iar liet land van belofte I
N° 73
14de «faarg^ng.
DE E EM LAN DER".
Donderdag 23 September 1915.
BUITENLAND.
FEUILLETON.
AMERSFOORTSC
Hoofdredacteur: Mr. D.J. VAN SCHAARDENBURG.
Uitgevers: VALKHOFF Co.
ABONNEMENTSPRIJS:
PRIJS DER AD VERTENTIËN:
Per week (met gratis verzekoring tegon ongelukken) - O.IO.
Afzonderlijke nummers
Wekelijks bijvoegsel „de Hollondeche Huisormitó" (onder redactie
van Thérèse van Hoven) per 8 mud. 50 Cts.
Advertentiën gelieve men liefst vóór 11 uur, familie*
advertenties en berichten vóór 2 uur in to zonden.
Dienstaanbiodingon 25 cents bij vooruitbetaling.
Groote letters naar plaatsruimto.
"Voor handel en bodryf bestaan zoor voordoolige bopalingen
tot het herhaald adverteeren in dit Blad, bij abonnoment
Eene circulaire, bevattende de voorwaarden, wordt up
aanvraag toegezonden.
Bureau: UTRECHTSCHESTRAAT 1.
Intercomm. Telefoonnummer 66.
Kennisgevingen.
HINDERWET.
Burgemeester en Wethouders van Amers
foort brengen ter openbare kennis, dat bij
hun besluit van 17 September 1915 aan A.
C- Beijer alhier en zijne rechtverkrijgenden
yoorwaardelijk vergunning is verleend tot
het oprichten van eene inrichting voor ma
chinale houtbewerking waarvoor geplaatst
zullen worden drie electromotoren van 3, 2
en Yt P.K. voor het drijven van een cirkel-
bank, een schaafbank en een slijpbank, in
het perceel alhier gelegen aan de Kromme-
3traat no. 48a, bij het kadaster bekend onder
Sectie E no. 4305.
Amersfoort, 21 September 1915.
Burgemeester en Wethouders voornoemd,
De Secretaris, De Burgemeester,
K. R. VEENSTRA. VAN RANDWLJCK.
Burgemeester en Wethouders van Amers
foort,
Gelet op art. 37 der Drankwet;
Brengen ter openbare kennis
lo. dat bij hen is ingediend een verzoekschriit
om verlof lot verkoop uitsluitend van alcohol
vrijen drank, voor gebruik ter plaatse van ver
koop, door Willem Loggen, wafelenbakker, wo
nende te Zaandam, in de beneden-voorkamer
van het perceel Utrechtsche straat no. 32 te
Amersfoort
2o. dat binnen twee weken na deze bekend
making een ieder tegen het verleenen van het
verlof schriftelijk bezwaren bij ons college kan
inbrengen-
Amersfoort, 21 September 1915.
Burgemeester en Wethouders van Amersfoort,
De Secretaris, De Burgemeester,
A. R. VEENSTRA VAN RANDWLJCK.
Internationale Hoogeschool voor
Wijsbegeerte.
In aansluiting van de reeds door ons op
genomen circulaire van het voorloopige Alg.
Comité (zie Dagblad van Dinsdag j.l.) publi-
ceeren wij thans den oproep van het Studen
ten Comité:
„Velen onder ons voelen in de studie, die
wij volgen, een leemte.
Elk vak wordt onderwezen alsof het streng
afgescheiden van de anderen bestond, waar
door de studie den levengevenden polsslag
mist, dien alleen een verband met het leven
als geheel, in al zijn uitingen, kan geven.
Zoo heeft zich een ver doorgevoerd specia
lisme ontwikkeld, dat in de laatste eeuw on
tegenzeggelijk grootsche resultaten heeft
meegebracht. Onze beschaving ontwikkelt
zich evenwel tè uitsluitend verstandelijk en
heeft door haar gebrek aan geestelijk inzicht
een wereldcrisis teweeggebracht, waarvan de
huidige oorlog één der vele verschijnselen
Is. Noodig is inzicht te krijgen in de cen
trale levenseenheid, waaruit alles: gods
dienst, kunsten, wetenschappen, enz., zijn
oorsprong neemt.
