gem uhvuerig betoog. Immers alleen ten gevolge van
u^ngw" Ierdvviini,,8 van ul van mlutanden
In het bakkersbedrijf mogelijk blijken.
H« Bestuur van de Araersfoortsohe Bakkerspatroons-
vereenig.ng, hetwelk wij te dezer zake hebben gehoord
het was niet mogelijk overleg te plegen met dc
bakkersgezellen, aangezien deze geen organisatie ter
plaatse hebben - deelde mede, dat het gcene princi
pieel e bezwaren heeft tegen afschaffing van don nacht-
arbo A bij verordening ca dat het zich met de ontwerp
verordening volkomen kan vereenigen.
De V erecniging van Nodcrlandsche Gemeenten heeft
ondert°ek ingesteld naar do werking der te Hoorn
geldende verordening tot het tegengaan van den nacht
arbeid in broodbakkerijon, welke de eerste van dien
aard in ons land is en waarmede het hierbij aange
boden ontwerp overeenstemt. Het daaromtrent uitge
bracht rapport is voor U ter lezing nedergelegd. Daar
uit blijkt, dat de ondervinding te Hoorn heeft geleerd,
dat dc afschaffing van den bakkers-nachtarbeid op
geen noemenswaardige bezwaren stuit.
Artikel S der verordening opent de mogelijkheid,
dat in bijzondere gevallen door Burgemeester en Wet
houders ontheffing wordt verleend van de betrekkelijke
verbodsbepalingen.
Wij denken bij het verleenen vati eventueele ont
heffing o.a. aan het geval dat in sommige bakkerijen
de nachtarbeid uiet onmiddellijk kan worden afgeschaft
daar eerst eenige ovens moeten worden bijgebouwd,
omdat de broodovens thans overdag benut worden voor
het bakken van biscuit c.d.; ook kan het noodzakelijk
zijn, dat ontheffing wordt verleend, wanneer In bijzon
dere gevallen voor de militariren groote hoeveelheden
moeten gebakken en vervoe d worden.
De Gezondheidscommissie kan zich, blijkens haar
voor U ter lezing gelegd advies, met de ontwerp
verordening vereenigen.
Tordening
Artikel l.
Voor de toepassing dezer verordening worden ver
staan
a. onder broodbakkerijen alle open of besloten
ruimten, behoorende tot eene inrichting waar ten be
hoeve van eene onderneming brood wordt gebakken,
met uitzondering van die ruimten, waar nimmer met
dc broodbereiding verband houdende werkzaamheden
worden verricht
eb. onder broodwinkel: alle voor.het publiek toe-
gaukclijke plaatsen, waar brood wordt verkocht en af
geleverd voor gebruik elders dan ter plaatse van ver
koop
c. onder bakkersarbcid alle werkzaamheden, ver
richt in eene broodbakkerij, met uitzondering van die
welke dienen tot herstelling van ovens of werktuigen
<>f tot herstelling of onderhoud van gehouwen
d. onder versch brood brood, dat is bereid op den
dag van verkoop.
Art. 2.
Behoudens het bepaalde in art. 4 is het verboden
bakkersarbeid te verrichten tusschen negen uur des
avonds en vijf uur van den daarop volgenden voor
middag.
Art. 4.
a. Voor broodbakkcrijen, waarvan het hoofd of de
bestuurder ter genoegen van Burgemeester rn Wet
houders doet blijken, dat zij one'- r rabbinaal toezicht
werken, geldt het verbod van bakkersarbeid liiel ge
durende het tijdvak van middernacht tot vijf uur van
den Vrijdagmorgen; voor het aldaar bereide brood
geldt het verbod van vervoer niet van 0 tot 1 o uur van
den Vrijdagmorgen.
b. voor andere broodbakkerijen, wordt in het be
paalde sub a voor Vrijdag gelezen Zaterdag.
Art 5.
Het is verboden versch brood te verkonjieii vóór
des voormiddags tien uur.
Art. 10.
Overtreding van een van dc bepalingen dezer ver
ordening wordt gestraft met hechtenis van ten hoogste
zes dagen of geldboete van ten hoogste vijf en twintig
gulden.
Art. 11.
Deze verordening treedt In werking op den dag na
dien waarop zij is afgekondigd.
