PROBLEMEN VAN RHENENS STADSKERN
Herstel van
Wageningen
ARNHEM
Poging tot nieuwe bebouwing
in het oude rhythme
d. zuiderhoek
Hoe het was, 1 Geteisterd Nijmegen wordt een
en is, en worden zal
Voorbeeld van
voortvarendheid
en doorzettingsvermogen
Vlaamse huis der W.B.
te Antwerpen
EENS ONZE HOOP
EENS ONZE WANHOOP
(x)cd iwdiq Ia:
4
Zaterdag 17 Mei 1947
A/"OOR allen, die de ontwikke-
v ling van de bouwkunst hier
te lande volgen, is „Rhenen" een
begrip geworden. Ilct is verwe
ven met vele herinneringen aan
de bezettingstijd en alles wat ons
toen bezighield. Aanvankelijk
werd de in Rhenen toegepaste
wederopbouw vorm beschouw d als
de duidelijke manifestatie van de
„Delflsc School" en werd als zo
danig aan felle critiek onderwor
pen, evenals de overeenkomstige
bouwsels in de andere wederop
bouw gebieden van de Gelderse
Vallei. Nu, op enige afstand ge
komen van deze ook voor ar
chitectengemoederen bewogen
jaren kan het van betekenis zijn,
de aandacht opnieuw op Rhenen
te vestigen.
Meer en meer nadert de bouw
van het plaatsje de staat, waarin
architect C. Pouderoven het zich
heeft voorgesteld, toen hij spoedig
na de rampzalige Mei-dagen van
'40 het wederopbouwplan ont
wierp.
Bp het planologisch deel van
zijn werk hij was niet alleen
stedëbouwkundige maar ook su
pervisor over de bebouwing
bleek de grootste moeilijkheid wel,
het gebrek aan ervaring dat de
Nederlandse architecten hadden
op het gebied van projecteren
ener geheel nieuwe stadskern.
De keuze van deze stedebouw-
kundige vond zijn grond in de
door
verdediging van de hier gevolgde
werkwijze aan te voeren.
In het bijzonder is het gunstig
dat door het handhaven van het
verkeer door de stad, de gericht
heid van alle stadsdelen gelijk
blijft. Dit bewerkt een grote dui
delijkheid en orde. Verder heeft
de ontwerper liet verloop der nieu
we rooilijnen op een zeer gevoe
lige wijze bepaald, zodat nieuwe
zeer aantrekkelijke doorzichten
ontstaan, terwijl hij met de
niveauverschillen in deze stad
voor Nederland soms ongewone ef
fecten wist te bereiken.
De holle zijde van de oude bocht
in de weg bleef grotendeels ge
spaard en functionneert thans als
een der wanden van de pleinach
tige verbreding. Opvallend is dat
hier gezocht werd naar een bijna
glijdend geleidelukc overgang, ter
wijl de Cunera-toren zo goed als
niet meespeelt in dit hoofdcircuit
van de stad. NVas het niet moge
lijk geweest door een opeenvolgen
van ruimten meer verrassing in
de hoofdweg te bewerken? Onwil
lekeurig komt hier weer Zierikzee
in herinnering evenals dp rol die
daar de toren in het. stadsbeeld
speelt.
bebouwing en kunnen het ver
dwijnen der oude rustige schoon
heid slechts te meer betreuren.
Vooral wanneer men achtereen
Scherpenzeel, Rhenen en Wage-
ningen ziet met daartussen nog
die eindeloze reeks verspreide
Wederopbouwgevallen, alle met
dakkapellen, raam- en gootdetails,
luifeltjes en voordeuren, en deze
getooid met het ons zo vertrouwd
geraakt kunstnatuursteen, ogen
schijnlijk alles afkomstig uit het
zelfde vormen-arsenaal, dan voelt
men deze als leeg en gemanië
reerd, en groeit de zekerheid dat
deze „school", die toch de Delftse
school niet is, haar tijd heeft ge
had.
In dit verband kan het stads
gezicht, dat Jan Weissenbruch eer
tijds in het oude Rhenen schilder
de, een positiever indruk opleve
ren. Deze verstilde huizen, met
hun uitermate bescheiden hou
ding zouden waarlijk verbouwe
reerd zijn geweest wanneer zij ge
weten hadden, voor welke archi
tectuur ze thans plaats hadden
moeten maken.