Door ditzelfde gebrek aan synthetisch on
derwijs is het voor de meesten onzer zoo
moeilijk op gymnasium, H. B. S. of anders
zins een juiste beroepskeuze te doen- In de
meeste gevallen bestaat met het Flauwste
idee wat de gekozen levensrichting eigenlijk
beteekent en wat de studie ertoe inhoudt.
Er is dan ook geen gelegenheid de eenheid
te leeren kennen, waarin alle studievakken
bestaan en vandaaruit hun werkelijke betee-
kenis te zien en zijn keus te doen. Evenmin
kan met een vak nader worden kennis ge
maakt en getoetst worden of werkelijke in
nerlijke geschiktheid er toe bestaat. Vandaar
de tailooze mislukkingen, de studie-verande
ringen, waarmee jaren verloren gaan, of de
levensverspilling in een beroep, waartoe
iemand eigenlijk niet deugt. Er is hoognoo-
dig een mogelijkheid om tot juister keus te
komen.
Den eenheidsgrondslag, waarover we
spraken, kan de philosophie alleen geven.
Zij zoekt Waarheid, het onafhankelijk be
staande, d. w. z. het centrale beginsel, waar
in alles: godsdienst, wetenschappen, kunsten,
praktische vakken, enz. hun grond vinden.
Om aan de beide hierboven beschreven be
hoeften te voldoen, moet dus bestaan de mo
gelijkheid een voorstudie (propaedeusis) in
de wijsbegeerte te volgen, waardoor inzicht
in het eenheidsvelband van alle studievak
ken wordt verkregen en tevens een juister
beroepskeus wordt mogelijk gemaakt. In
Frankrijk o.a. bestaat reeds zulk een propae
deusis met goed gevolg, terwijl ten onzent
de Staatscommissie voor reorganisatie van
het onderwijs de wenschelijkheid ertoe in
haar rapport heeft uitgesproken. Ten slotte
bestaat in ons land geen gelegenheid tot
volledige studie in de philosophie der
menschheid, d. w. z. zoowel in de richtin
gen, scholen en stelsels der modern-Euro-
peesche beschaving als van die, welke er aan
voorafgingen (Grieksch-Romeinsche, Jood-
sche, Egyptische, Perzische, Chineesche, Ja-
pansche, Indische enz.) Gewenscht is dus de
oprichting van een Hoogeschool voor Wijs
begeerte, waar zoowel gelegenheid zal zijn
tot propaedeutische als tot volledige studie
der philosophie.
Daar aan de Hoogeschool alles in onver
breekbare synthese zal worden gedoceerd,
zal de innige samenhang tot zijn recht ko
men, die bestaat tusschen philosophie, die
zoekt het verband met het centraal begin
sel en werkelijke religie, die de weg ertoe is.
Zoo zal de propaedeusis tevens kunnen
geven krachtige houding, die positief doet
staan in het leven. Want dat is wel wat nu
het meest gemist wordt: levenshouding. Ko
mend van gymnasium, H. B. S. enz., in de
maatschappelijke samenleving aan uni
versiteit of elders ontvangt iemand zonder
gerijpte zelfstandigheid al te vaak dadelijk
hel stempel van de daar heerschende con
ventie. Hij valt onder een sleurdwang en
leert zijn jeugd zien als een tijd van onna
denkend egoisme en ongestrafte botviering
van zingenot. Hoevelen geraken niet uit
sleurdwang tot de sexueele en andere uit
spattingen, die de maatschappij welwillend
duldt, terwijl ze dan nog liefst zoo'n jeugd
een tijd van idealisme noemt! Het is integen
deel verstikking van idealisme. Men leert er
vastroesten in conventioneel comfort, leert
materieele bereiking als voldoende Levens
doel zien en verliest het levengevend ele
ment, dat de hoogste eischen stelt en steeds
verder doet streven naar wijder velden van
nuttigen arbeid voor de menschheid. In on
verantwoordelijke onverschilligheid geeft
men niet om het waarom en waarheen van
het leven; houdt zich niet bezig met diepere
vragen en staat als gevolg zwak en zonder
innerlijke zekerheid.