Tn uwe vergadering van r Juni 1916 werd besloten,
ons College uit tc noodigen, plannen te doen ontwerpen
voor den bouw van pl.m. 400 arbeiderswoningen en
een credict van f 1000 te verleenen, ten einde daaruit
tc bestrijden de uit de voorbereidende werk/aamheden
noodzakelijk voortvloeide kosten,
Ter uitvoering van dat besluit hebben wij, nadat den
26 September izifi door U werd besloten tot aankoop
van de tereinon, tocbehoorende aan den beer inr. H
J. H. baron Van Bodtzelaer van Oosterhout. den heer
W. K. de Wijs. bouwkundig ingenieur, architect te
Knsehedc, ve-zocht en bereid gevonden, zich tc belasten
met het ontwzrpcn van plannen voor bebouwing van
genoemde terreinen.
Wij hebben tbans eer, U deze plannen aan te
Meden, waarmede wij ons volkomen kunnen vereenigen.
Zij omvatten den bouw van 39s arbeiderswoningen van
verschillende typen (voorloopige huurprijzen f 1.70 tot
4.73) en o winkelhuizen (huurprijs f9).
Het voornemen bestaat en de gevoerde onderhandc
lingen daarover hebben tot gunstige resultaten geleid,
de uitvoering te doen geschieden door den heer l)e Wijs
fn samenwerking met hier ter stede gevestigde archi
tecten. Verder zal de uitvoering ter hand worden
genomen naar gelang de verschillende daarop van In
vloed zijn-G omsrandigheden dit zullen veroorloven,
terwijl bet de bedoeling is. de aanbesteding aldus in
te richten, dat dc mogelijkheid geopend blijft, dat dc
werkzaamheden óf aan een óf aan meerderen worden
"TSr'Sm toelichting, «oor «.t betreft te plan,
meen en «l| te mogen vermij.en n»r ,1e htertnjge-
voegde, bij de plannen-De Wije behoorende memnrie
van toelichting en exploitatie-rekening. I
Het spreek? wel v.n zelf, gelet op de buitengewone j
omstandigheden en dc groote moeilijkheden, welke bij
de uitvoering van bouwwerken worden ondervonden, I
dat deze exploitatie-rekening op geen vaste basis be
rust. Kn als noodzakelijk gevolg daarvan berust de
raming van het tekort evenmin op een vasten grond
slag. Gok wordt deze raming in hooge mate bcinvloed
door de beslissing, die 71e Regeering zal hebben te
nemen teu aanzien van dc gevraagde bijdragen. Maar
aannemende, dat de ge vraagde-bijdragen zullen worden
verleend, dan 24I de Gemeente een offer hebben te
brengen van rond f 13 900. Ook deze becijfering draagt
een voorloopig karakter, omdat het Rijk dc bijdragen
slecht verleend voor een bepaald aantal jaren.
Ons College heeft ernstig overwogen, óf het niette
min verantwoord mag heeten, de uitvoering van het
plan ter hand te nemen, et liet budget der Gemeente
met zulk een bedrag te belasten.
Uit de verschillende verstrekte gegevens is kunnen
blijken, dat er inderdaad woningnood heerscht. Deze
omstandigheid op zich zelf legt reeds den plicht op,
maatregelen ter voorziening tc treffen. Maar daarnevens
mag ook niet worden voorbijgezien, dat een tekort
aan woningen zijn invloed veel verder doet gelden
en de voorziening in dat tekort van belang is voor
de ontwikkeling en den bluei van de gelieele Gemeente.
Niettemin moet worden erkend, dat bij den financieelen
toestand, als door de crisis wordt veroorzaakt, het
offer zeer zwaar zal zijn en moeilijk zal zijn te dekken.
Ons College vertrouwt evenwel, dat hel met behulp
van dc Regeering mogelijk zal zijn, dc financiën in
evenwicht te houden.
Hierbij is gevoegd een memorie van Toelichting en
Exploitatie Rekening behoorende bij de plannen voor
Gemeentelijken woningbouw, waaraan wc ontleen en.
dat het plai
bestaat om in hoofdzaak
te ilnen
van type:
A
.43 woningen f 4.23
ai
B
12 4-75
C
28 3--
J S
I)
26 «3.10
0. M.jS,
E
209 z-75
life
F
24. 2.90
a p D,
•a i
II
tfi "0
<5 tl
W
9 8.—
'■5 -8
Voorts wat betreft de plannen dcr*wonlngen zelf.
Type A,
Is een goed gangbare constructie voor een zéér
gezeten werkman, huur f 4.23 p. w.de woonkamer
cn keuken zijn achter, het type is dus niet geschikt
voor de noordzijde eener straat oost-west.
