DE EEROTE CRISIS: STALINGRAD!
r
Wil tot vernieuwing ontbreekt
bij regeering èn parlement
Hitler kon de verantwoording
niet meer afschuiven
w
Wlaohd
Radio-programma
D*
D1
UIT HET DAGBOEK VAN
ULRICH VON HASSELL
D\
onder getuige
Matth. Passion in
bijzonderen vorm
Grootmoeders dansen
de Jitterbug
2
Dinsdag 4 Februari 1947
Berlijn 2-11-'42
T_I ET politieke peil van onzen
-1 -1- hoogen heer zakt hoe is
het mogelijk?) nog steeds. De
propagandamachine is zoo versle
ten en de toestand zoo bedenkelijk
dat men naar^e laagste middelen.,
grijpt- Zoo b.v. de jongste rede
van Goebbels van IS—10. die ove
rigens, volgens mij, geen effect
van beteekenis heeft gesorteerd:
„Vroeger vocht men alleen
voor idealen, zooals sociali.s/no of
nationaal-socialisme over den
vorm van het Hl. \vondmaal(!),
maar nu gaat de strijd om het da-
gelijksch brood.""Df: j,schelden is
de stoelgang van dc ziel,"' enz.
De toestand in het Oosten is in
wezen zoo, dat de zaak er stil
staat. Maar Hitier heeft de gouw
leiders heel opgewekt verteld, «lat
hij in den volgenden zomer Mos
kou zal nemen en den Kaukasus,
een eind zal maken aan de Russen
en den vrede zal dicteeren."
Onze duikbootoorlog l eeft resul.
taten, maar geen doorslaggeven
de. In Noord Afrika heel zware
gevechten (het Sste leger was 26-10
den aanval bij El Alamein begon
nen), een tot dusver niet be
haald beslissend succes van de
Engelschen zou van zeer verstrek
kende beteekenis kunnen zijn.
Rieth meldt uit Tanger, waar
hij op" het oogenblik gencraal-con-
sul is. dat het daar een waar Ba
byion van de politiek is. Ameri
kanen (met bijzondere energie),
Engelschen, Franschen, Spanjaar
den, Italianen, Duitschers ontwik
kelen allemaal een koortsachtige
bedrijvigheid: het gonst er inn de
propaganda en iedereen en alles
zit er op te wachten, dat Afrika
lot het brandpunt van den oorlog
wordt. Latent conflict tussch,cn
Frankrijk en Spanje, omdat laatst
genoemd land graag een stuk van
Fransch-Mnrokko zou willen heb-
ben en bij een inval der Amerika
nen in Noord-Afrika waarschijn
lijk ook zou optrekken, niet tegen
dc Amerikanen, neen, om zich
van genoemde gebieden meester
te maken.
Italianen hadden
spijt
\E Grieksche minister
Patilsas zocht mij 30
Oct. op en vertelde me. dat hij net
in Rome was geweest. Overal had
men hem laten merken, dat de
Italianen het zwaar betreurden
Dit kaartje geeft een indruk van den
snellen opmarsch der Duitschers door
Zuid-Rusland, totdat z(j Stalingrad
bereikten, waar
zij na maandenlangen strijd door
de Russen uitgejaagd werden. Dit
kaartje geeft van den Dui/schen te
rugtocht een beeld
dat zij in oorlog waren geraakt
met Griekenland; voor de toe
komst was er maar één oplossing:
vriendschap tusschen de twee cul.
tureel nauw verwante volkeren.
Patilsas gaf te kennen, dat de be
handeling, die hij in Italië had
ondervonden, wel heel sterk af
stak bij de manier, waarop men
in Berlijn te werk ging. Hij kon
niet begrijpen, hoe de Duitschers
zoo gauw kans hadden gezien, om
de bij het begin van de bezet tine
aanwezige liefde en bewonderine
van de Grieken voor Duitschland
in hun tegendeel te doen verkee-
ren. In Italie had Patitsas een be
paald slechte stemming t.o.v. den
oorlog van Duitschland en Musso
lini aangetroffen. De overgroote
meerderheid van het volk heeft
naar het schijnt volkomen genoeg
van den oorlog en is voor niets
zoo benauwd als voor een Duitach
overwicht. Dat schijnt men nu ook
bii ons te merken; er is tenminste
order gegeven den laatsten tijd,
om de Italianen in de kranten,
enz- iederen dag wat lekkers toe
te dienen. Zooals gewoonlijk ge.
beurde dit weer op de meest
plompe manier.
