Uit den omtrek^
STADSNIEUWS.
ée vërplichtingen, welke in gemeenschappe-
lijken tegenspoed, in de eerste plaats op de
jneer ontwikkelden en de meergegoeden rus
ten?
Aldus handelende, zou het Belgische volk
Jn de verstrooiing een waardigheid toonen,
welke het op blijvenden eerbied aanspraak
gou geven en welke ten gevolge zou hebben,
dat de bewezen gastvrijheid slechts goede
herinneringen zou achterlaten.
Met zekerheid kan, dunkt mij, worden ver
wacht. dat de Belgische gezanl aan ons Hof,
op wiens uitdrukkelijk verzoek, de opneming
der honderdduizenden geschiedde, met groo-
tc instemming zal vernemen, dat in den door
mij bedoelden zin wordt gehandeld, en dat
hij daaraan gaarne al zijn steun zal geven.
Comité van Neder 1. uitgeweke
nen uit België.
Oproeping.
Allen in Nederland aanwezige Belgen, die
tc Antwerpen en omstreken woonachtig zijn
en woningen aan Hollanders verhuurd heb
ben en huishuur van uitgeweken Nederlan
ders tc vorderen hebben, wordt dringend
verzocht zich ten spoedigste bij het comité
te Antwerpen te voegen aan het bureau de
Keijscrlei 53, Antwerpen, waar dagelijks van
9—12 en van 2—6 uur zitting zal gehouden
worden
Belanghebbenden wordt in hun eigen be
lang aangeraden aan dezen oproep te vol
doen, daar bij hel niet gevolg geven zal moe
ten worden overgegaan tot het nemen van
die maatregelen, welke de tijdsomstandighe
den gebiedend voorschrijven.
Daar het zeer rustig en kalm in de stad
is, en het leven er al weer normaal gaat wor
den, doet men. verstandig door zich bij het
comité te vervoegen. Gemeld kan nog wor
den, dat de treinenloop naar Antwerpen
weer intact is De toestand is er goed, levens
middelen zijn er voldoende en de vluchtelin
gen kunnen zonder de minste gevaren terug-
fceeren.
Geïnterneerden.
Maandag zijn te Harderwijk genie-soldaten
if. 17 gek omen om bet kamp verder in orde te
brengen. Naar verluidt, zullen een 32-tal hou
ten loodsen worden gebouwd, waarin de ge-
interneerde Belgische soldaten, die nu in lin
nen tenten zijn, zullen worden ondergebracht.
Ook zal een installatie voor clectrische ver-
lichting van het kamp worden gemaakt.
Voor den aanvoer van hout en andere ma
terialen zal, vanaf de spoorlijn Zwolle—Har
derwijk, naar het kamp een zijlijn worden
gelegd.
Zondag ontbraken in het kamp te Harder
wijk 61 Belgische geïnterneerden op het ap
pèl. Dc commandant heeft aan de burgemees
Iers der omliggende gemeenten opsporing en
aanhouding verzocht.
Aangezien de gegevens omtrent de namen
enz. der Belgische geïnterneerde militairen
nog niet van de verschillende interneerings-
depots bij het informatiebureau zijn ontvan
gen, kan genoemd bureau vooralsnog onmo
gelijk de tallooze telegrafische en schrifte
lijke vragen om inlichtingen, die geïnter
neerden betreffen, beantwoorden.
De ver z a m e 1st at e n dier gegevens worden
vanwege dat bureau den Belgischen gezant
aangeboden. Hoogstwaarschijnlijk zullen de
afdrukken van deze staten vanwege de Bel
gische legatie binnenkort zoowel in Neder
land als in België verftrijtgbaar worden ge
steld.
Gewonde Belgen.
Gisterenavond bracht de Middelburgsche
5oot te Botterdam 69 licht gewonde Belgen
uit Middelburg en Missingen aan. Hiervan
werden 30 in het Franciscus-gasthuis, 15 in
Eudokia en 24 in hel hospitaal van het Roodp
Kruis opgenomen. Van de laat sten werden
11 per brancard vervoerd; alle overigen in
tramwagens.
Hedenmiddag verwacht men een aantal ge
kwetsten uit Bergen op Zoom per spoor aan
het centraal station te Rotterdam.
