Toch zal voor die scholen de o. s. plaats
moeten maken. De toeleg is althans: b. s.
regel, o. s. uitzondering; de b. s. erkend als
het opvoedings-instituut, de o. s. als aan
vulling. Weg dus het voorschrift der eer
biediging van ieders godsdienstige over
tuiging; weg de zekerheid, dat 'ieder Neder
lander zijn kind kan zenden naar' een school
waar de meening der ouders niet wordt
gekrenkt; weg de gewetensvrijheid.
Zoozeer is dit stelsel een uiting van partij
zucht, dat de huidige overheid heeft afge
legd de haar passende fierheid, zelfs hoogere
uitgaven wil doen en zich de leiding uit
handen wil laten nemen en slechts lijdelijk
zal toezien en alleen actief zal optreden als
het aankomt op betalen.
De b. s. regel, de o. s. aanvulling; de
gang van zaken dus geheel omgekeerd.
Hoe het initiatief der ingezetenen zal
werken, is niet te voorspellen doch wel is
te voorzien een daling van het peil van het
volksonderwijs omdat de prikkel der con
currentie van de o. s. zal vervallen. De ver
plichte gelijkstelling van b. s. en o, s. zal
ten gevolge hebben, dat de positie der o. s.
moet worden inferieur aan die der b. s.
Immers aan de o. s. staan geen andere
middelen ten dienste dan die, welke haar uit
de openbare kassen worden toegelegdzij
kan zich dus niet verheffen boven het aller
eenvoudigste peil der' type van de volks
school. In schijn is er dus gelijkheid van
recht; in wezen echter grof onrecht.
De o. s. dient te zijn de model
school, de standaardschool en de voorstan
ders der o. s. zullen verplicht zijn, óok bij
zondere scholen te gaan stichten, verplicht
als zij daartoe worden door de desorgani
satie van het onderwijs. Zóo zal de splijt
zwam doorwerken en zal onze jeugd en
later geheel ons volk zijn gesplitst.
In die splitsing ligt ons nationaal gevaar.
Toen er éen school was, genoten alle kin
deren vrijwel het zelfde onderwijs, hadden
zij de gezamenlijke speelplaats; zij zongen
geen Ned. Herv., of Gereform, of R. K.
liedjes, doch reine kinderliedjesiedere gang
naar school was toen een practische les in
verdraagzaamheid en Chr. naastenliefde, zon
der dat daarover werd gesproken.
En hoe gaat het thans, vooral in kleine
en zeer kleine plaatsen De kinderen mogen
al duizendmaal hooren, dat ze elkaar moe
ten verdragen en eerbiedigen doch ze zien
de ouders naar verschillende kerken gaan en
worden op de eerste plaats opgevoed tot
goede Ned. Herv., goede Gereform., goede
R. K. doch niet als voorheen tot
goede menschen.
Wat zal het gevolg zijn van de steeds ver
der doorgedreven splitsing der kinderen
Dat ze, volwassen geworden, in stede van in
nationale eenheid te leven, verdeeld zullen
zijn. Het geslacht, da na ons komt, zal de
schadelijke gevolgen ondervinden van dit
schandelijk gedoe. De secte-scholen zullen in
hun practische toepassing de verdraagzaam
heid tegenhouden en voeren tot wanhopige
verdeeldheid, waar eendracht zoo zéér noodig
is. Het zal gaan zooals dr. Bronsveld voor
spelt in de »Stemmen«de kinderen des
volks zullen er reeds op hun 5e of 6e jaar aan
worden gewend, dat zij behooren tot een
fractie van onze natie en hun zal worden
ingeprent, dat zij zijn Ned. Hervormden of
Gereformeerden of Katholieken 01 radicalen of
socialisten. Welk een vooruitzicht voor een
zwak volk In een klein land.
Dan zal de verbrokkeling van ons volk
volkomen zijndan zal er pacificatie wezen
en recht gedaanmaar dan ook zal onze
vlag zijn een lappendeken, een staalkaart van
alle kleuren dan zal het Nederlandsche volk
hebben opgehouden te bestaan.
Nadat 10 minuten was gerust, werd gele
genheid gegeven voor debat.
Om 9.45 kreeg de beer O. F. W. Riet
veld, hoofd der Chr. nationale school aan de
Blankenheymstraat, het woord en zeide:
Dat zulk een eminent man als inleider
het zinkend schip der neutrale school nog
tracht te redden, is alleszins begrijpelijk. Hij
behoort tot de oude garde, die te goeder
trouw gelooft in de 0. s., die was en nog
is het sieraad van hun korps. Hun geslacht
sterft uitde Ossendorpers namen hun plaats
in.