Ebenhausen 1311'42
\E barometerstand in
Berlijn met den dag
lager. Het wordt steeds duidelij
ker hoe juist het geweest is om
de generaals te laten weten, dat
een verandering in het systeem
moest plaats hebben op een tijd.
dat Duitschland nog geen klap
had gehad. Nu is het al hoogst
AXWWCU OIXXV/W**»»» oooc
twijfelachtig, of de andere kant
nog zelfs maar ecnige neiging
heeft om ook aan een ander
Duitschland een drageliiken vrede
aan te bieden. De eenige kans
hiervoor zie ik in een prijsgeven
van Japan.
Ebenhausen, 2611'42
De barometer verder gedaald.
Stalingrad begint net zoo'n rol te
spelen als indertijd Verdun. Do
kans op een nieuwe wintercam-
pagne met vijanden, die welis
waar veel geleden hebben en met
groote moeilijkheden hebben te
kampen, maar ongebroken zijn,
wordt steeds' positiever. Daarbij
steeds groeiende zwaarte van dc
luchtaanvallen, nu ook in Mün-
chen Zware verliezen in Bus.
land. Dieter schreef 1611 heel
ernstige berichten. De curve van
zijn brieven sinds 9—8 is bepaald
schrikwekkend -
Helden èn slaven
IJ Duitschers zijn
het zonderlingste
mengelmoes van helden en sla
ven. Dit slaat speciaal ook op do
generaals, die er met ongelooflijk
talent in geslaagd zijn om hun
prestige, met name ook tegenover
Hitler, tot nul te reduceeren. Na
de mislukkingen in het Oosten is
Iliïler weer als een dolleman te
keer gegaan, want als het mis
gaat, dan heeft niet meer „do
geniaalste veldheer van alle tij
den'' de leiding, maarde gene-
raals. Sauerbruch, die kort gele
den bij hem was. vond hem oud
geworden en in elkaar geschrom
peld; onder het gesprek 'had' hij
allerlei merkwaardige dingen zon
der eenigen samenhang gemom
peld (b-v. „ik moet naar; Indiö
gaan" of „voor iederen gesneuvel
den Duitscher moeien er 10 vijan
den aangaan") Sauerbruch vond,
dat Ilitler beslist, gek was. Hij
heeft Bock en ook List en Ruoff
er als bevelhebbers van een leger
groep uitgewerkt, en nog een aan
tal andere generaals aan bet front
o-a. den verstandige» Gustav An
ton ietershcim, die op een bij
tijds opgeven van Stalingrad had
aangedrongen, en verder ook nog
Halder. in diens plaats zou Zeitz-
ler, chef van de staf van Von
Rundstedt, moeten komen. Vol.
gens alle berichten een onplezie
rig iemand. Ilct „staatshoofd"
commandeert nu in eigen persoon
do legergroep-Zuid. Het zotste is
hij met Keitel omgesprongen, met
den man dus, die door zijn
slaafschlieid de zwaarste schuld
op zich geladen heeft. Keitel gaf
al een tijdje terug Olbricht. toen
die hem naar den toestand vroeg,
ten antwoord: ,,Ik weet van niets,
mij vertelt hij niets, op mil spuugt
hij alleen maar!'' En nu heeft Hit-
Ier hem (zoowat op zijn 60s ten
verjaardag) in een wilde uitbars
ting er uit gegooid, maar hem
een paar dagen later -waarachtig
weer laten halen.
Ebenhausen, 13—11'42.
Sombere prognose
E sombere prognoses
van den laatsten tijd
over den toestand aan de'fronten
zijn door de gebeurtenissen nog
overtroffen. Zware nederlagen in
Noord Afrika, waarbij het groot
ste deel van de daar strijdende
Italianen is vernietigd hoofd,
zakelijk als gevolg van tekort aan
benzine gevaarlijke Amerikaan-
sche landingen in Noord Afrika
(811—'42) volkomen stilstand in
het Oosten. Helaas is er nauwe
lijks hoop, dat de een of andere
macht nog bijtijds een poging zal
doen om den naar beneden rollen
den wagen tegen te houden. In
den top groeit de nervositeit, zeer
slechte rede van Hitler in Mün-
chcn (8—11—'42). Nieuwe arresta
ties, zoowel rechts als links. Onze
generaals moesten voor den broek
hebben, zij denken of als onder,
officieren, of alleen aan zich zelf.
