op zijn heer gericht, een paar stappen
dichter bij.
„Moet dat weg? Het portret van
den ouden heer?"
„Ja heb je mij niet verstaan?"
antwoordde de baron.
„Waarheen zal ik hem brengen?"
De baron dacht een oogenblik na.
„Naar boven," beval hij dan, „in de
groene kamer."
Een vreemde flikkering vertoonde
zich in de oogen van don ouden dienaar;
hij keek alsof hij zijne oorcn niet ge
loofde.
„Dat portret," vroeg hij, op bijna
dreigenden toon, „weg van hier? Naai
de groene kamer?"
En nu gebeurde er iets, wat Anna
een schrik door dc leden joeg; dc man
aan hare zijde, uit wiens mond zij tot
nu slechts kalme woorden, woorden vol
Waarheen gaan wij?
Deze vraag is in den laatsten tijd
herhaaldelijk gesteld, en ook wij stellen
haar op onze beurt, naar aanleiding van
de bonding der drie vrijzinnige groepen.
Waarheen denkt men het vrijzinnige
leger te leidon?
Geen dag gaat voorbij zonder nieuwe
staaltjes van onderling getwist, van twee
spalt en verdeeldheid. Deventer stelt
een liberaal tegenover den aftredenden
vrijzin.-aemocraat; te Alkmaar willen do
vrijz.-dem. den zetel van den liberalen
lieer v. Foreest betwisten; prof. Treub
neemt te Leiden een caudidatuur aan
naast, zoo niet tegenover, die van prof.
v. d. Vlugt; nil-, v. Houten schimpt
periodiek op Borgesius, Drucker enz.;
Treub adviseert de onderteekenaicn van
liet liberale Manifest, v. Karnebeek en
Roëll, niet te steunen; liet laatste nieuws
is liet advies van liet hoofdbestuur van
den Vrijz.-Dein. Bond.
„dat de propaganda voor bet eigen
beginsel naast de anticlericule actie
eenerzij Js, en het belang om bij eerste
stemming het grootste aantal vrijzin
nige kiezers aan de stembus te bren
gen anderzijds, eisclien, dat ook
tegenover aftredende oud-liberale
afgevaardigden zelfstandig worde op
getreden met een candidaat, die het
program vao actie der gecoaliseerde
partijen onderschrijft."
Waarheen, zoo vragen wij, moet dit
alles leiden; maakt men zich in ernst
de illusie, met deze onderling verdeelde
macht op te trekken tegen de vast
aaneengesloten gelederen van den tegen
stander en daarmee een overwinning te
behalen?
Nederland kan ongetwijfeld veel loeren
uit den oorlog gevoerd in het Verre
Oosten; onze vrijzinnigen van allerlei
kleur althans dit: dat overwinningen
alleen behaald worden onder leiding van
aanvoerders, die ecndiachtig samenwer
ken ter bereiking van 't gemeenschap
pelijk doel; die in 't gezicht vail den vijand
niet handelen naar eigen meening, maar
naar eenzelfde plan, elkander steunend
en aanvullend.
Onze vrijzinnige leiders, of althans zij
die daarvoor willen doorgaan, volgen
daarentegen bij voorkeur het voorbeeld
van Koui-opatkin en Grippenborg; ja
goedheid had vernomen, schreeuwde
eensklaps:
„AIb je dat niet past, dan maar anders;
op den grond met dat portret!"
De oude Johaim antwoordde niets,
doch bewoog zich evenmin; slechts zijn
mond ging half op n, zoodat men zijne
lange tanden zag. In de borst van den
baron steeg iets op, gorgelend en
ruischond als een stijgende vloed.
„Op den grond er mede! Ileb je
't gehoord?"
Ditmaal schreeuwde hij niet, hij brulde.
Anna zag op; zijn gezicht was geheel
verwrongen. Een vreeselijke angst over
viel haar.
„Eberliard!" riep zij uit.
Toen hij dien kreet hoorde, liet hij
het hoofd zakken. Zij stond doodsbleek,
oyer haar geheele lichaam bevende, de
handen smeekeud en als afwerend te
gelijk tot hem opgeheven, voor hem.
Óp dat oogenblik was liet, of zijn
lichaam ineenkromp; de woede in zijne
oogen maakte plaats voor schrik, en
met een dof: „O, mijn God!" sloeg hij
beide armen om haar heen, trok haar
aan zijne borst, en haar zoo tegen zich
gedrukt houdende, nam liij haar uit de
galerij mede naar het aangrezende ver
trek, waar hij haar op een sofa nederliet.
