Donderdag 26
No. 4496,
44e Jaargang
Morgan de speurhond.
"iJt
AUERSFOORTSCEE CQURilT
Uitgave
A. IJ, VAN CLEEPP
te Amersfoort.
Verschijnt Maamlan- en Doiulvrtluynmiiiihiai/ met gratis Xnntlut/sbltul. Abonnement. per .'i maanden J 1.— Franco
per post ƒ1.15. Abonnement alleen op het Zondagsblad voor Amersfoort ei. vooi hot hinnenlivml 50 et. per
maanden. Adverlentiön 1—0 rogols 00 et.; elke regel meer 10 el. Orooto lettors naar plaatsruimte. Legale-,
oflieieële- en ontoigoniiigsiulvort. por regel 15 et. Reclames per rogol 25 et. A/souilirlijhuitmuur» 10 reut.
Dienstaanbiedingen en aanvragen, uitsluitend voor- en betretfendo den werkenden stand, van minstens 5 regels, In het
Zondagsblad, per regel5 oent.
Bij advortentiën van buiten de stnd worden do inonsseorkoston in Tokening gohrncht.
Bureau
KOHTE6RACHT 50
Ttdcphnnn 10.
K K N N IS (1 V I N O.
De BURGEMEESTER en WETHOUDERS van
AMERSFOORT,
Ge/.ien art. 5 der wet tot regeling van den
kleinhandel in sterken drank en tot beteugeling
van openbare dronkenschap;
Brengen ter openbare kennis, dat oen verzoek
schrift om vergunning tot verkoop van sterken
drank in het klein bij ben is ingekomen van
REIJERTJE van BEEK, in „het Paviljoen" op
den Ainersfoortschen Berg,
Amersfoort, den 25 September 1895.
Burgemeester en Wethouders voornoemd,
De Burgemeester,
F. D. SCHIMM E LI'EN NINCK
De Secretaris,
W. L. SCHEIiTÜS.
De pest te Amersfoort
(Naschrift)
Dr. It. Krul te 's-Grnvenhaue, lid der Gom -
missie voor de geschiedenis der Geneeskun
de iu Nederland, heeft du beleefdheid gehad
om den ondorgeteekende, schrijver van de
ik erken hel zelf, wel wat uitvoerige arti
kelen over »de pest te Amersfoort, in 1055",
een afdruk te zenden van zijn verhandeling:
«Zeven post,hoekjes 1004lOO'i". -.ooals die
voorkomt in liet. »Ned. Tijdschrift voor "u-
nueskunde", 1893. Deel II.'No. 25.
twee van die hoekjes vestigen wij de
aandacht van onze lezers. Hut eerste daar vin
is een tractaat of verhandeling over do pest
iruelatus tic. pestegeschreven door onzen
beroemden stadgenoot. Godefridus Versteeg,
die lijfarts was van de Keizers Ferdinand
I, Maxiuiiliaan II en Rudolph II. Gelijk in
het. «Verslag van de werkzaamheden van
de vereeniging Flehile' over de jaren 1893
en 1894 staat medegedeeld, berusten er in
liet. Museum twee portretten van Versteeg,
Voorwaar, liet is geen geringe eer voor
onze slad, dat, oen barer burgers zón onder
scheiden en geëerd werd in zijn tijd, dat
hij. lot, welin Duitscliland, de lijfarts ge
weest is van drie elkander opvolgende Kei
zers.-
Ter zake.
De pest, zegt doctor Versteeg volgens de
verhandeling') van doctor Krul, is een be
smettelijke ziekte, die dikwerf uitbreekt,
kort woedt en zich kenmerkt door gezwellen
in de lies. in den oksel of achter liet oor.
Tot straf onzer zonden wordt zij door God
Dr. s Ie «lozer Steile, hoeft de beleefdheid gehuil
iinn hot bestuur van Flehile een «fsolirili to zonden
van hetgeen door dr. Krul in zijn verhandeling om
trent Versleog's medodcolingcu betreffende dit on-
derwerp is gezegd.
Feuilleton.
Een ware gebeurtenis.
2).
Ongeveer twee uren later zilt de vrouw van
Savirien Nottó voor haar stal de koeien te mel
ken, terwijl Marie, het jongste huror kinderen,
spelend heen oil weder liep. toen een man aan
het ijzeren hok van het park verscheen, die aan
den schapenpool trok, welke als trekker de schel
in het huisje van den boschwachter in bewe
ging bracht.
