NIEUWE
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR
AMERSFOORT, BURN, BUNSCHOTEN, EEMIES, WELD, HOEVELAKEN, HOOGLAND, LEUSOEN, SOEST,
STÖUTENBUHG, VUUBSCHE, SCHERPENZEEL EN WOUDENBERG,
Beelden uit het verleden.
F euilleton.
No. 76.
Zaterdag 22 September 1883.
Twaalfde Jaargang.
Uitgever: A. M. Slothouwer,
Het Lutherfeest.
I. KADET EN OFFICIER
CHARVO.
Abonnementsprijs voor Amersfoort per 3 maanden 1,
Franco door het geheele Rijk'1,10.
Afzonderlijke nummers3 Cent.
Dit Blad verschijnt des Woensdags en des Zaterdags.
te Amersfoort.
Advertentien van 1G regelsf 0,40.
Iedere regel meer 0,05.
Voor het Buitenland0,07*
Reclames per regel0,20.
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
Advertentiei» kunnen ingezon
den worden tot uiterlijk 's mor
gens 10 uur des Woensdags en
Zaterdags.
Eeue viermaal geplaatste ad
vertentie wordt sleenis driemaal
in rekening gebraclit.
Terwijl in ons vaderland toebereidselen
gemaakt worden om op waardige wijze
het vierde eeuwfeest van de geboorte
des grooten Duitschen hervormers te vie
ren, trekt hetgeen bij die gelegenheid
in Duitschland voorvalt zeer de aandacht.
Wij wenschen er even bij stil te staan,
omdat er ook voor onze landgenooten uit
te leeren valt.
Het is de toeleg daar geweest, om de
leiding der gedachtenisviering uitsluitend
in banden der orthodoxie te laten. Ver
maarde theologen, wier zienswijze niet
in elk opzicht met de bepaling der streng-
rechtzinnige leer overeenkomt, werden
stelselmatig gepasseerd.
Onder eenigszins gewijzigde vormen is
in Duitschland dezelfde strijd waar te
nemen, die bij ons zooveel nadeel toe
brengt aan de staatkundige eensgezind
heid en aan het kerkelijk leven. De partij
die hangen blijft aan de letter van een
dogma matigt zich het monopolie aan
van Christelijken zin en ProtestantsQhen
geest, en streeft er naar, de kerkelijke
gemeenschap te ontzeggen aan allen die
voor zich vrijheid van onderzoek eischen
en in meerdere of mindere mate daar
van gebruik maken. Het historisch feit,
dat juist het verlangen naar die vrijheid
de Hervorming in het leven riep, die van
zoo ontzaglijken invloed is geweest op
staatkundige en maatschappelijke ver
houdingen, wordt door hen eenvoudig
ontkend: het is alsof de moedige mannen
der zestiende eeuw slechts het juk van
de eene kerkleer hebben afgeworpen om
zich onmiddellijk te krommen onder dat
van een andere: alsof zij, tot vrijheid ge
roepen, niettemin slechts van meesters
hebben gewisseld. In dien geest achten
zij het Protestantisme niets hoogers, dan
het aanhangen van zekere geloofsformule.
Naar die opvatting zou dus slechts één
godsdienstige secte in het bezit zijn van
de waarlüieid, natuurlijk die waartoe
zij en hun geestverwanten behooren. Hoe
het dan gesteld moet zijn in landen, waar
men er een groot aantal vindt, in
Groot-Brittannië, zonder de buitenland-
sche bezittingen mede te tellen, zijn er
een kleine tweehonderd, is rnoeielijk
te begrijpen.
De kleingeestige poging, om het Luther
feest te Wittenberg te verlagen tot een
leerstellige demonstratie en er zoo allen
gloed aan te ontnemen, is afgestuit op
liet krachtig optreden van den Keizer en
van den Kroonprins.
