Katholiek Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
m f. tulp m
CONKLIN
VULPENHOUDER
R. K. Spaarbank - Amersfoort
H. ELZENAAR
Bel dan op No. 42
Abonnementen kunnen elke week ingaan, doch
opzegging van abonnement moet geschieden
voor den aanvang van een nieuw kwartaal. Prgs
per 8 maanden f 1.00. Buiten Amersfoort 1.10
Kantoor en Drukkerij Langegracht 28 te Ameriloort Telefoon 314
Vier en veertigste Jaargang
Verschijnt eiken Dinsdag- en Vrijdagmiddag Fort-giro no.
Dinsdag 13 Jan. 1931 - No. 82
Een der wonderlijkste tegenstrijdig
heden, den mensch vaak eigen, is zeker
dat hij anderen steeds datgene als
leuze voorhoudt, waaraan hij liefst niet
herinnerd wordt, zoodra het hemzelf
betreft.
Amersfoort In 1849
door A. F. VAN BEURDEN.
I.
Nu Amersfoort zich naar alle kanten
uitbreidt, groote wijken verrijzen, waar
vroeger alleen hakhout en zandduinen
te vinden waren, tal van villa's de
hellingen van den Berg bedekken of
stout te pronken staan op den top der
heuvelen in het stralend zonnelicht.
Wanneer men die voortdurenden groei I
gadeslaat, en het reusachtige verkeer
overal zijn wegen ziet zoeken, gaan de
gedachten wel eens terug naar het
provinciestadje van tien, twaalfduizend
zielen met zijn bijna huizenlooze om
geving, met zijn ouderwetsche gebou
wen, stegen en steegjes, waarbpven de
Lange |an onbewogen en rustig stond,
op het hem voorgeschreven tijd en uur
zijn liedje zingend.
Het is wel eens leerrijk terug te
blikken in het vroegere leven van de
stad, het eenvoudige, rustige verkeer
voor den geest te halen zonder trei
nen, motoren, auto's en vliegmachines,
en te denken aan het meer intiemere
leven in dit soort steden, waar men
elkander van huis tot huis en van per
soon tot persoon kende, waar men
sterk hechtte aan oude gewoonten,
zeden en gebruiken en men niet van
nieuwigheden en buitenissigheden hield.
Niet dat de toestanden geheel naar
den eisch waren; maar de eene ver
betering bracht noodzakelijk de andere
voort, het eene vooruitstreven het
andera. Het onderling vertrouwen was
echter nog weinig geschokt, de tevre
denheid en berusting bestond nog
overal in grootereh omvang, de een
liet nog plaats voor den andere. Veel
is er vooruitgegaan, veel verbeterd,
maar veel is ook teruggeloopen, ver
slechterd. Naast groote overwinningen
is er ook groot verlies te boeken. Een
eenvoudig beeld te ontwerpen aan de
hand van goede gegevens van het leven
van een 80 jaar terug, heeft zijn aan
trekkelijkheid, als bovengezegd omdat
men daardoor ook den vooruitgang
van Amersfoort peilen kan en omvat
ten, hetgeen geschieden zal in de
volgende regelen over 't jaar 1849
dus 80 jaar terug.
Wij willen eerst eens zien hoe de
stad van nieuws voorzien werd. Als
grooter bladen kwamen bij enkele beter
gesitueerden of kooplieden. Het Han
delsblad of de Ulrechtsche Courant.
De meesten deden het met het plaat
selijk blad. Het menschdom was torn
nog zoo nieuwsgierig niet als thans.
De Amersfoortsche Arrondissements
bode, klein van formaat, was officieel
door de Kennisgevingen van B. en W.
op de eerste bladzijde, prijkende met een
half kolommetje advertenties en werd
legen den prijs van f 3.60 'sjaars elke
week door den uitgever van -Bommel
van Vloten bij zijn paarhonderd abon-
nés des Dinsdags op tafel gelegd. Dat
was voor dien tijl niet duur.