„Binnenriep de vrouw, zonder zelfs om te
zien en te veel bezig met haar koeien om zich
door het schellen van haar arbeid tc laten af
leiden „De deur staat open mompelde zij
binnensmonds, „waarom komt men er niet in....
het is zeker een bedelpartij
De mail ging door het hek. Met was een
armoedig geklecde boer, wiens signalement niet
moeilijk te beschrijven valt. Zijn gehcclo klce-
ding bestond uit een oude blamve kiel, een
broek, waaraan door den ouderdom geen kleur
meer viel te herkennen, en een paar oude klom-
Een, waaruit groene wollen sokken to voorschijn
wamen.
„Neem ine niet kwalijk, juffrouw, dat ik u
stoor zeide hij, zijn smerige muts in zijn huil
den draaiende.
„O ben jij 't. Pclette," zeide de aangesprokene,
na over haar schouder gezien te hebben, wie do
gezonden en zweelt in de lucht; daarom
siiieeke men «le barmhartigheid des Hoeren
at, beaarde de dooden goed, en zuivere de
lucht door berookingon van welriekende krui
den. Reuk-anpelen en geurtjes zijn uitne
mend. Mond eri aangezicht zuivere men
met, azijn, getrokken op rozenbladeren, vlier-
bloemen en derg.drage amuletten hij den
linkeroksel, dicht aan hot hart, en slikke
pestpillen, vervaardigd ex aloüs j myrrhte
et croci an s.2)
De kwaadsappige» doe men purgéeven,
de volbloedigen laten. Visch worde geme
den, maar gekookt in wijn en overgoten
met azijn is zij onschadelijk, Vleesch van
gelubde dieren, van hazen, lianen, herten,
enz., is goud. Pruimen, perzikken, meloenen,
pompoenen, appelen, e. m, zijn schadelijk.
(Iet drinkwater zij zuur zuiver; is liet slecht,,
dan worde het gekookt, met gerst, kaneel,
of jeneverbessen. Hut gemoed boude men
kalm. leder die begrijpt besmet te zijn, neme
anderhalf drachme van mijn voorbehoedende
likkepot uit dertig middelen bereid,
en daarna twee lepels warme aeetas (azijn)
hezoardici; kinderen heneden tien jaar hch-
bon aan een lepel genoeg. Hierop twee
uren zweden, doch niet slapen.
De leekenen der pest zijn angst, onrust,
koude, huivering, hitte, braken, puisten, pest-
kolen en gezwellen.
De behandeling beginne met zweeten,
waarbij de patiënt, zich hoede om in te sla
pen, theriae en derg. De aderlating worde
alleen verricht hij jeugdige en bloedrijke per
sonen is de lating niet. aangewezen, dan bloe
dige koppen onder liet gewèl zetten. Men late
op ileu voet als het gezwel beneden den navel,
op den arm als hot zich er boven bevindt.
Voorts worden er warme omslagen metafkook
sel van kamillen en derg. op gelegd en dan ge
papt, totdat liet bijna rijp is. Op de kool
iegge men (de lezer gelieve acht te geven)
een levende geplukte kip") met den kop
onder een vleugel zoodanig, dat de aars or
juist op rust, of een jonge hond of een long
van verseh geslachte dieren. Is het opge
legde dier dood, dan verwijdere men de
korst met een scalpel, dekke liet gezwel
met een mengsel van eidooier en zout, en
hierover een pap van gerstetneel vermengd
met hnosciuini folia cunhimenz. Is de pijn
Veel gelijkend op onze llolloway-pillen.
5) Op blad/.. ID van i)r. Krul'» verhandeling loost
uien. dat zelfs nog in 18sk in eon frausoh genees
kundig tijdschrift aanbevolen wordt, om lovend ge
spouwen duiven bij hersenontsteking op het hoofd
en bij hevsencongcstic aan de voeten te leggen.
l) Bilsenkruid, nog in gebruik.
persoon was, die haar aansprak... „Kotn hier,
jongen... Ik houd er van, de menschen die mij
aanspreken, in 't gezicht te zien."
