7"e Jaargang.
Zaterdag 24 April 1909.
BINNENLAND.
FEUILLETON.
Bi". a03. Tweede blad.
SFOORTSCH DAGBLAD.
ABONNEMENTSPRIJS:
Per 3 maanden voor Amersfoort
f l.OO.
- 1.50
- 0.05.
Id tin Iranco per post
Afzoi drrlijke nummers
L i oman verschijn dagelijks behalv op Zon- en Feest
dagen.
AdverlenliÖnmededeelingon 9117.., gelieve men vóór 11 urn
's morgens bij de Uitgevers in te zenden.
Uitgevers: VALKHOFF C°.
Utrechtschestraat 1. Intercomm. Telephoonnummer 66.
PRIJS DER ADVERTENTIËN:
Van 1B regels f 0.50,
Elke regel meer - O.IO,
Dienstaanbiedingen en aanvragen 85 cents bij vooruitbetaling
Qroote letters naar plaatsruimte.
Voor handel en bedrijf bestaan zeer voordeelige bepalingen tot
bet herhaald adverteeren in dit Blad, by abonnement. Eene
oirculairebevattende de voorwaarden, wordt op aanvraag
toegezonden.
Kameroverzicht.
Tweede Ka 111 or.
Voortgezet is Vrijdag het debat over de
ubsïdie-regeling •voor bijzondere hoogere
burgerscholen
De heer Van Asch van W ij 0 k be
toogde nader, dat indien een bijzondere
hoogere burgerschool, toegankelijk wordt
gesteld voor kindoren van andersdenken
den, 'het schoolbestuur de 'bevoegdheid moet
hebben te eischen, dat ook die kinderen alle
lessen, dus ook het godsdienstonderricht,
als uitmakende een onderdeel van het ge
heel e onderwijs, moeten volgen.
De heer L o h m a nbetoogde, dat niet de
we*j maar het schoolbestuur moet beslissen,
welke leerlingen tot de bijzondere school
zullen worden toegelaten. Dat bestuur lieeft
ook het recht te vorderen, dat alle lessen
worden bijgewoond. Echter al heeft het be
stuur het recht van beslissing wie zal wor
den toegelaten, gaat 't niet aan, kinderen uit
te sluiten op grond van de godsdienstige ge
zindheid der ouders. Spr. merkte in dit ver
band op, dat de christelijke scholen niet
gebouwd worden voor kinderen van chris
telijke ouders, maar voor geven van
christelijk onderwijs.
Het recht van Ihet schoolbestuur 0111 alle
leerlingen te verplichten het godsdienston
derwijs bij te wonen is 't best uit te maken
door verwerping van den heer Ter Laan's
amendement, -dat tegen bedoeld recht ge
richt is. Wordt dit amendement verworpen,
dan oordeelde Spr. zeer gewenscht aanne
ming van den heer De Deer's amendement,
bepalende, dat in gemeenten, waar geen
openbare hoogere burgerschool gevestigd is,
d? toegang tot de gesubsidieerde hoogere
burgerschool, tenzij de school uitsluitend
voor interne leerlingen bestemd is, aan geen
leerling geweigerd mag worden op grond
van de godsdienstige gezindheid der ouders.
Spr. maande de rechterzijde aan dit amen
dement niet te verwerpen, aangezien de wet
daardoor in gevaar zou kunnen gebracht
worden en dan zou men niet kunnen zeg
gen, dat 't de schuld van de liberalen is,
dat het bijzonder middelbaar onderwijs
geen subsidie krijgt.
Daarop ontspon zich een breedvoerig de
bat over de verschillende amendementen.
De heer Bos richtte aich voornamelijk
tegen de amendementen van de heeren Roes-
singh en Ter Laan, respectievelijk strek
kende tot verplichte toelating van kinde
ren van andersdenkenden tot de bijz. hoo
gere burgerschool en tot ontzegging van
het recht aan een schoolbestuur om derge
lijke kinderen te verplichten ook het gods
dienstonderwijs te volgen.
De 'heer Van Wijnbergen bestreed
in meerdere of mindere mate alle amende
menten.