Het Ned. Roode Kruis heeft wederom een
verpleegster naar Missingen gezonden, he
nevens bedden, linnengoed, Mn derondergoed,
ontsmettingsmiddelen naar de zuidelijke
grensplaatsen, een en and-p ten behoeve der
zieken en gewonden.
De heer Van Kol in België. In
een persgesprelc heeft de heer van Kol, lid
der Eerste Kamer, die na een elfdaagsthe
reis door België Zondag te Voorschoten is
teruggekeerd, een en ander van zijn bevin
dingen meegedeeld.
De heer van Kol begon met te zeggen, dal
hij spoedig weder naar het door den oorlog
geteisterde gebied zal vertrekken. Het doel
zijne rreis is zich op de hoogte te stellen va«
den loop van den oorlog. Hij bezocht tal an
plaatsen. De algemeene indruk dien hij ont
ving. was een van ontzetting en weemoed
over zooveel vernieling aangericht in het
rampspoedige België.
Mcnsdien, die hij meende te mogen vertrou
wen, vertelden dat er minstens evenveel Bel
gische burgers als soldaten gedood zijn. De
berichten in dc bladen ziin beneden de wer
kelijkheid. Veel gewelddadigheden van aller
Jei aard zijm gepleegd, ook tegen vrouwen,
die door de betrokken personen uit den aard
der zaak worden geheim gehouden.
Dc heer van Kol roemde zeer het optreden
der Hollandsche consuls, met name te Ant
werpen en Gent, in het belang der Holland
sche onderdanen en in het a-lgemeen belang,
evenals hunne flinke houding tegenover de
Duitsche autoriteiten, wat meestal gunstige
resultaten opleverde. Het Hollandsche gezant
schap te Brussel*) is overstelpt met werk,
maar verricht met energie, moed en toewij
ding zijn moeilijke maar sohoone taak. Hol
land zeide de 'heer van Kol, kan tegenover
dc historie trotsch zijn op wat het doet, zoo
wel binnen als buiten het land.
De beer van Kol reisde per auto en werd
niet bemoeilijkt.
bericht is opgenomen. De regeering heeft be
paald, dat de volgende lading voor een deel
ter beschikking van den handel zal zijn.
Aardappelen.
De minister van landbouw, nijverheid en
handel heeft tot de verschillende burgemees
ters de volgende circulaire gericht:
Voor zoover in uwe gemeente aardappelen
worden verbouwd, zal het mij aangenaam zijn,
vóór 25 October van u te vernemen, hoeveel
hiervan ten naastenbij in dezen herfst reeds
naar het buitenland zijn uitgevoerd. Voorts
zal ik gaarne vóór genoemden datum een glo
bale opgave ontvangen van de hoeveelheden
aardappelen, waarvoor reeds vóór 16 Octo
ber bonafide contracten voor levering naar
het buitenland wraren afgesloten, doch die
nog niet zijn verzonden. Mochten in uwe ge
meente ook mondeling dergelijke contracten
zijn afgesloten, dan kan ook op deze contrac
ten worden gelet, indien en voor zoover bij u
de overtuiging beslaat, dat de opgaven, die
u daaromtrent worden gedaan, als bona fide
zijn aan te merken.
Het uitvoerverbod van
aardappelen.
In verband met de uitvaardiging van het
uitvoerverbod van aardappelen naar Duitsch-
land werden te Enschede zoowel als te Hen
gelo en Oldenzaal treinen met aardappelen,
bestaande uit dertig en meerdere wagons, op
gehouden. Thans echter worden deze treinen
nog -doorgezonden, daar het de bedoeling der
regeering blijkt te zijn, dat de reeds in spoor
wegwagens geladen aardappelen niel onrtrr
het uitvoerverbod begrepen zijn. Over Ensche
de en Oldenzaal zullen derhalve nog 500 wag
gons aardappelen Duilschland worden inge
voerd.
Ofschoon in normale tijden steeds op dit
tijdstin de uitvoer van aardappelen aanzien
lijk is, was toch de verzending in de laatste
weken abnormaal groot. De aardappelen ko-
meerendëels uit de provincies Overijssel
en Drenthe, welke in gewone tijden in de z.g.
foezelstokirgcn in Duitschlnnd worden ver
werkt. «doch thans, al is het dan slechts ten
deele .ook voor de consumptie zullen worden
gebruikt.
nog voorraad beschikbaar Maar de aanvragen
voor militairen komen nog da gelijk in.
