Zaterdag 8 Juli 1905.
ae Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
No. 54.
2!
I De godsdienst bij den laatsten
stembusstrijd.
ZUINIG OF BEKROMPEN?
Er uit, maar.... er niet weer in!
DE EEMLANDER.
Verschijnt
llVoensdags en Zaterdags.
Bureau
Hendrik van Viandenstraat 28
Abonnementsprijs
Per jaarf 3.00
Franco per post- 3.50
Per 3 maanden- 0.75
Franco per post- 0.90
Prijs der advertentiën
Van 1 tot 5 regels0.40
voor iederen regel meer0.03
(Bij abonnement aanmerkelijke kotiing.)
(Slot).
Zaterdag 1.1. heb ik met een enkel
woord herinnerd:
10. dat bij den jongsten stembusstrijd
de vermeende belangen van het Christen
dom op den voorgrond werden gebracht;
2o. dat er met een betrekkelijk recht
werd geklaagd over een te kort aan
godsdienstig leven in onzen tijd;
3o. dat de schuld van dit te kort ten
onrechte aan de liberalen (zoo op staat
kundig als op kerkelijk gebied) verweten
wordt, omdat het aangetoond kan worden
in alle tijden en landen; evonals
Toeg ik hier thans aan toe een te
kort aan waarheidszin, kunstzin of welke
hoogere maar toch echt menschelijke
aanleg en menschelijk streven ook. De
vrijzinnige richting heeft misschien de
verdienste, dat zij soms het bestaande
te kort doet uitkomen, tot openbaring
brengt, maar veroorzaakt heeft zij dit
Iniet; integendeel!
Thans hebben wij uit deze voorop
stellingen de slotsom te trekken en te
zoeken de taak, die zij ons oplegt en die
voor ons, overigens vergetende hetgeen
lachter is, de hoofdzaak zij.
Deze slotsom is zeer eenvoudig en
|reeds honderdwerf langs andere wegen
erkregen n.l. de beruchte' antithese van
Kuypcr: „Geloof tegen ongeloof"
ia onwaar zij is gevaarlijk èn voor een
;czond staatkundig leven èn voor den
odsdienst, maar bovenal zij is onwaar,
innig valsch.
Do vrijzinnige beginselen zijn nooit
legen den godsdienst vijandig geweest
in zullen het nooit worden, zelfs niet
anneer een man met de reuzenkracht
'n werkzaamheid en met de niets ont-
liende, hartstochtelijke begeerte van een
r. Kuyper ze daartoe zoekt te maken.
Die "antithese heeft Nederland nooit
:elfs niet in 1901, 1904 of 1905 als
aarachtig kunnen gelooven.
't Bewijs van deze stelling ligt voor
Ie handvan ons volk zijn 40 Roomsch-
atholiek, 50% Nederlandsche Her-
'oraid. (en de helft van die Ned. Herv.
orthodox I); tel bij deze 65% uog
■uim 5° o voor Gereformeerden en
aderen van zeer rechtzinnige geloofsleer
men trekt gemakkelijk de slotsom
lat er van de 100 Nederlanders
ainstens 65 a 70 behooren tot hen, die
'olgens Dr. Kuyper „Christenen" zonden
lijn; toch waren er nooit 70 a 75 anti-
ibmlen zoogenaamd „Christelijke"
kmerleden!
11. a. w. ten allen tijde zijn er tal
un onverdacht orthodoxe protestanten
ook Roomsch-Katholieken geweest,
ie in de staatkunde liberaal gestemd
ebben.
De antithese: „Christenen en paga-
i8ten" of „geloovigen en ongeloovigen'
- en dat dan nog op staatkundig gebied
vergebracht is valsch, zooals eigen-
jk al zulke, de menschen in twee groepen
erdeelende, antithesen zijn: In het jonge
'bristendom had men de antithese „hei
gen en zondaars" de sociaal-democratie
eeft die van „kapitalisten en proleta-
iërs." Welk ernstig man neemt ze aan?
