WEERBERICHT.
Thermometerstand
INGEZONDEN.
STADSNIEUWS.
ALLERLEI
mededeelingen vak hjet
koninkl. ned. met. instituut.
Opgemaakt voorm 10.50 uur.
De Bilt, 17 Februari 1911.
Hoogste barometerstand 778.0 id.M. te
Coruna, laagste 730.1 Hornosand.
Verwachting tot den avond van 18 Fe
bruari 1911. Afnemende tot matige Weste
lijke later toenemende Z.W.-lijke wind.
Gesteldheid van de lucht: Toenemende
bewolking, later wellicht regen.
Temperatuur: Kouder.
Barometerstand te AMERSFOOP.T
Vorige stand te 12 uur 771 m.M.
te Amersfoort.
Hoogste gisterenF. 38
Laagste hedennachtF. 34
Hedenmiddag 12 uurF. 51
daarom de wortels in zijn tuin doen af
hakken, doch de boomen gingen voort
met groeien. Toen bracht hij ijzeraarde
iu zqn tuin, op de plek waar de wortels
gezeten hadden. Nu gingen de boomen
wel dood.
De Alkmaarsche Rechtbank veroordeelde
hem deswege tot een maand gevangenis
straf. In hooger beroep werd hq echter
door het AmsterdamBche Gerechtshof vrij
gesproken.
Vervolgens verwees de Hooge Raad de
zaak naar het Gerechtshof te Arnhem,
hetwelk thans den beklaagde opnieuw heeft
veroordeeld tot één maand gevangenisstraf.
(Buiten verantwoordelijkheid der redactie).
Mijnheer de Redacteur!
Hiermede verzoeken we u beleefd het on
derstaande in uw veelgelezen blad op te
nemen.
Het beBtuur der A. V. V. - H. V. C.
geeft hiermede te kennen, dut zq in het
geheel niets uitstaande heeft met de inge
zonden stukken van den heer Brits, zoodat
deze mededeelingen alleen de persoonlijke
opinie van genoemden heer weergeven.
U dankend voor de plaatsruimte.
Met hoogachting,
Het Bestuur der
A.V.V.-H.V.C.
Lezing-prof. Eerdmans.
Voor een bijna geheel gevulde zaal trad
gisterenavond in Amicitia, in een openbare
vergadering van de afd. Amersfoort van
deu Ned. Protestanten Bond, als spreker
op, prof. dr. B. D. Eerdmans, uiet het
onderwerp: De hcdendaagsche staatkundige
toestand en de godsdienst.
Nadat de voorzitter een welkomstwoord
had gesproken, ving prof. Eerdmans zijn
rede aan met er op te wijzen, dat in onzen
tqd voor de combinatie van die onder
werpen wel reden is. Er valt waar te
nemen in ons vaderland een stroom van
toenemende rechtsgezindheid, die te weeg
is geroepen door menBchen van een be
paalde godsdienstige gezindheid.
Een populaire verklaring der rechtsche
meerderheid vindt men in de kleurlooze
middenstof, die bq de laatste verkiezingen
rechts gestemd heeft en als die middenstof
zich nu maar verplaatst naar links dan
komen we uit het moeras, waarin we
geraakt zijn.
Er is een element van waarheid in deze
verklaring. Bq de kamerverkiezing in
Amsterdam II beval het Haudelsblad den
clericaal tegenover den sue. dein. aan en
dit bad weer ten gevolge dat in Utrecht I
do soc. deui. weigerden op Jhr. Roëll te
stemmen.
Een duidelijk bewqs, dat de vrees voor
de soc. dem. twee zetels bracht aan rechts.
Het geldt echter niet alleen soo. dem.
maar ook vrqz. dem., hetgeen in Haarlem
bleek, waar de middenstof weigerde op
mr. Thiel te stemmen.
Wanneer echter die verklaring geheel
waar was, behoefden we ons gansch en
al uiet ongerust te maken. Als men dan
bij die middenstof maar tegenzin kon wek
ken tegen rechts, was de zaak weer goed
te maken. De oorzaken liggen echter
heel wat dieper. Wanneer Spr. daarop
wil ingaan, moet hij 6proken over godsdienst
en politiek, twee begrippen, die naar
liberale meening niet bij elkaar hooien.