In de afgeloopen week hebben dc firma's
C. J Boelc (fabriek La Bolsa) le Kampen cn
Buurman en Co. te Nijmegen resp. 10 000 en
5000 sigaren gezonden, terwijl de firma van
Delden en Co voorheen A. F. Mackcnstein en
Zn. te Amsterdam namens eenigc R.-K. gees
telijken van de bisdommen in Nederland, 120
pond rooktabak aanbood.
Opleving in de industrie.
Naar Het Volk verneemt, is het aantal ar
beiders te Rotterdam, dat bij de Algemeene
Commissie tot Steun de steunkaart terug
brengt, zeer groot, grooter zelfs dan het aan
tal arbeiders dat zich om steun aanmeldt.
Vele fabrieken en werkplaatsen werken
weer met volle kracht, terwijl zeer veel ar
beiders elders werk gevonden hebben
Dc bootwerkers van de Batavierlijn hebben
den vorigen Zaterdag f 18 afgedragen aan de
Algemeene Commissie Tot Steun, als opbrengst
eener gehouden collecte, terwijl deze arbei
ders f 100 voor dit doel uit hun kas trokken.
Hondentrouw. Een zwarte poedel
hond is van Antwerpen af een trein met Bel
gische vluchtelingen nageloopen tot Dordrecht
toe. Na vijf dogen vond het trouwe dier zijn
meester te Gorinchem terug. De hond kon
niet in het hotel van zijn baas gehuisvest
wo-rden, maar heeft toch te Gorinchem iemand
gevonden, die 'hem tijdelijk gastvrijheid ver
leent.
Een witte haas. In Linderte bij Al
melo schoot iemand dezer dagen een witten
haas. Het vel is naar Artis opgezonden, waar
het door den directeur met den meestcn dank
ontvangen is, om opgezet in het museum een
plaats te krijgen.
Dc wonderdokter DeHaas. Voor
het kantongerecht tc Leiden is behandeld een
zaak tcgon den bekenden „wonderdokter" De
Haas uil Oegstgecst.'Iict betrof hier een ge
val van iemand te Boskoop, die door de
Haas was behandeld na een becniijden. Het
Q M. cischte 4 maal f 200 boete, subs. 4 maal
20 dagen hechtenis.
Vermoedelijk wordt hier het consulaat
bedoeld, daar, gelijk men weet, het gezant
schap zich t© Havre bevindt
Regeering.smals voor veevoeder.
Men meldt ons uit Den Haag:
Voor eenigen tijd deed in de bladen het ge
rucht de ronde, dat regeeringsmaïs alleen of
althans in de eerste plaats beschikbaar was
gesteld voor de coöperatieve vereenigingen.
Bij onderzoek ter plaats© is on* gebleken, dat 1 heeft verschaft,
.dew fcspalina abusievelijk m het regeer in gs- v™r
Broodprijzen.
Te Vlaardingen doet zich een eigenaardige
quaestfie voor in zake den broodprijs Bij het
voorschrift omtrent de soorten van brood,
welke slechts verkocht mogen worden, heeft
dc burgemeester ook bepaald den prijs daar
van, in overleg met verschillende bakkers. De
broodfabriek De Toekomst heeft zich daaraan
echter niet willen onderwerpen, doch bleef
haar brood verkoopen tegen den ouden prijs,
die belangrijk lager is dan den door den bur
gemeester bepaalden.
Hierop heeft de burgemeester d a géh-e-
len meelvoorraad van De Toekomst doen in
beslag nemen, en haar daarmee de verdere
uiloefening van het bedrijf onmogelijk ge
maakt. De directie heeft daartegen echter ge
protesteerd, daar ze beweert gebleven te zijn
ver beneden de wettelijk vastgestelde maxi
mum-prijzen en, waar dat het geval is, vol
komen vrijheid van handelen te hebben.
Naar het Vad. meldt, heeft ze d bemidde
ling van hoogere autoriteiten ingeroepen.