Zoodra zij plaats had genomen, zonk
hij voor haar op do knieën, liet het
hoofd rusten en legde de handen om
haar heen, als vreesde hij, dat zij op-
nog erger, zij bestl ijden elkaar
en de uitkomst hunner bewonderens
waardige taktiek zal dan ook die der Rus
sische aanvoerders evenaren.
Het ergste en liet ergelijkste is daar
bij, dat zij de geestkracht lninncr vol
gelingen verlammen, liet vertrouwen in
dc gemeenschappelijke zaak ondermij
nen; zij doen m steeds ruimeren kring
een onverschilligheid ontstaan, te be
denkelijker naarmate hun getwist langer
wordt voortgezet en her tijdstip der
stembusactie nader komt.
Napoleon zeide, dat bij liet meest
leerde van zijn tegenstanders. Welnu,
laten onze kleine Napoleons lezen en
overwegen wat het K-K. blad Het llitts-
gezin schrijft:
„Op deze wijze gaat het goed,
voor de regeering wel le verstaan,
Want, natuurlijk, zal bij de her
stemmingen bet parool wel zijn: als
één man tegen de candidatcn dei-
rechterzijde;maar wanneer dc
heeren van links elkaar te voren
flink hebben genegerd en gejudast,
dan zal er bij de herstemmingen
aan den ijver van dc vrijzinnig-de
mocraten om oud-liberalen te steunen,
en omgekeerd, hier en daar wel wat
haperen.
Eu aan dat haperen kunnen in
sommige districten juist onze candi
datcn hun behoud te danken hebben."
Inderdaad, zoo gaat liet goed voor
de coalitie, en ieder menscli met ge
zonde zinnen ziet dit in; niet onze
boeien politieke leiders, die geen tijd
vinden 0111 hun verstand te raadplegen,
onulat zij 't te druk hebben met liet
verdoelen van de huid van den beer,
die nog geschoten moet worden.
De heeren twisten over 's keizers
baard: over do vraag, wat geschieden
zal op het einde van bet vierjarig tijd
perk van het vrijziunige ministerie; doch
de vraag: hoe komen we daaraan; wat
moet geschieden oui de vrijzinnige be
ginselen bij de stembus te doen zege
vieren, wordt niet beantwoord.
Toch is het deze vraag, welke dc
vrijzinnigen kiezers allermeest bezighoudt.
Of TreubDrucker liet zullen winnen
met het blanco-artikel plus algemeen
kiesrecht, dan wel Borgesius-Liberaln
Unie met blanco-artikel zonder meer,
of Tijdemanv. Houten zonder blanco
artikel, dat alles interesseert de kiezers
eerst in dc tweede plaats, vooral nu
springen cn ontvluchten zou.
Daaraan had Anna zeker niet gedacht,
want zij gevoelde zich door den zooeven
doorgestanen schrik geheel krachteloos;
zij moest de tanden opeenklemmen, om
ze niet te doen klapperen, en beefde
aan al liare leden.
Toen de baron haar voelde beven,
richtte hij het hoofd op.
„Heb maar geen vrees," smeekte hij
„wees niet bevreesd."
Doch hij zag hare oogen vol afgrijzen
op hem gericht.
„Het was ter wille van jou, dat ik
zoo heftig werd," ging hij voort, „om
dat ik zag dat het portret je verschrikte."
En toen zij nog altijd niet in staat
was, een woord te spreken, drukte hij
zijn hoofd weder in haar schoot, en
hield haar nog steviger vast.
„Ga niet weg van mij!" kreunde hij.
„Verlaat mij niet!"
Bij deze woorden werd haar hart
weder warm. Zwijgend sloeg zij de
armen om hem heen, liet haar gezicht
op zijn hoofd rusten en een stroom van
tranen verkondigde, dat liet ijs, hetwelk
zich een oogenblik om haar hart had
gezet, weder gesmolten was.
Zoo zaten ze zwijgend bij elkaar,
langen tijd. Het eenigc geluid, dat
men hoorde, was het knetteren van het
hout in den haard, dat nu cn dan in-
eenvicl, om daarna tot asch te worden.
Het was, alsol de oude meubelen, de