Het behoeft nauwelijks verwon
dering te wekken, dat het karak
ter der achtergevels in de nieuwe
bebouwing veelal dichter bij het
beoogde doel aanlandde. Hier voel
de men zich minder geroepen an
deren te overtreffen en hier is
soms sprake van een fraai samen
spel van ommuringen, tuinen en
achterpaden.
OP het marktplein van een ge
schonden stad, één van de vele
in Nederland, steunt en kreunt de
motor, die een automatische boor in
beweging brengt. Ook elders ruimt
men nog resten op. Het is in Nijme
gen waar reeds 500.000 m3 puin is
opgeruimd, een hoeveelheid waarvan
men zich moeilijk een voorstelling
kan maken, maar lezers, die in Nij-
niegen bekend zijn zegt het misschien
iets dat van dit materiaal een cylin
der is te bouwen met een grondvlek
zo groot als het Keizer Karelplein en
zo hoog als de St. Stevenstoren.
Drie maal over heeft Nijmegen in
de oorlog te lijden gehad: bij het
zware bombardement op 22 Februari
I 1944, bij de bevrijding in September
1944, alsmede gedurende de 7 maan
den dat Nijmegen in de frontlijn lag.
Daarbij waren 2200 mensenlevens te
betreuren, in totaal werden er 2655
HOE HET WASEen deel
van de binnenstad van Nijmegen
zoals we het voor de oorlog
kenden (boven)
HOE HET IS... Hetzelfde
stadsgedeelte, na het bombarde
ment van 22 Febr. '44 (midden)
EN WORDEN ZAL
Zo denkt men zich de weder
opbouw van het centrum der
Karelstad (onder)
STRA/TJE IN OUD-RHENEN
(Naar een schilderij van Jan
Weissenbruch)
omstandigheid, dat Ir. C. Poude-
ro\en de schoonheid der oude Ne
derlandse stadjes bestudeerd had
en bv. met de toenmalige direc
teur der Prov. Planologische
Dienst in Utrecht een grondige
studie had gemaakt van Zierikzee.
Onwillekeurig komt men dan
ook bij de beschouwing van het
tot stand gekomen werk in Rlie-,
nen tot een vergelijking met del
schoonheid van Zierikzee.
liet karakter van Rhenen staat
of valt met de Cunera-toren. Blepf
deze in het eerste torment vrijwel
onbeschadigd, de laatste worste
lingen hebben hem deerlijk geha
vend. Niet eerder is het stadsbeeld
compleet of deze toren moot her
steld zijn. In het oude stadsplan
werd de weg rlie bij het be
naderen van de stad steeds op de
toren gericht was met een sier
lijke boog om de Cunera heen ge
voerd. De bebouwing lag (gelijk
in Zierikzee) als klein speelgoed
onder tegen de toren. Na rijp be
raad werd besloten de grote, rijks-1
weg door de stad te handhaven,
maar dan sterk verbreed. Poude-j
roven heeft de door de Rijkswater-1
staat hiervoor vereiste breedte van
17 meter gretig aanvaard en zelfs!
gedeeltelijk tot een pleinachtige
verbreding van meer dan het dub
bele opgevoerd.
In tweeën geknipt
"LJEÏ gevolg was onvermijdelijk
*een scheur door de oude kom..
Rhenen is dan ook evenwijdig aan
de rivier als het ware in twee
helften geknipt Dat hierdoor veel
van de schoonheid in het oude
plan verloren moest gaan spreekt
vanzelf. Niettemin is er veel ter
Critiek
"LJET is niet te verwonderen, dat
x de critiek over deze nieuwe
gevels losgebarsten is. Wie zich
met foto's van de oude toestand
de stemming van .bet vroegere
Rhenen in herinnering brengt,
kijkt ongetwijfeld verwonderd
naar wat hier thans voor in de
plaats is gekomen. Ir. Pouderoven
heeft uiterst consciëntieus het
schema van de perceelsgewijze tot
stand gekomen architectuur be
paald. Met nauwgezetheid heeft
hu een grote, zorgvuldig uitge
zochte groep architecten de uit
gangspunten bijgebracht, waaruit
dit stadsbeeld moest worden opge
bouwd.
Het resultaat bleef beneden
ieders verwachting. Op zichzelf is
vaak geestig, een enkele maal
vrijwel iedere gevel aanvaardbaar,
zelfs mooi. Naast elkander gereid
worden zij echter vermoeiend en
opdringerig. Dit is een studiepunt
voor onze arcilecten. Ieder der
Rhenense winkelhuizen bv wil te
veel .een goede beurt" maken.