Proces over levering van meel
De Haailemsche rechtbank veroordeelde de
firma "Wessanen en Laan te Wormerveer om
le voldoen aan de vorderingen, ingesteld
door den Haairlcmsohen 'bakker H. Flink en
de N. V. van Dijk's Beschuitfabriek te Scho
ten inzake de levering van tarwe en rogge
bloem. die deze bakkers in voorkoop hadden.
Dj rechtbank verwierp, wat <Le levering van
tarwebloc a betreft, het opgeworpen verweer
middel, dat door den regeeringsmaafregel
overmacht ontstaan was.
De rechtbank nam aan dal de door den
Minister vast/*estelden prijs van f 1alleen
een maximumprijs was, zoodat de eühan-
delaren ook tegen lagoren prijs konden leve
ren. De rechtbank veroordeelde gedaagde om
het gevorderde meel te leveren, subsidiair
schadevergoeding, benevens schadevergoeding
veroorzaakt door het niet op tijd voldoen aan
de levering.
Verboden uitvoer.
De rechtbank tc Assen veroordeelde den
koopman J. S. te Barger-Oosterveen, wegens
het behulpzaam zijn bij het uitvoeren van een
paard uit Nederland naar Dudtschland tot 6
maanden gevangenisstraf, met verbeurdver
klaring van het niet in beslag genomen paard,
de uitlevering daarvan bevolen, of bij niet-
uitlevering betaling van een bedrag van f 400,
subs. 2 maanden hechtenis.
Aangehouden schepen.
Het Ned. stoomschip Katwijk, dat op reis
vau Bilbao naar Rotterdam, door de Engci-
schen werd aangehouden en sedert te Ryd
lag, is vrij gegeven, doch het moet de lading
in een Engelsche haven lossen. In welke ha
ven is nog niet bekend.
Het stormschip Maartensdijk, van de Hol
landAmerika-Iijn, van New-Orleans naar
Rotterdam onderweg, dat Dinsdag 13 dezer,
na Vrijdag tevoren te Queenstown te zijn
vrijgelaten, naar Havre was opgebracht, is
nu gisterenmiddag te 1 uur van Havre naar
Rotterdam vertrokken.
De sociaal-democratie en de
oorlog
Het partijbestuur van de S. P. A. P. deelt
aan het Volk mede. dat het bericht over de
reis van mr. P. J. Troelstra gedeeltelijk on
juist is. De pogingen om in overleg met de
Belgische partijgenooten het Internationaal
Socialistisch Bureau over te brengen naar Ne
derland. zijn reeds eenigen tijd in gang, en
de correspondentie daarover wordt door mr.
Troelstra gevoerd. Hij gaat naar Zweden ter
bijwoning van het congres over de portefeuil
lekwestie, en doet Berlijn aan ten einde Kauts-
ky een bezoek te brengen naar aanleiding van
diens ÖOsten verjaardag.
Sigaren en tabak voor onze
militairen.
De commissie voor de inzameling van gel
den tot verstrekking van sigaren en tabak
aan ouze militairen te velde en in versterkte
plaatsen bericht, dat zij thans aan 37,233 on
derofficieren en soldaten uitsluitend behoo-
rende tot hen die verblijf houden in grens-
en kuststreken ol In forten rookmateriaal
- Het Servische wapenschild.
Zooals men zich zal herinneren, werd des
tijds het Servische wapenschild in heft con
sulaal-generaal te Amsterdam, even vóór den
oorlog, toen de moord te Serajewo de gemoe
deren nog bezig hield, afgerukt. Pogingen om
dat wapenbord terug te vinden faalden, maar
direct viel dc aandacht op de bemanning van
het Ooslenrijksche schip Thalia, een toeris
tenboot van den Oostenrijkschen Lloyd. dat
destijds (evenals thans) in de Amsterdamsche
haven lag. Zekerheid kreeg men echter niet.
Thans meldt men ons uit Amsterdam, dat een
lid der bemanning van de Thalia verteld
moet hebben, dat hij de dader was. Deze per
soon is echter dadelijk, voor militaire dienst
plicht, naar Oostenrijk vertrokken, zoodat
natuurlijk verder aan die zaak niets meer te
doen zal zijn.
gewone wagens alle plaatsen bezet waren, in
een goederenwagen te reizen, een angstig
kwartiertje doorgemaakt, tengevolge van het
optreden van eenigc aangeschoten baldadige
Zaandammers. Met een zich in den wagen be
vindende koppelslang werden door de woes
telingen de ruilen en daarna ook een der
heide lampen stuk geslagen, zelfs werden po
gingen aangewend om heft remtoestel te ver
nielen.
