F. A.Tulp
Kantoorboeken
Ordners
Kaartenkastjes
Kaartsystemen
Kantoorboekhandel
N.V. Middenstands-Bank
Fa. h. Elzenaar
Bel dan op No. 42
Kantoor en Drukkerij Langegracht 28, Amersfoort
DE EEMBODE verschijnt eiken Dinsdag- en Vrijdag
middag. De abonnementsprijs bedraagt één gulden
per drie maanden; buiten Amersfoort f 1.10, franco per
post. Abonnementen kunnen eiken dag ingaan.
Uitgave van de Katholieke Stichting De Eembode,
gevestigd te Amersfoort
De eembode
Katholiek Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Dinsdag 2 )an. 1934
ADVERTENTIÊN 25 cent per regel. Billijke tarieven
voor handel en nijverheid bij geregeld advertceren
In drn morgen zijn bezorgd.
Zeven en Veertigste Jaargang - No. 78
Waar inzicht is, komt ook uitzicht.
Van ui* Wingewesten.
Voor katholiek Nederland is de ver
overing van den Bosch geen feit door
vreugdeschoten te herdenken, Passen
der lijkt het van een rouwdag te spre
ken, omdat de eeuwenlange erncdering
der „generalitcits-landen". door de
Hollandsche verdrukking, alleen moge
lijk werd toen Grobbcndonck den Bosch
aan Fredcrik Hendrik moest overlaten.
Ging de bcteekenis dezer overgave niet
boven zooveel andere belegeringen en
veroveringen van een stad uit, men zou
haar als een nietig onderdeel der krijgs
geschiedenis kunnen verwaarloozen. Nu
echter de kostbaarste kultuurgocdccen
tan een volk. vrijheid van godsdienst,
mafhankclijkhcid, stoffelijke welvaart,
fonderwijs. burgerlijke rechten, etc. mee
Iziin gemoeid. Dit alles werd de katho
lieken in hel katholieke den Bosch ont-
I nomen, en wel tot in den aanvang der
ft 19e eeuw.
In het Noorden des lands hechtte
tn zoo'n enorme waarde aan het be-
van „het Nederlandschc Rome", van
;.,de Ongerepte Maagd", dat „de zilver-
schat, door de dapperheid van Piet Hein
eroverd en in de eerste dagen van dit
elfde jaar (1629) in de vaderlnndsche
ave us binnengebracht van minder
waarde was, dan de verlossing uit het
Spaanschc geweld eener stad, welke
zich thans mag beroemen, een s. hittc-
rende parel te zijn aan de stcdekroon
van Nederland."
De Bosschenaren der 17e en 18c eeuw
dachten daar zeker anders over, al zul-
om Gud te
danken voor het loon van hun onbe-
weken geloofstrouw. Ook de Span-
wisten de waarde van het ster
ke bolwerk te appreciei en. vaar God
i Koning zoo'n rustig vciblijf genoten.
Bij den Bosch was uc hervorming gc-
_.uit, men wilde wel verbeteringen in
voeren. doch op geen bolsjewieken
methode. Honderd jaren na Luthers op
treden telde men in den Bosch nog maar
'fficiccl ingeschreven hervormden,
li' door de Unie van Utrecht er en
scheiding, een scheuring in de Neder
landschc gewesten plaats had. toen
Noord en Zuid tegenover elkaar kv.-a-
staan, streden beiden om hun gr n-
zoo hoog of zoo laag mogelijk af ge
ld te krijgen. Tusschcn 1585—(>03
loogden de Hollanders vijfmaal :ish
de stad meester te maken. Pruis
■rits kan niet slagen, voorgoed
icheen den Bosch voor het Zuiden bc-
touden. Het twaalfjarig bestand schort
Ie vijandelijkheden op, liet Katholicis
me is gered, voert een grondige correctie
in. begint met opvoeding en onderwijs,
De jezuïeten, meesters in het strijdperk
:gen gevaarlijke stroomingen. richt n
cr een college op. dat binnenkort SflO
telt. Daar en in Leuven op
k het St. Willebrord of Bossche College,
tijn de onverslaanbare legioocn priesters
jevormd, die Brabant in de moeilijke
Jijden, na de inname, hebben getroos
ii gesteund in het lijden, De innntm
ïlf. door Fredcrik Hendrik, wordt cc:
.•sterstuk van militair beleid ge
;rad, temeer omdat Baron Anton val
Jrobbendonck als bevelhebber der
itad. beluilvc 3000 man voetvolk. "I kor-
letten paardenvolk. 4000 bewapend,
Burgers, ook nog 1000 man bezetting
Breda ten dienste stonden. Mi
clijkerwijze gesproken wus c
sch een onneembare vesting, docli
t voor niets draagt Fredcrik Hendrik
dèn bijnaam van „de Stedendwinger
JJij bewees het in 1629 bij den Bosch
fln. 1632 bij Maastricht, in 1637 bij Bre
-ijjfn. Plotseling wierp hij zich in het be-
10.000 man voor det
Vugt ving nu met cei
verbazingwekkende nauwkeurigheid ei'
nrolhaiding het moeilijke werk aan. Vee
1 voor Fredcrik Hendrik op het
n militaire reputatie, zijn ver
bij de generale Staten, de troe-
enorme sommen geld vcrslon-
:n mislukking bcteckcndc een
j'debacle, vooral een morcelc, ten opzicli-
dc Zuidelijke Nedcr-
[landen. Zonder den Bosch kon nooii
in, Maastricht of Breda worden go-
ebt. Door het treuzelen van Brussc
n_ Madrid met dc benoeming van eer
yervnnger voor Spinola. kreeg Frede
op
Langestraat 65 t.o. Krommestr.