Ebenhausen, 2012'42-
Een kwade maand ligt achter
ons: de dubbele doorbraak van de
Russen bij Stalingrad mot (ge
heim gehouden) ^omsingelingen
van anderhalf leger (23/25-11-'12)
Verdere aftocht ik Libye. verste-
viging van de Geallieerdo stelling
in N-Afrika, waartegenover alleen
maar aanmerkelijke successen
van Duilsche duikbototen en klei.
ne tegenslagen van den vijand
bij Tunis staan, zonder dat na
tuurlijk hierdoor de schaal in
evenwicht komt.
Ebenhausen. li2'43.
De laatste weken
"P\1E laatste weken
hebben de zwaarste
crisis tot nu toe van dezen oorlog
gebracht, eigenlijk de eerste wer*
kelijke crisis, helaas niet alleen
een crisis voor de leiding in hot
systeem, maar voor Duitschland.
Zij Heeft een symbool gekregen in
den naam Stalingrad. .Voor het
Gencraal-veldmaarschalk P AU LUS.
die de meerderheid der Russen
moest erkennen.
eerst Likt het Hitier niet, om de
verantwoording af te schuiven,
voor het eerst reikt zich het cri-
tisch gefluister rechtstreeks tegen
hem. In zoover is hier inderdaad
spreke van een echte crisis: de
militairo onbekwaamheid van
„den gcniaalston veldheer van al
le tijden", d.w.z. van den soldaat
cersto klasso met grootheidswaan
zin, welke tot dusver door een
paar flitsen van intuïtie, door een
geslaagd gokje, door het tekort,
schieten Van den vijand en door
allerlei toevalligheden verborgen
was gebleven, staat op «ten voor
grond. In breedc kringen ziet men
nu duidelijk, hoe ei- kostbaar
bloed wordt geofferd voor onzin
nig of misdadig prestigegedoe.
Daar het dezen keer mililaire din
gen betreft, gaan nu eidelijk ook
de generaals de oogen open. De
houding .van den ongelukkige»
generaal Paulus. die nu zijn veld-
maarschalkstaf van do Rassen
kan* ontvange% (Paulus was op
31-1-'43 door I-Iitler tot veldmaar
schalk benoemd!), wordt scherp
gccritiscerd. Zoo ooit, dan had hij
nu moeten bewijzen, dat do geest
van Yorch (de Pruisische gene
raal, die eind 1812 op zijn verant
woording de Russen toestond de
vervolging van het Fransche le
ger op Pruisisch grondgebied
voort te zetten) in hem voortleef
de en als hij dit niet deed, dan
bad hij deze catastrophe niet be.
hooren te overleven (Paulus had
n l. met Von Kluge en Von Man-
stein afgesproken, dat hij op het
goede moment Hiit Stalingrad zou
uitbreken naar het Westen; Kluge
en Manstein zouden dan op eigen
gelegenheid het bevel overnemen
en de staatsgreep in Berlijn zou
beginnen, zoo had de verzetsbe
weging zich de zaak gedacht).
Wietersheim, die in conflict met
hem „gegaan werd", heeft een uit
stekende beurt gemaakt, waar wij
weliswaar niets meer aan bobben-
Dc generaal, die het scherpst voor
zijn meening is uitgekomen en dio
dus in ongenade viel en geen en
kele onderscheiding of bewijs van
waardeering kreeg, n.l. Strecker
met zijn uitmuntenden chef vart
den staf Groscurth, is tenslotte
de man geweest, die het langste
heeft gevochten.
Zelfs Zeitzler
ZELFS mijnheer Zeitz
ler, de door Hitier
uitverkoren chef van den Gene-
ralen Staf, merkt nu, wat °r
gaande is en heeft don
moed gevonden om zich tegen on
zinnige bevelen te verzetten door
twee dagen lang niet op het rap.
port te verschijnen: hij heeft zoo
zijn zin gekregen. Ook hiuee en
Manstein h:bban, nadat het kalf
verdronken was. iets meer vrij
heid van b''cging voor hen/.e«f
weten door tc drijven. En do heer
FfOmm, onze wildbaan, verkon
digt dappere opvattingen. Maar
waar hot, ondanks alle pogingen
nog altijd aan mankeert, dat is
ja.an den man, die de koe bij do
horens zal vatten.