De aanwezige conducteur en het goedge
zinde publiek stonden tegenover dit optreden
machteloos. Aan de halte Hembrüg werd de
politie te Zaandam gewaarschuwd. Te Zaan
dam bleken echter de daders verdwenen,
waarschijnlijk hadden zij kans gezien tus-
sóhen de Hembrug en het station te Zaandam
te ontkomen.
Eenige reizigers hadden uit vrees voor letsel,
de reis op het balcon van den goederenwagen
meegemaakt
In een opzicht heeft de statenyorming ons
niet gebradht buiten dc beperking van vroe
ger. De moraal hield op bij de grens van het
land. Gij zult niet dooden, gij zult niet stelen,
gokl alleen ten opzichte van dc volksgcnooim.
Het christendom heeft alle mensrihen, door
het geloof willen vcrcenigen, maar de oorlog
is een terugslag.
Krijg is wel ontwikkelingsfactor, maar vre
de is hel normale en om het normale is hel li
doen. Reeds in de oudheid was voor don land
man vrede noodig om de oogst binnien tc ha«
len. Hoeveel tc meer in onze gecompliceerd©
samenleving, welke door een enkele werksta
king geschokt wordt, maar nu totaal ont»
wrieht is. Ons geheclc leven toch is er op ii>»
gericht dat wij niet voorzien in eigen behoef»
ten, doch uit dc verste streken onze dtvgclijtk
sclie behoeften halen.
Voor de toekomst is het dus van het hoog
ste belang, dat het verbreken van het nor*
male óf wordt uitgesloten óf uiterst bemoei*
lijkt. In enkele jaren is dat niet te bereiken
en het zal nooit tc bereiken zijn, zoo wij niet
naar de oorzaken der verschijnselen zoeken
in plaats van ons met frases er af tc maken.
Wij zullen nooit kunnen komen tot interna-
Gisteren zou uit Utrecht een trein ver- J
trekken, om vluchtelingen naar België terug I
te brengen. Slechts een vijftigtal maakten van tionale vrede als er niet is centraal opperg. -
deze gelegenheid gebruik,waaronder 20 uit zag. Arbitrage uitspraken die geen dwingen-
Utrecht en 5 uit Amsterdam. Daarentegen de macht achter zich hebben, zijn van geên
kwamen gisterenavond weer een vijftigtal beteekenis voor hem die slecht wil. Van die
vluchtelingen hier aan, die op hun doorreis
waren naar het Noorden des lands.
M a a r s s c n. De collecte, gehouden ten
bate van de Belgische vluchtelingen, heeft op
gebracht de som van f 861.02$.
Montfoort, 20 Out. De paardenmarkt
ging geiheel gebukt onder de „tijdsomstan
digheden". De gewone huitenlandsche koop
lieden waren niet opgekomen em er waren
geen 100 paarden.
Met de rundermarkt ging het best wat aan
voer betreft. Ruim 250 stuks vee stond aan de
lijnen, maar de handel was flauw, ook al om
dat er weinig kooplieden waren, zoodat er
lage prijzen werden besteed. Guste koeien
golden f 170 tot f 190, kalfkoeien f 140 tot f 160,
pinkvaarzen f 125 tot f 135, guste vaarzen f 70
tot f 80, graskalveren f 25 tot f 35. Vet vee 70
tot 80 ct. per K.G. schoon gewicht.
Baron Quarles de Quarles.
Gisterenavond Is baron Quarles de Quarles,
oud-gouverneur van Celebes, alhier plotseling
overleden, toen hij per train naar. Zeist wilde
vertrekken.
Industrie- en Huishoudschool.
De algemeene vergadering van de Amers-
fcortschc Industrie- en Huishoudschool, zal
a.s. Dinsdag gehouden worden in hel school
gebouw.