Om des beginsels wilde keeren we ons
tegen hen, die zijn als de Bourbons, die niets
geleerd, niets vergeten hebben.
Hetgeen inl. aanvoerde, was louter vrij
zinnige dwaling, gelijk inl. eigen woordvoer
ders trouwens genoeg hebben aangetoond.
Zóo Buys in De Gids 1898, Van der Wijck
in 1885, Knappert in Gids 1900, Van Hou
ten, Bruining, Hubrecht, Stokvis, Kühne,
W. H. de Beaufort, Drabbe en Lancee zelf.
(Spr. geeft van allen een lange reeks citaten
geroep: klop toch af; dat is geen debat).
We willen uw neutraliteit niet aanvaarden,
want dit zou zijn een tekort doen aan de
waarheid doch wij zullen 's Heeren lof niet
verbergen en verzwijgen en we laten ons
het kind niet uit handen nemen, want het
gaat om het ouderrecht. Er is geen sprake
van Chr. opvoeding als kinderen van alle
gezindten in éen school zijn.
Tonnen gouds zijn gegeven voor de vrije
«cbool, meest door kleyne luyden. Men gaf
zelfs van zijn nooddrift, doch steeds met ge
willig hart omdat het gold de eigen school,
die aansluit bij het huisgezin.
Niet weer weersproken is .de onbillijkheid,
wij onze eigen school betalen en toch nog
moeten bijdragen voor de o. s.
Van uw zijde wordt telkens beweerd, dat
het nieuwe art. 192 zal leiden tot veel
kleine scholen. In ieder geval zijn die beter
dan school-kazernesmaar bovendien blijkt
de onjuistheid der bewering uit de officieele
cijfers, die uitwijzen, dat er
in 1904 waren *09 o. s. en 81 b. s.,
doch in 1911 248 o. s. en 48 b. s.
met minder dan 40 leerlingen.
Zienderoogen wordt de b. s. krachtiger.
Haar voorstanders hebben gevoeld de gee-
seling: »dan moeten de minderheden maar
onderdrukt*.
Misschien zullen de tegenstanders der b.s.
zegeviei _>n haar voorstanders Zullen de hulp
inroepen van hun God, die zoo menig maal
uitkomst gaf. Nu of later is de zege aan
ons.
Om 10.10 kreeg de heer P. H. Dijkster-
h u i s het woord en zeide
Toen ik het strooibiljet ontving, dacht ik
een van de vurige Bondsmannen te zullen
hooren, doch de rede van inl. was op menig
gebied kalm en waardig. Ik kon echter mijn
ooren nauwelijks gelooven toen inl. gewaagde
van zekere Geschiedenisboekjes. Was dat
nu verdraagzaamheid, was dat bevorderen
van de eenheid der natie Neen, dat was
opzetten van Protestanten tegen Katholieken.
Er is een diepe klove, wat godsdienstige
overtuiging betreft, tusschen Prot. en Kath.
doch omdat we beiden het behoud van den
godsdienst willen, zijn we gekomen tot de
uiterste consequentie. Wij doezelen de ver
schillen geenszins weg en geven het kind
een helder inzicht in deze dingen voor heel
het leven.
Waarom heeft inl. gesproken van dingen
vóór de Reformatie en gezwegen van het
Concilie van Trente, waardoor de R. K.
kerk zich zuiverde van heel wat uitwassen?
Inl. heeft gezegder is financieele gelijk
stelling voor o. s. en b, s. Doch de Rijks
kas is niet de eenige publieke kas; er is
nog een Gemeentekas en daaruit krijgt de
b. s. niets. In 1910 kostte elke leerling
f 40.40de o, s. kreeg daarvoor van het
Rijk vergoed f22.62 en van de Gemeente
f17.78; de b. s. kreeg vau het Rijk f18.46
en niets uit de Gemeentekas. De b. s. ont
ving dus niet de helft van hetgeen de o. s.
kreeg. Van gelijkheid is dus heel geen
sprake.
We respecteeren inl. standpunt over de
vormende waarde van goede menschen
doch we wenschen meer. Wij streden voor
onze dierbare vrijheid en willen die ook toe
passen.
Inl. wijdde een ode aan de vroegere school,
doch voegde er niet bij, dat toen nog een
Chr. cachet lag op die school, omdat toen de
Bijbel nog niet uit die school was gebannen.
Reeds lang voeren we den schoolstrijden
wij begeeren niets overtolligs; wij vragen
slechts ons recht.