Over Hitier steeds' meer berich
ten, die bewijzen, in wat voor ge
vaarlijken geestestoestand hij ver
keert. Haar tienden verjaardag
viprt dc regeering van nu als een
consortium, dat alleen maar
vecht om zichzelf te kunnen hand.
haven en dat doet op kosten van
liet Duitscliö volk. Kenmerkend,
dat Ilitler op 30 Januari niet
durfde spreken! Wie had dat
voor kort nog kunnen denken
en dat Goering tijdens zijn redo
vanwege luchtalarm in den
schuilkelder verdween.
Ulrich von Hassel. Vom
andren Deutscliland,
Atlantis Verlag Zürich.
(Nadruk verboden).
Snel onderzoek
is noodig
Mr. 11. D. J. WASLANDEH,
oud-wethouder Van Onderwijs tc
Utrecht, thans voorzitter van
den 1laad van Beroep le Gronin
gen, schreef voor ons vier arti
kelen over „Nieuwe democrati
sche Staatsvormingïhj consta
teert in dit eerste artikeldat
bij de regeering zoomin als bij
het parlement een ongeduldig
verlangen" bestaat ,om nieuwe
vormen voor ons. staatkundige
leven te vinden. Hij bepleit dan
ook een ernstig en spoedig on
derzoek naar vernieuwing van
ons staatsbestel bok %omdat hij
het geenszins uitgesloten acht.
dat als uitkomst van een derge
lijk onderzoek de verhouding
tusschen socialisatie en geleide
economie in een ccnigszins en-
der licht kan worden geplaatst.
De reis van de Engelsche koninklijke familie naar Zuid-Afrika wordt ge.
maakf vnéf het slagschip ..Vanguard", dat speciaal werd ingericht voor het
verblijf der vorstelijke gastenHier zien we het interieur van 's konings
zitkamer. (P.)
Feuilleton
door Anthony Berkely
83
DE fotograaf ke.ek hem aan. ,.Is
het *ets van veel belang mijn
heer?"
Mijnheer Chitterwick verzekerde
herru.nadrukkelijk, dat dit het geval
was. De fotograaf dacht, dat het dan
wel mogelijk zou zijn. Mijnheer Chit
terwick gaf zijn naam op en verliet
den winkel, juist op het oogenblik,
dat het personeel de rolluiken neer
liet. Daar het te laat was om nog iets
anders te ondernemen nam Mouse
mijnheer Chitterwick mee naar zijn
club. waar hij een ongelooflijk aantal
dranken besteldet Het diner gebruik
ten zij eveneens in de club en zij be
zochten daarna, om wat afleiding te
hebben, een revue. Hef was ongeveer
twaalf uur, toen zij het huis van
mijnheer Chitterwick's tante bereik
ten, waar zij zouden overnachten. Tot
hun verwondering vonden zij Judith
in den salon op hen wachten 1
„Ik kon het eenvoudig niet laten",
verontschuldigde zij zich, „ik weet,
dat ik nïiJ11 P°st verlaten heb, ik weet.
dat ik alles gedaan heb, wat ik niet
had mogen doen maar werkelijk,
ik moest den eersten den besten trein
pakken om te zien, v/at er gaande
was. Nu, mijnheer Chitterwick, U
vertelt, me toch alles? De zaak is nu
toch in orde?"
Mijnheer Chitterwick lachte ietwat
nerveus. Deze Judith verschilde wel
veel van die wanhopige vrouw van
den vorigeji avond, „Ik hoop het, me
vrouw Sinclair, ik Jjoop het".
„Oh noem me toch Judrth" lachte
zij, „werkelijk mijnheer Chitterwick.
ik ken U nu al zoo lang (was dat
werkelijk zoo? Nauwelijks twee we
ken!), dat U dat eenvoudig moet
doen. Het is tegenwoordig mode".
Mijnheer Chitterwick mompelde
iets, waarvan hij hoopte, dat het toe
passelijk zou zijn.
„En waf is er met die foto's? Heeft
U ze al ontwikkeld? Ik ben zoo
nieuwsgierig!"
„We hebben ze onderweg afgege
ven". vertelde Mouse
„Afgegeven?"
„Om ze te laten ontwikkelen".
„Oh! Je maakte me werkelijk aan
het schrikken. En hebben jullie nog
iets anders ontdekt?"
„Enkel en alleen, dat Celia Parry
nog valscher zingt dan vroeger. We
zijn naar de -ruvue geweest".