Genoeg daarvan, 't is uilen naar Athene
|l water naar de zee dragen, daaraan
'g één woord te verspillen.
Maar al is dit duidelijk voor de
iters van de Eemlander, dat neemt
|iet weg dat Dr. Kuyper's suggestieve
racht toch menigeen in dien waan
leeft gebracht en daarmede onnoeme-
ijk veel kwaad heeft gesticht,
lo. Kwaad gesticht door dat vele
jpervlakkigen Dr. Kuyper half geloo-
lënd, dat hij het Christendom heeft en
rif zich er niet mede inlatend, zich
iet een zekere walg van alle Christen-
:u hebben afgewend.
2o. Kwaad voor zich zeiven en zijne
illti
partij; menig ernstig vroom man van
streng rechtzinnige beginselen heeft zich
afgekeerd van een partij, die zich de
bij uitstek Christelijk noemde en tevens
zooveel verdachtmaking en laster in
breede stroomen over de tegenstan
ders deed vlieten, menig gemoedelijk
eenvoudig orthodox man heeft met ont
zetting aangezien de verdeeldheid, die
gezaaid, de opzettelijke klove, die in 't
aanzijn geroepen werd door meer dan
één antirevolutionairen partijleider. En
deze orthodoxen gaven den doorslag bij
de jongste vorkiezüig, misschien meer
tegen Kuyper dan vóór 't liberalisme;
zij werden negatief.
3o. Kwaad gesticht ook ten nadeele
van de vrijzinnigen. Dr. Kuyper moge,
verblind door zijn vierjarige macht, te
onvoorzichtig zijn geweest en partij-
genooten afgestooten hebben, daar zijn
duizenden en duizenden, die dezen hoog
begaafden leider blindelings volgen en
bij zijn telkens wisselend woord zweeren
en die dus inniger dan ooit te voren
overtuigd zijn van de groote gevaren
voor volk en kerk van de zijde der
vrijzinnigen.
Welnu tegenover deze drie groepen
hebben wij in de eerst volgende vier
jaren ter wille van ons zelf en terwille
van ons volk een moeilijken maar
schoonen plicht te vervullen.
Tegenover de eersten, de oppervlak-
kigen, hebben wij getuigenis af te leggen.
Wij moeten hun toeroepen: Gelooft
Dr. Kuyper niet, komt tot anderen en
ziet dat ei nog ander, echter, liefdevol
ler, nederiger christendom is.
Tegenover de tweede groep, de
ernstige, meer ontwikkelde en de ge
moedelijke, misschien minder ontwik
kelde, orthodoxen hebben wij te zorgen,
dat onze banier onbesmet zij. In de
hitte van den strijd worden door slechte
vrienden wel eens handigheden gebruikt
en hartstochten geprikkeld, die van min
edelen huize zijn.
Laten de ernstigen onder ons zich
daartegen vc rzetten met alle macht, juist
't van bevriende zijde komt en laten
die „slechte vrienden," als zij voor geen
hooger beweegreden vatbaar zijn, be
denken, dat zij op den duur onze goede
zaak daarmede de grootste schade toe
brengen.
Ik meen niet partijdig te wezen als
ik beweer, dat de min edele stembus-
practijken onder de anti-clericalen van
alle kleur en schakecring veel minder
voorkomen en van niet zóó lcelijk ge
halte zijn als onder de tegenstanders,
maar èn uit zelfachting èn 0111 onze
goede zaak moet alles worden ver
meden wat niet christelijk (in den waren
zin des woords) is ja, zelfs de schijn
er van.
En dan ten opzichte van de derde
groep: De verdachtmaking, dat wij, vrij
zinnigen, athëisten, voor een goed deel
zelfs vijanden van den godsdienst zijn,
moet door de godsdienstigen onder ons
met alle macht worden gelogenstraft.
Ik roep u, Ethisch-orthodoxen, Evange-
lischen en vooral modernen op: getuigt
telkens als het pas geeft met soberheid van
woorden maar tevens met vrijnioedigen
nadruk, dat ouder alle dingen des levens
de dienst van God en de liefde tot Hem
u gaat boven alles.