Als morgen de vrijzinnigen willen, dat de
o.s. zichzelve bedruipt dan zeggen wij bravo
en doer- afstand van den Rijks-steun. Waar
om wil de o. s. dit niet?
Inl. wil zich neerleggen bij het subsidie
systeem. Best; maar dan ook consequent.
In 1905, den tijd van de frontmakers, heette
de o. s. óok in gevaar. Toch behield ze het
Rijks-subsidie, dat juist is vermeerderd door
de wet-Rink. De o. s. behoeft er heusch
niet bang voor te wezen, dat zij in gevaar
zal komen, althans niet door ons toedoen.
Wij weten te zeer wat het is, vrijheid te
derven dan dat wij haar een ander zouden
ontnemen. Dat haar vrijheid bij ons in goede
handen is, wordt te Amsterdam bewezen,
waar mr. De Vries, een positief Chr. man,
Wethouder van onderwijs is.
Al dat gescherm met gevaar is slechts
vreesaanjagerij. Ik zou het willen vergelijken
met het jonge paar, dat zijn eenige spruit
erg verwent tot er een tweede kindje komt
en het eerste jaloersch wordt omdat het, ge
wend alles alléén te krijgen, nu een deel
moet missen. Een verstandig ouder zegt dan
terecht, als de kleine begint te spektakelen
houd je een beetje kalm. Maar nu, zoo dicht
bij de stembus, doet men als de buren, die
het kind hooren huilen en dan maar in koor
roepenwat wordt dat kind mishandeld.
Laat u toch niet bangmaken, doch hand
haaf het recht opdat het zegeviere, óok in
de herkiezing van jhr. Van Asch van Wijck.
Om 10.30 kreeg het woord de heer F. A.
Morel, hoofd eener parochiale school te
Oudewater, en zeide:
In het rapport aan de R. K. Staatspartij
wordt wel degelijk gewag gemaakt van het
goed recht der ouders, die de o.s. willen
behouden doch daarnaast vragen we die
zelfde vrijheid, gelijk recht, zooals de Grond
wet ons dit waarborgt,
Aan het slot van inl. rede zat veel venijn,
vooral toen hij sprak over de roerende eens
gezindheid In de coalitie. Zoodra de verkie
zingen voorbij zijn, zullen we op vele punten
weer federatief samenwerken.
Inl. beweerde, dat, door wijziging van art.
192 het peil van het volksonderwijs omlaag
zal gaan. Dat zelfde lied is gezongen in
1905; alleen sprak men toen van volksver-
domming.
Toen in 1905 de wet van Kuyper werd
ingevoerd, was het uit met de kinderpak
huizen en kwamen er flinke, frissche scholen,
tot heil van het kind.
Ge moet geen subsidies hebben voor uw
b.s., want ze verdwijnen toch maar in de
zakken van dominé en pastoor inl. heeft
dit wel niet gezegd, doch 't moet er nu maar
uit. Het geld wordt wel besteed aan de
school. Het eenige dat dominé en pastoor in
den zak steken, zijn de snauwen en de grau
wen die ze soms krijgen als zij op den bedel
gaan en bovenop de lijst zelf met een flink
bedrag voorgingen. Voor al hetgeen buiten
den bouw noodig is, meubelen, schoonmaak,
licht, enz., krijgt de b.s. niets.
De b.s. wordt niet volgepropt met knoet
en broodzakde volksgeest is zóo, dat in
1910 de laatste officieele opgaaf de
o.s. toenam met 223 en de b.s. met 12 234
leerlingen.
De heer Lancee: U gaat buiten het
debat.
De heer Morel: Inl. zeide, dat dogr de
b.s. het volk wordt gesplitst in sekten. Zie
dan toch naar Duitschland, waar het Rijk
de sekte-scholen steunt en tóch zoo'n groote
nationale eenheid is.
Wat inl. slot betreft. R. K. en Protestan
ten leerden elkaar hoe langer zoo beter ken
nen. De klove -blijft. Maar over de klove
heen reiken we elkaar broederlijk de band.
Om 10.45 kwam de heer Lancee tot
zijn repliek, die zijn drie oppenenten dankte
ofschoon zij zich geen van drieën hebben
gehouden aan de goede debat-gewoonten,
daar zij zich niet beperkten tot de stof, die
inl. gaf. Een haalde er zelfs de politiek in
en gaf een aanbeveling voor jhr. Van Asch
van Wijck. Dit zich niet-houden aan de
goede vergader-gewoonten is te bedenke
lijker nu juist dezer dagen door geestver
wanten der debaters vergaderingen zijn ge
houden alléén toegankelijk voor hen, terwijl
ze thans zich gedragen met een vrijmoedig
heid alsof ze thuis waren.