1848 was het revolutiejaar geweest
van het streven naar de republiek
onder de leuzen van: vrijheid of de
dood. De revolutie was in Duilsch-
land door kartetsen onderdrukt, maar
in Amersfoort ging het leven zijn
rustigengang Men betaalde niet te veel
Rijksbelasting, maar men deed wel
allerlei heffingen van gemeentewege.
Om aan de noodige gelden tot dek
king der gemeente-uitgaven te komen,
hief men brandgeld, kleppergeld, lan-
taarngeld, have-, kade- en tonnengeld,
marktgeld of botergeld en tal van
andere gelden, zoodat er van eenvoud
en eenheid in het belastingwezen nog
weinig sprake was.
Men kende in die dagen de zwaar
wichtige grootsch opgezette en dikwijls
erg wijze hoofdartikelen van onzen
tijd nog niet. In kleinen druk werden
de verschillende nieuwstijdingen ge
plaatst in twee kolommen, die van
Amersfoort voorop, dan die van Utrecht
en vervolgens die van andere plaatsen,
waarvan een belangrijk deel uit het
Handelsblad overgenomen werd.
Want de litteraire eigendom was
toen nog niet beschermd en de schaar
JOH. DE HEER
VARKENSMARKT TÉL, 1309
AMERSFOORT
Piano- en Orgelhandel
ranten nog dwars
zegel van een cent of meer,
eder exemplaar moest voorzien zijn
en dat men dan ook op alle exem
plaren vindt. Dat zegel was kostbaar,
lastig, tijdroovend en ouderwetsch al in
dien tijd. Het hield de algemeene ont
wikkeling tegen.
Daar het blad bestemd wasvoorde
kantons Amersfoort, Rhenen en Wijk
bij-Duurstede, dus voor 3/4 van het
Sticht, had men ook agenten te Rhenen
bij gebr. Taais adres Wolters, te Wijk
bij-Duurstede bij W. F, Stamrood,
terwijl men zich te Amersfoort, behalve
bij den uitgever v. Bemmel, ook bij
den Postdirecteur kon abonneeren.
Het postkantoor had destijds geen
grooten omvang; de brieven kwamen
per postkoets, die van Deventer en
Apeldoorn kwamen des nachts te twee
uur aan. Voor de tweede verzending
naar Utrecht en Holland konden de
brieven tot 2 uur 's nachts in de bus
geworpen worden. Gefrankeerde en
aangeteekende brieven werden tot
's nachts I uur aangenomen.
Het kantoor was met verschillende
poozen opengesteld, 's winters 's mor
gens van 8-9, 's middags van 12—2,
's avonds 5—7 en 's nachts van 112
uur. Vooral dat laatste doet eigen
aardig aan d<*s zomers van 7 8 'l„
van ll'/j—'i'/a'. Verder 'smorgens iets
vroeger als 's winters.
Het jaar tevoren in 1848 waren er
'9 jongens 168 meisjes geboren,
bijna evenveel. Er waren 168 mannen
en 171 vrouwen overleden.
In dien tijd bestond er in de groote
St. Joriskerk in Februari nog een oude
gewoonte „het boonentrekken," waar
tegen sommige zeer te velde trokken.
De verbinding met Utrecht, de hoofd
stad, was en bleef door wagendienst
in stand. Den 15 Maart 1849 werd
door A. van Nimwegen, ondernemer,
een geregelde postwagen-onderneming
gesticht, die geregeld ten huize van
Mej. de Wed. de Jong op de Varkens-
markt uit het logement de Roode
Leeuw, des avonds te half zeven met
een wagen zou vertrekken, om tijdig
genoeg aldaar aan te komen om met
de schuit naar Leyden, Delft en 's Gra-
venhage te vertrekken, tot aan het
logement het Vergulde Poortje op de
vcude, directeur J. C. Wolff.
Van Utrecht 's morgens om half-8
terug en te Amersfoort half tien.
Wordt vervolgd.
Binnenland
KANAAL
AMERSFOORT—WAGENINGEN.
Ged. Staten van Utrecht vragen den
Staten hun een crediet van f 10.000.—
te geven om een onderzoek in te stellen
of het mogelijk en gewenscht is, de
verbetering van den waterstaatkundigen
toestand van de Geldersche Vallei ge
paard te doen gaan met den aanleg
van 'n scheepvaartkanaal van beperkte
afmetingen van de Eem bij Amersfoort
-ngr den Neder-Rijn.
