NIEUWE
Nieuws- en Advertentieblad
UTRECHT EN GELDERLAND
SPEELKAARTEN.
No. 102.
Zaterdag 21 December 1895.
Vier-en-twintigste jaargang.
VERSCHIJNT WOENSDAG EN ZATERDAG.
Met het oog op het Kerst
feest zal ons eerstvolgend
nummer verschijnen op
Dinsdag 24 December a.s.
F euilleton.
IMERSFIOHTSCHE COURANT.
VOOB
abonnementsprijs:
Por 3 maanden f 1.—Franco per post door het geheele Rijk.
Afzonderlijke Nummers 3 Cent.
Ingezonden stukkenren berichten intezenden uiterlijk Dinsdag en Vrijdag.
Uitgever G. J. SLOTHOUWER, Amersfoort.
advertentien:
Van 16 regels f 0,40 iedere regel meer 5 Cent.
Advertentiën viermaal geplaatst worden slechts driemaal berekend
Croote letters en vignetten naar plaatsruimte.
Geen spel is meer verbreid, heeft
meer vrienden dan het kaartspel, dat
gevonden wordt bij armen en rijken,
in rookerige kroegen en in de weel
derigste salons, bij alle naties, op alle
leeftijden te beginnen bij de eerste
jeugd, als er kaartehuizen van ge
bouwd worden. De lange winter
avonden verschaffen wederom menig
een gezellige uurtjes aan whist-of
quadrille-tafel, met schutjassen of
pandoeren en nog velerlei andere
kaartspelen als bijv. zwarte-pieten,
smokkelen, snip-snap-snor, patience-
spel enz. Het zal daarom onzen
lezers niet onwelkom zijn, als wij
enkele bijzonderheden over de speel
kaarten meedeelen uit een Gids-
opstel, dat den meesten wel onbekend
zal zijn. Het ontstaan van het kaart
spel is te verklaren uit: de zucht
naar ontspanning, vaak ontaard in
begeerte naar winst. Voor de betee-
kenis der tegenwoordige speelkaart-
figuren is geen ontwijfelbaar zekere
verklaring gevonden; wel is de ver
binding met het schaakspel waar
schijnlijk. De Gids-schrijver komt
tot de meening, dat de speelkaarten
haar weg uit Indië naar Arabië von
den, dat zij met de Arabieren, Mooren,
Saracenen, of hoe men ze noemen
wil, langs de Zuidkust der Middelland-
sche zee, zijn voortgetrokken, dat zij
zich met de Arabieren over Spanje,
Sicilië en Italië verspreid hebben, en
zóó langs de bekende veel betreden
handelswegen overde Alpen naar
Augsburg, Neurenberg en andere
Duitsche steden kwamen omstreeks
het jaar '131)0. Het oudst bekende
spel in Italië vertoonde de figuren
(kleuren)degen, beker, munt en
knods, en verder van elke kleur
koning, ruiter, knecht, benevens de
1, 2, 7, 8, 9 en 10, dus 36 kaarten
dit spel vindt men nog in Spanje en
Italië naast de ons gewone speelkaar
ten. Volgens sommigen moet men
in die vier kleuren of seriën zien
een symbolische toespeling op de vier
standen der Westersche wereld, adel,
geestelijkheid,kooplieden enden hand-
werkstand op de Hindostansche kaar
ten wordt dan die toespeling op de
vier kasten of standen reeds veel
vroeger aangetroffen.
De oudste, gedrukte kaarten, in
Europa uitgegeven, en welke datee
ren van ongeveer 1440 toonen ons
als kleuren: bel, hart, blad en eikel.
Er had dus wijziging plaats gehad.
De rechtovereindstaande knodsfiguren
werden in Italië zuilen of kolommen.
Elders door middel van den over
gangstrap staf, scepter (met de drie
hoekige" heraldieke lelie op den top)
tot den driebladigen klavervorm en
deze weer tot eikels, wier gedaante
eenigszins in trosvorm met de klave
ren overeenstemt. De ronde, gekar
telde munten werden handspiegeltjes,
schalen, bekkens, soms ook tot bel
letjes. Het groene blad dat men op
sommige soorten van Duitsche kaar
ten nog in gebruik ziet, werd naar
zijn gedaante vervormd tot een spade,
een schop.
Voor bijzondere gelegenheden en
uit opzettelijke overwegingen werden
dikwijls de kaart-figuren veranderd.
Heraldieke kaarten, met de wapens
versierd van verschillende adellijke
geslachten, moesten ongeveer in 1660
in Frankrijk den roem verkondigen
der doorluchtige adellijke familiën.
