NIEUWE
Nieuws- en Advertentieblad
voor de Provincie Utrecht. g
EENE MÉSAILLIANCE.
No. 53
Zaterdag 27 Juli 1318.
47e jaargang
VERSCHIJNT WOENSDAG EN ZATERDAG.
1 Augustus 1914—1 Augustus 1918.
Amersfoortsche Courant
ABONNEMENTSPRIJS:
Per 8 maanden 1.
Franco per post door het geheele Rijk 1.15.
Afxonderlgke Nummers 5 Cent.
Ingezonden stukken in te zenden niterlgk Vrijdag.
Tydelijk slechts Zaterdags.
Uitgever G. J. SLOTHOUWER
Bureau: Laugestraat 77. Telephoonn. 60.
ABVERTENTIËN:
Van 16 regels 0.90; iedere regel meer 15 Cent.
Groote letters en vignetten naar plaatsruimte.
Toeo korten lijd na hetjuitbreken
van den oorlog in 1914 eenheid in
de Nederlandsche vredesbeweging een
eerste en noodzakelijke eisch bleek,
werd de Nederlandsche Anti-Oorlog-
Raad opgericht. Het geschiedde op 8
October 1914, met medewerking vrij
wel van alle politieke en godsdienstige
richtingen, die in ons land aan de
vredesbeweging en de daaruit voort
komende vraagstukken aandacht wij
den. Het doel van den N. A. O. R.
werd niet scherp omlijnd het bestond
naar het oordeel der oprichters in
dezen tweeledigen vormeenerzijds
trachten den uitgebroken oorlog tot
een zoo spoedig mogelijk einde te
brengenanderzijds tijdens dezen oor
log de grondslagen van het pacifisme
beschermen en een basis scheppen,
waarop een zoo duurzaam mogelijke
vrede in de toekomst denkbaar zal zijn.
In de jaren, voorafgaande aan dezen
oorlog, toen ook de vredesbeweging
zich in veler belangstelling mocht
verheugen, is menigmaal de klacht
geboord, dat zij stond op zoo weinig
werkelijken grondslag dat zij te vaag
en te weinig omschreven wasdat
haar idealen in het algemeen te hoog
in de lucht grepen. Men gevoelde wel
voor de denkbeelden der vredesbe
weging, maar men achtte bet uiet
mogelijk dat de resultaten die zjj
wenschte spoedig bereikt zouden wor
den. Dat lag wel voornamelijk daar
aan, dat de vredesbeweging slechts
resultaten van verren aard zich stelde
en niet systematisch de mijlpalen uit
zette, welke de ontwikkeling dezer
resultaten aangeven.
De Nederlandsche Anti Oorlog-Raad
heeft onmiddellijk bij zijne oprichting
met deze fout gebroken. Hij beeft
begrepen, dal het noodig is voor elke
beweging een vast omlijnd programma
samen te stellen, waarin het onbe
reikbare van de naaste toekomst zich
duidelijk afspiegelt. Hij heeft dit ge
daan in het dusgenaamde Minimum-
Programma, slechts een vijftal punten
bevattend, welk Minimum-Programma
internationaal is overgenomen in bijna
alle landen en in bijna geheel gelijken
zin. Korten tijd na bet uitbreken van
den oorlog zijn er een groot aantal
Minimum-Programma's gepubliceerd
in Europa zoowel als in Amerika;
door verschillende stroomingen en ge
leerden werd opgesteld een zoodanig
programma, dat bevatte het minimum
der eischen, noodig om een duur
zame vrede te verkrijgen. Het grootste
gedeelte van deze Minimum-Program
ma's is verdwenen, wordt nauwelijks
meer gepropageerdhet Minimum-
Programma daarentegen van den
N. A. O. R. en van de Centrale Or
ganisatie bestaat en krijgt steeds
grooter bekendheid geheel het land
door. In den afgeloopen winter zijn
in ongeveer dertig plaatsen van ons
land populaire wetenschappelijke cur
sussen gehouden gewijd aan de be
ginselen van dit Minimum-Programma.
De Volksuniversiteit te Amsterdam en
te Groningen pleegden overleg met
de leiders der vredesbeweging ten
aanzien van den cursus, die de vre
desbeweging en bare geschiedenis
beter en meer bekend zou maken.