Sluit u aan bij uwe geestverwanten
houdt hoog uw kerkelijk leven, hoog het
godsdienstonderwijs van uwe kinderen,
hoog uw blijde verzekerdheid van een
rein, ernstig christendom boven en bui
ten een bindende leer.
Dan als wij overeenkomstig het oor
deel van den verstandigen rechter in
„Nathan der Weise" met daden toonen,
dat wij door onzen godsdienst, ver
draagzamer en liefdevoller, oprechter en
ernstiger, gelooviger en blijder zijn dan
de aanhangers van gezags-godsdienst,
die uit Rome of llord geleid worden,
dan zullen wij in eigen kring zelfbe
wuster en krachtiger worden, scherper
onzen weg afgebakend zien, ons doel
beter in het oog vatten èn tevens
uit het kamp der tegenstanders de
besten en edelsten voor ons winnen;
dan komen wij onzen plicht jegens
staat en kerk na en helpen wij ande
ren tot die zedelijke en godsdienstige
vrijheid te komen, die schijn noch
valsche leuze doch waarheid is.
Deze getuigenis moet in ons hart en
bij wijlen op de lippen God zij de
hoogste macht! Ook in den stuat, zeker;
maar God werkt alleen zijn zegen in ons
geweten. God gaf geen enkel bepaald
gebod voor welk deel des menschelijkeu
levens ook, dat werktuigelijk door
reinen en onreinen kan opgevolgd wor
den, maar tevensdaar is geen deel
des menschelijken levens waarin God
den ernstig vromen niet Zijn persoon
lijken wil doet gevoelen, waarin Hij
niet Zijn heiligen eisch stelt en onvoor
waardelijke gehoorzaamheid vraagt.
Sluit U aan, laat uw godsdienstig
leven meer bewust worden, laat het
zich krachtiger uiten, allereerst onder
elkander, straks jegens andersdenkenden,
„'t Is onze plicht en roeping tevens."
Amersfoort 5 Juli 1905.
I. HOOYKAAS.
In dagen van verkiezing worden door
de verschillende partijen allerlei leuzen
aangeheven, allerlei deugden en goede
eigenschappen opgesomd, allerlei schoon
klinkende bijvoeglijke naamwoorden bij
eengezocht, om de candidaten aantebe-
velen.
Op ééne eigenaardige aanbeveling,
welke nooit zal gebezigd worden, wan
neer het ocne verkiezing voor de Provin
cialen Staten of voor de Tweede Kamer
geldt, maar die alléén dienst doet bij
verkiezingen voor den gemeenteraad,
wenschen wij de aandacht te vestigen
„Kiezers, wenscht ge een zuinig be
heer, kiest dan den heer
Als speculatie op het zwak van de
meeste menschen, om liefst zoo weinig
mogelijk te betalen, is deze verkiezings
leuze werkelijk goed gevonden en voor
degenen, die ze gebruiken van groote
waarde.
Maar eng en bekrompen is ze in
hooge mate, en daarom zal het ook bij
geen enkele lciesverecniging opkomen,
om hare candidaten voor de Provinciale
Staten of de Tweede Kamer op eene
dergelijke wijze aan te bevelen.
In den kleinen kring der gemeente
schijnt het er echter nog mee door te
kunnen. En geen wonder! Hebben
wij in onzen Raad niet gezien, dat
leden, die nog wel tot de „liberalen"
werden gerekend, op eens conservatief
werden, toen eene betrekkelijk kleine
uitgave moest worden gedaan voor vak
onderwijs; dat zij schermden met zuinig
heid en het spook van belasting te
voorschijn riepen?
Waar raadsleden dus voorgaan met
eene begripsverwarring omtrent een
zuinig en een goed beheer, behoeft
men er zich niet over te verbazen, dat
er nog menschen zijn, die zeggen: „Ja
juist, we moeten iemand hebben, die op
de kleintjes past, anders gaat het maar
op meer-bctalen aan!"