Daar men evenwel bij de toen heer-
schende begrippen van oordeel was
dat op de eenvoudige azenkaarten en
bij de boerenfiguren de wapens van
hoogadelijke geslachten werden ver
nederd, namen de magistraten van
Lyon de druk-platen in beslag en
stelden tot voorwaarde dat de azen-
I en boeren-figuren zouden vervangen
I worden door Prinsen en Ridders. In
Frankrijk vinden wij kaartspellen
dienstbaar gemaakt aan het leeren
van geschiedenis, aardrijkskunde,
grammaire en mathesis, van moraal,
politiek enz. om de opvoeding en liet
onderwijs gemakkelijk te maken voor
den jongen Lodewijk XIV en later
voor diens zoon. In 1692 zag in Lon
den een kaartspel het licht, waaruit
men leeren kon hoe visch, wild, ge
vogelte en gebraad moesten worden
gesneden en voorgediend en van
welke sausen elk gerecht vergezeld
moest zijn om naar behooren het
verhemelte te kunnen streelen.
Ook in den tijd van de ontknop-
ping en in de bloeiperiode van de
republikeinsche denkbeelden voegden
de kaarten zich naar den tijdgeest.
In de plaats van de vier heeren of
koningen komen geniussen. Voor vier
vrouwenfiguren der Vrijheid; voor
vier boeren gedaanten voorstellende
de Gelijkheid. De harten-genius ge
zeten op een kanon met zwaard en
lauwertak in de hand. Hartenvrouw
stelt voor Vrijheid van godsdienst;
aan hare voeten liggen Talmud, Koran
en Evangelie. Schoppenvrouw stelt
de persvrijheid voor; schoppenboer,
de gelijkheid van stand, toont onder
het nette gezelschap zijn rechten door
het dragen van klompen aan de
bloote voeten en van een roode muts.
Zijn mouwen opgestroopt, en zijn ge
heele verschijning verkondigt de stel
ling: ik mag er zijn en ben even
goed als ieder ander. Hij zit op de
verwoeste Bastille en zijn beklompte
voet treedt op den adel. Klaveren
vrouw stelt voor de Vrijheid van
huwelijk enz.
Als tegenhanger verscheen in 1818
een koningsspel.
Andere kaartspelen vertoonden de
helden der Amerikaansche revolutie,
de onsterfelijke personages van Shake
speare, de dichterlijke gestalten van
Schiller en zoo meer. Maar zulke
kaarten met leerende strekking wer
den nimmer populair; men verlangde
.bij zijn uitspanning niet te worden
afgeleid door dingen, die op andere
tijdstippen kunnen boeien doch bij
het spel slechts hinderen,
evangelisten, de vijf aan de vijf wijze
maagden, de zes aan de scheppings
dagen, de zeven aan den Sabbat, de
acht aan Noach met zijn vrouw en
zes kinderen, de tien aan de tien
geboden, de vrouw aan de koningin
van Schebade 365 oogen geven de
dagen van het jaar, de 52 kaarten
het aantal weken, de vier kleuren
de jaargetijden, de 13 kaarten van
iedere kleur de vier verreljaars, en
zoo leerde iedere kaart hem iets an
ders; de boer stelde voor den ser
geant; die rapport had gemaakt van
de ontheiliging van kerk en godsdienst
oefening.
De Mayor, voor wien de soldaat
terecht stond, moest den slimmen uit
legger wel toegeven dat bij deze ver
klaring voor tegenspraak geen plaats
was, en sprak den bijbelvasten sol
daat vrij van alle schuld.
Volgens een historische anecdote
trad ook eens het kaartspel op met
reddende kracht. Queen Mary, be
sloten in Ierland de katholieke kerk
te herstellen, zond voor dit doel Dr.
Cole daarheen met volmachten, welke
deze in een doos met zich droeg. De
oude huishoudster van den Mayor te
Chester, waar Dr. Cole op zijn reis
overnachtte, was het Protestantisme
toegedaan en wist heimelijk de ge
zegelde volmacht in de doos met een
spel kaarten te verwisselen. Op de
plaats van bestemming gekomen,
bood Dr. Cole in een plechtige ver
gadering de doos aan met het
koninklijk bevelschrift aan delersche
overheid.
Met den hoogsten eerbied werd de
doos in ontvangst genomen en ge
opend. Klaveren-boer lag bovenop.
Een speler bij wien Zwarte Piet
wordt ontdekt kan niet met grooter
spot worden aangezien dan bij deze
gelegedheid de verblufte Dr. Cole.