De heer Rietveld noemde de o. s. een
zinkend schip. Het moet me van 't hart,
dat dit zinkend schip nog zeer zwaar en
hoogst kostbaar bevracht is. Nog altijd drie
vijfden der Ned. jeugd is op de o. s.
De heer Rietveld is er over bezorgd, dat
wij dwang willen opleggen aan de zijnen.
Maar wat willen zij dan Door meewerking
der vrijzinnigen is de dwang veranderd in
een subsidie-stelsel. Doch als de Grondwet
wordt herzien in den geest der meerderheid
de huidige Kamer dan zal men kunnen
spreken van dwang, der o. s. opgelegd om
dat dan aan onze kinderen zullen opgedron
gen godsdienstige meeningen, die in strijd
zijn met die van de ouders.
De heer Rietveld speelde de geheele ju
ridische faculteit uit tegen de o. s. doch
naast zijn citaat van Cort van der Linden
van 1881 had hij niet mogen verzwijgen
diens afzonderlijke nota van 1910.
De uitspraak van Van Houten (geen
school kan neutraal zijn) onderschrijf ik,
doch in de goede opvatting, naar de posi
tieve basis (opleiding tot alle Chr. en maat
schappelijke deugden).
De heer Rietveld citeerde ook mij. Inder
daad, ik heb bestreden die neutraliteit, welke
enkel rekening zou houden met de verstan
delijke behoefte der kinderen. Als ik geen
andere keuze had dan Chr. school en R. K.
school dan stuurde ik mijn kinderen
naar geen van beide, doch gaf hen privaat
les.
De heer Rietveld schoof naar voren het
ouderrecht, dat voor mij zeker niet minder
heilig is dan voor hem. Ik wil dan ook spre
ken als vader en zeggen ik stel er prijs op,
dat bij mijn kind wordt aangebracht het
goededoch ik stel er óok prijs op, dat mijn
ouderrecht niet wordt verkracht.
De heer Rietveld merkte op, dat er meer
kleine o. s. zijn dan b. s.wel, de heer Riet
veld kan dit verschijnsel even goed verkla
ren als ik en had niet die paar cijfers tegen
over elkaar behoeven te stellen. Als in een
overwegend Prot. dan wel overwegend Kath.
omgeving naast de o. s. een b. s. is dan
zenden ze tóch hun kinderen naar de b. s.
(geroep: ja neen). Ik weet zeker dat ik
geen millionair behoef te zijn om allen den
kost te geven, die het niet doen.
De heer Dijksterhuis beweerde, dat ik de
Prot. opzette tegen de Kath. en omgekeerd.
Ik ontzeg hem het recht tot zulk een ver
dachtmaking, welke hij waarlijk niet verbe
terde door zijn beeld van de jonge spruit.
Ik gaf slechts een beeld van uitingen in
Chr. en R. K. leesboekjes. Vreest men, dat
dergelijke uitingen buiten de school bekend
worded Dat heeft men te wijten aan de
menschen die zulke boekjes schreven en aan
de scholen, die zulke boekjes gebruiken. Het
was mijn plicht en mijn recht om het volle
licht te laten schijnen op de wijze waarop
het sektarisch onderwijs het kind van ons
volk verwart.
De heer Dijksterhuis wees op de de on
gelijkheid tegenover de Rijks-kas. De b. s.
heeft geen baten uit de Gemeentekas, doch
daar staat tegenover, dat in veel plaatsen de
Rijks-bijdrage voor de b. s. heel wat be
langrijker is dan voor de o. s. Te Amster
dam bijvoorbeeld zijn standenscholen met
zeer uiteenloopend schoolgeld. Per leerling
kosten die scholen f 104.40, na aftrek van
het schoolgeld gemiddeld f 71.55 en de Ge
meente betaalt gemiddeld f22.23. In 1912
waren er bijzondere mulo-scholen, waarvoor
het Rijk per kind f51 tot f78 en zelfs f128
per kind subsidie gaf.
De heer Dijksterhuis zeide, dat de een
heid vroeger mogelijk was omdat toen de
Bijbel niet in de o. s. werd genegeerd. Hoe
is het thans in de scholen, waar de Bijbel
niet wordt geweerd? Denk aan de Gerefor
meerde scholen en andere splitsingen, zelfs
in allerkleinste plaatsen.