We missen de argeloosheid in deze
.dn de stedebouw is het
aesthetische slechts een factor
uit vele".
..Een plan dat rekening houdt
met het dijnamische van de
stad en zijn sociale inhoud,
dat bijdraagt tot de vereen
voudiging van de gemeen
schapsstructuur is verre te
verkiezen boven een kunst
matig schoon plan".
W. F. Geyl B. Sc.
IN de Meidagen van 1940 werd
Wageningen voor 'een derde deel
verwoest. In de eerste jaren der be
zetting herrees Wageningen met een
nieuw centrum, de uitgebrande 14de
eeuwse Ned. Herv. Kerk werd weer
opgebouwd. In 1943 en 1944 werd
de stad door luchtbombardementen
ernstig getroffen, van de dag der
luchtlandingen op 17 Sept. '44 af tot
aan de bevrijding werd Wageningen
wederom frontstad en lag steeds
onder hevig granaatvuur. Wederom
werd ernstig schade aan gebouwen
toegebracht- de Duitsers bliezen kort
voor hun aftocht de torens der N.H.
en R.K. kerk op, grote hotels gingen
in vlammen op, de watertoren werd
vernietigd, enz. enz. De jaren 1940
1945 zullen als een periode van bloed
en tranen in de geschiedenis der ge
meente blijven voortleven; vele men
senlevens gingen verloren en een on
noemelijke waarde aan onroerend en
roerend goed werd vernield, bescha
digd of ontvreemd.
Terstond werd de wederopbouw
der stad met kracht ter hand geno
men. Dank zij de ervaring der aan
nemers en de gemeentelijke diensten
en bedrijven, in 1940 opgedaan, ge
schiedde het herstel in een. gezien
de omstandigheden vrij vlot tempo
en Wageningen was een der eerste
getroffen steden, vaar het stadsbeeld
een aanzien kon worden gegeven, dat
op het eerste gezicht van het nor
male niet belangrijk afweek.
Woningbouw vordert
OFSCHOON in de afgelopen twee
jaren door alle bij de weder
opbouw betrokkenen op soms hart
grondige wijze gemopperd is, moet
thans worden erkend, dat, rekening
houdend met belemmerende factoren
van ajlerlei aard, waarvan de mate-
riaalschaarste het grootste probleem
vormt, de wederopbouw in vergelij
king met elders niet onaanzienlijke
vorderingen heeft gemaakt. De ere
diensten in de beide beschadigde ker
ken konden worden hervat dank zij
aangebrachte noodvoorzieningen, de
schade aan de op enkele uitzonderin
gen na gespaard gebleven gebouwen
der Landbouwhogeschool kon zoda
nig worden hersteld, dat de colleges
weer een aanvang konden nemen.
Ook de andere scholen werden gelei
delijk weer in gebruik genomen.
Het enorme complex van de N.V.
Zomer en Keuning, voor de tweede
maal binnen 5 jaren verwoest, werd
herbouwd en enige maanden geleden
opnieuw in gebruik genomen, wat
algemeen werd beschouwd als een
schitterend staaltje van voortvarend
heid en doorzettingsvermogen.
ZO ZIET HET PROJECT van ar
chitect Pouderoyens voor de her
bouw van Rhenen er uit.
Ook de nieuwbouw werd aange
pakt, daar de woningvoorziening een
steeds moeilijker probleem werd. De
aanvragen óm woonruimte over
schreden begin van dit jaar de 700
en er werdgeconstateerd, dat er
meer dan 300 woningen door 2, 3
of zelfs 4 gezinnen werden bewoond.
Door de bouw van 50 noodwoningen
werd reeds vorig jaar enige verlich
ting verkregen en intussen zijn 8 wo
ningen aan de Vanenburgstraat,
waarvan de fundamenten reeds eer
der werden gelegd, hun voltooiing
genaderd. Voor „crepeergevallen"
zijn z.g. bungalows aan de Veerweg
gebouwd en eind Juni komen 18 ar
beiderswoningen aan de Postjesweg
gereed. Deze maand worden nog 32
arbeiderswoningen aanbesteed en 16
kleine en 8 grote middenstandswo
ningen staan hiervoor op de nomina
tie, waarmede dan liet bouwvolume
voor 1947, zijnde 22800 M3 zou zijn
verbruikt.