Als een huisvader bemerkt, dat door
vermeerdering van zijn gezin, zijn uit
gaven stijgen, terwijl zijn inkomsten niet
in die mate toenemen, dan moet hij
bezuinigen, 't allereerst op alles wat
weelde is of daarmede verband houdt
en als dat nog niet helpt, desnoods op
zijn middagmaal. Yele varkens maken
de spoeling dun!
Maar schulden mogen niet gemaakt
worden.
Dit is een gepaste zuinigheid!
Als een gemeente zich uitbreidt, waar
door de uitgaven voor onderwijs, politie,
verlichting, reiniging, althans gedurende
eenige jaren, onevenredig stijgen, dan
kan in de eerste plaats gezocht worden,
of de eene of andere tak van dienst
onpractisch of te weelderig is ingericht,
zoodat bezuiniging daarop zou kunnen
worden beproefd.
Verder moet de gelijkstelling echter
niet gaan.
De gemeente, de provincie, het Rijk
mag niet bezuinigen op uitgaven voor
onderwijs, voor volksgezondheid, voor
veiligheid enz.
Indien men in die richting wil wer
ken, is men niet zuinig, maar b e-
krompen!
In ons nummer van 22 April hebben
wij reeds aangetoond, dat de fiuancieelc
toestand van Amersfoort, in aanmerking
nemend do groote uitbreiding, welke de
stad de laatste jaren heeft ondergaan,
bij vergelijking met andere plaatsen,
niet zoo slecht is, als hij werd afgeschil
derd.
Wij wenschen Amersfoort in bloei te
zien toenemen en daarvoor is noodig
niet een bekrompen zuinig, maar een
verstandig brecd-opgcvat beheer; een
open en ruime blik voor de waarachtige
belangen van onze schoone stad.
Laat u niet beetnemen door klein
geestige aanbevelingen! Mocht het met
tertijd werkelijk eens noodig blijken,
dat de gemeentebelasting met
of percent moet worden verhoogd,
welnu, dan kunt en wilt ge toch liever
3%, betalen, als het u goed gaat en
als ge in uw stad alles kunt vinden,
wat ge voor u en uw gezin noodig
hebt, dan 3 wanneer dus de plaats
en dus ook uw zaken achteruitgaan,
terwijl ge voor uw kinderen geen goed
onderwijs kunt krijgen.
„lk betaal l'/a hoofdclijken om
slag" zei onlangs iemand te Yeenendaal,
„maar wat heb ik er voor? Mijn
kinderen moot ik naar de burgerschool
te Ameisfoort sturen. Zij verliezen veel
tijd en mij kost het veel geld. Graag
zou ik 5 betalen, als ik ze hier kon
houden."
Ziet men de ochtendtreinen uit ver
schillende richtingen hier aankomen,
dan weet men, dat dit slechts één staaltje
uit velen is.
Het kan niet genoeg herhaald wor
den: Ook al vestigen zich hier thans
vele personen, die aangetrokken worden
deor het natuurschoon, de goede ligging,
de lage huishuren, de eerste en
voornaamste aantrekkingskracht is
geweest „de uitstekende inrichtingen
van onderwijs."
Blijft het gemeentebestuur op flinke
en vrijgevige wijze voor het onderwijs
zorgen, dan twijfelen wij er niet aan,
dat de ledigstaande huizen geleidelijk
zullen worden bewoond en do ontvang
sten weer gelijken tred met de uitgaven
zullen gaan houden.
Zorgt dus thans, dat gij bij de aan
staande verkiezingen mannen in den
Raad kiest, waarvan ge weet, dat zij
niet voor een bekrompen zuinig,
maar voor een erstandig beheer
zijn.
Dat kunt ge verwachten van de vol
gende candidaten.
Stemming van Maandag.
District I:
II. IV. van Esvcld.
.1. (I. ItoIaiiUus Hagcdooru.
District II:
I*. van Aeliterbergli.