„Celia Parry interesseert me niet in
net minst. Ik wilde weten, of mijn
heer Chitterwick werkelijk gelooft,
dat onze cowboy zijn tante, van wie
hij nog nooit gehoord had. vergiftig
de Ten minste, hij vertelde, dat hij
nog nooit van haar gehoord had. Nu,
mijnheer Chitterwick?"
Mijnheer Chitterwick bracht zij»
theorie nog eens te berde Judith ge
loofde echter niet. dat Benson zoo
scherpzinnig zou kunnen zijn en
Mouse was het tot op zekere hoogte
met baar eens. Zij spraken bijna een
uiir over dit onderwerp en toen gaf
mijnheer Chitterwick te kennen, dat
hij naar bed wilde gaan. Judith ver
zekerde echter, dat zij nog te. opge
wonden was om te slapen, waarop
Mouse aanbood haar nog eenigen tijd
gezelschap te houden. Veel slapen
deed mijnheer Chitterwick dien nacht
echter niet.
Toch was hij den volgenden mor
gen precies om half negen aan het
ontbijt, evenals Mouse Judith daar
entegen was nog nie» wakker. Mijn
heer Chitterwick hielp zijn gas» be
leefd aan gebakken spek cn begpn
vervolgens, na daartoe verlof te heb
ben gevraagd, zijn post open te ma.
keri} Plotseling lief hij een kreet hoo
ren Hij sprong op cn duwde den ge
schrokken Mouse een brief In de
hand. ..Da» ls verschrikkelijk", mom
pelde hu ontdaan, lees eens".
(Wordt vervolgd).
Een ongewone parkeerplaats. Vele automobilisten, die de Marker ijsbruilojt
bezochten, parkeerden hun auto op hef ijs, op de plaats, waar anders de
schepen gemeerd liggen. (P.).
TU1NKALENDER
4 FEBRUARI Met behulp van
een goed samengestelde collectie
vaste planten kan men zelfs van een
paar vierkante meter grond van het
voorjaar af fo/ in het najaar voortdu
rend snijbloemen voor de vazen
oogsten Reeds in het vroege voor
jaar kunnen de gele bloemen van de
Caltha en Doronlcum worden gesne
den Vervolgens zijn het de Trollius,
Pyrethrum, Anjers, Lupinen, Marge
riet. Gipskruid. Gaillardia en Hele-
niura, die in -dc zomermaanden hun
ontelbare bloemen voortbrengen En
/en slo/te volgen in het najaar nog de,
Herfstasters en Tros-Chry san then.
HILVERSUM I 301,6 M. 7.00
Nieuws. 7.15 Ochtendgymnastiek.
9.30 Het Londensch Philharmonisch
orkest. 10.00 Piano-recital. 10.30
Morgendienst. 11.45 Berichten uit
Indonesië. 12.00 Orgelconcert. 14 00
Albert Dana, tenor. Hans Hcnkc-
mans, piano. 14.30 De Strijkkwar
tetten van Mozart. 15.00 Omroep
koor. 15.20 L'Orchcstrc de la Soeié-
té des Concerts du Conservatoire.
17.30 Volksherstel. 17.35 Viool-reci
tal. 18.00 Meesterwerken voor kla
vier. 18.30 Strijdkrachten. 19.15
Land- en Tuinbouw. 19.40 Engel
sche les. 20.08 Marinierskapel. 21.00
„Christendom cn Cultuur. 21.20
Kerkkoor.
HILVERSUM H 415,5 M. 7.00
Nieuws. 9.00 „Ars Nova et Anti-
qua". 9.50 Arthur Rubinstein, pia
no. 10.35 Leni Neere-Henning, alt;
Isja Rossican, piano. 11.00 Popu
lair non stop programma. 13.15
Voor het platteland. 1415 Geva
rieerd Kamermuziekprogr. 17.15
Disco-nieuws. 17.45 Het rijk over
zee. 18.15 „The Ramblers". 18.15
Europa tusschen Amerika en Rus
land. 19.00 Pianoduo. 19.15 Het
nieuws uit Indië. 19.30 „De kerk in
het Dorp". 20.15 Hedenavond kwart
na acht. 21.15 „Oostenwind-Westen
wind. Hoorspel. 22.00 „De verwoes
ting van Jeruzalem".