De Keizer kon zelf niet te Wittenberg
verschijnen, maar droeg bij Kabinetsorder
den Kroonprins op hem te vertegenwoor
digen. Als Oberster Inhaber des Kirchen-
regiments", dus als besturend Hoofd der
Evangelische Kerk in Piuisen, neemt Z. M.
een positie in die de uitvaardiging van
zoodanig document wettigt. In dat stuk
drukt de Keizer den wensch uit, dat het
Lutherfeest moge bijdragen tot het ver-
levendigen en inniger maken van de
vroomheid in Protestantschen geest, tot
bewaring der goede zeden en tot beves
tiging van den vrede in de Protestant-
sche Kerk.
Van meer beteekenis nog is de toespraak
waarmede de Kroonprins de Lulherhalle
door
Dc F. S. wordt gepraaid, vertoont zijne vlag
gen en vervolgt, in spijt der passagiers die ge
hoopt hebben hier te zullen ankeren, zijnen
weg langs Poeloe-Merak, waarvan de vallende
avondschemering nog even de rotsen doet zien,
die later, veel later, de bouwstoffen zullen op
leveren voor eene nieuwe haven van de Ko
ningin van het Oosten. Het is een genotvolle
dag geweest; de eerste indruk van Java was
betooverend schoon en heeft zelfs den minst
moedige, den aan heimwee lijdenden zwerve
ling moed en troost ingeboezemd. Eindelijk
verliezen zich Brabants- en Toppershoedje, de
twee eenzame, maar toch met weelderig
groen bedekte rotsen, die Noordwaarts de Straat
bewaken, in het snel toenemende duister. St.
Nicolaaspunt wordt omgezeild, Poeloe IJati ver
toont zich als een donkere rnassa aan bakboord,
terwijl een donkerbewolkte lucht boven de vlak
ke kust van Bantam hangt en deze aan het
oog der reizenden onttrekt, die nu in den koe
len avond op de kampagne van den F. S. elkan
der den indruk mededeelen, van 't geen zij op
dezen merkwaardiger! dag hebben gezien en
gevoeld.
De volgende morgen levert nieuwe tafereelen.
Nu eens door den land- clan weder door den
zeewind, die elkander op Java's noor dkust stand
vastig afwisselert, voortgedreven, zijn de tallooze
opende. Terecht vindt men in liet belang
rijkst gedeelte dier rede de uitdrukking
van den echt vrijzinnigen geest, die scha
keeringen van belijdenis geen hinderpaal
acht voor oprechte en geestdriftvolle sa
menwerking tot bereiking van het ideale.
Zij luiden qjs volgt:
„Moge het
ons een heilige
tegenwoordige
vermaninp
feest voor
zijn, om den
eilattden, die voor eu ia de baai van Batavia
liggen, bereikt. Het bekeerde eiland Kombuis
is een der eersten, dat de rij opent en onafge
broken, nu eens r echts, dan eens links vertoo-
nen zich andereallen even lachend, rijk be-
woud, maar vlak en onbewoond, meestal koraal
riffen die zich slechts even boven de opper
vlakte der' zee verheffen. Gaande en komende
schepen van allerhanden vorm en maaksel,
pr auwen, visschersvaartuigen, wemelen hier door
een en zijn de voorboden van het trotsche ta
fereel dat weldra Batavia's reede zal opleve
ren. Reeds vertoorren zich in 't verschiet de
masten en r a's der geankerde schepen; het ei
land Onrust is spoedig bereikt, nog een half
uur of daaromtrent, en de F. S. zal het anker'
laten vallen.