Telefoon 326
Tot in Parijs, in Rome, in Wecnen,
Madrid, in Londen, werd met adem-
looze spanning naar het resultaat ge
keken. Dc bloem van den Europccschen
adel had zich aangeboden, om of de
stad mee aan te vallen, of haar mee te
of de stad mee te verdedigen.
Mannen, die later Europa met huil
krijgsroem zouden vullen, als wierook
een kerk, Turenne bijvoorbeeld, namen
als jonge officieren deel aan het mili
taire wonoerwerk. Fredcrik Hendrik is
overal, hij is de ziel, de motor, die alles
doet trillen van dc hoogst opgevoerde
Vanuit den Haag verzoekt men
hem dringend zich te ontzien „ende re
commanderen dat dcselve sijn persoon
wil mcsnagccrcn, ende op dc conscrva-
van dien letten, wei wetende hoeveel
ior desen slaat daaraan is gelegen".
De „periculeusc wereken" moest hij
aar liever door vertrouwde officieren
laten inspcctceren. De prins dankt „voor
de goede affectie", doch gaat verder
rustig zijn eigen gang.
Daar nadert een ontzettingslcgcr van
30.000 Spanjaarden en legert zich Ie
Haren, een goed uur gaans van de ver
schansingen der Hollanders. Gedrukt
door dc bezetting in de stad. aangeval-
door de troepen van buiten, wal
-et hel lot worden der belegeraars)
Spanje is nooit gelukkig geweest r
de benoeming zijner maarschalken.Z>
dert men Alva. Don Juan. Spinola
Pnrma uit. dan ontbreken in de mo
lijkste eeuw der geschiedenis goede le
geraanvoerders. Met 30.000 man moest
de Graaf van den Berg aftrekken zon
der Frederik Hendrik cenlgc last te ver-
rzaken. Dat is zeker niet licelemaal
te schrijven aan dc kundigheden
:cn gemalen krijgsoverste, voor
aanmerkelijk deel zonder twijfel ook
an de onkunde van den anderen aan-
ocrdcr. Nu was de stad verloren, de
•invallen werden technisch voorbereid,
steeds dichter schoof men rond de stad,
sieeds dieper groef men zich in. Niets
onbeproefd, zeifs 21 gloed-
sclicpradmolcns werden ge-
bouwd, om het water te loozen van dt
gegrav
i diepte! -...
te verkrijgen van den stad
1 en van buitenaf als pogingen zou-
volgen tot ontzet. Dc vesting kreeg
moedig benauwd, voelde, zooal.-
Jel liet typisch uitdrukt, dat haai
(den werden genepen".