Op uitnoortigin? van de Rotter-
damsche Volksuniversiteit zal Ber-
tus van Lier op 14 en 15 Maart, des
middags cn 's avonds in de Koning-
innekerk te Rotterdam, de Mat-
thaous-Passion in een nieuwen
vorm ten gehoore brengen, waar
door de geestelijke bedoeling van
liet werk meer tot haar recht zal
kunnen komen.
Twee orkesten en twee koren zul
len medewerken. Een orkest cn
koor zullen als gewoonlijk rondom
den preekstoel geschaard zijn, ter
wijl het andere orkest en koor zich
tusschen* het publiek zullen bevin
den, evenals enkele solisten. Het
oorspronkelijk karakter van dc Mat.
thoeus-Passion, die in onverkorten
vorm ten gehoore zal worden ge
bracht. hoopt men, door op dezo
wijze het publiek in de handeling
te betrekken, beter dan voorheen
tor uitdrukking te brengen.
Het. grootste -deel van de uitvoe
renden zal bestaan uit gevorderde
dilettanten.
Men heeft den Engelschen tenor
Peter Pears bereid gevonden, d«3
Evangelist-partij te zijn, waarvoor
hij speciaal uit Engeland zal o\ er-
komen. De Amcrikaansche baszan
ger Doda Connad zal do Christus-
partij vertolken.
De raad van bestuur van het
concertgebouw te Amsterdam heeft
ten aanzien van dr. Rudolf Mengel
berg gedane uitspraak van den een.
tralen eereraari Voor de kunst het
aan dezen op aanwijzing van het mi
litair gezag in Augustus 1945 ver.
lez.ide ontslag als directeur en artis
tiek leider van het Concertgebouw
ingetrokken.
„Onia-een-avondje-uit"-
club in Brooklyn
j Bet was onlangs een vroolijke
boel in de aula van het gebouw
i der Ymca te Brooklyn want de
fiere oude dames van de origi-
I neele Omaeen—avondjeuil.
club" hielden er haar eers/e
i maandelijksche avondje in het
nieuwe jaar
Ongeveer 30 oma's van 65 tot
00 gaven zich over aan jeugdige
i vroolijkheid cn ze zongen en
sprongendat het. een card had.
Ze smikkelden haar gebakjes ols
I snoepgrage kinderen, dronken
j ren heet'je of een limonadetje
en terwijl de 70-jarige mevrouw
j Josephine Betman, gekleed als j
een 1 ndiaansche prinses, huppe- j
lend en springend een Indiaan-
j schen dans uitvoerde, riepen
haar stemmetjes geestdriftig de
i yell der Amcrikaansche Indi-
j anen:: „Woe-woe-woc."
i „Ik kan de Jitterbug dansen
i en de Rhutnba en de Samba en
hoe al dat gedraai verder mag
herten", zei Jossie Berman, die
overgrootmoeder is en volgens S
haar zeggen Vijf jaar geleden,
een jaar na het overlijden van
haar echtgenoot met- dansen is
begonnen
Een van. de verdere attracties
in de show der oude dames was
I de 72-jarige mevrouw Josephine s
Lay ton, die muziek op een ne- z
gerinstrument ten beste Qnf. Er
i werkten ook wel een'paar jcug-
i dige, pretmakers van 'n looneel-
i school aan de show medemaar
de meeste uitvoerenden waren
authentieke grootmoeders.
Na de show dansten de dames,
eerst met elkaar en vervblgens
met een paar grootvaders, die
toevallig ongenoodigdbinnen-
stapten.
Elke maand hebben de leden
i van de club zoo'n pretje onder
I leiding van de chief grandma-
mevr. Elisabeth Kaiser, die J6
I jaar is. De club bestaat al ruim
10 jaar. Vroeger hadden we
meer dan 150 leden", zeide mp-
vrouw Kaiser, maar door ziek- j
i te. zwakteoverlijden en „dood- j
gewone luiheid" is Jicl aantal
i ..iccrkende ledentot 30 ge-
daald. i
NIEUWE DEMOCRATISCHE STAATSVORMING (I)
TOEN de vorige regeering voor
stelde een wijziging in de
Kieswet aan te brengen, waardoor
de zgn. stemplicht zou worden af
geschaft, heeft de volksvertegen
woordiging dat voorstel afgewe
zen.