Op die wijze zouden dan zoowel
de agrarische als de industrieele be
hoeften van de betrokken streek be
vredigd kunnen worden.
Ten einde bij het onderzoek omtrent
bovenvermelde punten de noodige
samenwerking van deskundigen van
verschillende richtingen te verkrijgen,
stelden Ged. Staten van Utrecht aan
hun Geldersche ambtgenooten voor,
dit onderzoek op te dragen aan een
commissie, welke de verbetering van
de Geldersche Vallei uit 'n meer al
gemeen oogpunt zou beschouwen, dan
t nu toe is geschied.
Aangezien het hier gaat om een groot
inter-provinciaal streekbelang, gaven
zij daarbij in overweging aan den
minister van Binnenlandsche Zaken
Landbouw te verzoeken, het initia
tief tot het instellen van zoodanige
commissie te nemen.
KANTOORBOEKHANDEL
Ungcstr. 60 to. KrommMtr. - TEL. 926
ENDURA
Onbeperkte en voortdurende garantie
Kerknieuws
PAUSELIJKE ZENDBRIEF OVER HET
HUWELIJK.
Deze encycliek houdt zich bezig met
de voornaamste problemen van het
moderne huwelijk.
Na een inleidend hoofdstuk
den oorsprong van het huwelijk uit
God en de daaruit voortvloeiende con
sequenties, komt het eerste hoofdstuk
over de opvattingen van Augustinus,
dat de hoofdzaken van het huwelijk
nakomelingschap, en trouw zijn, en in
aansluiting hiermee een korte uiteen
zetting van de Christelijke geloofsleer.
Het tweede hoofdstuk behandelt de
tegenwoordige opvattingen over de
verhoudingen buiten het huwelijk. Ge
constateerd wordt, dat geen buiten
echtelijk verkeer geoorloofd is. Het
huwelijk in kameraadschap en derge
lijke verhoudingen worden eveneens
verworpen. Ook elk misbruik van het
huwelijk, zooals geboortebeperking en
elke vernietiging van het ontstaande
leven, wordt als in strijd met de wet
ten Gods en als tegennatuurlijk afge
wezen. De Encycliek keert zich voorts
tegen alle verkeerde opvattingen. Uit
voerig worden behandeld en verwor
pen de. verwereldlijking van het huwe..
lijk, het ongerechtigd en lichtzinnige
tot stand brengen van een huwelijk en
in het bijzonder de moderne echt
scheidingsprocedure. De Encycliek
wijst in bijzonderheden niet slechts op
de gevaren, die door de echtscheiding
voor het gezin ontstaan, maar ook op
de gevaren voor den staat en de maat
schappij.
Het derde hoofdstuk handelt over de
middelen, die aangewend dienen te
worden om verbetering in de misstan
den te brengen. Naast de middelen
van religieuzen en zedelijken aard in
directen zin, worden ook sociale en
politieke maatregelen genoemd. De
Encycliek wijst nadrukkelijk op de
economische verhoudingen, die niet in
de laatste plaats schuld zijn aan de
ontaarding van het huwelijksleven. In
verband hiermede wordt gewezen op
de beteekenis van een vreedzame
samenwerking tusschen kerk en staat
in het algemeen en speciaal op het
gebied van de hervorming der huwe
lijks-wetgeving, om een verder verval
van de echtelijke gemeenschap tegen
te gaan.
PASTOOR GROOTHUIS f
In den ouderdom van 81 jaar over
leed te Enschede de Zeereerw. heer
Gerardus Groothuis, pastoor der pa
rochie van den H. Jacobus den Meer
deren, aldaar.
een smid ingeroepen, die de IJzeren
pennen doorzaagde, zoodat zij uit hef
paardenlichaam konden worden ge
trokken. Eerst daarna gelukte het, 't
zwaar gewonde dier, waarvoor aan
stonds de hulp van een veearts werd
ingeroepen, weer op den weg te krijgen.