De heer De Beaufort verklaarde
zich tegen den heer Ter Laan's subamende
ment, omdat daardoor Spr.'s amendement,
bepalende dat in gemeenten, waar geen
openb. hoogere burgerschool bestaat, de bij
zondere toegankelijk is voor leerlingen zon
der onderscheid van godsdienstige gezind
heid, in gevaar wordt gebracht.
De heer D e Waal M a 1 e f ij t gaf
aan den heer De Geer's amendement verre
dc« voorkeur boven dat van den heer' De
Beaufort. Echter wenschte hij in den heer
De Geer's amendement opgenomen te zien
de bevoegdheid voor het schoolbestuur om
te eischen, dat alle leerlingen verplicht zijn
ook het godsdienstonderwijs bij te wonen.
De heer Ter Laan verdedigde nader
zijn sub-amendement, opmerkende, dat de
Amendementen van de heeren De Beaufort
en De Geer de quaestie van vrijstelling van
godsdienstonderwijs onbeslist laten. Spr.
ontkende, dat een dergelijke vrijstelling
storend zou werken op het geheele onder
wijs. Hij veranderde zijn sub-amendement
in een zelfstandig amendement.
De H i n i s t e r bestreed nader den heer
Ter Laan's amendement als volkomen on
aannemelijk. Wanneer men toch aan een
schoolbestuur het recht ontzegt de leerlin
gen te verplichten godsdienstonderwijs te
volgen, maakt men van dit onderwijs, in
strijd met het karakter van het bijzonder
onderwijs, een abnormaal vak. Wat het
amendement-De Beaufort aangaat, merkte
de Minister op, dat dit geen rekening er
mede houdt, dat het begrijpelijk is, dat
een schoolbestuur bij plaatsverleening aan
leerlingen op school de voorkeur geeft aan
kinderen van gelijkgezinden boven kinde
reu van andersdenkenden. De 'heer De Beau
fort's amendement houdt ook geen rekening
met internaten. In dit opzicht verdient de
heer De Geer's amendement de voorkeur.
De heer Troelstra constateerde o.a
de grenzenlooze gemoedelijkheid van den
heer Bos, wa&r deze ter bestrijding van den
heer Ter Laan's amendement aanvoerde,
dat men zich hier moet plaatsen op het
standpunt van de voorstanders van het bij
zonder onderwijs en men niet van voorstan
ders van een bijzondere school kan verlan
gen, dat zij ihun standpunt zullen verlaten.
Spr. eisch*e voor de ouders het recht om
bun kinderen al of niet het godsdienston
derwijs te laten volgen en uit 's Ministers
betoog, dat kinderen van gelijkgezinden
natuurlijk wat plaatsing op de school be
treft bij een schoolbestuur de voorkeur zul
len genieten, leidde Spr. af, dat er met
kinderen van minderheden, in een gemeente
waar geen openbare hoogere burgerschool
Is, niet voldoende rekening zal worden ge
houden.
Na nog eenige discussie werden de amen
dementen in stemming gebracht.
Heit amendement-Roessingh (handhaven
der r.eutnalitedteconclusie) wordt verworpen
met 74 tegen 4 stemmen.
II amendement-De Beaufort (voor alle
richtingen toegankelijk stellen der bijz. H.
B. S.) wordt verworpen met 40 tegen 39
stemmen.
Tegen de rechterzijde. Voor de linkerzijde.
Het amendement-De Geer (toelatingen met
beperkingen) wordt aangenomen met 51 te
gen 26 stemmen.
Het amendement-Ter Laan (vrijstelling
van hij wonen godsdienstonderwijs) wordt
verworpen met 44 tegen 34 stemmen.
Tegen stemden de rechterzijde en de hee
ren Patijn, Ferf, Plate, Blooker en Bos
van de linkerzijde.
Aan de orde is alsnu art. 45ter, bepalen
de, dat het subsidie wordt verminderd met
50 ten 100 voor elk jaar, waarin het aantal
leerlingen minder dan 18 waar het geldt een
H. B, S. met 3-j. c. en minder dan 30 waar
het geldt een H. B. S. met 5-j. c., be
draagt. Het subsidie vervalt voor elk jaar,
waarin het aantal leerlingen aan die scho
len onderscheidenlijk minder dau 12 en 20
De lieer Ter Laan licht een amende
ment toe, om de getallen 18, 30, 12 en 20
te veranderen in 30, 50, 18 en 30.