Eenige maanden geleden zag de
Eerste Kamer zich geplaatst voor
de vraag of zij als voorheen, op
de Troonrede wilde reageeren met
een Adres van Antwoord. Dat deze
adressen door de jaren heen een
nietszeggend karakter hebben ge
had, wordt algemeen toegegeven.
Niettemin besloot de Kamer de
traditie getrouw te blijven.
Kort geleden kwam in de Twee
de Kamer het radio-beleid aan de
orde. Zij scheen meer daardoor
verrast en in verwarring gebracht
dan dat zij zich geroepen achtte
ten aanzien van dit cultureel-
politieke vraagstuk mede leiding
te gaan geven in vernieuwende»
zin.
Deze drie feiten schijnen symp
tomatisch voor sfeer en geest,
waarin het parlement zijn taak
verricht. Er is bij haar, zoo min
als trouwens bij de regeering. een
ongeduldig verlangen om nieuwe
vormen te vinden. Ten aanzien
vaif de zoo juist in herinnering
gebrachte feiten zullen sommigen
zich willen troosten met de over
weging. dat het daarbij om aan
gelegenheden van minder belang
ging. Hoewel het reeds verre
gaand toegeeflijk is, de radio
kwestie als een ..kleine" kwestie
te beschouwen. Maar in leder ge
val moet. helaas, worden gecon
stateerd dat ook de belangrijkste
vragen, rakende de vernieuwing
van ons staatsbestel, tot dusver
noch door de regeering, noch door
het parlement, noch door de zgn.
„progressieve" partijen, daarin
vertegenwoordigd, ernstig aan de
orde zijn gesteld.
Tijdens de bezetting
T~RWIJL tijdens de bezetting
in vele kringen de hoop was
gegroeid, dat het na den oorlog
met redelijken spoed zou komen
tot een dusdanig onderzoek en
hoewel een regeering. die het de
vies „herstel en vernieuwing"
voerde, ooi? in dit opzicht zekere
perspectieven scheen te openen,
moet het van lieverlede steeds
meer opvallen, dat met de ver
nieuwing van ons staatsbestel,
voor wat betreft het Rijk in Eu
ropa. weinig voortgang is ge
maakt. Men kan dit zien als ge
volg van het feit, dat tot dusver
vernieuwingswil cn vormkracht
zoo weinig zijn samengegaan.
Vernieuwingswil schijnt aanwe
zig bij jongeren vooral bij jon
gcie intellectueelen èn ook bij
ouderen, maar dan bij ouderen,
die zich zelf op hef politieke ter
rein als nieuwelingen zien: .ge
brek aan politieke ervaring en
staatsrechtelijke scholing geeft
hun begrijpelijkerwijs vooralsnog
eeringe vormgevende kracht. Aan
den anderen kant zijn er de „oude
politici" wien het aan dit vermo
gen niet ontbreekt, maar die juist
in hun denken goeddeels ongc
acht de partij, waartoe zij behoo-
ren zeer gebonden zijn aan de
oude vormen, terwijl de omstan
digheid. dat er verhoudingsgewijs
onder hen, die de vernieuwing
goed gezind zijn, niet weinigen
zijn, die vóór 1940 slechts geringe
politieke belangstelling cn des
kundigheid aan den dag hebben
gelegd, hen niet weinig „schich-
tig"-maakt tegenover het vernieu.
wingsstreven.
Er is trouwens over en weer
een gebrek aan waardeering
en vertrouwen dat zeer be
treurenswaardig is. omdat het
afhoudt van een taak, die
door „conservatieven" en „ver
nieuwers" gezamenlijk moet
worden verricht: een alge
meen critisch onderzoek van
ons democratisch staatsbestel,
gericht op een betere func-
tionneering daarvan.
Linggadjati is het bewijs, dat
het deze regeeririg niet aan moed
en durf ontbreekt om nieuwe we
gen te gaan, wanneer het moet;
laat zij in het onderhavige ver
band toonen, ook nieuwe wegen
te willen gaan wanneer het mis
schien nog niet strikt noodig is.
wanneer het alleen maar zeer
wenschehlk is.