Daar is een ander type gewenscht met de woonka
mer aan de vóór- of zuidzijde.
Type B.
Is nog iets duurder, doch in het beoogde kleine
j aantal (1 st.) wel te gebruiken. Een verbindingsdeur
tusschen woonkamer en waranda schijnt ons daarin nog
gewenscht.
Type C.
1 In de eindwoiiingen dezer blokken waren keuken
1 en bergplaats onderling tc verwisselen.
Type D.
Hierin gaat betrekkelijk te veel ruimte verloren aan
1 een vrij onbruikbare, veelal koude zitkamer.
1
1 Type E.
Van deze min of meer verouderde constructie, met
I vrij onbruikbare zitkamer en uitgebouwde keuken zijn er
Kiii stuks ad f 2.75 per week ontworpen. Ook C (28 stuks
ad f .0 en D (26 stuks ad f3.10) hebben uitgebouwde
keukens, d. i. te zamen 203 van de 398 stuks of on-
gevcc r -ój van het geheele aantal met die voor een
dergelijke» huurprijs niet noodzakelijke, minder ge-
wenschte inrichting. De typen C, D en E zouden o. i.
gevoeglijk kunnen worden vervangen door de typen
B, C en G der Stichting Volkshuisvesting 2 (zie de
3 bijgevoegde teekeningen).
Tvpe F.
Voor een bewoning met jonge kinderen is dit niet
geschikt, omdat daarin geen directe verbinding van
keuken en woonkamer bestaat; dit is ook in type B
het geval,
Aangezien dein Amersfoort heerschende woningnood
zich het meest doel gevoelen bij de arbeidersbevol
king met middelmatig inkomen, zal het wenschelijk
zijn met de bebouwing van terrein te beginnen.
Onvoorziene omstandigheden voorbehouden zal het
mogelijk zijn de ongeveer 240 woningen op dat
terrein in circa 1 ,i i1 jaar gereed te hebben. In
dien tusschontijd kan dan successievelijk met dc be
bouwing van de andere terreinen begonnen worden.
Het verdient aanbeveling na te gaan in hoeverre
het maken van een tijdelijke spooraansluiting op het
terrein voordeel zal opleveren bij den aanvoer der
materialen.
ype
G.
Uit het rapport van de Gezondheids"
wie het aan de gemeenteraad voorgestelde ontwerp
besluit om advies in handen werd gesteld, zij hel
volgende hier meegedeeld
I loewel geheel instemmende met de bedoeling en
slrekking van Uw voorstel en hoewel erkennende, dat
de daarbij overgelegde plannen van den heer W. K.
dc Wijs alle waardeering verdienen uit een bouwkundig-
aestetisch oogpunt, meenen wij toch uit een gezond
heidsoogpunt op eenige minder gunstige opvattingen
te mogen wijzen.
In hei situatieplan zijn telkens een zelfde soort
woningen ter weerszijden van de straten ontworpen,
langs de straten van oost naar west zoowel aan de
noord- als aan de zuidzijden woningen van de typen
A, B, C, D en E, langs de straten noord-zuid zoowel
aan de oost- als aan de westzijden woningen van de
typen E en F. Dit kan voor een gezond en aangenaam
wonen niet de beste oplossing zijn. Voldoen woningen
met huiskamers aan dc zuidzijde aan dien eisch, dan
kunnen diezelfde soort woningen aan de overzijde der
straat, alzoo met de huiskamer aan de noordzijde daar
niet op hare plaats zijn. Dit is ook het geval met
woningen, die aan de oostzijde eener straat ontworpen
zijnde, toch niet eenvoudig omgekeerd ook aan de
westzijde een doelmatige plaatsing van kamers zullen
moeten vertoonen.
Wij meenen, dat méér op de ligging der kamers, in
het bijzonder der huiskamers, moet worden gelet en
de typen der woninger. moeten worden gekozen in het
belang van een gunstige ligging der huiskamers naar
de windstreken, althans niet in geheele straten de
huiskamers aan de noord- of noord-oostzijden zooals in
het overgelegde plan.
Wij achten daarom een omwerking van het situatie
plan zeer noodig en dit te meer omdat wij vreezen,
dat de ontworpen overweg over den spoorweg Kesieren-
Amersfoort, tusschen de op slechts 027 M. afstand van
elkander aanwezige overwegen de Leusder- en de
Woudenbergerwegen - niet zonder kosten voor be
waking en verlichting ten laste van de Gemeente zal
kunnen tot stand komen. Op dc exploitatie-begrooting
is daarvoor geen bedrag uitgetrokken en zal dit ook
wel niet ter wille van de bewoning beschikbaar kunnen
worden gesteld.