Bij staatkuude staat op den voorgrond do
Staat en zoekt men naar alles wat don
mcnsck verbindt. Eu aangezien er niet»
is, waarbij zoozeer de verdeeldheid heerscht
als bij den godsdienst, is het heel be
grijpelijk, dat men dien wil overlaten aan
het particulier initiatief. Er is nog iets,
dat voor dit standpunt pleit, nl. dat de
liberaal de vrqheid gunt aan ieder. De
clericaal is echter overtuigd te behooren
tot een bepaalde groep, die de waarheid
heeft en deze ook wil opdringen aan
anderen. Juist daarom kan de tegenwoor
dige coalitie geen enkele maatregel be
ramen, die in verband staat met practische
godsdienstige vraagstukken, omdat elke
groep daaromtrent zijn eigen mceuing
heeft. De clericaal als zoodanig is ge
neigd Stijn eigen denken in bepaalde vormen
op te leggen aan het geheel.
Hoe i» het dan gekomen, dat we al niet
veel eeider onder de clericale overheer-
tehing zijn gekomen? Er is een tqd ge
weest, dat de Ned. Herv. kerk staatskerk
was. Der Roomsche kerk ontbrak alle
mogelijke vrijheid. De Fransche revolutie
bracht eerst meerdere gelijkheid. Toen
hebben de R.-K. ook hun eerste seminarie
gesticht, in 1799 to Warmoud. Doch bis
schoppen waren er nog niet. Die kwamen
pas na 1848, toen Thorbecko aan het
bewind kwam, niet zonder hulp der R.-K.,
die begrepen, dat ze door de puriteinen
altqd waron tegengewerkt en het moer
moesteu hebben van een breedo opvatting.
Iu du grondwet werd dan ook de moge
lijkheid geopend tot het oprichten van
bisdommen. In 1853 kwam de bekende
allocutie van deu Paus, waarbq 5 bisdommen
werden ingesteld. Dat was voor de protes
tanten allerverschrikkelijkst. Groen van
Prinsterer schreef er fel over en noemde
do R.-K. do vijaDden van het vaderland.
De Aprilbeweging is gevolgd, het ministerie
moest aftreden, maar de bisdommen zijn
gebleven. Na dien is over de R.-K. ge
komen de strijdvaardige geest van het
Jezuïtisme. De kerkelijke hierarchic ver
schafte Rome heerschappij en dus macht.
Dat leek Thorbecke geheel onbedenkelijk.
Zoo'u kerk vond hij een particuliere lief
hebberij van ouderwet8che menschen; den
rechten kijk had hij er niet op.
De katholieken begrepen echter nog
altijd, dat wanneer de stembus openging,
zij moesten stemmen op den liberaal. Dat
deed Rome niet, omdat het iets voelde
voor het liberale denken Rome laat zijn
menschen vrij, uiaar zij moeten niet raken
aan de geestelijke denkbeelden; het gees
telijk leven moeten ze overlaten aan de
heerschapppij van den clerus. En aange
zien de liberaal nu juist het geestelijk
denken vrij wil hebben, voelde Romo wel,
dat die geest het standpunt der r.kath.
moest ondormijnen en het is dan ook geen
dag langer saamgebleven met de liberalen
dan noodzakelqk was.
Aan het principe der Staatkerk was ook
nog dezen kant, dat de Staat het opper
toezicht had over de kerk. In den ouden
tijd nu had men, evenah tegenwoordig een
klein getal geestdrijvers, die voor ieder
cischten de opvattingen van den streng
calvinistischen geest. De overheid liet
aanvankelijk deze mannen begaan, maar
toen de twisten in de kerk toenamen gaf
ze toestemming tot het honden ccner
synode te Dordrecht, die eindigde met de
vcroordeeling dor Remonstranten. Do ge
volgen hiervan deden de overheid voor
goed bekomen van zoo'n synode nationaal
en gedurende den ganschen tijd der repu
bliek is er geen meer gehouden. En
weigerde de kerkeraad wat de overheid
ordineerde, dan greep deze zelf in. Dat
was do gouden tijd voor Holland. Toon
waakte de overheid, dat de geestdrijvers
bleven onder den duim En nu wil men
ons wel eens wijs maken, dat de calvinis
ten ons land hebben groot gemaakt en
men spreekt dan van calv. kunst en calv.
wetenschap; Maar dat is onwaar, want juist
is ons land groot geworden, toeu de over
heid zorg Ie, dat de calvinistische geest
drijvers bleven onder den duim. De ge
schiedenis leert ons juist, dat onze weten
schap en kunst bloeiden door die breedheid
en milden zin, die er voor zorgden, dat
die geestdrijverij niet boven kwam.
Door de Fransche revolutie werd de kerk
losgemaakt van den Staat. Doch de kerk
bleet iu de macht der magistraten, door-
zuurd van den ouden geest van breedheid.
Eerst door de opkomst van de moderne
theologie, die de massa uiet begreep, en
die uien voor ongeloof aanzag en door
de invoering van het stemrecht in 'G7
kwam er verandering. De kiezers gingen
rechts 6temmen en er kwam een geheel
andere strooming in de kerk dan men
gehoopt had. Stad na stad en dorp na
dorp kreeg een orthodoxen predikant.