En tiaar de inan tie heteokenis der uitnoodi-
ging, die hem werd gedaan, niet scheen te be
grijpen, want hij bleef staan waar hij stond,
keerde Fanchetto haastig hut houten zitbankje
om, waarop zij zat, en zag tien aangekomene
liks in het gelaat.
„Wat ben je L'eek," zeide zij ongerust, terwijl
de havelooze man, de oogen naar den grond ge
richt, haar blik niet kon doorstaan „Ben je
misschien ziek geweest?"
„Neen, juffrouw," antwoordde de boer. zijn
best doend een vrymoodigen toon aan te slaan,
die volstrekt niet overeenkwam met zijn ver
legen gelaat. „Goddank! met de gezond neid gaat
hot best... ging het met alles maarzoodaar
entegen gaat het met het geld erg slechtDit
jaar is er weinig werk geweest, zooals u weet
het brood was duur, zeer duur, en het ergste
is, dat uw man er tegen was, dat boer Roncïus,
de pachter van mevrouw, mij, zooals gewoonlijk,
voor den oogst in dienst nam Dat was een
slag van belang voor mij, en ik heb moeite ge
luid, het leven te behouden."
„Ja, Polebte, wat zal ik je zeggen? Hot is je
eigen schuld," zei do vrouw van den boseh-
waehter. „Waarom heb je verleden jaar, in plaats
van het land te maaien, /.ooals jo makkers deden,
niets anders gedaan dan eieren stelen uit onze
kippen- en ccndcDhokkcn Toen het half Au
gustus was, toen ho* koren en de boekweit
moesten bewerkt worden, heb je niets gedaan,
en liever met Bertram! onze hazen en patrijzen
in strikken gevangen, om ze don volgenden dag
imvig, dan beneden de gezwellen een uesica-
toriuinA) van spaanscbe-vliegpomlor, gowru- j
j ven met brandewijn. In ernstige gevallen
i worde niet gepurgeerd, maar een ulysteer j
gezetin lichtere tamarinde en derg. ge
geven. Als drank aqua hordei, (gerstewater) j
j met azijn of citroensap. Vrije toegang der I
j lucht is noodzakelijk. Dij lievige iiooblpijn I
I Iegge men op het voorhoofd omslagen van I
I acetas rosacei0), aqua i'osurum, etc. waaronder I
j voorkomt lae inuliebrisook, wat mode goed
is om het delirium te voorkomen, een levend
I langs den rug gespouwen duif of kip worde
legen ile voetzolen gelegdby delirium wordt. 1
aangeraden op de v.iorhoofdsader te laten.
I on de armen en den lials te scarilicneren.
Zinken Ie krachten en komt een diepe slaap,
geef castoren mJ) Is hot lichaam overmatig
verhit, doe inwrijviugeri met een zalf, waarin
i O, a. carnfer voorkomt enz, enz.
Deze beschrijving van de pest in lf>97 uit-
I voorig medegedeeld door Dr. Godefridus Ver-
steeg, komt, in hoofdzaak te minste, geheel en
al overeen met hetgeen Dr. II. S. in zijn werkje;
tie l'esl. Naait keurig onderzoch tGrondigh
i ge nezetiEn volmaakter als oil beschreven."
daaromtrent mededeelt, liet boekje. 142 bl.
in- 12" is te Amsterdam in 1094 in het
j licht verschenen. Ter aanbeveling staat op
liet titelblad te lezen Bevestigt, met de ge
voelens vail d'ervarenste Art zen en Bekrach-
ligt met de geneeskonstigsle en voortreffelijkste
aantnerrkingen der zeiver.
I Het is verdeeld in twee boeken: het eerste
hoek (bl. 1 119) bevat de beschrijving, liet
tweedo, twaalf ziektegevallen.
F,venals Dr. Versteeg, zegt Doctor H. S.,
dat de pest DOvernatuurlijk van Godt toe-
gezonden," voornamelijk in de lucht zit. De
voorplanting geschiedt door besmetting, d.i.
«die kracht of werking, wnerdoor een zekere
ziekte, zittende int ene liehnem zijns gelij-
ken in een ander lichaem veroirzaekt,."
Dit geschiedt onmiddellijk door aanraking
of middolijk of van verre, doordien de smet
j uit een huis in ver-a Urologen woningen wordt
l overgebragt, zoo ook door kleederen en huis-
I raad. lleideluatsgenoeirulen kunnen nadagen,
1 maanden, nog door aatiraking besmetten.