Moet de nieuwe overweg achterwege blijven, hoog
stens door een voetbrug worden vervangen, dan zal de
straatverdeeling wel eenigszins anders het voordeeltgst
zijn, ook omdat de onmiddellijk aan de spoorweggrens
ont". rpen vier woningen daar misplaatst zijn wegens
te dichte ligging bij het stof, geraas en gedreun der
treinen en wegens voor den bouw daarvan noodige
ontheffing van art. 30 der Spoorwegwet van 1 April
1s75, welke ontheffing bij Koninklijk Besluit slechts
tot wederopzegging kan worden verkregen.
Wij meenen dat het voor een gezond en net wonen
noodig is, de gevels der huizen op minstens 10 M.uit
de grens van den spoorweg te houden.
Voor eenzelfde doel moeten de gevels in de straten
elkander ook niet dichter naderen dan bepaald nood
zakelijk is. Wij achten het daarom zeer goed dat bij
vele woningen voortuinen zijn ontworpen. De bewoners
hebben die ook zeer gaarne om minder last van bal
dadigheid aan verf-, glas en muurwerk, alsmede bij
openstaande ramen, te ondervinden. In strijd met deze
opvatting komen echter in het situatieplan gedeelten
straat voor met rijen woningen zonder voortuinen, de
gevels op niet meer dan 10 M. onderlinge» afstand,
terwijl toch de achtertuinen, diep genoeg zijn om een
tweetal meters te kunnen missen.
evat behalve de gewenschte ingebouwde keuken
een dito bergplaats, hetgeen tot vervuiling en mindere
zindelijkheid, ondanks controle, bij het bewonen kan
aanleiding geven.
I De bergplaats ware aan de keuken uit te bouwen
en in de plaats daarvan ware een kleine kamer te
verkrijgen.
I'ype H.
1 Bevat in de spoelplaats een daarin minder gewenscht
privaat.
Alleen de typen B (12 stuks, G (40 stuks) en II
dó stuks) d.i. tc zamen 08 stuks van de 39K of slechts
I 1 gedeelte hebben de woonkamer aan de vóór- of
straatzijde.
Een betrekkelijk te groot aantal heeft dus de woon-
kamer aan de achter- of tuinzijde. Door het type E te
1 vervangen door het type G van Volkshuisvesting 2
I zal daarin ook een betere verhouding komen.
Om de bovenvermelde redenen meenen wij een
i geheele omwerking van de plannen te moeten aanbe-
j velen. Voor een eventueel overleg bij die omwerking
stellen wij ons. in verband met de hier ter stede op-
i gedane ondervinding in zake den nieuwere» woning-
bouw, gaarne beschikbaar.
J Naar aanleiding van het advies van de Gezondheids
commissie voor de Gemeente Amersfoort, dd. 26 Mei
lui 7, inzake de plannen voor Gemeentelijke Woning-
bouw, heb ik de eer, de yolgende beschouwingen
uwer kennis te brengen
I De Gezondheidscommissie hecht een overgroote
waarde aan een maximale toetreding van zonlicht in
j de woonkamers. Zonder ook maar eenigszins in dis-
j cussie te willen treden over de zeker niet te miskennen
I hygiönische uitwerking van het zonlicht, meen ik te
moeten waarschuwen tegen een te eenzijdig doorvoeren
I van een dergelijk principe bij een zoo gecompliceerd
en veelzijdig probleem als een moderne arbeiderswijk.
Ware het mogelijk alle straten in de richting Noord-
Zuid te ontwerpen, waardoor de woningen in de rich-
ting Oost-West zouden komen te liggen, zoo zou een
I gelijke zonbeschijning van vóór- en achterzijden ver-
kregen zijn. Waar echter een stratenplan als het onder-
j havigc in onverbreekbaar verband staat met de
bestaande straten en met de wegen van het in ont-
I werp zijnde algeroeene Uitbreidingsplan der Gemeente,
zijn er eischen van verkeer, van terreinverdeeling, enz.
