NIEUWE
Nieuws- ei Advertentieblad
voor de Provincie Utrecht.
No. 16.
Zaterdag 24 Februari 1817
46e jaargang.
VERSCHIJNT WOENSDAG EN ZATERDAG.
Als eenmaal de steen
kool opgebrand zal zijn.
SCHETSEN DIT DE RECHTSZAAL
3>
Courant.
ABONNEMENTSPRIJS:
Per 3 maanden 1.
Frapco per post door het geheele Rijk 1.15.
Afzonderlijke Nummers 5 Cent.
Ingezonden stnkken in te zenden uiterlijk Dinsdag en Vrijdag.
Uitgever G. J. SLOTHOUWER
Bureau: Langestraat 77. Telephoonn. 69.
ADVERT ENTIËN:
Van 16 regels 0.90; iedere reg9l meer 15 Cent.
Groote letters en vignetten naar plaatsruimte.
Eenmaal zal de laatste schop steen
kool als die tenminste niet in een
of ander museum als curiositeit bewaard
wordt in den gloeiendeu muil van
een fabrieksoven verdwijnen.
En dau?
Waar zullen dan de machines haar
voedsel vinden, vanwaar zal bet na
geslacht de energie halen om de
moderne vei keersmiddelen in bewe
ging te houden, om zich te omringen
met alle gemakken, zonder welke het
leven voor den op aarde wandelenden
meDsch niet meer het leven waard
zou zijn?
Haast met de oplossing van het
vraagstuk is er niet, de eerste eeuwen
zal de voorraad steenkolen, die in
»'s aardrijks ingewand* verborgen ligt,
niet opgebrand zijn. Maar jaarlijks ver
mindert ze met 1200 millioen ton en
onverbiddelijk zal eenmaal het einde
komen.
Hoe dan de wereld er uit zal zien,
als niet bijtijds een plaatsvervanger
voor de steenkool gevonden is, daarvan
leveren onze tijden, met hun brand-
stoffenschaarscbte een klein voor
proefje.
Twee bronnen van kiacht zijn er,
die als plaatsvervangers van de steen
kool in aanmerking zouden kunnen
komen, de energie van de naar zee
stroomende watei massa's en de zonne
warmte. De eerste echter zal, naar
schatting, den krachthonger, die de
menschheid plaagt, niet kunnen be
vredigen; de tweede in ketenen te
slaan en baar tot den arbeid te dwingen
is een experiment, dat eeri reeks van
niet te benaderen gevolgen na zich
sleept, die tot voorzichtigheid manen.
Bovendien leent de z.g, zonnemotor,
waarmee in Cairo al een proef is ge
nomen, zich zelfs itr de Sahara niet
lot een continubedrijf
's Winters als onder do Egyptische
zon de thermometer nog 20 graden
in de schaduw wijst, vangen de para
bolische spiegels van den zonnemotor
met genoeg warmte op om de stoom
machine, die de pompen drijven, welke
Nrjlwater over de omringende velden
verspreiden moeten, in gang te houden.
Waarschijnlijk zullen de na ons
komende geslachten zich hebben te
wenden tot de radio-actieve stollen, en
zich er op hebben toe te leggen de
energie, die in het radium en uraneum
thans nog slaapt, los te maken en in
hun dienst te stellen.
De groote vraag, waarom het bier
gaat, is boe de radio-actieve stollen
te dwingen haar kracht af te staan
in korter tijd, daD waarin ze dat dot d
zonder dat de mensch ingrijpt. Anders
gezegd, de na ons komende menscben
zullen het proces moeten ontdekken,
waardoor de «zelfmoord, die radium
en uraneum begaan door hun radio
actieve uitstraling, kan worden ver
sneld.
Tot nog toe is dit proces niet ge
vonden. Tegen kou, warmte en druk,
verzetten de radio actieve stoffen zich
nog steeds met succes. Io een paar
duizend jaren vermindert de uitstraling
van het radium tot op de helft, in
bet dubbele van dien tijd tot op een
kwart, terwgl bij het uraneum zelfs
duizenden van millioenen jaren voor
bijgaan voor de uitstraling ervan
tot op de helft inkrimpt.