I De natuur van het vergift is viuehtig.
want uit alle lichamen, ook vasle, vliegen
gedurig eiertjes (ziertjes zijn zeer kleine
diertjes), s) of onzichtbare deeltjes «die ront
on), om zoo te spreken, een nevel ofdamp-
kring(pesl-utrnosl'eer) maken; (wanneerdeze)
3) Blaartrekkende pleister.
"j Rozemarijn.
1 T) Bevergeil'.
I Waarschijnlijk de voorouders van onze mi-
(Tolien.
door je vromv in de stnd tc laten verknopen,
j De zaak werd bekend, want op deze wereld blijft
niets verborgen vroeg of laat komt alles uit."
I voegde zij er bij, zonder acht te geven op de
uitwerking, die haar laatste woorden op den
j hoer haddendaarom heeft men maatregelen
tegen jo moeten nemen, die misschien wel wat
streng, doch noodzakelijk waren
i Daar do strooper zweeg, vervolgde zij
„Arme manJo bont tc beklagen, want een
vrouw on vier kinderen te bobben, en dan niets
te verdienen, is toch verschrikkelijk I" liet zij er
met een zwaren zucht op volgen, „want men
moet leven... En waarom kom jo hier?"
I „Tk kom Savirien spreken," antwoordde de
I boor. „De juffrouw weet, dat hot bijna twee
i maanden is geleden, dat hu mij, om zoo tc
zeggen, tegen den avond in don hollen weg bij
I Trou Morvan vond."
I „Waar jij op den loer lag om oen reebok te snap-
j pon Dat, weet ik," zeide Fanchctte,
„Ik hoop nimmer mijn vrouw en kinderen
I weer te zien, als dat mijn bedoeling was!" unt-
I woordde de hoer haastig, een onwaarheid aan
I een godslastering toevoegende.
„ik meen, dat Savirien mij vertelde, dat het
feit genoegzaam bewezen wasje zat als een
adder tusschcn de boomstruiken
„Dat moet ik bekennen."
„Je geweer was met twee kogels geladen."
„Dat moet ik ook bekennen,"
„En toen mijn man jo zag en naar je toe
wilde gaan, heb je op hom aangelegd, met de
bedreiging, dat, als by nog «Son schrede deed,
op een bei niacin liciiaein vervalt, opnubaort
het (vergift) zich ongeveer op deze wijze:
„Den kranke komt eon grilling over, en davr op
terstont ueu groote brunt (hitte). Deze brunt is bij
wijlen groot mot oen klonu dorst, by wylon is de
dorst groot, en de koorts kloon (of outbrcokt). Du
tong is gemeenlijk droogb in het water, ondepojs
vint men by wijle kiene verandering. liet herte is
bouiiuwt, inwundigh iser eon grote hitte, zoimuigen
zyn slaperig!), andore niet, liet gezicht staet wilt;
d'onron zuyzon, de mont en 't zweet stinkt, turn-
migen bloeden door de neus, mondt, ooron, enz.
„Zommigo krygen ook weke buykioop.dio bijwij
len zeer stinkt, ook roden of pnrpor-bruyno vlek
ken, die nu breet, dan smal, maar altyt bijna runt'j
zyt). De meeste hebben buyleu of achter d'oortm of
uen don bal», of onder de kin f onder de oxiden
do liosschon. Zoinmigon krijgen kolen, die in
gedeelten des lichaam-» ki
kooryê», bladeren en puysten, 1
gewisse tekenen der Pest zijn,
,,Do kool is oen vmirigh geswol, ronton) vol soborpe
en vuurigo puysjes, zeer pijnlijk, verettert niet, ver
bum t het vluèsch, werpt ondolyk do smet van bot
bedorven vleeseli (kolen geheotmt) nvt en laet oen
holle zweer na, alsof 'el mot uen metend genees
middel gemaeekt was.
„De buil kmnt alleen in klierigo plaotson voorten
kan veretteren.
„De purper bruine plokjes of peperkorens zijn ge
vaarlijker dan de buiion. De dunne deeltjes van
hot gestremde bloot, in do huyl vast geraeokt, ver
oorzaken deze plokjes on peperkorensenkele ver
etteren, andere, van wegen een zekcro beslorving
des boaurveueu bloots, worden tot stromen (struinen
of striemen) en bruyne purpro plokje».