De heer Dijksterhuis yroeg geli kheid van
recht, consequente doorvoering, zoodat de b. s.
gelijke positie krijgt tegenover Rijks- en
Gemeentekas. Maar staat hij dan zóo vreemd
tegenover de hangende Grondwetsherziening,
dat hij nog durft spreken van gelijkheid?
Als art. 192 wordt gewijzigd, zal de over
heid geen cent meer ten koste mogen leg
gen aan de eigen school dan aan de b. s.,
welke laatste bovendien de baten zal heb
ben welke haar voorstanders haar geven.
Waarom doen de voorstanders der o. s. niet
desgelijks? Omdat de overheid nooit giften
kan aannemen voor haar o. s. en omdat het
mogelijk zou zijn, dat de overheid dan toch
weer verdrievoudigd de b. s. zou steunen.
Als dat systeem mocht worden doorgevoerd
en dus de o. s. zal worden neergehaald tot
Staats-armenschool dan zal de schoolstrijd
eerst recht beginnen.
De heer Morel dankte zijn welverdiend
succes aan de bestrijding van hetgeen
ik niet heb beweerd. Ik heb noch nu, noch
ooit gesproken van volksverdomming of
over het verdwijnen van subsidie in den zak
van dominé of pastoor. Heeft de heer Morel
wellicht verwacht, dat ik dergelijke krasse
uitdrukkingen wel zou gebruiken en was
hij wellicht daarop geprepareerd Zulk spre
ken, geeft wel een oogenblikkelijk succes,
doch verheft het peil van het debat geens-
De heer Morel schetste den toestand van
Duitschland, doch deze is gansch anders dan
hij zeide. Daar is in Calvinistische streken
de Chr. school, jn R. K. streken de R. K.
school Staatsschool en juist in geen land
hebben deze beide scholen zóo weinig in
vloed als juist in Duischland, waar men juist
streeft naar scholen als onze neutrale.
De heer Morel eindigde met een schoone
ontboezeming over de hartelijkheid der be
lagers van de o.s. Wij herinneren ons maar
al te goed hoeveel moeite het kost, den boel
bij elkaar te houden. Sla de oogen over de
politieke samenganerij heen en bedenk waar
toe deze reeds heeft geleid. Onze Geschiede
nis is rijk genoeg aan momenten om de
schooljeugd' saam te brengen in gebed tot
wering van den vijand dan dat ze behoeft
te bidden voor een politieke overwinning.
Is er scherper uiting van onverdraagzaam
heid te constateeren dan in Kuypers inlei
ding van de deputaten-vergadering Ons
volk zal zich dit weten te herinneren nu het
gaat herdenken het eerste eeuwfeest van
onze onafhankelijkheid.
Moge niet de Meiboom in den kap komen,
doch de vaderlandsche driekleur als symbool
der eenheid van ons volk.
De heer W e s s e 1 i n g dankte nu inleider
en debaters en sloot tegen half twaalf de
vergadering.
PREDIKBEURTEN.
Zondag 15 Juni.
Evang. Luthersche kerk.
Voorm. 10V2 dr. Toxopeus.
Remonstrantsche kerk.
Voorm. 1072 uur, ds. Hooykaas.
Doopsgezinde kring.
Geen dienst.
Gereformeerde kerk (Langegr.)
Voorm. 10 uur, ds. Donner.
Avond 5V2 uur, ds. Donner.
Gereformeerde kerk (Zuidsingel).
Voorm. 10 uur, ds. Teerink.
Avond 572 uur, ds. Teerink.
Chr. Gereformeerde gemeente,
Voorm. 9s/4 uur, godsdienstoefening.
Avond 5j/4 uur, godsdienstoefening.
Vrije Gereformeerde gemeente.
Voorm. 972 uur, godsdienstoefening.
Avond 5 uur, godsdienstoefening.
Hersteld Apostolische gemeente.
Voorm. 10 uur, godsdienstoefening.
Avond 5 uur, godsdienstoefening.
HULPBANK TE AMERSFOORT.
Tot het geven van GELDEN TER LEEN
zal een commissie uit het Bestuur op MAAN
DAG 16 JUNI aanstaande, 's namid
dags ten TWEE uur, zitting houden ten
Raadhuize, alwaar de belanghebbenden zich
kunnen aanmelden ook voor het teruggeven
van gelden.
HERMS. P. VAN IIASELEN,
Secretaris-Penningmeester.
een riant dubbel H>
ten tuin met fijne'
Te bevragen bij
LEN P. Hzn., Soe