En nog zou den Bosch gered zijn.
door een inval van de Spanjaarden in
Gelderland om over Utrecht Holland te
verrassen, als niet Fredcrik Hendrik een
stoutmoedige tegenzet op het oorlogs
schaakbord doet, en de wapenplaats
Wezel weet te overrompelen. Geluk
diende hein hier, met verraad van ecni-
ge inwoners, en Holland werd gered
uit een nog moeilijker impasse, dan die
van 1672. Terecht mocht een tijdgenoot
bij de overwinning van al dc plaats heb
bende toevalligheden uitroepen:
„O admirabclc voorsicniglicyt Gods,"
De gelukkige Prins voor den Bosch
dacht er ook zoo over: „het is een lou
ter werk van Goden en niet van men-
schcn." Niet alleen evenaarde de matc-
ricele bult van Wezel die van de zilver
vloot, een algcmecnc eil directe terug
tocht der Spanjaarden was liet nog veel
gewichtiger resultaat. Vol fier zelfbe
wustzijn werd nu de belegering voort
gezet. even fier bleef Grobbcndonck en
zijn mannen verdedigen. Zelfs in hot be
gin September, toen dc val nog
een kwestie van enkele weken ka
geweest, stelt hij aan de burgerij
<>ni huis voor huis, straat voor
i steeg voor steeg aan den vijand
en. Hli wil dwars door de stad een
ve wal laten aanleggen, hij wil zich
onder de puinhoopen begraven, als
slechts dc burgerij hem houw en trouw
it zou echter de vernietiging der
stad bcteckcncn. Vanuit meer dan 35
welbcwapcndc batterijen zou dood
'erderf zich over de stad uitstorten, En
vaarom? Men kon immers zeer gunstige
voorwaarden bedingen, de Prins sou
t graag alles toestaan om den Bosch
zijn zuidelijke vesting te kunnen
ken. Hier was geen sprake van opstan
delingen, die vreeseltjk zouden worden
getuchtigd, zooals te Haarlem, Leiden,
of Alkmaar. Men besloot tot de onder
handeling en dc burgerij kon tevreden
De Prins stond alles toe, geen enkel
der bestaande rechten zou worden aan
getast. geen kerk in beslag genomen,
geen priester bemoeilijkt, geen burger
last aangedaan, terwijl de bezetting met
liegende vaandels, in volle wapenrus-
ing zou mogen vertrekken,
Den I3en September werd dit nood
lottig besluit genomen, den Hen Sep
tember door belde partijen gctcckcnd.
den 17e» vertrok de dappere Grobbcn
donck met zijn mannon. en den I8cn
hielden dc Staatschc overwinnaars hun
jubelende entrée, Dc Prins, omstuwd
door meer dan 40 hertogen cn grnvi
de koning en de koningin van Bohcnit
de prinsen van Oranje, een prins v
Denemarken, word aangestaard door
duizendkoppige menigte, uit olie
oorden toegestroomd,
Van den St. Janstoren wapperde dc
Oranjevlag, symbool toen nog van on
verdraagzaam protestantisme, zooals
spoedig zou blijken, Niets, totaal
bleef er over van de talrijke beloften,
bij de overgave gedaan en plechtig be
zegeld.
Reeds in October 1629 werd dc uit
oefening van het katholieke geloof it!
kerken verboden. In 1631 werdet'
e bl| een plakkaat gesloten of aan
andersdenkenden gegeven. De Bisschop
werd verdreven. 53 dominees kwamen
de Meycrei religieus ombouwen, doch I
te vergeefs, in 1933 is zij nog altijd vol
bloed rooinsch.
F. DE KOCK.
de zwakte van de menschelljke natuur.
Men kan nocli mag in die zooge
naamde afscheiding een poging zien
tot afscheiding in nalionalen zlrt van
volk's- en landgenootcn. Men moet deze
zorg lecren begrijpen in haar werke
lijker zind.w.z. niet gericht tegen
personen, doch tegen den invloed van
leeringen der leerstelsels. Met tegen
stellingen in nationalen zin heelt dit
niets uitstaande. Wel kan worden toe
gegeven, dat de moderne leerstelsels
op .zichzelf ook de naties tenslotte
moeien ontbinden, omdat in het streven
naar louter stoffelijke dingen en In hel
vrijtolen van de sexueelc begeerte, een
zeer|slerk ontbindend element is gele
gen, óók voor dc natiCn. Het is echter
de dingen op hun kop zetten, Indien
men dc bestrijding door alweer juist
van die sterk ombindende elementen,
gaat voorstellen als van haar kant ont
bindend in nalionalen zin. T. C
Geen uitkomst.
Eén geweldige verwarring is In de
wereld Ingetredencn als men zich gaat
verdiepen in de menschelljke motieven,
welke hebben geleid tot die vewarring,
dan ziet men dat het niets anders is
dan boozc begeerlijkheid welke dc
wereld In dezen toestand heeft gebracht,
waarvan het einde niet Is te voorzien
en zoo goed als zeker In een zee
bloed en tranen zal liggen.