De buil i.» minder gevaarlijk dan de kool, en deze
minder dan do peperkorens, waarvan zomtljts wol
eonige, doch zeer zelden opkomen, Do buil i»
vaarlijkor achter de
oksels, dun in do liesoi
of toenon zyn wel verre
gons haro zenuwen en
veel gevaorlyker dan
Komt op do buil ook o
i lials of in de
De kolen nau de vingors
■•an hot herte, muor, we-
veelvuldige peezen, zijn ze
tie vleesohachtige delen,
i kool, dan is het eon doo-
ic op hem zoudt schieten."
„Wie?
Ik? Heilige barmhartigheid IWii
delyk toeken komen zij vóór de koorts, dun is hot
gevaar geringer, dun wanneer zij lungsuutn ontstaan.
Vormt ziel) om de buil een loodkleurige kring, dun
sterft do zieke spoedig. Sloot de pe»tbuyl selnelyk
in, zoo is do kranke in het iiytterstc gevaerhot
gebeurt somwijlen, dat een buil" in do lies plotseling
verdwijnt, waarop oen schielyko versterving in hot
been van de zelve zijde komt, wnor van evenwel
de moeste tot een volkomen gozondhoyt geraken.
Als een spaansclie-vlieg geen blaas rokt, dan volgt
de dood weldra. Wanneer door een vexioutorlum, of
liet gloeiend ijzer in twaall of hoogstens vier en
twintig uren de voortgang «lor kool niet belet worclt,
dan sterft de zieke, wat ook gosehiodt als de kool
drtwi/h start. Doch volgt een blaar of seheyding
(Ime grootor hoe beter) en dan goede otter, zoo her
stelt de zieke. Do kool met een straal is zeer ge
vaarlijk muor als die stralo begint wit to worden,
zonder groote vermindering der koortze, zoo is or
weiuigh hope van genezing. Verwekken de builen
aan den bals of achter tie ooren pijn iu de kuel,en
wordt het slikken belemmerd zonder merkbare ont
steking, dan volgt de dood spoedig. Diepe slaap,
ijlen en dergelijke zijn zeer gevaarlijk, doch niet
hopeloos, lievige koorts zondor benauwdheid is niot
zoo gevaarlijk, als een kleine mot eon toegonepen
nu brood, dan smal, maar altijd rond; 't is
God on voor
heeft de juffrouw iets dergelijks kunnen ver
tellen?... lie, Jean Florentin Polotte!" riep de
strooper, half vertoornd, half weemoedig uit,
„een mcnsch zonder erg of list, die geen hond
een haar uit zijn staart zou trekken, zou zich
oproerig tegen de wet gedragen Op oen eerlijk
man. op oen vader van een huisgezin, als op
een konijn aanleggen, oen man, dio van zyn be
roep moet loven, die niets anders heeft
Zoo'n laster heb ik ttog nooit gehoord. Hot is niet
om van uw man kwaad te spreken, maar heeft
hij dat in zyn proces-verbaal gezet, dun heeft
hy gelogen gelogen als een hond I"
„Gelogen vroeg Fanchetto.
„Ja! onbeschaamd gelogen, vc
de monschen
„Polc-ttel'olottewees voorzichtig pus
op je woorden Savirien is niot in staat oni
een slechte daad te bedrijven. Sedert tien jaar
is hij hier veldwachter en de gehcclo wereld
laat. hom ten minste dit recht wedervaren, dat
hij nooit willekeurig iemand hut minste kwaad
heeft aangedaan."
„Dan heeft hy zich in dit, geval door den
schijn laten misleiden," zeide de strooper, zonder
zich van zijn stuk tc laten brengen, „want dien
avond, al had ik ook mijn geweer in de hand,
was ik zoo onschuldig aan conig kwaad, als de
koe, die u melkt. Laat ik tie juffrouw eens naar
waarheid do zaak haarlijn vertollen. U woet,
dat hot dien dag kermis was to Véron hot was
Zondag, don vijftiendon September, vandaag juist
twee maanden geleden. Iu den namiddag zat ik
voor mijn deur en rookte oene pijp, toen Brodin
do veldwachter voorlig kwani."
Wordt vervolgt).