Het zijn alle teekenen, dat men aan
dacht aan de vredesbeweging gaat
wgdendat men in haar meer gaat
zien dan een beweging van particu
lieren: dat men in haar den kiem
eener beteekenis, die voor allen en
tot allen spreekt, ontdekt.
Het Minimuni-Programma.degrond
slag van den arbeid van den N.A. O. R.,
zijne beginselverklaring en zijn werk
programma, omvat een vijftal punteD,
die bij de internationale organisatie
in negen punten zijn omgezet. Deze
vijf punten zijn in drie groepen in te
deelen. De eerste dezer groepen beeft
betrekking op de fouten in het ver
leden en op herstel dezer foutende
tweede heeft betrekking op maat
regelen, die iedere Staat innerlijk
heeft te nemen teneinde de wrijving
van het verleden te voorkomen, doch
tol welke alleen dan kan worden
overgegaan, wanneer zij op een inter
nationalen grondslag berustende
derde groep tenslotte omvat die maat
regelen, welke van zuiver internatio
nalen aard zijn en in zich bet beginsel
van eene internationale organisatie
bevatten.
Het Minimum-Programma heeft zich
afgevraagd waaraaD te wijten is dat
de oorlog, die zoolang werd verwacht,
zooveel malen werd teruggehouden,
toch zoo plotseling is uitgebroken. En
het is tot de overtuiging gekomen,
dat de geforceerde indeeling der natio
naliteiten naar het recept van bet
Weecer Congre6 van 1915 schuldig
moet worden geacht aan het wantrou
wen, dal de internationale politiek is
gaan beheerschen en dat tot eene
uitbarsting in 1914 heeft geleid. Op
den Balkan zijn de nationaliteiten op
de allerzondelingste wijze dooreen
gegooid; er zijn nationaliteiten onder
gebracht bij eene regeering, die bare
nationale gevoelens en verlangens niet
kan begrijpen en die zelfs geene moeite
doet om deze nationaliteiten gelijke
rechten te geven als haar eigen bur
gers. Maar bovendien, geheel deze 19de
eeuw door is er geannexeerd en vei-
deeld, zijn er gebieden bij landen ge
trokken en van landen afgehaald zonder
dat men den wil der volkeren heeft
geraadpleegd. Elzas-Lotbaringen is
het meest sprekende voorbeeld van
annexatie buiten den wil der bevolking
omevenwel de geschiedenis der 19de
eeuw alleen geeft tal van gelijke voor
beelden aan, al spreken deze ook niet
zoo sterk. Vandaar, dat bet Minimum-
Programma van den N. A.O. R. ver
langt, dat geen annexatie meer zal
plaats hebben zonder dat de bevolking
op nader te bepalen wijze zal worden
geraadpleegd; een eisch die strekt om
in de toekomst conflicten te voorkomen
als ons geslacht uit de annexatie van
Elzas-Lotbaringen heeft zien geboren
worden. Vandaarook,dat het Minimum-
Programma eischt gelijke lechten op
politiek en godsdienstig gebied voor
alle nationaliteiten in eenzelfden Staat,
opdat het kwaad, dat door de ver
keerde indeeling is geschied sedert het
Weener Congres, tot een minimum
worde gereduceerd eu niet zal behoe
ven te leiden tot ïbevrijdingsoorlogen»
als er op den Balkan maar al te veel
zijn gevoerd en ook zijn tegengehouden
uit vrees voor verplaatsiog van machts
evenwicht.
Maar niet alleen de vraag der na
tionaliteiten heeft onrust gewekt in
Europa, in veel sterker mate heeft
dit gedaan het imperialisme de zucht
naar uitbreiding. Het imperialisme is
niet uit zichzelf ontslaan, bet beeft
zijn oorsprong te danken aan het
industrialisme, hetwelk ten doel heeft
om zoo groot mogelijke voordeelen
van de machinale ontwikkeling der
industrie te trekken. De voortdurend
grootere productie heeft nieuwe afzet
gebieden uoodig gemaakt; vandaar
dat elk land streefde naar grooter
koloniaal bezit, naar een grooter aan
tal beschermende gebieden. Het im
perialisme heeft hetlwantrouwen ver
sterkt, het wantrouwen heeft de be
wapeningen opgedreven, en dat alles,
omdat de volkeren wisten in eigen
koloniën of in beschermde gebieden
grooter economische voordeelen te
hebben dan de onderdanen van andere
volkeren. Vandaar, dat bet Minimum-
Programma van den N. A. O. R. vraagt
om in alle koloniën en daarmede gelijk
te stellen gebieden het stelsel van de
open deur in te voeren, te breken
dus met bescherming van eigen onder
danen en van die mogendheden,
waarmede men in vriendschappelijke
betrekking verkeert. Zoodra koloniën
en beschermde gebieden geen recht-
streeksche economische voordeelen
meer opleveren, zoodra ook zal de
zucht naar vermeerdering van dit
koloniaalgrondgebied hebben afgedaan.