Te Winschoten is gisterenavond de 35-
jarige B., vroeger wonende te Winschoten,
thans te Zetel (Oldenburg) verdacht van
poging tot uitvoer van rijst, peulvruchten en
ledige zakken, in voorloopige hechtenis ge
steld-
Verzet tegen de politie. Gister
morgen werd de politie in „De Krira" te En
schede lastig gevallen door een troepje dron
ken personen, van wie er een, zekere A., het
zoo erg maakte, dat hij gearresteerd werd.
Dit ging echter niet zoo gemakkelijk. Niet al
leen verzette de arrestant zidh hevig, maar
ook een aantal Krim-bewoners gingen de po
litie te lijf met knuppels, steenen, polten, pan
nen en andere projectielen, zoodat de agen
ten, een vijftiental, onder aanvoer van een
inspecteur, tot zelfverweer eenige revolver
schoten losten om de oproermakers schrik
aan te jagen. Een tweetal der voornaamste
belhamels werd daarna gearresteerd en ter
beschikking der justitie gesteld.
I Voor ruim 6000 man is, of komt eerttcteags
De eene dienst is den anderen
waard. Zaterdagmiddag te ruim twee uur
geraaide te Zoeterwoude in de spoorwegha
ven een 6-jarig zoontje van D. van Nimwegen
te water en verdween in de diepte. Een der
aldaar juist wandelende Belgische vluchtelin
gen sprong den kleine onmiddellijk na en
mocht hem van den bodem ophalen onder
den tri om fan lel ij ken uitroep; „Zie, da's en-
nen Hollander gered 1"
(Tel).
Diep tragisch. Een Belgische moe
der met 19 kinderen en kleinkinderen, d-'re
zich acht dagen had afgebeuld om toch
maar geen enkel te verlizen, trok met
twee 'harer kinderen in een net burgerhuis;
voor het eerst mag zij uitrusten op een zachte
peluw; met dankbaarheid in de oogen zet zij
z-ich met haar kinderen aan de familietafel
neder; zij verbleekt en zinkt dood op een ha
rer kinderen neder.
(Eindh. Ct.)
Automobiclongeluk. Een auto
reed te Echt (L.) tegen eem hond en kantelde.
De inzittenden werden op straat geworpen.
De heer Janssens uit Weert brak een schou
der en werd inwendig gekneusd. De heer
Matt,hijsen werd licht gewond en Jansen uit
Bree werd bewusteloos opgenomen. De auto
is geheel vernield.
Het vergaan van de „Auto
maat". De firma Van der Meer en Van den
Arend, te Rotterdam, aan wie hel stoomschip
„de Automaat" behoorde, dal onlangs door
het noodweer is vergaan, heeft, nadat aan het
bestuur van de zeeliedenvereeniging ..Volhar
ding" Inlichtingen waren verstrekt omtrent
den toestand der gezinnen van de omgekome
nen, schriftelijk aan de organisatie medege
deeld. dat er aan de gezinnen een uitkeering
van een jaar gage zal plaats hebben, hoewel
de oorzaak van "de schipbreuk niet aan de
oorlogsomstandigheden schijnt te wijten te
zijn.
In ,dc „Uitkijk", het orgaan der ..Volhar
ding". wordt deze daad der firma me! waar
deering vermeld.
Een angstig kwartiertje Tus-
schen Amsterdam en Zaandam hebben Zon
dagavond in den laatslen trein naar Uilgeest
de reizigers, die verolicbt waren, omdat in de
Lezing Prof. Eerdmans.
In dc geheel volle Reuionstr. kerk trad
gisteravond prof. Eerdmana op voor de afd.
van -den Protestantenbond.
Spr. begon met te herinneren aan de ver-
and oMe omstandigheden sinds hij door het
bestuur uitgenoodigd werd tot deze spreek
beurt. In verband daarmee zou hij nu niet
een propaganda-rede uitspreken, doch een
historisdh-treligieuse beschouwing over den
oorlog.
Jarenlang zijn wij bezig geweest te arbei
den aan precies het omgekeerde van wat
thans geschiedt. Wat nu ineens gekomen is,
was onverwacht en gaat regclredht in tegen
don steeds kraohtiigeren stroom, welke ons
voerde aldoor dieper in het rijk van den
wede.