Burgerlijke Stand.
GeborenPeter en Jan, z.'s v. 'M.
Heijen T. Apeldoorn Henriette, d.
van H. C. Emondt Fauel P. D. S.
Witsen Elbertus, z. v. H. Pol en
A. Top Gerritje. d. v. G. v. Root-
selaar en A. van de Kuilen Willem,
z. v. A. Evers en A. van Beek
Aleida, d. v. L. Hoorweg en A. Tom
Evert,van A. Wallet en G. van den
Brink Aaltje, d. v. H. Huijsmanen
M. Groeneveld Gerritje, d. van G.
van Ee en W. M. van Wolfswinkel
Cornelus Peter, z. v. St. Koelewijn
en R. Duijst Heintje, d. van A.
■T Davelaar en D. van Huigenbosch
Albertus, z. v. M. Duits en A. Snltselaar
Aaltje, d. v. E. Kuijt en G. Righolt.
OndertrouwdH. W. Velis en G.
van Esveld W Snellen en E. Morren.
GehuwdC. Derks en C. F. Wijn-
maarts. OverledenEverdina Maria
üjijpers 56 j., gehuwd met E. Groene-
woud Jannetje Nijhof 76 jaar, wed.
van W. van de Vis Gerrlt Winters
wijk 78 jaar weduwn v. T. v. Esveld.
Hoogland
j> Op het terrein van Veldhuizen zijn
eenige oude munten uit de 16e eeuw
gevonden. Men was bezig met het
Afgraven van een walletje, en slootte
toen op een bruin-geel aarden potje,
dat hierdoor brak. Het urntje bleek
bij nader onderzoek 41 munten te
bevatten n.l. 1 gouden ter grootte van
een rijksdaalder en ter dikle van een
'lubbeltje, 31 zilveren ongeveer zoo
'root als een rijksdaalder benevens 9
jleinere zilveren munten, die ongeveer
"de afmetingen hebben van een gulden.
De munten zijn uit de jaren 1560,
1562, 1567, 1568, 1569 en 1570. Zij
dateeren dus allen uit den tijd van
Karei V en Philips 11.
onder controle Centrale acconnteatidieast Ned. Boerenbond
Goedgekeurd bi] Koninklijk Besluit CA. 14 Maart 1913, do. 68
De en^er^ri^^v^ g^eldcn
des ZONDAGS van 12 tot 1 uur; WOENSDAOAVONDS vu 7
tot 6 uur en VRIJDAGS, van 10 tot II nar.
Dadelijk Ingaande rente 3'/,0 pCt.
SpaarbuSjes gratis verkrijgbaar.
KassierAmaterdamscbe Bank.
VOLKSUNIVERSITEIT A FOORT
UTRECHTSCHEWEG 255 Jl TELEFOON 363
Inschrijving voor onderstaande cursussen op MAANDAG 12, DINS
DAG 13 en WOENSDAG 14 JANUARI in het gebouw van de
Openbare Leeszaal, Muurhuizen 9 te Amersfoort.
CursussenL. C. Th. Bigot «Psychische verschillen".
den Hollander: «Richtingen en Stroomingen van het heden-
daagsche religieuse leven".
W. Mackenzie: «Moeilijkheden in de opvoeding van de rjjpere jeugd".
Otto van Tussenbroek: Énkele dagen in Parjjs en omstreken.
Verschillende groote mahnen van onzen tijdMussolini, Clemenceau,
Mac Donald, Streseman, Walther Rathenau.
Verder t Voortzetting cursus Esperanto. Vraagt gratis uitvoerig
programma in de Openbare Leeszalen en bij de Heeren Boekhandelaren.
leden: Cornelis v.Wegen,80jr.,wedr.
v. R. v. Nimwegen.
Op den openbaren weg te Stouten-
burg is gevonden, een kinderbedje. In
lichtingen bij H. Kuijt Johz. te Stouten-
burg.