Daarom is aan de komende Hoogeschool
noodig een nieuwe frissche studenten-sa
menleving, waar alles op werkelijke waarde
geschat wordt; waar dus dienst aan de ge
meenschap met alle vermogens doel is en
niet het najagen van roem, bezit of persoon
lijk geluk. Waarin dus ook een medemensch,
man of vrouw, geschat wordt naar innerlijke
geestelijke waarde en juet naar voorkomen
en uiterlijke omstandigheden. Waar ten slot
te het individu positief, zelf-standig, moreel
sterk leert staan en daardoor belet wordt on
der te gaan in sleur.
Ondergeteekendèn hebben zich aaneenge
sloten tot het voorbereiden van zulk een
nieuwe studentensamenleving. Natuujlijk zal
het niet yerplichtend zijn voor alle aan de
Hoogeschool studeerenden er deel \an uit
te maken. Het plan is dat deze te Amersfoort
zal komen, en het vormen van zulk een
nieuw centTum zal daar zeker gemakkelijker
gaan dan in een reeds bestaande universi
teitsplaats, waar elke nieuwe poging op zou
gaan in den reeds bestaanden toestand. De
grondtoon van deze studentengemeenschap
zal zijn eenheidsbesef, dus broederschap, sa
menwerking. In studie en ontspanning zal
deze geest van eenheid doordringen en een
band tusschen alle studeerenden leggen, die
des te meer beteekenis zal krijgen wanneer,
naar waarschijnlijk is, studenten uit het bui
tenland hier zullen komen om de volledige
scholing in de wijsbegeerte te ontvangen, die
nog in geen land te vinden is.
Economisch zal de samenleving dus een
coöperatief stempel dragen. De praktische
uitvoering zal in overleg met het hoofdco-
mité en in nadere vergadering met deskun
digen worden vastgesteld; wij rekenen op de
finantieele medewerking van allen, die het
belang er van inzien.
Zoo zullen de beide besproken behoeften
praktisch vereenigd worden tot het stichten
van een internationale Hoogeschool voor
Wijsbegeerte heeft een comité het initiatief
genomen, beslaande uit:
Bar0530 M. van Asbeck; mevr. dr. J. v. d.
Bergh van EysingaElias; dr. G. A. v. d.
Bergh van Eysinga; dr. H. W. Ph. E. v. d.
Bergh van Eysinga; Henri Borel; J. A. Blok,
c. i.; prof. L. E. J. Brouwer; mr. J. F. van
Deinse; dr. W. H. Denier van der Gon; dr.
Frederik van Eeden; mevr. J. C. op 't Einde
Stolp, arts; dr. J. C. L. Godefroy, arts; dr.
A. H' de Hartog; A. C. de Jongh, m. i.; dr.
K. H. E. de Jong; W. G. van der Meer, w. i.;
Lod. van Mierop; dr. Ph. H. Peyrot; dr. L. J.
de Rochemont; jhr. dr. Nico van Suchtelen;
H. S. Swart, ingenieur Rijkswaterstaat; G.
van der Veen, adj. inspecteur van onderwijs
in Ned. Indiö; mej. dr. S. J._ von Wolzogen
Kühr; J. D. Reiman Jr.