Dit amendement werde Verworpen met
42 tegen 25 stemmen.
Hierna is aan de orde een amendement
van de heeren Van Asch van Wijck en Van
Wijnbergen om na art. II iu te voegen
een nieuw art. Ila, luidende: de aanspraak
op subsidie gaat niet verloren, wanneer het
onderwijs wordt gegeven door leeraren in
hot bezit oener acte van bekwaamheid, be
doeld in art. 44, indien zij bij de in wer
kingtrede ng dezer wet reeds als zoodanig
in functie waren.
De heer T e r L a a n geeft in overweging
de redactie te wijzigen in dien zin, door
er aan toe te voegen ,,aan dezelfde school
voor M. O.", ten einde te voorkomen dat
een school voor M. U. L. O. worde omge
zet in een H. B. S.
De heer Van Wijnbergen brengt
deze redactiewijziging aan, waarna de Mi
nister het amendement overneemt.
De overige artikelen worden goedgekeurd.
De eindstemming zal plaats hebben Don
derdag a.s. na de pauze.
Aan de ordeis de interpellatie
van den heer Duymaer van Twist over de
keuring van voor uitvoer bestemd vleesch.
Spr. betoogt dat men bij de regeling der
keuring te veel gelet heeft op de groote
exportslachterijen, en te weinig op de
kleine. De minimum-vergoeding van ƒ15
is voor het kleinbedrijf te bezwarend en ook
de tijdstippen voor de keuring vastgesteld,
voldoen niet voor dat bedrijf. De bepalin
gen zijn op het papier heel mooi, maar de
praktijk verzet er zich tegen. De exportsla
ger toch heeft rekening te houden met het
weer, met de prijzen op de Londensche
markt, met het weerstandsvermogen der
nuchtere kalveren. Het groote bezwaar zit
hem in de aanwijzing van bepaalde dagen
en uren der keuringin tal van adressen
wordt daarop gewezen. Gelijk de regeling
nu voorgesteld is, kau het zijn dat de ex
portslager op de keuringsdagen geen vee te
keuren heeft, en dan moet hij toch f 15
betalen. Spr. adviseert om den toestand te
laten gelijk die sedert 1 Januari is. Er
klaagt niemand en dus is geen verandering
noodig. Spr. vraagt of de minister bereid
is eene wijziging van het Kon. besluit voor
te stellen, waarbij de bepaalde dagen en
uren van keuring vervallen, zoomede de mi
nimum-vergoeding van f 15 per etmaal.
Dinsdag 11 uur voortzetting.
Regeling der
werkzaamheden.
Besloten wordt op Woensdag 28 April na
de pauze te behandelen de motie-Blooker
(exploitatie-visschershaven te IJmuiden) en
voorts om nog eenige wetsontwerpen van
kleinen omvang aan de agenda toe te voe
gen.
In en om Den Haag.
BRIEF VAN MiARIUS.
Het is waarlijk ovoi bodlig mijn lezers in bij
zonderheden te vertellen, hoe opgewekt dit jaar
de verjaardag van Z. K. H. Prins Hendrik in
de Residentie is gevierdde gelieele Nederlamd-
sche pers lieeft er al van gewaagd, 't Was oolk
opvallend en. zal zeker ooki wel eenig verlbandi
houden met den naar uiting verlangenden jubel,
welke in schier alle harten; wordt ingehouden
om bij de verwezen!ijking der algemeen reeds
lang gekoesterde hoop los te barsten.
Ail dadelijk trof ik Maandagmorgen eeni groo-
ter getal vlaggen, dat ter eere van dien. Prins
was uitgestoken, in' het register ten Pa lei ze werd
door zeer velen get eekend, de paradie gaf een
waardig cachet aan de» jaardag en. last not least,
de concert-, tooneel-, muziek- en zanig-uitvoerin
gen in de verschillende daartoe beschikbaar ge
stelde kerken en> zalen verschaften aam ruim
17,000 inwoners kosteloos een genotvollen avond.
Hiervoor verdient het Haagsche Comité voor
Volksfeesten warmen d"ank en hulde.
In een der Haagsche dagbladen, komt iemand
zich beklagen over het optr eden der politie, ten
einde mogelijke drankwet-overtredingen te kun
nen const atee ren.