Uit den Omtrek
Barneveld
Bij een wilde zwijnenjacht in
Staatsbosschen, onder Barneveld, had
een Amstcrdamsche jachtliefhebber het
geluk een zwijn ie schieten, welk beest
echter bleek een tam varken te zijn,
dat een bewoner dier streken, na het
met kachelglans te hebben laten zwart
maken en van (kunst)slaglanden voor
zien, dien morgen had losgf'iten.
Dat door ingewijden om de goed
geslaagde grap niet weinig werd ge
lachen, spreekt van zelf.
Toen de landman Franken, zich met
een kar in de Willielminastraat bevond,
liep een wiel van het voertuig af,
waardoor de kar op zijde sloeg en
het paard schrok en dientengevolge
over het van pennen voorziene ijzeren
tuinhek van vleeschhouwer Wijngaards
sprong. Aangezien de hoogte van het
hek de lengte der paardenbeenen over
trof, drongen de scherpe pennen diep
in het dierenlichaam door, waardoor
het beest als het ware gespietst was.
Nadat eerst met man en macht tever
geefs beproefd was het dier mei hef-
boomen op te tillen, werd de hulp
Het Bestuur van het Waterschap
„Beoosten de Eem" zal bij inschrijving
verhuren 6 perc. Grasgewas. Nader
omschreven bij aanplakbiljetten.
De inschrijvingsbriefjes in te leveren
vóór 21 Januari 1931 bij den Secretaris
van het Waterschap te Bunschoten.
Burgerlijke Stand.
Geboren: Christina Margaretha, d.
W. Kleinveld en A. Hoefsloot
Aleida Theresia, d. v. C. van Dijk en
G. van de Burgwal. Ondertrouwd
M. van Burgsteden en A. van Dijk
N. J. Westhof en A. W. Sleeking.
Gehuwd: j. B. Mayer en M. Koller
A. Huyskes en G. Smink C.
Smir.kenJ. Traa. Overleden Willum
Koller, 77 j. wed. v. Maria Ter Plaat
Karei Jan van Dijk, 79 j. echtg.
R. Rijnders.
Leusden
Burgerlijke Stand.
Geboren: Coenraad Petrus en Wil
helmus Joannes, zs. v. J. Herder en
G. R. Stalenhoef Hendrik Karei, z.
v. J. v. d. Vis en G. Termaaten.
OndertrouwdA. v. Beek en B. Spijker.
Ni| kerk
De Geldersche Electriciteitsmaat-
happij zal de vastrech(tarieven tegen
Mei verlagen. Met het oog op de leve
ring van gas door de steden aan het
platteland heeft de P.G.E.M gemeend
de tarieven zoodanig te herzien dat
ook de kleinverbruikers kunnen gaan
profiteeren van de vastrechltarieven.
Ook voor winkels en Cafê's zullen
deze tarieven worden hierzien.
Een verbruiker met een woning b.v.
van 7 vertrekken belaalt thans aan
vastrecht 141.70; dit zal dan worden
ongeveer f 34. Het groote voordeel be
staat hierin, dat vastrechtgebruikers
dan kunnen gaan profiteeren van de
4 ct. K.W. uren. Dit was tot op heden
slechts mogelijk voor verbruikers met
kook-recht.
Voor de P.G.E.M. beteekent dit een
ontvangst van een belangrijk bedrag
minder dan thans, doch doordat er
meer stroom zal gebruikt worden, wordt
dit bedrag op deze wijze weer ge
vonden.
Stoutenburg
Burgerlijke Stand.
GeborenGerarda Hendrika, [d. v.
L. Smit en W. Bakker. Ondertrouwd
H. Brans en J. v. Donselaar. Over
COLIERT CCSTUKU
BERICHTEN
UIT
AMERSFOORT
POLITIEKE PROPAGANDA.
Op Woensdag 21 januari en Woens
dag 4 Februari zijn voor de Propa-
gandaciub der R. K. Kiesvereeniging
aderingen belegd.
..'oensdag 21 Januari komen de pro
pagandisten bijeen in het gebouw St.
jozef, om 8 uur. De Zeereerw. heer
Pastoor Hooyman heeft zich bereid
verklaard in deze samenkomst het
woord te. voeren. De leden worden
uifgenoodigd personen, die voor het
politieke propagandawerk wat gevoe
len, mede te brengen.