Maar verder komt men niet. Eenige
maatregel om in den toestand te voor
zien, is ondenkbaar; omdat, de macht
ontbreekt, die zulk een maatregel voor
het geheele wereldproductie-apparaat
zou kunnen treffen. Wl) spreken wel
voor Amersfoort en Omstreken
AMERSFOORT.
Lange Gracht no. 4 - Telefoon no. 304 en 697
Deskundige voorlichting bjj don aan- on verkoop van Effecton
Verhuring «an Ups Safe-loketten
Verzilveren van coupons o-ndelscredleteD Incassooringen
Spaar-depoaito's rente 8-7t pet.
van een wcreldhuishouding; maar feite
lijk bestaat dit wcreldhuishottdcn niet,
Elk huishouden toch veronderstelt ver
standelijke leiding, richting op zijn dool
het welzijn zijner leden, Doch zulk ctm
leiding ontbreekt In de werelddaarjm
is er geen eigenlijk wcrcldhulshoudcn.
Er zijn alléén slaathulshoudens. En alle
p-iginpen van die afzonderlijke slnats-
huishoudens om door een onderlinge
overeenkomst het gemis aan een vcr-
standelljken leider over allen aan te
vullen, zijn lot nu toe mislukt.
Al is nu versobering en bezuiniging
inderdaad een avcrcchtsch middel tegen
dc wereldcrisisal staat het ook vast,
dat deze, toegepast in elke staatshuis
houding op zich, de crisis als wercld-
vcrschijnscl steeds moet doen vererge
ren; daarmede Is nog niet gezegd
- en dit Is juist hot hopeloozo In den
toestand dat leder staatshulshoudcn
voor zich het bulten versobering cn
bezuiniging kan stellen.
Kantoorboeken
ia alle tfewensclite
Linlaturen
Kantoorboek- en
Schrljfmachlnehandel
Langestraat 84 Telef. 528
Hebt U een
Taxi of auto noodig
Amersfoort.
Amergfoort'g
Ontwikkelingsgang
door A. F. VAN BEURDEN.
XI.
De Kapel van St. Jan ilcn Dooper
en St. Jan Evangelist is in 1388 ge
timmerd door Floris Radwijn van Dc-
veif.er, hooid der Broeders van het
gemeenc leven. Daarna in 1444 hebben
de St. Hyronimusbroederszcgebruikt;
later werden kerk en klooster door de
Walen en Engelschen voorde soldaten
gebruikt.
Mariënltof was oorspronkelijk ook
«rioraat van reguliere kanunniken
/indesheim, geslicht door Geert
Groote. Dit convent kreeg door schen
kingen groote inkomsten en bezat grond
in de Eng, de Berkt, in 't Veen lot
Hees, Dashorst, Scherpenzcel, de Haer,
de Slaeg cn Zeldert. Het werd later
Weeshuis.
St. Agnes Klooster is in 1380ge-]
sticht op Glasitorst, het kreeg ceuej
kapel, ingewijd in 1397. In 1399 om
helsden de zusters den 3en regel van
den H, Franclscus. Het bezat ook
enkele landerijen in 't Lcusderbroek
en elders. In 1622 werd op Sint Ma-
theusavond dc kerk tot een lagere
school gemankt-
St. Agatliakiooster. Ruiger van den
Doem en zijn huisvrouw Bella hebben
hun huis met renten op Kerstavond
1399 aan deJSl. Agathazustcrs gegeven.
Hel bestuur der stad schonk aan deze
vrijdom van waken, graven cn soms
belastingen, Zij waren eerst Francisca
nessen, later Augustinesseu naar hare
manier van leven, In 1640 werd het
vervallen klooster, dat inmiddels door
de stad in bezit was genomen, ver
koeld, de Kapel liet men bestaan. Het
klooster bezat vast goed bulten de
Utrechtsche poort, op Ililhorst, Stou-
tenburg, Hoogland, Socstdljk, een erf
In Scvenhuljscn. In het klooster lag
begraven Matheus Duncnnus, deken
van 's Gravcnhage. Van het klooster
een zeer uitvoerige kroniek bewaard
St. Bnrbari.kloostcr, Deze zusters
waren van Bunschoten gekomen en
In 1422 door oorlogsdwang naar Amers
foort getrokken. Het waren Francisca
nessen van den 3un regel. Zij leefden
in gtoote armoede cn bouwden een
kleine kapel. In 1586 bezaten ze eenige
goederen gelegen aan den Wittenberg,
onder Leusden, op 'I Hoogcland, Wou
denberg, in dc Haer, Hildert en de
Duijst.
