Amersfoort
veranderde
en
veranderende Stad
Vele Nederlanders hebben lang een verouderd beeld van Amersfoort met zich gedragen. Zij of hun va-
ders hadden dan vaak een stuk van hun leven doorgebracht in een der vele kazernementen en in de a-
vonduren doelloos rondgehangen in de slecht verlichte binnenstad... Gedachtenassociaties in die jaren
gevormd bepaalden voor velen nog het begrip Amersfoort. Spottend gewaagde men nog van 'De Kei',
de bezienswaardigheid in die dagen, tevens het symbool van oubolhgheid en verveling.
Dat Amersfoort is de geschiedenis ingegaan. De stad maakt sinds enkele decennia een vernieuwingspro-
ces door, dat een volkomen ander levensbeeld geeft op velerlei gebeid.
Dat is te zien aan de uitleg van de stad in de aard van de nieuwe bebouwing. Het veranderde leven van
de twintigste-eeuwse mens, in een gewijzigde maatschappelijke situatie, zoekt en verkrijgt er zijn nieu
we levensvorm.
Het spreekt de bezoeker zo sterk aan, omdat het nieuwe en het oude er zo vlak naast elkaar staan.
LIGGING
Waterscheiding en wegenbeloop zijn vaak bepalend geweest bij de keuze van de plaats der oudste Ne-
derlandse nederzettingen. Zo ligt de voorde in de Eem of Amer, daar waar de handelswegen van Deven-
ter en Kampen naar Utrecht en Dorestad het bekengebied in de Gelderse Vallei kruisten. Op de plaats,
waar het zeewater bij gewone vloed niet doordrong en waar de beken van de West-Veluwe zichvere-
nigd hadden tot een stroompje. Daar kon men volstaan met een rivierovergang.
Die waterstaatkundige toestand bepaalde de plaats van het oorsprong-stadje en liet uitbreiding alleen
maar naar het hogere zuiden en zuid-westen toe. Het noorden en het oosten der gemeente kregen daar-
door hun aandeel niet in de stadsuitleg buiten de oude vesting.
Dat had weer tot gevolg, dat het oostelijk deel van de oude binnenstad - bij gebrek aan doorstroming -
dreigde te verpauperen en af te sterven. Als woonhuizen hun functie verliezen en in gebruik komen als
werkplaatsen en pakhuizen en het plaveisel wordt verwaarloosd, treedt in een stadskern emstig verval
in.
Na de afsluiting van het IJsselmeer is de situatie volkomen gewijzigd; doordat het zeewater is bedwong-
en konden ook ten noorden en ten oosten van de oude vesting nieuw stadskwartier worden gebouwd.
Wie de oudste plattegrond van Amersfoort beziet (Jacob van Deventer ongeveer 1560) met de eerste
bewailing, die van 1228-1259 tot stand kwam, en de tweede, aangelegd tussen 1381 en ongeveer 1450,
en daarnaast het plan van de grote uitbreiding na 1946, zal zien, dat de concentrische ontwikkeling
zich voortzet. Het noordelijk en oostelijk deel der oude stad krijgt nu ook zijn achterland, zijn door-
stroom. Dit heeft weer tot gevolg, dat de bewoners hun panden een grote beurt gaan geven. Het res-
tauratiewerk door de gemeente en het natuurlijk stadsherstel werken hier samen tot rehabilitatie van
bepaalde stadsdelen.