Het bestuiir van de R. K. Gymnas-
tiekvereeniging „St.l Hubertus" maakt
bekend, dat op 25 Januari a.s. een
feestavond in St. Aechten zal worden
gehouden voor leden van 16 jaar en
ouder met hunne ouders.
Aanvang half 8, zaalopening 7 uur.
Toegangskaarten alleen te verkri'
op Zondag 18 Jan. a.s. tusschen 1
1 uur, bij den heer Smeeing, Havik 43.
Leden zonder toegangskaart, welke
kosteloos verkrijgbaar zijn, zullen niet
worden toegelaten. Ouders hebben te
vens recht van toegang op vertoon
van deze kaart.
HET VERKEER.
Burgemeester en Wethouders hebben
bepaald, dat met ingang van 1 Febr. r
Gesloten zijn voor het berijden in
ééne richting met alle motorrijtuigen:
a. Groote Haag vanaf Arnh.weg;
b. Scherbierstraat, Valkestraat, Stoo-
vestraat en Nieuwstraat vanaf Muur-
huizen;
c. Muurhuizen vanaf Nieuwstraat tot
Langestraat
d. Krankeledenstr. vanaf Langestr.:
e. Lieve Vrouwestraat vanaf Lieve
Vrouwekerkhof;
f. Langegracht vanaf Zwanenhals-
steeg tot Langestraat;
g. Krommestraat vanaf Achter het
Oude Stadhuis tot Langestraat, met
uitzondering op marktdagen tot des
namiddags 1 uur;
h. Groenmarkt vanaf perceel no. 3
tot Langestraat;
i. Muurhuizen vanaf Kerkstraat tot
Langestraat
Kantoorboekhandel
Kantoormeubelen
Schrijfmachines
Langestraat 84 - Tftlef- 528
Speciaal adres voor Uw Kantoor-
School-, Schrijf- en Teekenbenoo-
digdheden. - Advertentie-Bureau
Hebt U een
1;
Taxi of auto noodig
Amersfoort.
j. Vijver van den Hof;
k. van Persijnstraat vanaf Wijersstr.
Gesloten zijn voor het berijden met
rijwielen de Langestraat des middags
van 12 uur tot 1.30 uur en des na
middags van 6 uur tot 10 uur.
LOOP DER BEVOLKING IN 1930.
Werkelijke bevolking op 1 Jan. 1930:
18494 m., 19183 v., 37677 totaal.
Vermeerdering door geboorte 393 m.,
364 v., 757 totaal.
Totale vermeerdering 2066 m.,2156
v., 4222 totaal.
Vermindering door overlijden 128 m.,
136 v., 264 totaal.
Vermindering door vertrek 1502 m.,
1599 v., 3101 totaal.
Totale vermindering 1630 m., 1735
v., 3365 totaal.
Verschil tusschen vermeerdering en
vermindering 436 m.. 421 v., 857 totaal.
Werkelijke bevolking op 31 Dec. '30
18930 in., 19604 v., 38534 totaal.
Meer geboren dan overleden 265 m.,
228 v., 493 totaal.
Meer gevestigd dan vertrokken 171
m., 193 v., 364 totaal.
Voltrokken werden 289 huwelijken,
waarvan 157 kerkelijk ingezegend.
Ingeschreven werden 4 vonnissen tot
huwelijksontbinding.
Zondag a.s. 18 Januari, 's avonds
7 uur precies, wordt in het gebouw
St. Aechten het eerste volksconcert
voor dit jaar, gegeven door de bekende
orchest-vereeniging St. Caecilia.
Het programma biedt deze keer veel
afwisseling; over het muzikale gedeelte
behoeven we dit maal weinig te zeg
gen: zooals altijd goed verzorgd.
Het lijkt ons 'n gelukkige gedachte
ter afwisseling te laten optreden het
bekende Arnhemsche Duo v. Vorselen,
dat op meerdere plaatsen van ons land
groot succes heeft geoogst.
Een avond dus, die men niet mag
verzuimen; voorziet U tijdig van toe
gangskaarten k 50 cent.