Tbans hebben de beide elementen
nog slechts beteekenis voor de medi
sche wetenschap, gelukt het echter
eenmaal de groote in radium en ura
neum opgesloten liggende krachten
te bedwingen, dan heeft de mensch
heid bronnen van energie tot haar
beschikking, waaruit ze jaren en jaren
putten kan.
Tengevolge van zijn uitstraling is
een radio-actief-element warmer dan
zijn omgeving en wei kt dus ongeveer
als een kachel. Deze in bet element
ontwikkelde warmte kan als maatstaf
dienen om den daarin opgehoopte
voorraad, door de uitstraliog vrijko
mende, energie te bepalen Een gram
radium is voldoende, per uur een ku-
bieken centimer (vingerhoed vol) water
aan het koken te brengen. Zeker geen
praestatie van belang, als men be
denkt, dat een gram radium rond
f150.000 kost. Daar echter dit eene
gram radium uur voor uur dezen
zeilden voorraad warmte ontwikkelt
en 2000 jaren moeten verloopen, voor
deze werking ophoud, geeft het, totdat
het totaal uitgeput is, een hoeveelheid
warmte af, die millioenen vingerhoeden
vol water aan het koken kan brengen.
De totale in een gram uraneum op
gehoopte hoeveelheid warmte is eer
oog iets grooter al straalt ze minder
uit dan een gram radium: de veel
langere levensduur van uraneum weegt
tegen de geringere uitstralingsenergie
op.
Daar een gram steenkolen bij totale
verbranding slechts 80 vingerhoeden
vol water aan het koken kan brengen
moet men dus 100 K.G. steenkolen
verbranden, voor men even veel warmte
verkregen heeft als in een gram ura
neum gebonden zit. Een gram uraneum
kost tegenwoordig ongeveer 2'/, cent,
terwijl 100 K.G. steenkolen ongeveer
5 gulden kosten. Volgens deze bere
kening zou de verwarming door middel
van uraneum op slechts een 200ste
van den pi ijs komen, die de verwar
ming door steenkolen kost, mits men
erin slaagde, over de in uraneum op
gehoopte energie de vrije beschikking
te krijgen.
Nu zou men allereerst dienen uit te
maken, of op of onder de aarde
araneum dan wei radium iu voldoende
mate aanwezig is, want waar uraneum
wordt gewonnen, wordt ook radium
gewonnen met dien verstande, dat in
elke ton uraneum een derde gram
radium voorkomt. Vandaar de enorme
prijs van het radium.
Keeds thans wordt in Engeland per
jaar ongeveer 9 ton uraneum gewon
nen, dat een waarde van 24.000 guldeD
per ton heeft. Volgens oppervlakkige
schatting moet de bovenste laag vari
de aardkost voor ongeveer een millioen-
ste deel uit radiumachtige stoffen
bestaan. Als de kern der aarde in
gelijke verboudiog radium bevatte,
zouden io den ganschen aardbol dui
zenden millioenen tonnen radium voor
handen zijn. Wat een nog ongebruikte
voorraad brandstof sluimert dus in
den schoot van moeder aarde! Zoo
beschouwd, loont het de moeite, wat
dieper in het raadselachtige wezen van
de radio-actieve stoffen door te drin
gen.
De beantwoording dezer verschil
lende vragen, die zich dari aan ons
opdoen, voert ons in een sprookjesrijk
der natuur, zoo wonderbaar, als geen
menschenhersens bet hadden kunnen
uitdenken.
Het is altijd de grondslag der chemie
geweest, dat de laatste, niot-deelbare
bouwsteenen, waaruit eeu element
bestaat, de atomen zijn, waar uit volgde,
dat daar hel atoom goud niets met
het atoom lood gemeen had, beide
elementen totaal verschilden.
De nieuwere scheikunde echter hoefi
dit standpunt verlaten en is tot de
conclusie gekomen, dat elk atoom een
zeer samengesteld wezen is, een we
reldje op zichzelf, en dat alle atomen
van de meest verschillende elementen
weer uit oeratomen zijn samengesteld.