Om het plan ingang te doen vinden onder
de jongeren en hun meening te leeren ken
nen is een studenten-comité gevormd,'dat
tevens tot doel heeft het voorbereiden van
een studenten-samenleving op bovenge
noemde grondslagen. Wij verzoeken hun, die
instemmen met onze plannen of bereid zijn
aan de verwezenlijking ervan mede te wer
ken, hun naam in te zenden aan den secre
taris van ons comité. Tevens verzoeken we
hun namen en adressen op te willen geven
van studenten, afgestudeerden, scholieren,
enz., die zij verwachten, dat sympathie voor
het plan zullen hebben, opdat wij ook hun
ons voorloopig rondschrijven kunnen zen
den.
Het studentencomité:
J. J. VAN DER LEEUW, jur. cand.
L. G. M. BAAS BECKING, phil. stud.
J. METZELAAR, phil. cand.; secretaris,
Valckenierstraat 6, Amsterdam.
September 1915.
N. B. Omstreeks half October zal op een
nader bekend te maken datum een congres
worden gehouden te Amersfoort, waar prak
tische details omtrent organisatie en doel
einden van Hoogeschool en Studentenge
meenschap zullen worden uiteengezet en
waar ieder gelegenheid tot gedachtenwisse-
ling zal hebben. Kaarten hiervoor zijn koste
loos verkrijgbaar bij den secretaris.
De ooriog.
B e r 1 ij n, 2 2 Sept. (W. B.) Bericht van
het opperste legerbestuur uit het groote
hoofdkwartier van heden voormiddag.
Tusschen Souchez en Neuville en ten
oosten van Roclincourt deden de Franschen
gisteravond aanvallen, die ineenvielen in
het vuur van onze versperringen.
In Champagne werden ten noordwesten
van de hofstede Beauséjour nieuwe Fransche
schanswerken door een concentrischen aan
val vernield. Sterke patrouilles, die gedeel
telijk tot aan de derde vijandelijke linie door
drongen, voltooiden de vernieling onder be
langrijke verliezen voor de Franschenzij
maakten een aantal gevangenen en keerden
ingevolge het ontvangen bevel in onze stel
ling terug.
Een Engelsch vliegtuig werd bij Willerval
(ten oosten van Neuville) door een Duitsch
vliegtuig neergeschoten. De bestuurder was
dood; de waarnemer werd gewond gevan
gen genomen.
P a r ij s, 2 2 Sept. (Hovas). Namiddag
communiqué.
In België was eene vrij hevige kanonnade
in de streek van Boesinghe. In de sectoren
Airechi—Agny waren levendige kanonna-
des in den loop van den nacht, die over en
weer he,rige artillerie-hagels uitlokten. Tus
schen de Aisne en de Öise was een bom
bardement bij tusschenpoozen in de buurt
van Armancourt en Dancourt. Er was ar
tillerie-actie ten noorden van het kamp van
Chalons tusschen de Aisne en de Argonne
en in Lotharingen in de omstreken van Re-
gicourt, Ousse en Leintrey.
Fransche vliegtuigen bombardeerden da
kantonnementen van den vijand bij Middel»
kerkè en een trein tusschen Brugge en Thou-
rout. Een groep van acht vliegtuigen bom
bardeerde afdoende het station Conflans
van de lijn VerdunMetz.
P a r ij s, 2 2 Sept. (R.) Avond-commu
niqué.
De artillerie-werkzaamheid duurde onver
minderd voort op het geheele front. Het he
vige bombardement ten noorden van de
Aisne noodzaakte den vijand een versterk
ten post te ontruimen, dien wij bezetten.
Eene vijandelijke patrouille, die trachtte
onze linien in Champagne te verkennen,
werd geheel vernield.
B e r 1 ij n, 2 2 Sept. (W. B.) Officieel be
richt.
Heden voormiddag om 8.15 werd door een
vijandelijk vliegtuig met Duitsch vliegtee-
ken een aanval op Stuttgart gedaan. Ver
scheidene bommen werden op de stad ge
worpen. Vier personen werden gedood, een
aantal militaire en burgerlijke personen ge
wond. De materieele schade is onbedui
dend.