Eer hij met een nieuwe koninklijke
boodschap de reis kon aanvaarden
was Queen Mary gestorven.
Deze koningin mocht anders het
Het kaartspel vond steeds talrijke
liefhebbers. Geen belasting van de
kaarten geheven was in staat in
Frankrijk den voortgang van de fa
bricatie te stuiten of te matigen. En
ofschoon in in 1776 het kaarten-
makersgilde als zoodanig werd opge
heven, bleef de kaartdrukkunst een
bloeiende tak van nijverheid. In Rus
land heeft men een monopolie, terwijl
een deel der opbrengst aan de lief
dadigheid ten goede komt.
Korten tijd geleden werden daar
14400 spellen per dag gemaakt en
dit reusachtig getal was nog te ge
ring voor de behoefte. Terwijl nu
de kaarten in fabrieken bij duizenden
en duizenden tegelijk worden vervaar
digd, werden in den eersten tijd de
bladen uit de hand geteekend; de
machinale bewerking deed den stem
pel van 's kunstenaars persoonlijkheid
verloren gaan.
Over het kaartspelen zelf wordt
natuurlijk verschillend geoordeeld.
Aristoteles zei: »het spelen is aanbe
velenswaard, wanneer men hartelijk
verlangt daarna weer ernstig bezig
te zijn." Ook dit spel, mits tot ont
spanning, kan niet gelaakt worden
doch gespeeld met het doel om te
winnen, is het reeds vooraf veroor
deeld. Met andere spelen heeft het
dit gemeen, dat overdrijving schaadt,
dat het bij ontaarding door eerzuch
tige nevenbedoelingen tot losbandig
heid in woord en daad aanleiding kan
geven. Zonder winst verliest het spel
zijn aantrekkelijkheid", leert zeer ten
onrechte een spreekwoord; maar in
dat streven naar winst is een aanne
melijke verklaring te vinden voor de
afkeuring die het spel bij velen heeft
ondervonden.
Bekend is het verhaal van den
soldaat, die onder de preek zijn kaar
ten bestudeerde, zijnde zijn eenige
troost bij gemis van bijbel en gebe
denboek In de kaart volgde hij de
preek het aas deed hem denken aan
10)
Dus huwde Viva den Hertog. En zoo
hij slechts geweten had welk een schat
hij had verworvenwelk een mijn van
rjjkdom er lag opgesloten in dat jeug
dige hart, hoe vol zij was van liefde,
van teederheid, van sympathie! Maar de
eigenaar van die mijn poogde nimmer
de verborgen diepten te onderzoeken die
hem waarlijk rijk zouden hebben gemaakt
hjj hield van Viva, was fier op haar,
maar zij raakte niet aan hel diepste zijns
harte bet was alleen Pauline de
Marsal die zulks vermocht. Toen hij
trouwde deed de Hertog zjjn best om de
vrouw te vergeten die zulk een machti
gen en verderfelijken invloed over hem
had hij meent. r zoowel in den geest
als naar de letter de trouw te zijn aan
zijne jonge vrouw, en tot op heden avond,
was hjj overwinnaar geweest in zijn po
gingen om haar uit zjjn leven te ver
bannen.
Doch van nacht ook, was hij gedwon
gen zich te bekennen dat zjjn langen strijd
vruchteloos was geweest, dat toen haar
oogen met het oude vuur in de zijnen
hadden gestaard, al zijn plannen, al zijne
kracht, heel zijne ziel voor haar was ver
smolten en hem evenzeer tot haar slaat
maakten als in de vervlogen dagen.
En dat was al wat Pauline de Marsal
verlangde. Zij had gehoord van het
huwelijk van den Hertog, van Viva's be
koorlijkheden, van zijne schijnbare toe-
wjjding vnor haar, en zij zeide, terwijl
zij de kleine, witte tanden op elkaar had
geklemd »Wjj zullen zien wie de sterkste
is, de Hertogin of ik!" Heden avond had
zij gezegepraald en zij was voldaan. Of
zij den Hertog ooit waarlijk had bemind,
ik weet het niet ijdelheid en niet
liefde was hare drijfveer maar thans
was elk gevoel voor hem uitgedootd
zjj had een nieuw slachtoffer, er. toen
zij hare macht getoond had aan den
Hertog, de Hertogin en de wereld, had
zjj voor eeuwig met hem afgedaan.