Het Broederhuis Is in 1394 geslicht
buiten de Kntnppoort bij de stadsves
tenin 1417 werden de broeders regu
liere Kanunniken onder het Kapittel
van Windcshelm. In 1419 verhuisden
ze naar de Blrkt waar hun door Hen
drik Kamerman van Deventer een erf
aangeboden was.
Dc Cellezusters. Dc Ccllezurters of
Alcxianen woonden bij de stadsvesten
op cenc plaats met vele hagen bezet
en aldus de l-laag gchccten. Zij kwamen
in 1479 van Amsterdam cn bouwden
in 1492 eene Kapel. In het jaar 1547
hebben de nonnetjes hun kloostertje
aan die van dc Birkt overgegeven en
zijn ze zelf in den H. Occstpoth gaan
wonen, de zieken verplegend, rein
levend, biddend.
St. Pleters Gastltuijs. Op den 2en
Maandag na Paschcn 1531 met den
bouw begonnen was het 2 jaar daarna
gereed. Er werden 70 oude mannen
in verpleegd.
H. Sacramentsgasthuijs Is in 1570
gesticht door Wouter van Blockland
en Johanna Puck. Is gewijzigd en ge
mengd. Beide gasthuizen zijn in wezen
nog vereenlgd.
Het Ptsthuijs stond aan de overzijde
van het kerkhof van het huls van den
Poth, om inlectic te vermijden in lijden
van besmettelijke ziekten. In 1500 was
er al een Pesthuis, beheerd door de
Regenten van den Poth. In 1656 kreeg
het een nieuwe ordonnantie,
Het Soldatenzlckcnhuls lag bij het
convent van Sint Agatha. !it 1633 werd
in deliberatie genomen om het St. Eli
sabeth Ziekenhuis daarheen over te
brengen, maar dit laatste bleel waar
het was.
Afscheiding
Datgene, wat men onder andersden
kenden de katholieke afscheidingszucht
pleegt te noemen, wordt door de niet-1
Katholieken geheel verkeerd begrepen I
en kan slechts dan een beletsel tot
toenadering zijn, wanneer uit die ver-'
keerde begrippen een verkeerde v.o -
lichting der niet-Katholieken ontstaat.!
Die z.g. nfscheidingszucht is in hut i
gehe.4 geen afscheidingszucht. Zij isl
niets anders dan een streven, om we-
re'dbescliouwingen, zooals die b.v. zijn
do delijk geworden uit hel boek „Wor
dend huwelijk" van het echtpaar Wi-
baut, zooveel mogelijk van invloed op
de Katholieke gemeenschap te beroo-
ven, om deze gemeenschap, door aan
eensluiting, sterk Ie maken legen den
hand over hand toenemeuden invloed
van zulke en soortgelijke wereldbe
schouwingen.
De zorg der Katholieke Kerk in deze
Het Sint Elizabeths Ziekenhuis is
gesticht vanuit dc St. |orlskerk iu 1557
eu werd in 1577 door den Magistraal
goedgekeurd. Hel was tussclten de
Schoutenbrug en Kortegracht gevestigd,
achter uitkomende aan den Singel,
thans in dc Si. Andricsstrant, Is nog
Koomsch Katholiek, maar voor leuer
toegankelijk. Hei is groot herbouwd
richting vloeit voort uit haar leer over en n,oc'crn ingericht.
Het Weeshuis gesticht In 1551 door
Catharina van Sontcrcn lag eerst bij
liet Zand, het I'. later ondergebracht
in het klooster Martenhof, het Is echter
door veranderde tijdsomstandigheden
daar vervallenliet is geheel itt leckcn
handen gekomen.
liet mtlatenlwls stond buiten de
Kamperpoort aan den Hoogen wegen
bestond uit een oud kerkje cn een
bijbehoorend Vcrplcgingshuis.
liet kreeg in 1559 een ordonnantie.
Het Gasthuis aan de Vischmarkt of
van den II. Geest lag in de Langestraat
bij de Vischmarkt. Er was eene kapel
bij, later Luthersche Kerk. De Poth Is
er uit ontstaan, terwijl et ook een
doorgaanshuls en een school was waar
men de arme kinderen lezen en schrij
ven leerde.