Niets Is gemakkelijker dan verontwaardi
ging uit te drukken over wat wij nu zien ge
beuren. Maar wat baat dat? wat thans ge
beurd is de voortzetting van wat in de samen
leving aanwezig is. Als 100.000 bezig zijn die
samenleving te veranderen, is zulks nog
vruchteloos, zoo zij de macht missen die sa
menleving hun wil op te leggen.
Dc kriig is een factor in de menschelijke
ontwikkeling. Van den aanvang af gold de
spreuk homo homind lupus, de eene mensch
is een wolf voor den anderen mensdh. In den
primitieven tijd heersdhte slechts wede in het
gezin, de familie, de grondslag der samenle
ving. Deze kleinste groep heeft dezelfde be
langen, wil leven, moet bestaan. Door macht
moeten de leden wat zij noodig ihebben nemen
van anderen, die aldus genoopt worden zich
te verdedigen. Ziedaar het beginsel van den
oorlog.
De groepen breiden zich uit, hun gebied
wordt grooter. Zij leefden zooals thans nog
de Bedouienen leven van dc opbrengst hunr
ner kudden; zij verbouwen geen graan we-
gjens dc onvruchüjaarheid van den bodem,
zij trekken door het land en aan de grenzen
\an het cultuurgebied dwingen zij de land
bouwers schatting te betalen. Deze richten
zich in tot verdediging, vormen kleine rijkjes.
De. oude wereld was bezaaid met dergelijke
kleine rijkjes, die koningqp hadden en le
gertjes, welke elkaar bestreden. De kleinste
gingen ten onder, de sterkste breidden zich
steeds verder uit. De oorlog is een gewoon
verschijnsel, zooals de lente, ,,de tijd, waarin
de koningen plegen ten ikrijge te trekken
Wat in het kleiine gebied niet kon. wordt
in het gnootere geheel mogelijk. Handel be
hoeft beschermd terrein en is slechts bestaan
baar als er een centraal gezag is, dat roof en
onveiligheid weet te verhinderen.
Dit alles is gepaard gegaan «net groole
wreedheden en onbillijkheden, maar het heeft
ook geleid Lot de hoogc cultuur, de kunst, de
litteratuur der oudheid, die er niet geweest
zou zijn, indien dc centrale macht ontbroken
had, waaraan de orde cn veiligheid te danken
was, maar welke eerst kon ontslaan na vele
oorlogen.
Spr. wil geen w aar doering uilsprckcir voor
\vat nu gebeurt Wanneer wij door het ver
leden heen gekomen zijn tot waar wij nu zijn,
gelooft hij niet aan de noodzakelijkheid van
oorlogen voor wrbcltring der huidige toe
standen. Al te groole uitbreiding, leidt tot
corruptie. Dat zien wij in Rusland, dat niet
tc besturen is door één ccnlralen hcersoher.
doch een machtigen ambtenaarsstand ge
schapen heeft.
Het wiJzijn van de nicnschheid wordt niet
gehaat door uilbreidhu: van ig rijk.
stelling gaat Prof. v. Vollenhoven uit, die eer
internationaal politiemacht bepleit.
Er moot gezag ,.ij„ om de slechten to doen
gehoorzamen. Stead vroeg: waarom zonden
de Vereen. Staten van Europa niet evengoed
kunnen bestaan als die van Amerika' Ilij zag
over het hoofd, dat dc Vereen. St. van Euro
pa een centraal oppergezag ronden moeien
hebben, waaronder de groole rijken zich niet
spoedig zullen bukken.
De wet van de beweging der volkoren was
steeds, dat men gaat van Oost naar West.
Rusland wilde zich nldoor naar het \V. roe
ren; wij merken dat niet zoo, omdat wc in
Duitschlnnd een machtig slootblok hebben,
maar de Scandinaviêrs weten het ai te goed
en de Finnen zijn er reeds het slachtoffer
van. In zijn opdringen tegen den Duitschcn
wal wordt Rusland thans gesteund door de
meest democratische rijken Frankrijk en En
geland. Dat zal niet zoo kunnen blijven, op
den duur zal West-Europa genoodzaakt V-
een bolwerk te vormen tegen Rusland, wi
hel niet zijn wcstersche beschaving zien over-
hoop geloopen.