Maar de Hertog kon dit niet vermoe
den. Terwijl zijne jonge Hertogin met
gebroken hart over de wegstervende vlam
men gehurkt zat, wentelde hij zich heen
en weder op zijne ongelukkige legerstede,
weinig minder rampzalig dan zjjZjjn
hart beschuldigde hem maar hij had
zjjn hartstochten nimmer gebreideld
zelfverloochening was hem onder alle
deugden het meest onmogelijk.
En Viva I al wat schoon en vreugdevol
was scheen thans voor immer uit haar
leven gevloden, nadat zij wist dat haar
echtgenoot haar niet liefhad. Hoe zoude
zij het leven dragen gedurende al de
lange, droevige jaren die zij voor den
blik zag oprjjzen in de toekomstjaren
zonder liefde.
Tot zulk een hart als dat van Viva,
scheen de Dood minder wreed. Zij was
vatbaar voor de diepste, ernstigste liefde,
neen hare ziel snakte er naar.
Toen zij den Hertog trouwde, vroeg zij
niets liever dan op hem de schatten
harer teederheid uit te storten, maar zij
was gevoelig en beschroomd, zooals eene
nederige vrouw die liefheeft, dat meestal
is, daar zjj als instinctmatig gevoelde dat
de uitingen dier liefde van den man
moeten beginnen, en houdt hij dezelve
terug dan trekt haar hart zich in zich
zelf terug. En zoo was het met Viva,
zij haakte naar eene volmaakte sympathie
tusschen haar echtgenoot en haar
niet dat zij aan zijne liefde twijfelde
hjj was de goedheid in persoon; maar
zij had begonnen te gelooven dat hjj
den leefljjd voorbij was waarop de
hartstocht het grootste deel in het leven
van een man speelt, en dat ernstiger
zorgen en belangens die plaats hadden
ingenomen. Maar van nacht staat de bittere
waarheid in al hare wreede naaktheid
voor haar onthuld, het is niet de
macht om lief te hebben die de Hertog
mist, het is dat hijzelve machteloos is
haar op te roepen.
En zjj zit neer en peinst, alle hoop in
haar sterft weg mevrouw de Marsal
is nog jong noch schoonzooveel te
grooter dus hare macht, zooveel te dieper
moet haar invloed geworteld zijn. Wan
neer een man eene vrouw bemint, welke
niet in het bezit is der hoedanigheden
die meestal voor zoo gevaarlijk worden
gehouden, jeugd en schoonheid,
dan heeft zij, die met haar zoude willen
mededingen, inderdaad eene harde taak
voor zich want jeugd vervliegt en
schoonheid is vergankelijk, en zelfs ter
wijl zjj duren, kan een man verzadigd
van haar geraken, maar er zjjn bekoor
lijkheden en bevalligheden die de ouder
dom niet kan doen verwelken, noch de
gewoonte kan doen voorbijzien.
Ik ken leelijke vrouweD, wier echtge-
nooten haar aanbidden, die volkomen
verzekerd zijn van de harten welke zij
weten dat voor haar alleen kloppen.
Ik ken bekoorlijke, zeer bekoorlijke
vrouwen die weinig meer dan afschuw
en minachting inboezemen aan het hart
barer mannen, welke blij zjjn haar te
ontvluchten voor vrouwen die geen zweem
harer aantrekkelijkheden bezitten, en
wier verbazing over de bewondering welke
hunne vrouwen verwekken bij andere
mannen, alleen geëvenaard wordt door
het gevoel van verstomming dat zij zich
ooit zelf door hen betooverd gevoelden.
Mocht het aan enkelen onzer gegeven
worden hiernamaals een liefde te kennen,
trouw en rein en onveranderlijk, zooals
wij er allen ééne hebben gedroomd. Zulk
eene liefde als nu en dan een onzer voor een
oogwenk heeft gemeend te omklemmen I
De Hertog en Hertogin zijn in Parijs
terug. De Hertog, berouwvol over de
koelheid waarmede hij de liefdevolle woor
den zijner vrouw te Compiègne ontving,
verdubbelt zjjne oplettendheden voor haar,
maar zij laten Viva koud en versljjfd
nu zij weet dat zij niet uit liefde voort
vloeien.
Zij is getroffen in het hart de vreugde
is uit haar leven verdwenen de toe
komst in spijt van rijkdom, eer en vron-
lijkheid, geeft geen hope, geen belofte
meer voor haar, En zij is hoogmoedig,
zeer hoogmoedig dat men eene andere
vrouw boven haar verkiest, eene vrouw
waai van zjj zichzelve zonder misplaatste
jjdelheid kan bekennen dat zjj in elk op-