Hij beweert dat dit giooter haat tegen, de
politie zal opwekken. Hd geloof dat ook, dk>oh
met een zacht lijntje komt dte man der wet bij
een verdachte niet 'klaar. Daarom, moet wel eens
bruusk worden opgetreden. Evenwel geeft te
denken de marnier waarop bij sommigen over
tredingen worden geconstateerd. Ook igeeft te
denken de inhoud van advertenties als deze
,,Tien gulden belooning wOrdt uitbetaald aan
dengene, die Naam en. Woonplaats opgeeft vaa
den beambte van de Haagsche Tramweg-Maat
schappij, die een Uniform verkocht, verhuurde
of leende aan een agent van politie, tot het op
sporen van Drankwet-overtredingen."
Brievenenz.
De Hiaagisahe Electr. Tramwegmaatschappij
'hheft hare jaarvergadering gehouden. Daarin
werd verslag over 1908 uitgebracht. Het voor-
deelig saldo blijkt groot te zijn f 298,457er
werden. 28,325,524 reizigers vervoerd. Aan eene
groote behoefte werd. op de lijn 'Den HaagDelft
(stoomtram) voorzien. Daar ós op ihet traject
Den HaagRijswijk Ibij wijze van proef een
hwartierdienst ingevoerd, welke zeer goed vol
doet.
Ingrijpende veranderingen in» den dienst zijn
overigens niet te vermelden'. Nog steeds wordt
aangedrongen op opheffing of verandering van
het zone-stelsel, doch nog steedis zonder gevolg.
Het schijnt wel of de H. T. M. in ieder op
zicht lean, doen en laten wat ze wil, ten spijt
van: alle concessie-artikelen.
Is het niet treurig, dat uienl hier op de tram
lijnen geen abonnementen kaml krijgen, terwijl
dit overal elders wel het geval isP
En dlat bij eene maatschappij, welke zoo goed
rendeert.
Het schijnt langzamerhand' regel te Worden,
dat onze gemeentebeambten en werklieden van
de verschillende bedrijven nu en. dan bij het
Gemeentebestuur aankloppen om loon verhooging
of wel lotsverbetering.
De eene groep ziet dat 't bij een andere er
dbor gaat en vraagt ook. 't Gevolg is, dat de
hoogerert in rang ook vragen, wamt behalve ge
lijkheid der minderen moet er ook geldelijke
verhouding int de rangen blijven
Komen die adressen in den Raad', dan zijn er
veelal een paar lede», vrienden der kleine luy-
den, d,ie 'fc voor den werkman opnemen.; ook
zijn er, die zullen deuken „beter gezwegen, dan
van 't spreken hinder gekregen" en. zoo wordt
op 't verzoek gunstig beschikt.
Gaarne heb ik zelf een menechwaardig be
st .aan en gun, dat ook den minsten weikmand ie
zijn plicht doet, doch mij dunlkb, er is zekere
grensde gemeente heeft hare draagkracht nriet
te overschrijden.
De bedoelde loonswerhoogjngen zullen eenige
duizenden per jaar kosten.. Waaruit wordt dab
getrokken? Uit belasting? Dan. zal de .ma<t-
denstand, voor wien de strijd om 't bestaan het
grootst is er het meest door worden getroffen
Moge een grooter druk op den middenstand,
de ziel van het stadsleven., dezen niet dn gevaar
'brengen.
Opeen goeden dag werd het noodig gevonden
de positie vaat de Haagsche polïtie-agenten. te
verbeteren. 11. c-m W. dienden een voorstel bij
den Raad iu'. Het werd toegelicht met de ver
zekering, dat dio menschen. recht hebben op
een fatsoenlijk bestaan en. het gehalte door deze
regeling zal verbeteren.
Ieder heeft recht op een fatsoenlijk bestaan,
waarom1 dan. niet een politie-wandelaar (waar
'komt 't woord agjent toch vandaan.?)