't Is een prachtig schouwspel die reede, waar
honderden van schepen van Oost en West bij
een komen, deze om de voortbrengselen van
het vruchtbare Indië naar alle bekende wereld
streken over te voeren, gene om, als ware 't
in ruil daarvoor, de vruchten der westersche
beschaving naar dezen onmetelijken archipelte
brengen. In stille verbazing staren de passagiers
van den F. S. op dat woud van masten, op die
rnet vaartuigen overdekte watervlakte, zij hoo-
rerr 't vroohjke gezang der matrozen die be
zig zijn met laden en lossen, zij zien de Ja-
vaansclre tambangarr's met vruchten, suikerriet
en andere versnaperingen beladen, in alle rich
tingen tusschen die reusachtige zeekasteelen
door wemelen. Zij willen de schepen tellen
maar 't is niet doenlijk, want de F. S. glijdt on
der klein zeil langzaam tusschen al die sche
pen door, om eene plaats te zoeken, waar hij
veilig liggen kan. 't Is een drukte in het ron
de waarvan men zich geen denkbeeld kan ma
ken en ook aan boor d van de F. S. heerscht
eene ongewone bedrijvigheid. Passagiers, rna-
grooten schat der hervorming met den
zelfden moed te verdedigen, waarmede
die eens verkregen werd. Moge dit feest
in het bijzonder ons sterken in ons voor
nemen om op te komen voor liet Evan
gelische geloof, en met dat geloof, voor
gewetensvrijheid en beschaving. De kracht,
het wezen van het protestantismus be
rusten niet op de doode letter in afge-
pasten vorm, rnaar op liet streven naar
de erkenning der christelijke waarheid.
Moge het Luther-feest er toe bijdragen,
het protestantsche bewustzijn te verster
ken, de Duitsche Evangelische Kerk voor
tweedracht te bewaren, en haren vrede
duurzaam te grondvesten
Niet de doode letter, maar liet zoeken
naar waarheid!
In een land als het onze, waar een
predikantdagbladschrijver zelfs den treu-
rigen moed heeft om te beweren dat een
man als de oud-minister Modderman zich
den naam van Protestant niet moet aan
matigen, mogen die woorden wel ern
stig overwogen worden. De hervorming
was meer dan een beweging op kerkelijk
gebied. Ook in vroeger eeuwen hebben
er scheuringen plaats gehad in den boezem
der christelijke wereld, maar van hoe
ernstige gevolgen dezen ook geweest
mogen zijn, zij hebben niet die geweldige
omkeering teweeggebracht in de alge-
meene levens- en wereldbeschouwing, die
van den arbeid van Luther en de andere
Reformatoren het uitvloeisel is
trozensoldaten alles loopt dooreen. Dc giek
van den kapitein wordt in gereedheid gebracht
om hem, den detachementskoinmandant en de
andere passagiers, die reeds met vergefelijk on
geduld hunne bagage hebben laten gereed zet
ten, naar den wal te brengen. Nauwelijks hoort
men het rammelend afwinden van den anker
ketting en eerst het verschijnen der equipage
die den kapitein en de lreeren achteruit met
de behouden aankomst geluk wenschen, hot
zwaaien van het schip en de daardoor veran
derde ligging van de F. S., herinneren hem dat
de reis volbracht is. Welkom klinkt het van
alle zijden, een hartelijke handdruk onderling
bezegelt het vreedzaam samenzijn gedurende de
honderd en acht dagen, die de reis heeft ge
duurd. Een groet aan Java, het land van ver
wachting, het tooneel waarop allen werkzaam
zullen zijn, waar de strijd des levens voor 't
meerendeel beginnen, voor velen ook eindigen
zal.
Kapitein, detachementskoinmandant en pas
sagiers begeven zich naar den wal en het be
vel over de troepen gaat tijdelijk op den jongen
luitenant over, die met den officier van gezond
heid last heeft ontvangen, om alles voor het
debarkernent in orde te brengen, dat morgen
zal plaats hebben. Wel kan de jonge mede
geleider een gevoel van teleurstelling niet on
derdrukken, dat hij nog niet tot de gelukkigen
zal behooren, die heden Java's bodem betreden
zullen, maar de bevolen regeling heeft te veel
reden van bestaan, om hem niet dadelijk ver
genoegd en tevreden de hem opgedragen taak
te doen aanvaarden. Nu volgt een kort tijd
perk van rust. Zacht wiegelt de ranke F. S.
op de ligte deining, die op de reede wordt waar
genomen en lustig waait Neerlands driekleur-
van den gaffel. Een blik op de plaats, waar
Batavia liggen moet, geeft, ook zelfs met den
Niet de vorm, waarin zij hun persoon
lijke geloofsovertuigingen hebben gegoten,
maar de weg, langs welken zij deze heb
ben verworven, rnet gebruikmaking van
hun recht van vrij onderzoek, als volge
lingen van Hem die gezegd heeft: „De
letter doodt, maar de geest maakt levend!"
is het wezen van het Protestantisme
en daaraan dankt het zijn wereldhervor-
rnend karakter, dat ook den belijders der
Katholieke kerk ten goede is gekomen,
omdat het de paden heeft geëffend voor
de vrije wetenschap.