Gunstige perspectieven
AANGEZIEN echter Wageningen
een hogeschoolstad is, waar een
toenemende studentenbevolking spe
ciale eisen stelt aan de woningruimte
en voorts door uitbreidingen van de
Hogeschool (alleen van de L.H.S.
wachten 100 gezinnen van professo
ren, lectoren en docenten op toewij
zing van woonruimte), is juist dezer
dagen het bouwvolume zodanig uit
gebreid, dat voorts kunnen worden
gebouwd 50 arbeiderswoningen en
24 middenstandswoningen. De per
spectieven zijn thans verre van on
gunstig.
Intussen is met de herbouw van
de watertoren een begin gemaakt en
ook de stichting van een nieuwe gas
houder is ter Jiand genomen. Binnen
kort wordt ook een begin gemaakt
met de herbouw van de verwoeste
sigarenfabriek „De Vrede".
De herbouw van de hotels vlot
niet. Alleen hotel „Nol in 't Bosch"
is hersteld.
De vooruitzichten ten aanzien van
materiaalvoorziening zijn. naar we
van gezaghebbende zijde \crnemen,
niet ongunstig. Glas en verf blijven
I schaars, wellicht komt enige verbe-
I tering in de tweede helft van het
I jaar, doch steen komt binnenkort vrij
1 en ook de houtaanvoer neemt toe.
Van" de 8000 M2 glas. dat in Wa
geningen nodig was, is 2500 M2 dank
zij de sympathieke Ruiten Troef-
actie aangebracht kunnen worden;
hiervan is echter slechts 500 AA2 per
manent bruikbaar.
Teneinde het wederopbouwperso-
neel van elders een betere huisves
ting te geven, is het voormalige kan
toorgebouw van de gebr. Zomer en
Keuning tot ..arbeiderspension" inge
richt, plaats biedend aan 80 personen
en komt dezer dagen gereed.
Op Zaterdag 10 Mei werd onder
grote belangstelling van de zijde
van uitge\ers, boekhandelaren en
letterkundigen in Antwerpen het
Vlaamse Huis der bekende Ned.
Uitgeversmaatschappij „De Wereld
bibliotheek" geopend.
De heer W. Ekelers, schepen
van onderwijs te Antwerpen, sprak
zijn waardering voor het werk der
W.B. uit. Spreker zeide. dat indien
verbroedering tussen Noord- en
Zuid-Nederland niet zou slagen, een
samengaan van volkeren wel ner
gens ter wereld mogelijk zou 'ijn.
Verder voerden o.a. het woord de
heren Lode Baekelmans, voorzitter
der Vereniging van Vlaamse letter
kundigen en de literator Ernest
Claes.
Door het bestuur der Ned. Or
ganisten Vereniging werd een ad
viescommissie voor orgelbouw in
het leven geroepen om kerkbestu
ren. kerkeraden enz. van voorlich
ting te dienen bij bouw en restaura
tie van kerk- en concertorgels. Een
zevental competente organisten, te
vens grondig bekend met de veelzij
dige orgelbouwproblemen nam zit
ting in deze commissie, waarvan als
secretaris optreedt de heer W.
Zorgman te Velp, Tromplaan 3,
tel. 353.
Thans een stad, welke „niets
meer te bieden" heeft.
A RNHEM, bestuurs- en verkeerscentrum, garnizoens- en industriestad...
x Arnhem, vacantieoord aan Rijn en Veluwezoom met zijn bossen, par
ken en plantsoenen Arnhem, eens onze trots, eens onze hoop, eens
onze wanhoop. Wat zijn na twee jaar van opbouw de vooruitzichten
voor deze stad, die in één dag wereldbekend en in zeven maanden
verwoest en leeggeplunderd werd?
phaan, karton, en hout geleden werd.
Of, zoals Arnhems burgemeester, de
heer Ch. G. Matser, die ons omtrent
dit alles inlichtte, opmerkte: „Schijn
bedriegt
Veel bereikt, maar
VEEL is sedett de bevrijding tot
stand gebracht en hard wordt er
gewerkt, maar het behoeft geen be
toog dat wat bereikt werd onder de
tegenwoordige omstandigheden zeker
niet in overeenstemming kan zijn met
de moeite en kosten die cr aan wer
den besteed. Het materiaal is slecht,
en de weinige goederen die de Arn
hemmers zich konden aanschaffen (cr
is 75% van alle huisraad verloren
gegaan) zullen binnen enkele jaren
weer vervangen moeten worden.