Uit het imperialisme is de drang
naar grooteie bewapening ont
staan uit den drang naar inperialisme
is geboren de diplomatie van geheime
tractaten, die een onzeker evenwicht
beteekende. In de laatste halve eeuw
heeft men het schouwspel kunnen
zien, dat de volkeren, die eischten
democratisch geregeerd te worden en
die naar algemeen kiesrecht uitzagen
als een eerste wenscb, zich ten aan
zien van de buitenlandscbe verhoudin
gen gewillig en zonder morrejt lieten
leiden door slechts enkelen. Dieenkelen
konden tractaten sluiten, die leven
of dood voor millioenen beteekenden.
Als niet de geheime diplomatie had
gewerkt, ware deze oorlog misschien
niet ontstaan, maar zeker niet van
dien omvang geworden. Als de vol
keren tijdig geweten hadden wat de
diplomatie voor hen ordineerde, ver
moedelijk hadden zij bezwaar ge
maakt tegen vele verplichtingen, die
hun werden opgelegd I Vandaar dat
het Minimum-Programma eischt, dat
deze geheime diplomatie tot het ver
leden zal behooren, dat het Parle
ment meer dan te voren zal worden
gekend in den gang der buitenland
scbe betrekkingen en dat zoodoende
het Parlement ook meer rechtstreek-
schen invloed op de behandeling
dezer vraagstukken zal verkrijgen.
Vandaar, dat het Minimum-Program ma
vraagt niettigheid van alle geheime
tractaten. En tevens, dat het Minimum-
Programma den eisch laat booren,
dat bewapeningen moeten worden
beperkt en dat de vrijheid der zee
moet worden geproclameerd teneinde
het wantrouwen te doen ophouden,
dat door het imperialisme tusschen
de mogendheden is gekweekt. Er is
wel eens gezegd dat de beperking der
bewapeningen eene verzekeringspremie
voor de vrede beteekent: ei is ge
sproken van den sterken man, die
door zich te wapenen bewees den
vrede lief te hebben het is alles niet
alleen een kostbaar middel, maar een
gevaarlijk en een verkeerd middel
Jr '33 'CTIX-.I-.E'T'OlSr.
25)
Reeds meermalen was hem de ge
legenheid voorgekomen, in Indië met
goede vooruitzichten geplaatst te kun
nen worden Hij maakte er dadelijk
zijn werk van, naar eene geschikte
positie om te zien. Er deed zich eene
betrekkiDg in Zuid-Amerika voor, waar
voor, men hem de vereisebte bekwaam
heid toekende. Een aanzienlijk han
delshuis, wenschte namelijk door een
bekwaam en vertrouwd persoon,
voor inkoop van huiden en voor 't
plaatsen van Europeesche artikelen,
te Buenos-Ayres vertegenwoordigd te
worden.
Het aanbod kwam Filip Diet on
aannemelijk voor; nocbtaDS, alvorens
een besluit te nemeD, wilde hij Saartje
bezoeken. Hij begaf zich naar Utrecht,
waar hij Saartje in eene stemming aan
trof, die hem geen hoop gaf, dat zg
hem de haar aangedane beleediging
ooit zou vergeven. De weduwe had
baar aan 't verstand weten te breogen,
dat het gedrag van baar maD, ten duide
lijkste bewees, dat bij haar iu alle
opzichten minachtte. In zijn eigen
kriDg verkeerde hij altijd alleen,
waardoor hij iedereen in den waan
breogen moest, dat bij slechts door
eene onwettige relatie aan haar ver
bonden was, een indruk, die door de
wijze waarop hij zich tegenover freule
van Terlinden gedragen had, bevestigd
was.