Vorm en inhoud
MEN kan tegenwoordig vele be
schouwingen lezen over een
„sociale" democratie, waarnaar
wellicht zelfs eer het verlangen
uitgaat dan naar versterking en
verbetering van de „politieke" de
mocratie. Men kan er over twis
ten of het alleszins gelukkig is.
het woord democratie in beiderlei
verband te gebruiken, maar de
bedoeling is wel duidelijk. Nu zal
ik in deze artikelenreeks over de
problemen dér „sociale democra
tie" niet spreken. Maar ik zou
mijn doel niet kunnen bereiken
als ik niet met nadruk wees op
het verband, dat er bestaat tus
schen beide vraagstukken. Men
kan de verhouding tusschen poli
tieke en sociale democratie voor
een goed deel zien als een verhou
ding tusschen vorm en inhoud
Als altijd blijken ook hier vorm
en inhoud samen te hangen. Ze
ker ook in het voelen en denken
van de groote massa is dit het ge
val. Zooals de „proof of the pud
ding is in the eating", men pas
door het gebruik de dingen leert
kennen, zoo-zal voor ons allen de
waardeering. die wij voor de poli
tieke democratie kunnen koeste
ren. worden bepaald door v/at wij
er mee doen en kunnen doen.
Ondanks alle politieke verstar
ring, waarover terecht kan wor
den geklaagd, mag niet worden
voorbijgezien, dat ons volk met
name op het sociaal-economische
terrein een „ruk naar links" heeft
gemaakt Het voortbestaan van
de democratie zal daarom afhan
kelijk zijn of zij aan de in dit ver
band in het volk levende verlan
gens kan tegemoetkomen.
Zoo gezien kan het geen
verwondering wekken, dat
juist zij. die er het meest van
overtuigd zijn, dat zich op het
sociaal economische terrein
een revolutie aan het voltrek
ken, is. en die deze ontwikke
ling met voldoening gade
slaan, met den meesten klem
de vaag stellen of de huidige
staatsorganisatie voor de
nieuwe taak wel berekend is..
Zij, die meenen dat de staat
zich moet afhouden van elke
nieuwe taak. hebben weinig re
den naar nieuwe vormen uit te
zien: zij kunnen goeddeels tevre
den zijn met een „herstel" van de
staatsrechtelijke verhoudingen
van vóór 1940. en hebben in de af-
geloopen maanden dan ook her
haaldelijk van een tier gelijke te
vredenheid blijk gegeven.
Bureaucratie
HET verlangen naar doelmatige
en snelle werkwijzen van re
geering, parlement en andere over
heidsorganen is begrijpelijkerwijs
méér levendig bij hen, die het
nieuwe ingrijpen van den staat
op het sociaal-economische ter
rein goed gezind zijn dan bij hen,
die moeite zullen hebben geen
vreugdekreten te slaken, telkens
als de staat „bewijzen" zalhet
nifi4 te kunnen. Het vraagstuk
van de bureaucratie ook is niet
een vraagstuk, dat in de eerste
plaats vei klaarde tegenstanders
van staatsbemoeiing behoeft te
verontrusten maar vooral zij, die
het pad der geleide economie wel
willen betreden, zien zich daar
voor geplaatst.
Ik bepleit een ernstig en
spoedig onderzoek inzake ver
nieuwing van ons staatsbe
stel óók omdat ik het geens
zins uitgesloten acht, dat als
uitkomst van een dergelijk
vraagstuk naar de verhou
ding tusschen socialisatie en
geleide economie in een
eenigszins ander licht zou
worden geplaatst.
Te veel meent men m.i. dat
eenerzijds socialisatie en bureau
cratie mceten samengaan, ander
zijds bedrijfsorganisatie steeds be
langrijke waarborgen zal inhou
den, zoodat dit'euvel zal worden
vermeden. Voor den modernen so
cialist zijn socialisatie en geleide
economie beide slechts middelen
om te komen tot een doelmatige
productie en rechtvaardige wel-.
vaartsverdeeling
Onbevangen en eerlijk onder
zoek zal moeten leeren welke
wegen daartoe moeten worden ge.
gaan. en het schijnt geenszins
uitgesloten, dat ten aanzien van
den eenen productiesector of het
eene bedrijf anders zal moeten
worden gekozen dan ten aanzien
van den (het) andere Ik kom op
dit punt later wellicht nog terug.
Kier raak ik het slechts even, om
ook daaraan te demonstreeren,
dat met name zij wier socialis
tische overtuiging drijft naar een
waarlijk „sociale" democratie, alle
belangstelling moeten hebben ook
voir de formeele en uitwendige
organisatie van onzen modernen
staat. Zij allerminst mogen,, dé
democratie" als een voorgoed ver
overde zaak beschouwen, maar
moeten haar meer dan ooit als
een opgaar zien.