District III:
.1. M. Tromp van Holst,
A. Herschel Bzu.
Stemming van Woensdag.
District II:
J. C. Bolaniliis Hagedooru.
District Hl:
J. C. v. d. Meer.
Maakt dus het hokje zwart voor de
namen van die candidaten. Dan brengt
ge uw stem uit op mannen van beslist
vrijzinnige richting; voorstanders van
ecu degelijk bolleer der gemeente finan
ciën;
voorstanders van goed volksonderwijs;
die met hart en ziel de belangen der
gemeente zullen behartigen en zich
nimmer zullen laten leiden door per
soonlijkheden.
Al hebben wij liet, helaas, bij de
verkiezing voor de Tweede Kamer niet
tot eene herstemming kunnen brengen,
de heeren die zitting hebben in de
Steinbureau's komen er toch niet gemak
kelijk af, want, in plaats vair één, hebben
we nu, althans in de districten II en III,
twee stemdagen voor den gemeenteraad.
Men zou haast geneigd zijn te zeggen,
dat we dit jaar van het goede wel wat
te veel krijgen. De oorzaak van dezen
overvloed is gelegen in het bedanken
van 5 leden van den Raad, de heeren
A. A. Hamers, J. G. Klcber, C. J. Plomp,
N. Ycls Heyn en J. W. Jorissen nil de
zitting, waarin subsidie werd toegekend
aan de op te richten Industrie- eu
Huishoudschool.
Aan de beurt voor aftreding zijn in
1905 in
District I District II
H. W. van Esveld A. A. Hamers,
J. G. Klebcr,
District in
A. M. Tromp van Holst
C. J. Plomp,
terwijl er een nieuwe verkiezing moet
plaats hebben, door het bedanken van
den heer Jorissen in district II en van
den heer Veis Hcyn in district III.
De ingeleverde lijsten hebben reeds
do verrassing gebracht, dat de 5 heeren,
die hun mandaat hadden nedergelegd,
wederom candidaat zijn gesteld. Wie
had den heer Plomp eenige jaren gele
den een dergelijke candidaat-stelling
durven voorspellen?)
Wij kunnen niet anders zeggen, dan
dat het ons ten zeerste bevreemdt, dat
zij IhanB, naar het schijnt, wederom een
candidatuur hebben aanvaard.
Wat moeten wij van die „pose"
denken
Is het hunne bedoeling een beroep
te doen op de kiezers; de kwestie van
vertrouwen te stellen?
Maar hiertoe missen zij het recht,
Want 0111 vertrouwen te eischen, moet
men ook vertrouwen schenken en tot
heden weet niemand precies, waarom
die heeren hun ontslag hebben genomen.
Bovendien was de houding van de
aftredende leden, die tot de vrijzinnigen
werden gerekend, bij sommige gelegen
heden, zóó reactionnair, dat wij het
van de Kiesvereeniging Amersfoor; juist
gezien achten, dat zij candidaten heeft
gesteld, waarvan zij de verwachting mag
koesteren, dat zij op vrijzinnig standpunt
zullen blijven sta.in en niet zullen weg-
loopen, wanneer de zaken hun niet precies
naar den zin gaan.
De gestelde candidaten zijn voor de
stemming op 10 Juli-in
District I District 11
H. W. v. Esveld, P. v. Achtcrbergh,
J. C. Rolandus Ilagedoorn,
District III
A. M. Tromp van Holst,
A. Herschel Bz.
Yoor de stemming op 12 Juli in
District n District 111
J. C. Rolandus Hagedoorn J. C. v. d. Meer.
Moge een weinigje van do geestdrift,
welke in den avond van den 28stenJuni
hier heerschte, bij de vrijzinnige kiezers
zijn overgebleven en het besef leveodig
worden, dat eene goede vertegenwoor
diging in do. Regeering der stad van
zeer groot belang is voor alle ingeze
tenen, ook voor degenen, die hier geen
blijvende woonplaats hebben!
Moge de vergelijking van den uitslag