Als bet oeratoom, dat alle gemeen
hebben, wordt hetelectroon beschouwd,
de kleinst denkbare boeveelheid nega
tieve electriciteit of het electriciteits-
atoom Otn ons voorstellingsvormogen
te hulp te komen, vergelijken we dik
wijls hel chemische atoom met eeD
zonnestelsel in het klein, waarin om
een (positief geladen) centrale zon de
eloctronen met te zamen een even
groote negatieve lading, als planeten
draaien, of als een bijenkorf, waarin
de korf het atoom voorstelt en de bijen
de electronen zijn. Met deze laatste
vergelijking kan men zich van wat in
bet atoom der radioactieve elementen
gebeurt, gemakkelijk een voorstelling
vormen. In het gewone element vliegen
de electronen (de bijen) in het atoom
(de koif) rond, zonder deze te ver-
door MaItee Corbïau.
't Onredbare.
Weer zag zij den vreemden man
met wantrouwenden blik aan. Was
druk bezig een melkketel te verzorgen.
Scheen niet bereid, zich verder over
wien of wat ook uit te laten.
't Werd Kees zonderling om 't hart.
Hij ging weg. De juffrouw beant
woordde nauwiijks zijn groet.
Voetje voor voetje ging hij de straat
door den kant uit van z'n woning.
Hij stond twee-hoog en stond voor
de deur van de voorkamer.
Luisterde of bij stemmen hoorde.
Maar alles was doodstil. Hij wilde
binnengaan, maar de deur was gesloten.
Kees Santman tikte aan.
Hij boorde schuifelpassen.
De deur werd door een oude vrouw
geopend.
Hij kende baar niet.
«Wat wou u?" vroeg zjj.
Maar hij was al binnen. Ging zitten.
De vrouw werd doodsbleek van
schrik. Maakte aanstalten om hulp te
roepen.
«Ik ben Santman," zei hij, toch
even glimlachend om het geval.
«SSantman I stamelde de oude.
«Precies. Ik ben hier thuis. En
meteen zag hij een knaapje, dat hem
met bang-verschrikte oogen aanstaarde,
zich vastklampte aan het bonten schort
van de oude vrouw.
«En wie ben jij," vroeg Kees.
«Ali heeft mij gevraagd op kleinen
Jan te passen," zei met bevende stem,
de onde, «dat doe ik meer als ze
Als ze
«Nou, als ze vroeg Kees, ter
wijl 't ging gloeien in zijn hoofd.
Hij wilde zijn kleinen Jan opnemen,
maar de jongen begon te gillen van
schrik
«Oome Piet I Oome Pietschreeuwde
knaapje hulp. «De boeman."
«Hij is wat schrikachtig het
wurm," zei de oude, en zij wees op
haar voorhoofd.
«Dus, de jongen is heelemaal niet..."
«Wie is oome, Piet," vroeg de boef,
voor vier uren uit de «bajes" losge
laten.
Het oude mensch was zoo ontdaan,
dat ze op een stoel was neergevallen,
over haar heele lichaam sidderend.
Ze wist, Kees Santman werd eerst
over een week terugverwacht.
Hij vroeg bijzonderheden.
En alles vergetend, wat Ali haar
zoo dikwijls had voorgezegd wat ze
aan Kees moest zeggen, als die soms
iets vroeg vertelde oude Mie die
voor een kwartje en een hap middag
eten op kleinen half-idioten Jantje
paste, wanneer Ali met haar «man",
met «oome Piet" aan het wandelen,
was alles aan losgelaten boef. Alles
wat er zoo kort nadat Santman
veroordeeld werd was voorgevallen.
En hoe 't kwam, dat Ali nu niet thuis
was. En met wien zij nn al sinds van
ochtend elf uur. En de restAl de
bijzonderheden sidderend, dat Kees:
wanneer ze niet alles opbiechtte, haar
naar de keel zou vliegen
Toen is Kees Santman nit zijn huis
gegaan. En regelrecht begaf hij zich
naar de kroeg, waar hij al de oude
kornuiten wist te vinden. Rooien Luk,
den Apeneus, Jan Trekpot,den Sloume-
duikelaar en de rest.
Zij ontvingen hem met luid, schal
lend, bravo.
En dienzelfden avond nog, werd een
«piekfijn zaakje" beraamd een in
braak; e waar (kwam er geen ongelukje
tusschen) iets bijzonders aan te «ver
dienen" viel.