Ook de financieringsregeling is on
voldoende: behalve \oor degenen, die
een schade van minder dan 3000.
hebben geleden, (welke in elk geval
voor 75100% zal worden uitge
keerd) komt het voor de gedupeerden
er op neer dat zij met een schuld
van twee-derden der herstelkosten
een n.euw huishouden of een nieuw
bedrijf zullen moeten beginnen Veel
critiek is eveneens uitgeoefend op de
Schade Enquête Commissie, die bin
nen enkele maanden zijn onderzoek,
althans wat de huizen aangaat, zal
hebben beëindigd. Men dient hierbij
echter niet te vergeten dat oneerlijk
heid bij de aangifte niet denkbeeldig
Groot waren de moeilijkheden die
moesten (en nog moeten!) worden
overwonnen moeilijkheden, waar
van de bewoners der steden die niet I
in het gevechtsterrein hebben gelegen
en die niet aan hevige bombarde-
inenten uit de lucht zijn blootgesteld I
geweest, vaak slechts een flauw be-
grip hebben.
Bij volkomen ontbreken van voed
selvoorzieningsapparaat, hygiënische
middelen, transportmateriaal, enz.,
werd in Mei 1945 begonnen met de
opbouw de opbouw van een stad
waarvan 12% der huizen geheel ver
woest en slechts 1 onbeschadigd
gebleven was: een stad, waar voor
honderden millioenen guldens schade
werd geleden.
Wie thans door Arnhem komt. is
spoedig geneigd te zeggen: „Het gaat
hier wel weer". Maar hij ziet niet wat
zich afspeelt achter de op het oog zo
solide, zij 't ook enigszins haveloze
gevels der huizen; hij heeft geen idee
van het nijpend tekort aan meubelen
en huishoudelijke voorwerpen; hij is
zich niet bewust wat het betekent,
indien 95.000 mensen moeten samen
wonen in 15.000 min of meer her
stelde woningen, hij weet niet dat
slechts ruim één derde van de
350.000 M2 vermeld glas op afdoende
wijze is vervangen; het is hem on
bekend, welk een koude in de afge
lopen winter hier achter dit cello-
gebouwen verwoest, waaronder 2200
woningen. Voorts werden er een vijf
tal gemeentelijke gebouwen, vijf ker
ken, twee kloosters, een vijftal thea
ters .en scholencomplexen vernield.
De kosten, welke uit het herstel
voortvloeien, zullen alleen voor de
gemeente al een bedrag van onge
veer 30 millioen gulden vorderen.
Voor het herstel van de stad is een
plan ontworpen, dat reeds geëxpo
seerd werd en dat op de grote ten
toonstelling Novum van 715 Juni
opnieuw te zien zal zijn.
De radicale vernieuwing, welke de
stad vraagt maakt het natuurlijk mo
gelijk de plannen systematisch op te
zetten en aandacht "te wijden aan een
weloverwogen nieuwe indeling. Men
is er daarbij welbewust van uitge
gaan de cityvorming, welke zich in
alle grote steden openbaart, te bevor
deren. In de binnenstad komen win
kels, openbare gebouwen, bedrijven,
enz. Niet ver van de Grote Markt is
een nieuw centrumplein gedacht, dat
afmetingen zal hebben van 110 x 70
m., waar het centrum van vertier is
gedacht. Het vraagt een bebouwing
van hedendaagse allure, aan de
noordkant café's met terrassen en
monumentale siermasten, voorts ma
gazijnen en een of twee filmtheaters.
Stratenplan behouden
IN de omgeving van het raadhuis is
een aanzienlijke oppervlakte voor
gemeentelijke diensten gereserveerd,
en voor de ontbrekende schouwburg
zal wellicht een plaats gevonden kun
nen worden buiten het centrale ver
woestingscentrum. De gehavende
historische monumenten: Raadhuis,
St. Stevenskerk. Waalse kerk. Broer-
straatkerk en Belvedère zullen wor
den gerestaureerd. Andere monumen
ten zijn dank zij de voorzorgen van
de Rijkskunstbescherming behouden.
Waar deze monumenten het stads
beeld beheersen heeft het plan zich
beperkt tot ondergeschikte wijzigin
gen van de oude rooilijnen, zodat het
typische stratenplan kon worden be
houden. Het stadsdeel aan de Waal
kant, waarvoor voor de oorlog al een
saneringsplan was ontworpen, is in
het wederopbouwplan opgenomen en
door de verwoestingen kon dit sane
ringsplan doeltreffender aan de bo
venstad worden verbonden dan vroe
ger het geval was.