Daarbij kwam nog, dat de belangstelling
der liberalen in hut kerkelijk leven geheel
verflauwde; hot imellect bleef ver af staan.
Ook de btaat vond die strooming geheel
onbedenkelijk. Duizenden kiezers toch
beschouwden het staatskundig leven met
andere oogen als het kerkelijk en de
liberalen meenden dan ook, dat die strqd
alleen de kerk aanging. Maar dit is anders
geworden. Groen is er mee begonnen,
maar Dr. Knyper is de man, die in Stand
aard en Heraut er steeds op hamerde, dat
men niet alleen rechts moest stemmen op
kerkelijk maar ook op staatkundig gebied.
Als kiuk in den kabel kwam toeii wel de
doleantie, maar ook dat is geheeld. En
toen begreep Rome, dat het met rechts
moest samengaan. Eerst ging dat niet best,
maar bewonderenswaardig deden de r.kath.
wat de geestelijkheid beval en al stemden
de andere partijen niot steeds op de roorn-
schen, men heeft het wel geleerd ten
slotte. Zuiver is het echter bij het Protes-
tantsche deel der coalitie nog niet.
Eigenlijk is dus dit gebeurd. De libera
len hebben twee kinderen groot gebracht,
eerst Rome en toen later, door onthouding,
het Protestantisme. En toen de jongens
groot waren hebben ze vader de deur
uitgezet. We zijn tegenwoordig al heel
blij als we oens een kranige speech lezen
van een Chr. Hist, man, als van dr. do
Visser over de openbare leeszalen.
Er zit dus veel meer aan vaBt dan de
populaire oplossing ons geeft. Er is groot
geworden in ons land een kiezerkorps,
clericaal geschool en gevoed door de kleine
clericale pers, dat we voorloopig nog uiet
kwijt zullen zijn.
Na eenige minuten pauze vervolgde de
Spr. zqn rede.
De tegenwoordige toestand leert, dat er
een nauw verband is, ook nog iu het heden,
tusschen do kerkelijke positie, en de staat
kundige gezindheid vau een district, en dat
maakt toch wel, dat we oiib moeten
afvragen, of dat liberale dogma, dat gods
dienst gescheiden moet zijn van politiek,
zoo heel juist is. Er zijn districten, vooral
op het platteland, waar men naar den
kerkelijken -toestand den uitslag kan voor
zien van de stembus. Zierikzee en Dor
drecht, waar de huidige kiezers opgevoed
zijn in modernen geest, geven hiervoor een
uitstekend bewijs..
Wanneer men niet begrijpt dat do toestand,
die op godsdienstig gebied bestaat, invloed
heeft op het staatkundig leven, bestaat er-
groot gevaar, dat links nog meer afbrokkelt.
Als men niet duidelijk inziet, dat do volks
geest wordt gevormd onder den voorgang
van de geestelijkheid, zal men nog lang
onder de politieke constellatie van heden
blijven.
Te veel schuiven de liberalen kennis op
den voorgrond, aan geestelijke verzorging
wordt niet gedacht. In het Hervorniings-
program van de Liberale Unie wordt er
slechts dit van gezegd: bij de voorziening
iu de geestelijke behoeften wordt er ge
streefd naar vereenvoudiging. Wanucer het
bij de liberalen nog eenvoudiger moet, dan
weet spr. niet waar we naar toegaau. Bij
de liberalen is het voor alles, dat de mensch
wat weot. Het liberalisme dweepte dan ook
met ouderwijs eo bracht ons wetten voor
eiken tak daarvan en vooral ook examens.
Maar aan geestelijke verzorging werd niet
gedacht. We hebben nu 40 jaar dat
liberaal régime gehad on men mag nu toch
wel inzien dat met onderwijs alleen de
maatschappij niet sterker en krachtiger
wordt gemaakt. Kennis is best, maar daar
mee alleen komen we er niet. We zijn
menschen van geestelijken aanleg met
geestelijko behoeften. Eu als men nu den
godsdienst laat, voor wat deze tot nog toe
voor de liberalen is geweest, dan vreest
Spr. dat de kerkelijken nog gemakkelijk
de overwinning zullen behalen. Spr. bepleit
geen bepaald verband tusschen een bepaalde
partij en den godsdienst, maar we moeten
weten, dat het gebied, dat de kerk be
treedt niet alleen opvoedt, maar dat men
het ook uiet zooder schade kan voorbijgaan.