Het moge waar zijn dat zelfs de vaders
der Hervor ming voor de consequente toe
passing van hun beginsel zijn terugge
treden, en „christelijk geloof' meer dan
eens rnet „geloofsformule" hebben ver
ward. Dat ontneemt niets aan de waarde
van hun beginsel, 't welk zij voor zich-
zelven en voor millioenen bij millioenen
hunner tijdgenooten en nakomelingen heb
ben veroverd. Bovendien kan het hun
overtuiging niet geweest zijn, dat op gods
dienstig gebied het laatste woord door
hen is gesproken; zij wisten meer dan
iemand, bij ervaring, van hoeveel waarde
de vrijheid van onderzoek is voor de ze
delijke ontwikkeling. Elke hervorming kan
niets anders zijn dan een overgangsvorm
tot beter, en hoezeer ook de mensch
uit een gevoel van geestelijke traagheid
geneigd is om zich bij de verkregen re
sultaten neder te leggen, er is een macht
die hem rusteloos voortdrijft en hem toe
roept„Steeds hooger!"
Dat die roepstem gevolgd zal worden,
zoolang er menschenharten kloppen, dat
is het Christelijk geloof van den Prote
stant. Ieder voor zich make uit, welke
leerstellingen of belijdenisformule in over
eenstemming zijn met zijne geestesrich
ting: voor de groote zaak die de Her
vorming in helder licht plaatste, is dit
hesten kijker, geene bevredigende uitkomsten.
De ingang van het havenkanaal dat duizenden
meters lang is, is te nauwernood te bespeuren,
de stad, de koningin van het Oosten is niet te
vinden, overal lage moerassige kusten, dicht
met laag kreupelhout begroeid, bedekt den bo
dem en verbergt alles wat daar achter gelegen
is. Alleen in het verre verschiet vertoonen zich,
als wolken aan den horizon, de zoogenaamde
«Blauwe bergen,» die door den Gedeh den Pan-
geratigs en een gedeelte van den Mag. Meu-
doeng gevormd worden en hunne trotsche krui
nen uren ver van hier, in het midden van het
eiland ten hemel verheffen. Neen, zij is niet
poëtisch, de aankomst in de hoofdstad van Neer-
landsch Indië, ook al heeft de aardrijkskunde
reeds den knaap geleerd dat de stad Batavia,
sinds de dagen van den grooten Daendels als
woonplaats door de Europeanen verlaten is, om
zich hoogerop in het meer gezonde Weltevre
den te vestigen en de stad nog alleen te doen
dienen als het bedrijvige tooneel van handel
en koopvaart.
Geduld slechts, jeugdige nieuwelingwees
niet te voorbarig in uw oordeel, want morgen
zult gij zelf zien dat deze stad, die zich zoo
bescheiden verbergt, haren naam waardig is,
dat Batavia door de natuur wel van de kusten
naar het hoogere gedeelte terug is gedreven,
maar dat het Jaarom niet minder is de wereld
stad, waar alle zeevarende natiën hunne vlag
gen laten waaien om hunnen handel te voeden
en de onschatbare voortbrengselen der- tropen
naar hunne havens over te br engen.
't Is niet opwekkelijk het verblijf op de ree
de, waar geen windje op het midden van den
dag de brandende zonnehitte tempert en waar-
zelfs de tent boven «Ie karnpagrie geene be-.rlrci -
iniug genoeg aanbiedt tegen Je felle zonne
stralen, die nagenoeg loodrecht op het schip