waaraan de voorrang gegeven moet worden boven de
1 door de Gezondheidscommissie vooropgestelde eisch
van zón-belichting. Trouwens, het bcbouwingsplan
nagaande, zal men slechts uiterst weinige woningen
vindon, waarvan de woonkamer van zonlicht verstoken
blijft, omdat bij het ontwerpen van het straten-tracé
steeds is getracht de minder gunstige ligging >pal
1 Noord-Zuid* te ontgaan. Doch zelfs bij woningen met
oovengenoemde minder gunstige ligging is het voor
mij nog geenszins een uitgemaakte 2aak in hoeverre
een woonkamer op het Zuiden al of niet de voorkeur
verdient boven een op 't Noorden. Nogmaals voorop
stellend, dat de groote waarde van het zonlicht niet
onderschat mag worden, zóllen tal van hygiënisten de
1 voorkeur geven aan een kamer op het Noorden boven
een pal op 't Zuiden, wegens de werkelijk zeer nadee-
lige invloed (vooral op kleinere kinderen) van te hooge
temperatuur in den zomer, waartegen men in vrij wat
1 rr.-c dcre mate machteloos staat, dan tegen een koude,
ten slotte te verwarmen kamer in den winter.
Waar bij de verdeeling van de woningtypen over
het bebouwingsplan (op verschillende punten r.og als
1 «globaal'1 op te vatten, en dus bij het uitwerken der
plannen wellicht nog te wijzigen), in de eerste plaats
in 't oog gehouden is een goede exploitatie
(rangschikking der woningtypen volgens den meerderen
I of minder gunstigen stand), verder rekening is gehouden
j met den vorm van dc bo u w pe rce e I e n (breedere
woningtypen op minder diepe perceelen), en ten slotte
I de voor een aesthetische bebouwing vereischte afwis
seling moest verkregen worden, meen ik een omwerking
van het stratenplan of een wijziging 'van de verdeeling
der woningtypen op grond van de door de Gezond-
I heidscominissie aangevoerde bezwaren ten zeerste te
moeten ontraden. Hij het nader uitwerken der plannen
zal natuurlijk getracht worden voor zoover mogelijk is
aan cie/.e bezwaren tegemoet te komen, door het ver
wisselen van sommige woningblokken.
Onk tegen het invoeren van andere woningtypen
met de woonkamer aan de straatzijde meen ik ern
stige bezwaren te moeten aanvoeren.
liet door de Gezondheidscommissie aanbevolen
woningtype - G van Volkshuisvesting 2, (welk type
afkomstig is van de prijsvraag in 1908 uitgeschreven
door de Maatschappij ter bevordering der Bouwkunst)
is op mijn aandringen reeds in 1912 bij wijze van
proef in Enschede gebouwd, ten getale van ongeveer
-00 stuks. Nadat deze woningen eenige jaren in gebruik
1 waren, is, naar aanleiding van toen in voorbereiding
I zijnde' bouwplannen, een breedvoerig onderzoek inge-
steld naar de doelmatigheid van deze indeeling. Het
resultaat waseen volslagen fiasco van dit typeBij
1 onderzoek is gebleken, de overgroote waarde, die de
bewoners, m. i. zeer terecht, hechten aan een woon-
kamer, welke evenals de keuken aan dg tuinzijde ligt,
Immers in woonkamer en keuken concentreeren zich
'i hoofdzakelijk de dagelijksche bezigheden van de huis
vrouw de onmiddellijke nabijheid van den tuin geeft
i aanleiding dat deze, meer dan anders het geval zou
zijn, tot speelplaats van de kinderen zal dienen, en dat
de huisvrouw zelve bij goed weer vele van haar bezig
heden, zooals wasschen, enz. in de tuin. bij dc keuken-
of woonkanierdeur zal verrichten, (mils niet in de felle
zon, pal op 't Zuiden Waar men de waarde van de
tuin als onbetwistbaar mag aannemen, zai toch alles
wat het goede en veelvuldige gebruik er van in den
hand werkt, als van hygiënisch belang zijnde, bevor
derd moeten worden. Hiermede meen ik voldoendede
waarde van de stelregel„woonkamer en keuken bij
den tuin" aangetoond te hebben. Slechts noode werd
door mij van dezen regel afgeweken, waar het gold
woningen van een meer bizonder type, zooals G en H,
waar een uiterst beknopte indeeling als overwegende
eisch moet gelden.