West Europa heeft het parlementaire stel
sel, d. w. z. de wetgevende macht wordt uit
geoefend door vorst en volk; maar overal is
voor den vorst gereserveerd dc regeling dei
builcnlandscbe betrekkingen. Ilij bedient zich
daarbij van het ministerie van Builcnl. Za
ken en van gezanten. Het gchecle inlci na-
verkeer is een net van diplomatieke betrek
kingen. Tal van tract,alen worden jaarlijks
gesloten cn door het Parlement steeds goed
gekeurd. Maar er zijn ook geheime trarlalcn
Als nu Europa in vuur en vlam staal, i,
dit met, omdat de volkeren het gewild heb
ben maar omdat de tractate» liet gewild
hebben Als dc Parlementen er over le b.
slissen hadden gehnd, zou de oorlog er nooii
geweest zijn. De Duitsehers hebben bewijs ge-
geven van het volste vertrouwen in hun op
pergezag cn daarom hebben zij zich gegeven
p'' ,cn vertrouwen doch niet uit lust
Frankrijk heeft tot 't uiterste den oorlog wil-
en vermijden. Wat Oostenrijk met al zijn na
ties eigenlijk gewild zou hebben is moeilij:
te zeggen. Het Engelsche Parlement zou nooi
den oorlog ontketend hebben De diplom:,'i,
alleen heeft het gedaan.
Als in de toekomst dc buite'nlandschc po-
htiek meer voor het forum der publieke opi
nie, voor de parlementen zou komen en d,
betrekkingen met andere landen niet geze
geld zouden worden bij geheime tractalru
zullen heel wat conflicten vermeden kunnen
worden.
Tfie ;vc?' nu,ic,s van de tractaten, welke
Itaiif al dan niet neutraal zullen doen 1,lij
ven. Ook wij welen niet waarom wij buiten
den oorlog zijn op grond van overeenkom
Hebben wij tractaat met Amerika? Wii
weten het niet.
Het volk heeft zijn belastingen te betalen
zijn leven te geven. Over het een heeft hij
medezeggenschap, over het ander, zijn leven
heeft hij niets in tc brengen. Zoo goed ah de
wetgevende macht, moest ook de regeling
van de buitenl betrekkingen aan de volks
vertegenwoordiging getrokken zijn.
Prof Diepenhorst heeft in zijn rede bij dc
rectoraals-overdracht aan dc Vrije U.iiv een
verdediging van den oorlog geleverd. Van
staathuishoudkundig standpunt zou dat nog
begrijpen zijn, maar op gereformeerden
.grondslag is dat vreemd.
In hel Christendom is opgeheven de givns
der beperkte moraal. Gij zuil niet dooden „f
stelen geldt niet meer enkel ten opzichte ,m
de volksgenooten maar voor iedereen Dat
brengen wij in het gewone leven in praktijk-
Maar in oorlogslijd geldt het gebod tot aan
bet door den vijand bezette gebied. Moet dan
de moraliteit van den enkeling een andere
Zijn dan die van het geheel? Doet óón iets
slechts dan wordt het hem kwalijk geno
men; doet heel het volk het, dan |s hel wat
anders.
Zoo is het met de gevoelens die aanlei
ding geven tot oorlog: wraak cn winstbejag.
Het Fransehe volk sprak altijd over wraak,
revanche. Zelfs Renau schreef, dat Frankrijk
zich moest wreken al was het met hulp van
het Panslavismc. Het was revanche, revan
che cn nog eens revanche, zóó, dat het een
drukkende last begon te worden. Het vorige
geslacht sliert uil, mildere gevoelens kwa
men op. dc 3-jarige dienstplicht was bezwa
rend, maar toch bleef het revanche en wie
zich tegen revanche zou veridaren, was stel
lig een slecht patriot.
Maar zou de samenleving mogelijk zijn. als
oo de enkelingen aldoor aan wrok en wraak
dachten? Zou in eenige kerk de wraak ge
predikt mogen worden? Niet één geestelijke
zou het ongestraft doen Maar als 3ó mlllinen
het doen is het wat anders.
Hel was de taak der geestelijkheid ge
weest te prediken dat hel Evangelie van Je
zus Christus niel alleen voor den enkeling
geldt maar ook voor hel geheele volk en dat
het hooger zou zijn zich niel te willen wre
ken.