Dat ophitsen tegen haar man, dat
de weduwe Saffier bare dochler deed,
bad zijn oorsprong niet alleen daariD
dat zij in hare ijdelbeid teleurgesteld
geworden was, verwacht hebbende,
dat Saartje openlijk tot den staat van
van Hermelo zou verheven geworden
zijn, maar ook in het financiëele. Saartje
had nog wel geen kind, maar het was
niet te denken, dat zij op den duur
kinderloos bleef. Alsdan namen de
geldelijke behoeften toe, en daar Filip
niets van zijn vader wilde aannemen,
vermeerderden dan ook de ontberingen.
Eenmaal wel is waar, moest Filip geld
krijgen, maar zijn ouders waren gezond
en hadden nog geen hoogen leeftijd
bereikt. Dat aeenmaalc lag bijgevolg
in een ver verschiet.
Onder die omstaodighedeo, achtte
zij het taadzaam, van het door jaloesie
opgewekte ODgenuegen van Saartje,
partij te trekkeD. Haar aanvankelijk
tot de aanvraag van scheiding van
tafel en bed trachtende te bewegen,
was haar doel, haar geleidelijk tot
eene echtscheiding te brengen, die haar
vrij maakte, en haar nog de vrouw
van David Jameson kon doen worden
want opnieuw was dat huwelijk het
lievelingsplan van de Weduwe Saffier
geworden. Zij had zich vergewist, dat
David er voortdurend spijt van had,
dat een ander hem voor was geweest,
zoodat zij goede gronden had te ver
wachten, het huwelijk dat zij voorheen
als de gelukkigste toekomst voor Saartje
gehouden had, toch tot stand te zien
komen. Zij erkende eene fout te hebben
begaan, door tot dat met Filip van
Hermelo mede gewerkt te hebben, en
wenschte niets liever, dan die fout te
kunnen herstellen. De mededeeling die
Filip mondeling deed, zijne betrekking
te gaan verliezen, droeg het bare bij
om Saartje aan te sporen, er hem
niet van terug te houden, naar Zuid-
Amerika te gaan.
Ware Saartje met Filip alleen ge
bleven, dan was het niet onwaar
schijnlijk, dat er eene verzoening plaats
had gehad, althans als Filip die ge
zocht had. Dat was evenwel het geval
niet. Eenerzijds was Saartje onder haar
moeders invloed geraakt, terwijl aan
den anderen kant, Filip door de scha
duwzijde van zijn huwelijk beDeveld,
er geen lichtzijde meer in waarnam
nu de verliefdheid voor Saartje, die
haar oorsprong in de zinnen bad gehad
voor de liefde voor Clara van Terlinden
door 't hart ingeboezemd, plaats had
gemaakt.
Filip nam de aangeboden betrekking
aan, en verliet ziju oude kantoor
om zijne toebereidselen tot zijne reis
ta makeD. Zijn voorgenomen vertrek,
berokkende groot leedwezen aan zijne
moeder, die met droefheid het oogen-
blik van de scbeidmg te gemoet zag,
zonder veel hoop te hebben, haar zoon
te zien terug keeren. Ziju vader daaren
tegen was het aangenaam, hem uit
eene valsche positie gered te zien.
Want te Amsterdam bleef steeds het
dilemma voor hem bestaan, beschul
digd te worden, door eene ongeoor
loofde relatie, tegen de wetten der
zedelijkheid of door eene mésail-
liance, tegen die van stand en geboorte
te zondigen.
Gerard, die de overtuiging verkregen
had, dat Saartje geene vrouw was, met
wie Filip ooit gelukkig zou kuunen
zijn, weerhield hem niet van de feitelijke
scheiding. Integendeel moedigde bij
hem ten sterkste aari, de aangeboden
betrekking te gaan aanvaarden. Nocb-
thans had bij geenszins aan eene
wettige scheiding gedacht, daar bij
het er voor hield, dat zelfs als Filip
dat wenschte waar deze trouweos
geen woord van gerept had Saartje
Diet te bewegen zou ziju, afstand te
doen, van de maatschappelijke positie,
waarin baar huwelijk met hem haar
geplaatst had. (Wordt vervolgd