't Gehalte verbeteren. Deugt 't gehalte dan
niet? Er zal toch wel naar de sollicitanten, geïn
formeerd worden, voordat ze de groote reis naar
Den Haag maken? Te oordeelen maar liet uiter
lijk vind ik 't over 't algemeen fatsoenlyke Atti
met goede gezichten. Dat er ondier loojren die
nog geen snor hebben» om onder de wandeling
op te draaien, kunnen zij niet helpen', ze zijn
nog zoo jong. E11 als er oen eene een straat niiot
weet aan te wijzen, waar hij vlak bijstaat]kan
hij ook dat niet. helpen. Ze loeren ook zooveel
/theorie.
Hoofdzaak is, ze krijgen, hooger loon. Een
eenst(>eginnende zal f 13.50 per week .genieten,
als agent heeft hij dan op ongeveer 40-jarigen
leeftijd f 17.50 en ikan, bevord'erd! worden tot
brigadier. Deze regeling komt de gemeente te
staan op eene hoogere uitgave van ongeveer
f 66 ,000
't Is nu maar d'e vraag, krijgt de gemeente
hierdioor waar voor haar geld,, namelijk een,
.model politie-oorpa, dat weet, hetgeen het te
weten heeft omtrent plichtsbetrachting, eerlijk
heid, onpartijdigheid, zedelijkheid', en vooral Ihet
met tact en. energie optreden., waar dat iizu de
weinige gevallen noodig is.
Met dat vooruitzicht kan men er mee acooord
gaan.
Te oordeelen naar hetgeen ik daarvan zag en
hoorde, lijkt mij het optredOn der politie in
andere groote steden, bijv. Rotterdam, Amster
dam' en Utrecht sympathiekerIk bedoel hier
mede niet alleen het optreden bij standjes e. dl.,
doch ook bijv. de houding 'tegenover den vreem
deling, die iets te vragen heeft. Bij tramcon
ducteurs viel mij dat ook op. Is dit wellicht een
soort Haegpche deftigheid P
Naar ik verneem, komt. de groote kwestie vatf
den Hofvijver op de volgende Raadwagend». Om
die bedoeling van B. en W. duidelijk te maken
is iin den vijver de dom door planken geïmiteerd.
Een steenkJeurig verfje moet- het- effect veriioo
gen. Ik vrees, d»t de goede bedoeling van 'fc
I>ag. Bestuur eene verkeerde uitwerking zal
hdbben. Althans op mij heeft hot golvende lat
werk eeni indruk gemaakt, welke ine minder
groot voorstander vanS het voorstel maakt Ik
had het me anders voorgesteld'.
Mij. van N ij verheid. De
132ste algemeen© vergadering der Maat
schappij van Nijverheid zal dit jaar gehou
den worden op 25 en 26 Juni te Lelden.
In deze vergadering zal o.a. eene bespre
king plaats hebben van het wetsontwerp op
de octrooien.
Voorts wordt door het hoofdbestuur een
voorstel gedaan tot samen werking met de
Nederlandsche Kamers van Koophandel in
het buitenland.
Voorgesteld worden de volgende subsidies
f 100 aan de Vereen Iging tot veredeling van
het ambacht en f 100 aan het Bureau voor
h andels i n 1 i eb ti n gen
Voor de vacatures, ontstaande dOor het. af
treden der 'heeren P. Smidt van Gelder, jhr.
mr. H. Smissaert en prof. J. C. Dijxhoorn
worden de volgende dubbeltallen voorge
steld: de heeren C. H. Julius en mr. P.
Tjeenk Willink, te Haarlem; dr. J. Kraus,
te 's Gravenhage, en Pb. van Ommeren Jr.,
te RotterdamP. H. von Groningen, te De
venter, en C. J. F. van Vrijbergbe de Co-
ningh, te Utrecht.
Die Legende won der
heiligen Elisabeth.