Het stationsgebouw zal geheel
worden vernieuwd met behoud van
de bestaande perrons en reizigers
tunnel. De inrichting van het Stations
plein wordt geheel herzien. Zo zal er
o.m. een overdekt station worden in
gericht voor de interlocale buslijnen.
Voor de Batavierenweg met zijn
prachtige uitzicht over de Ooy is een
luime beplante wandelboulevard ont
worpen met een bebouwing van hoge
fiats en enige vrijstaande herenhuizen.
Wij konden uiteraard slechts mel
ding maken van enkele onderdelen
van het uitgebreide Nijmeegse we
deropbouwplan. Het valt op geen
stukken na te zeggen wanneer het
verwerkelijkt zal zijn, maar men
hoopt de achterstand in de woning
bouw over tien jaar te hebben inge
haald. Een uitzicht dat niet erg hoop
vol is voor een stad, waar een ge
deelte der bevolking nog altijd in
bunkers woont waar geen daglicht
komt
is, zodat het onderzoek met veel tact
moest worden ingesteld.
Bij de opbouw is van belang om
over de tijdelijke ellende ,.heen te
kijken" en met alle mogelijkheden re
kening te houden. Hier is voor de
overheid een taak weggelegd; ver
meden dient ook te worden dat een
getroffen stad als Arnhem bij het
aanboren van nieuwe welvaartsbron
nen, omdat hij „niets meer te bieden
heeft", onevenredig wordt bedeeld.
„Schijn bedriegt"
WAT te Arnhem het zwaarste ge
troffen is. zijn de z.g. „kleine
industrieën", die zich voornamelijk
aan de Rijnkant bevonden. Een ge
heel nieuwe wijk waar deze indu
strieën een plaats zullen vinden is ge
projecteerd in het Oosten van de stad,
waar tevens havens zullen worden
aangelegd. Uitbreiding der woonwij
ken zal zowel in Noordelijke- als in
Zuidelijke richting plaats hebben,
waarbij men er naar zal streven zo
veel mogelijk de stad zijn eigen sfeer
te laten behouden.
Met deze feiten voor ogen, die ons
werden verstrekt door burgemeester
Ch. G. Matser, het hoofd van het
Bureau Stadsplan, Ir. H. Lammers; de
directeur van „Sociale Zaken", de
heer N. F. Hartland; dc heer Groe-
dat in de kortst mogeli|ke tijd wordt voorzien in de woning
nood, die zowel het gevolg is van vernielingen in de oorlog
als van de achterstond in de normale bouw van woningen
(nodig om de bevolkingsaanwas op te vangen en ter ver
vanging van onbewoonbaar verklaarde woningen);
dat zo spoedig mogelijk ook andere bouwwerken, welke in
de volkshuishouding niet gemist kunnen worden en die door de
oorlog verloren gingen, or waaraan afgezien daarvan behoefte
mocht zijn ontstaan, worden gebouwd;
dat de schaarse materialen daar worden gebezigd, waar zij
het meest nodig zijn;
dat de geschoolde arbeiders, wooraan een tekort is, daar
zullen werken, waar zij het nutliast ziin;
dat zo rationeel moqeli|k wordt gebouwd, zodat bepaalde
materialen niet verspild en ook niet gebruikt worden, waarvoor
beter andere zouden kunnen worden jebezigd, in het belang
van deviezenbezuiniging en besparing von schaarse grond
stoffen;
dat geen schaarse moteriolen worden gereserveerd voor bouw
werken, v/elke niet onmiddellijk tot uitvoering komen;
dof men geen goed geld verspilt door te bouwen op een
wijze, waarvan nu reeds te voorzien is, dat zij binnen afzien
bare tijd onhoudbaar zal zijn, doordat onvoldoende rekening
wordt gehouden met de eisen van de toekomst;
8 dat elk wederopbouwplan stedebouwkundig verantwoord is;
9. dat elke bouw, zowel op zichzelf als in harmonie met de be
lendende bouw en de omgeving architectonisch verantwoord is.
7.
nendijk van de S.EC.; het hoofd van
de Wederopbouw, de heer J. Jansen,
en vele anderen, maakten wij een
tocht langs de zwaarst beschadigde
gedeelten van de stad, langs de nood
woningen, de onafzienbare rijen puin,
het door de Duitsers verwoeste Dia-
conessenhuis; en toen wij ons door
een ongerept Sonsbeek naar de thee-
schenkerij begaven, moeten wij on
danks het vele. dat hier in twee jaar
werd gedaan, toch denken aan bur
gemeester Matser's woorden:
„Schijn bedriegto