In 't algemeen dient men tot op zekere hoogte bij
het ontwerpen van woningtypen de algemeene wijze
van bewoning en gebruik de voorrang te geven aan
een (overigens nog niet geheel onbetwistbaar) hygië
nisch principe, dat. ingaande tegen de vaste wijze van
gebruik, het paard achter de wagen spant, en ten
slotte ten koste van een hygiënisch goede bewoning
gaat. Wat toch bleek bij bovengenoemd onderzoek
naar het bewuste woningtype in Enschede? Bij de
meeste bewoners werd de groote woonkamer gebruikt
als «mooie kamer*, terwijl er gehuisd werd in de
kleine slaapkamer naast de keukenOp de vraag
«wat zoudt ge aan deze woning gaarne veranderd
zien?* was bij menig bewoner het antwoord: «een
deur tusschen de keuken en de achterkamer, want dan
1 zouden we de voorkamer nog meer kunnen sparen!»
Hieruit moge uit hoofde van de eigenaardige (doch
niet verkeerde) eischen der bewoners de ondoel-
I matigheid van dit overigens «iheoretisch* zoo goede
I en doelmatige type voldoende zijn aangetoond.
I De Gezondheidscommissie heeft bezwaar tegen den
j geprojecteerden overweg. Al moge deze voor de
I Gemeente kosten met zich mede brengen (welke
echter, als zijnde voor het algemeen belang, niet op
I de exploitatie dezer woningen mogen drukken), toch
j meen ik te moeten ontraden in dit opzicht van het
plan af te wijken, en wel met het oog op het verband
I van dit stratenplan met het geheele Uitbreidingsplan,
j Doch ook voor deze woning wijk zelve mag waarde
j gehecht worden aan het scheppen van een verkeersweg,
i in tegenstelling met dc «woonstraten* waardoor de
geheele wijk min of meer uit een stedenbouwkundig
oogpunt tot een hooger peil gebracht wordt, hetgeen
1 dus do exploitatie ten goede zal komen.
I Mocht het werkelijk bezwaarlijk blijken de dicht bij
de spoorbaan geprojecteerde woningen te bouwen, zoo
kan alsnog overwogen worden deze woningen te laten
vervallen, hetgeen van geen overwegenden invloed op
het plan is.
De Gezondheidscommissie zou gaarne voor alle
woningen voortuintjes ontworpen zien. Hiertegen
moet worden ingebracht, dat, waar de voortuintjes,
zooals zoovele zaken,'bij een meer «spaarzame* toepassing
hun eigenaardige bekoring hebben en een bizonder
cachet aan de straat geven, dit voordeel verloren gaat,
zondra men dit motief algemeen gaat doorvoeren. Juist
de afwisselende werking van Êebouwing aan de rooi
lijn en terugliggende gevels met voortuintjes geven
een aangenaam afwisselend stratenbeeld. Ook zullen
bij een spaarzame toepassing van voortuinen in de
eerste plaats die bewoners, welke bizonder er op
gesteld zijn, zulk een woning huren, waardoor het
vrijwel uitgesloten is, dat enkele vooituintjes door
slordigheid en verwaarloozing den geheelen aanblik
zullen bederven.
Een straatbreedte van 10 M., voortdurend afgewisseld
door grootere en kleinere open ruimten, maakt bij een
dergelijke lage bebouwing een algemeene straatver-
breeding door voortuinen geenszins noodig, en uit een
stedenbouwkundig oogpunt zeker niet wenschelijk.
Wat betreft de bemerkingen der Gezondheids-com
missie ten aanzien van de verschillende woningtypen,
zoo is hjerop reeds in het bovenstaande geantwoord
voor zoover het betreft de kwestie «woonkamer aan
de straat- of aan de tuinzijde*.
Overigens meen ik op de verschillende punten het
volgende te moeten antwoorden.
Type D.
Het is mij niet duidelijk waarom er ruimte verloren
is en waarom de zitkamer onbruikbaar is. 7.ooaIs in
mijn Memorie van Toelichting is vermeld, eigent dit
type zich speciaal voor groote gezinnen en voor ge
zinnen waar men een commensaal houdt.
Type E.
Ook bij dit type worden bezwaren geopperd tegen
de zitkamer, en dit vertrek zonder nadere toelichting
«vrij onbruikbaar* genoemd. Wie op de hoogte is van
het eigenaardig gebruik, dat in een arbeidersgezin van
de zitkamer of «mooie kamer* wordt gemaakt, zal de
voordeelen van de eenigszins afgezonderde ligging van
dit vertrek begrijpen. Wanneer deze kamer in directe
gemeenschap met de woonkamer staat, zal in de meeste
gezinnen het «aan-kant-zijn* en de ordelijkheid, die
een «mooie kamer* nu ten eenen male eigen moeten
zijn, moeilijk gehandhaafd kunnen blijven, en zal de
zitkamer niet het rustige vertrek kunnen zijn, waar