Elisabeth, dochter van Koning Andreas
II van Hon'garije, werd op vierjarigen leef
tijd verloofd met den elfjarigen Lodewijk,
zoon van den landgraaf Herman van Thii-
ringenze werd toen gebracht naar den
Wartburg bij Eisenach en aan het kunst
lievende Thüringsche hof opgevoed. Op veer
tien jarigen leeftijd huwde zij met land
graaf Lodewijk, die inmiddels zijn vader was
opgevolgd. De jeugdige vorstin toonde een
hooge en edele opvatting te hebben van de
taak, dóe zij te vervullen had, en wijdde
aich met groote zelfverloochening geheel
aan werken van naastenliefde en barmhar
tigheid. Slechts kort duurde haar huwelijks
geluk in 1227 stierf haar echtgenoot op
den kruistocht van Fred er ik II en w»as zij
op twintigjarigen leeftijd weduwe. Door den
broeder van haren man, Hendrik Raspe, uit
haar land verdreven, moest ze toen met
haar zoontje Herman en hare beide doch
tertjes in groote ellende ronddolen, daar nie
mand haar durfde opnemen uit vrees voor
den vorst. Eindelijk werd zij door haren
00111, den bisschop van Bamiberg, in be
scherming genomen en Talter ook door haren-
zwager in haar rechtmatig bezit hersteld.
Zij echter zonderde zich voor het vervolg
van haar leven vrijwillig af om haar vroe
ger begonnen arbeid van barmhartigheid
voort te zetten, en stierf in 1231 to Mar-
burg, in een door haar gesticht ziekenhuis,
in welks kapel zij werd bijgezet. De vele
wonderen, door haar gebeente verricht, ga-
ven aanleiding tot hare heiligverklaring.
Ziedaar' in korte trekken de half-
historiecli, half-legendarische gegevens,
waarvan de dichter 0. Roquette zich
beeft bediend voor de samenstelling van
den tekst van Liszt's oratoriumhet spreekt
van zelf, en uit de bespreking van het werk
'zal dit voldoende blijken, dat de dichter
deze stof met de noodige dichterlijke vrij
heid heeft behandeld en zich niet te streng
aan de geschiedkundige overlevering heeft
gehouden
Franz Liszt voltooide zijne compositie in
1832 te Rome, en nadat het werk eerst in
1865 onder d© leiding van den componist te
Budapest was ten gehoore gebracht, werd
het in 1867 uitgevoerd bij gelegenheid van
het feest om het 800-jarig bestaan, en de
gehecle herstelling van den Wartburg te vie
ren.
Veel heeft men gestreden over de vraag
of dit werk moet beschouwd worden een
oratorium of wel een geestelijk drama te
zijn, of het in de concertzaal dan wel in
de opera thuis behoort. Herhaalde malen
is het reeds ten tooneele opgevoerd, maar
daardoor heeft men den werkel ijken geest
van deze heerlijke toonschepping miskend.
Hoewel er gedeelten in voorkomen (bijv. de
eerste episode van het 2de deel), die door
levendigen dialoog en veel actie zich uit
stekend leonen tot scenische opvoering, zoo
staan daar tegenover tal van breed uitge
sponnen koren (o.a. in de episode der Kreuz-
ritter), die duidelijk doen voelen, dat men
hier niet te doen heeft met een dramatisch
kunstwerk. Door het voor het voetlicht te
brengen, doet men geweld aan de kinder
lijk vrome en reine kunst van1 deze heerlijke
toonschepping, waarin Liszt, zelf een kind
"van het door hem zoo schoon, bezongen
„Ungarland", aich zoo geheel en al heeft
gegeven.
Het oratorium bestaat uit zes afdeelingen
en is geschreven voor solostemmen, gemengd
koor en orkest. De solostemmen stellen de
volgende personen voorElisabeth (so
praan), Landgrafin Sophie (mezzo-sopraan),
Landgraf Hermann (bas), Landgraf Ludwig
(baryton), Kaiser Friedrich II (bas), ein
Ungarischer Magnat (baryton), der Sene-
schall (baryton).
Wij willen nu eens nagaan op welke wijze
Liszt bet door den tekstdichter zeer aantrek
kelijk behandelde onderwerp der legende
heeft bewerkt. Men behoeft slechts ©ven
een klavieruittreksel te doorbladeren om te
zien, dat de vorm geheel afwijkt van.dien.