Men kan de beste wetten maken, maar
wanneer de maatschappij iets zal worden,
wordt ze dat niet door wetten, maar door
wat in de meerderheid daarvan al leeft.
Dat is doodgewoon en toch gaat men er
aau voorbij en meent men dat het zit in
het weten.
Wanueer meu de kerk laat gaan, komt
de rneusch terecht bij het clericalisme, dat
van het iunerljjk leven echter niets weet.
Wat het clericalisme is kau men zien als men
eon 14 dageu en pension gaat in Brabant.
Of als men driestarren leest in de Standaaid
onder het opschrift „Sodom en Gomorra".
De geest wordt gebonden. En zal daardoor
de mensch groot worden? Neen, dat maakt
deu mensch eng en klein, Wanneer het
leven groot zal worden, moet iemand et-
midden door kuuuen gaan, bestand tegen
de verleiding. De inensch moet zijn een
eigon zedelijke persoonlijkheid.
Het liberalisme gaat aan deze dingen
voorbij. We hebhen echter niet alleen be
hoefte aan knappe menschen maar ook
aau goede. Zedelijke hoogte en zedelijke
sterkte gaan lang niet altijd samen met
groote kennis eu ontwikkeling. Men slaat
verstomd als men ziet welke denkbeelden
sommige liberalen hebben over den gods
dienst. Meö begrijpt uiet dat het ecu
kwestie van besnaardheid der ziel is. Men
kent eigenlijk het gebied van de kerk niet
en daartegenover heeft vrij spel diegeue,
die de menschen dwiugen wil te gaan als
hq. We moeten echter begrijpen, dat hot
prijs geven vau de geestesvorming is, het
prijsgeven van het staatkundig leven.
Wanneer er niets blqft van de oudo
zedelqke regulator dan krijgt men een
leven als in Amerika, louter op basis van
het materieele belang, door en door corrupt.
Geld is daar alles. Het i6 een koude,
baatzuchtigo maatschappij, die u altqd weer
doet stuiten op dat eene verschijnsel:
corruptie.
Dr. Kuyper heeft in de Tweede Kamer
een waar woord gezegd, toen hij zeide,
dat we nog leven op het erfelijk bezit
van ons oud christelijk bestaan. Daar moet
meer aan gedacht worden.
In don strqd gevoerd in de Herv. kerk
ligt een nationaal belang. We moeten
stellen tegenover de clericale macht een
zelfbewust geestelijk leven, dat in 6taat is
het Protestantsche leven te bewaren voor
de breedheid van geest, die ons laüd naam
heeft doen maken in Europa. Moge het
dan door aller toewijding blijken, dat hot
donkore verschiet, dat er op hetoogenblik
schijnt er te zijn, nict6 is dan een lucht
spiegeling, iets dat niet bestaat. (Applaus).
Debat word niet verlangd.
Dr. Hooykaas dankte deu Spreker en
wees er op dat Amersfoort staat voor een
belangrijke verkiezing en dat de Spr. onwe
tend, louter toevallig, daarvoor een opwek
king heeft gegeven. Er staan geestelijke
belangen op het spel en hq hoopte, dat
ieder naar huis zou gaan met een heilig
voornemen om ieder op te wekken, opdat
de vrijzinnigen de overwinniug zullen be
halen.
AGE N DA,
19 Febr. Gezelschap de La Mar, in de Kei
zerskroon.
22 Febr. Jaarverg, Amersf. tot bestr. der
tuberculose in Ons Huis.
22 Febr. Staathuishoudkundige cursus voor
Ver. v. Vrouwenkiesrecht in Café Centraal.
23 Febr, Concert Julia Culp in Amicitia,
26 Febr. Amersf. Tooueelclub Wilhelmina
in do Keizerskroon.
26 Febr. Uitvoering „De kleiue slem' in
het Valkje.
28 Febr. Bal Masqué in de Keizerskroon.
28 Febr. eu 1 Maart. Tentoonstelling voor
verbeterde vrouwen- cu kinderkleediug iu de
Industrieschool.
2 Mei Uitvoering Toonkunst in Amicitia.
Ballontocht over der O cc aan
In de ballonloods te Kiel is gisteren het
luchtschip gedoopt, dat door de Vereeni-
ging voor Motorluchtscheepvaart is gebouwd
voor een ballontocht over den Atlantischen
Oceaan.
Tal van hooge marine au tori tuiten waren
aanwezig benevens de deelnemers aan den
a. s. tocht.
In bijzijn van Prins Heinrich werd het
luchtschip gedoopt door diens gemalin met
den naam „Suchard", terwijl de feestrede
werd uitgesproken door burgemeester Lin-
demann, voorzitter van do Kieler-afdoeling
der Vereeniging,