Maar Kees Santman wanbofte. De
ieerste maal, dat hij na zijn thuis
komst weer op de vlakte zich ging
bewegen, was de «prinsery" hem te
machtig.
Hij werd gepakt en ditmaal zat er
niet minder dan twee jaartjes voor
den recidivist op. De officier had
zwaarder eisch gedaan, maar de Recht
bank was nog clement voor den on
verbeterlijke.
Het toeval wilde, dat dezelfde geeste
lijke, die Kees Santman gedurende
zijn eerste anderhalf-jaar bezocht had,
hem ook nu onder zijn toezicht kreeg.
Zij zaten tegenover elkaar de twee
mannen. De jonge geestelijke met
strak gelaat waarop teleurstelling
en verontwaardiging zich teekenden
en de gore boef.
laten, in het atoom dei' radioactieve
elementen vliegen ze naar buiten; het
te groote aantal electronen maakt, dat
bet evenwicht in het atoom niet con
stant is. Dit uitvliegen van electronen
heeft een langzaam, zeer langzaam
verval van het atoom ten gevolgenaar
buiten openbaart zich al dat geheim
zinnige in de radioactieve uitstraling.
Als een sprookje, als een fabel is
het proces van het sterven der radio
actieve atomeo. Niet alle atomen vallen
tegelijkertijd uiteen, voordat de in een
gram radium aanwezige atomen lot op
de helft te gronde zijn gegaan, moeten
2000 jaar verloopen. Van een gram
uraneum sterft de helft eerst in dui
zenden millioenen jaren.
Maar dat uiteenvallen der radio
actieve atomen brengt geen absoluut
verdwijnen van het atoom met zich.
Zooals na het uitvliegen van een aantal
bijen uit den bijenkorf of van een over
compleet bijenvolk de korf tocb nog
altijd blijft bestaan en bewoond wordt
door bijen, zoo blijft ook na het uiteen
vallen van het oeratoom nog een rest
atoom over, een nieuw atoom, waarin
het aantal bijen kleiner is. Dit rest-
atoom is het atoom van een nieuw
chemisch element (het uraneum X.),
dat verder voortbestaar, tot het op een
goeden dag zelf ook weer uiteenvalt
en weer een nieuw element gevormd
wordt en zoo voort.
Wat men nog voor weinige jaren
als een droom, als de gedachte van
zieke hersenen aannam, dat is tegen
woordig een wet van Meden en Perzen
der wetenschap; de vroeger voor on
deelbaar doorgaande chemische ato
men vallen vanzelf uiteen, steeds weer
nieuwe atomen van nieuwe elementen
vormend. De droom der alchimisten
en goudmakers is niet in vervulling
gegaan, het loodatoom beeft zich niet
laten omzetten in een goudatoom en
zal dat ook wel nooit laten doen. Doch
bij de radioactieve stoffen is de ver
andering der atomen een bewezen feit.
Geslachten sterven en nieuwe worden
geboren, zooals bij den mensch.
Het zou ons te ver voeren ons al
te zeer te verdiepen in de schoone
droomenwereld, die zich hier voor ons
opeut. Laat ons volstaan met te con-
staleereo, dat uit bet uraneum X.,
zoo straks genoemd, het element
ionium ontslaat en daaruit weer het
radium, dat dit laatste het leven
schenkt aan de radium-ernanatie, het
radium A. B. en zoo verder tot het
radium F toe, waar, zooals men ver
onderstelt oe «missing link" zal zijn,
die naar het element lood voert.
Nog staan wij met onze keunis van
Zij praatten over het geval.
«Ia dat nu je eerewoord geweest,
Santman?" vroeg de geestelijke.
Maar de boef keek hem strak in de
oogen.
En vertelde. Op den kouden, afge-
matten toon van menschen, die met
de wereld heeft afgerekend.
Toen hij met z'n verhaal gereed
was, zocht de jonge geestelijke naar
woorden, naar woorden Maar voor
dat hij die vond, vulden zijn oogen
zich met tranen. Want hij besefte,
dat groote zielesmart hier een men-
schenleven onredbaar verwoest had