van het oude oratoriumuit alles blijkt, dat
we {lier te doen hebben met een „nieuw
lichter", met een aanhanger van wat men
in den tijd der „Sturm- und Drangperiode",
nog noemde de „toekomstmuziek". Geene
recitatieven meer, geen aria's, geen reeks
van meer of minder samenhangende scènes
in afgesloten vorm, maar in plaats daarvan
de aaneengesloten muzikale dialoog, zooals
Wagner die in zijne grootsche schoppingen
heeft aangewend. Kon men het ook anders
verwachten van den trouwen vriend van den
Bayreuther meester en den ij ver i gen strij
der voor dienst qunstthoorieën 1 't Behoeft
dan ook zeker nauwelijks gezegd te wor
den, dat het leitmotiv", dat schibboleth
van den Wagnerachen stijl, eon zeer belang
rijke plaats in „Die Legende von der hei
ligen Elisabeth" inneemt,
We zullen zoo aanstonds bij de bespre
king van het werk gelegenheid hebben te I
doen uitkomen op welke wijz© Liszt het
leitmotiv heeft aangewend, maar misschien
is het niet. ongewenscht oerst nog een enkel
woord aan zijn b ©teekenis en zijn ontstaan
te wijden. Het is een vrij algemeen ver
breide dwaling te meenen, dat het denkbeeld
van het leitmotiv een vinding is geweest
van Richard Wagner. Reeds in de 17de
eeuw vindt men er voorbeelden van, maar
in den meer beperkten vorm van herinine-
ringsmotiefin verschillende tooneelen
liet men op bepaalde plaatsen enkele hoofd
motieven terugkeeren, die het lot of het
karakter van sommige voorname figuren, uit
het drama uitbeeldden. Van dezen vorm
van het leitmotiv werd vóór Wagner zeer
dikwijls gebruik gemaakt, zoowel in de oude
kerkmuziek als in de oude opera en in de
aan Wagner onmiddellijk voorafgaande ro
mantische opera (b.v. in. Weber's Frei-
schütz). Nieuw was echter de toepassing,
die Hector Berlioz er van gaf in1 zijne Sin-
fonie fantastique, voor liet eerst uitgevoerd
in 1830lvier treedt toch voor de eerste
maal éénzelfde leitmotiv in zeer afwisselen
de vormen op als thematische grondslag
voor don bouw van een geheel instrumen
taal werk, en in dit motief heeft de toon
dichter eene bepaalde gedachte (idéé fixe)
gesymboliseerd. Hierop nu heeft Wagner
voortgebouwdbet leitmotiv als muzikale
schildering van do dramatische idéé, waar
van de personen of zaken de zichtbare dra
gers zijn, is bij hem gewerden tot het fun
dament waarop zijne meesterwerken zijn op
getrokken.
Een heerlijke melodie opent de orkestrale
inleiding van Die Legende von der heiligen
Elisabeth. Dit motief, door Liszt ontleenid
aan een oud kerklied „Quasi stella matuti-
na" (de 5de antiphonie „In festo Sanctae
Elisabeth) en dat overal optreedt met Eli
sabeth of waar aan haar gedacht wordt, be-
beerscht de gebeele ouverture en wordt
slechts een paar keeren even onderbroken
door een ander motief, dat van den oproep
ter kruisvaart, waarmee het keerpunt in
Elisabeths geluk wordt aangeduid. Op schit
terende wijze is dit Elisabeth-motief door
Liszt in zijne inleiding bewerkt; na eerst
zacht door de fluit te zijn ingezet, zwelt het
langzamerhand aan tot een. indrukwekkend
fortissimo om dan geleidelijk weer af te ne
men en ons ten slotte den indruk achter
te laten van die bovenaardsche, zalige vre
de, waarvan het de muzikale uitbeelding is.
De eerste afdeoling opent met de komst
van Elisabeth aan "het Thüringsche hof. Een
zeer grisch gecomponeerd koor „Willkom-
men die Braut!" roept haar het welkom toe,
en daarna neemt de Hongaarsche magnaat,
die haar heeft vergezeld, het woord om „dies
teure Pfand au» Ungarland" aan de zorgen
van den vorst toe te vertrouwen een schit
terend motief, door Liszt ontleent aan een
Hongaarseh volkslied, treedt hier op en
keert ook later telkens weer terug, wanneer
de componist al den glans der hoogheid
van het Hongaarsche Koningskind wil doen
uitkomen. Het koor herhaalt dan zijne woor
den „Es herrsche lang und lob' in Ehren"
op dezelfde melodie, waarna eerst landgraaf
Harmann Elisabeth welkom heet en vervol
gens de jeugdige verloofden, elkaar met
enkele woorden begroeten. Een bekoorlijk