Het vliegtuig, dat door de afweercom-
mando's beschoten werd, verwijderde zich'
omstreeks 8.30 in zuidelijke richting. Aan
het gebruiken van het Duitsche kenteeken
en aan de toevallige omstandigheid, dat kort
te voren, om kwart voor acht, aan de be
trokken militaire stations bericht wos, dak
een Duitsch vliegtuig kwam aangevlogen, is
toe te schrijven, dat de bevolking eerst be
trekkelijk laat kon worden gewaarschuwd.
Om half tien voormiddags verscheen het
aangekondigde Duitsche vliegtuig boven
Stuttgart; het werd korten tijd beschoten, tot
dat het als een Duitsch vliegtuig zekei te-
herkennen was, en kwam ongedeerd in de
nabijheid van de stad op den grond.
P a r ij s, 2 2 Sept. (R.) Avondcommu
niqué.
Als vergeldingsmaatregel voor de Duitsche
bombardementen tegen open steden en de
burgerlijke bevolking van Frankrijk en En
geland heeft heden morgen een eskader
vliegtuigen Stuttgart gebombardeerd en der
tig bommen geworpen op het koninklijk pa
leis en het station. De vliegtuigen kanon
neerden verschillende punten op hunne lan
ge reis, maar keerden behouden terug.
B e r 1 ij n 2 2 Sept. (W. B.) Bericht van
het opperste legerbestuur uit het groote
hoofdkwartier van heden voormiddag.
Legergroep Hindenburg. Ten zuidwes
ten van Lennewaden (aan de Duna noord
westelijk van Friedrichstadt) deden de Rus
sen een aanval. Daar wordt nog gestieden.
Ten oosten van Smelin (zuidwestelijk van
Dünaburg) braken onze troepen in de vijan-
delijke stelling over eene breedte van 3
K.M.; zij maakten 9 officiren en 2000 man
gevangen en maakten 8 machinegeweren
buit.
Ten noordwesten en zuidwesten van
Osjiniana maal^t onze aanval gunstige vor-
Wie verplichtingen aan den duivel heeft
moet tenminste iets goeds van z'n horens
zeggen.
Roman van
IS. TEIRLINCK.
„De meester?" hoort men in eens roepen:
,,\\raar is de meester?"
Allen zien naar den 'kant, van waar die
angstige stem komt, en oniwaren Bello, de
oude meid van het Rattenhof, die, langs het
brugje, gejaagd naar Osmaart toeloopt. Deze
ontwaakt als uit eenen droom en hinkt naar
haar toe;
„Wat.... wat is er?" vraagt hij schok
kend.
„Een ongeluk!" hijgt ze. „Onze Bruine
heeft iets gekregen de balgpijn zeker.
Mij wentelt zich rondop de steenen van
den stalen stampt, dat het leelijk is om
te zien!En Remi is naar Oudenaarde
met de boterEn Manda en de pachtès
zijn alleen thuis!Waar is de meester?"
Osmaart wijst haar de hooger gelegen
korenvelden en mankt hoevewaarts, zoo rap
hij maar kan, Beilo ijlt naar den Bovenko»-
ter en eenige oogenblikken later ziet men
haar met boer Kazakke naar hat Rattenhof
snellen, dat men onduidelijk, naar het dorpje
toe, achter eenen populierentuil gewaar
wordt.
De maaiers en hooiers zijn weer druk be
zig aan het werk. De zon schijnt heeter; meer
zweet barst uit de huidporiën en min gesna
ter drijft langs het kleine dal. De vogeltjes,
dezen morgen zoo vlug en kwetterziek,
schuilen zich in struiken en onder bladeren.
Klaarder en zilverachtig klinkt des beekjes
geklater. Het laatste gras van den Biss-
meersch wordt geveld, het hooi om en rond
gegooid; en talrijker oppers wachten naai
den wagen, welke hen ter schure en ter
mijte voeren zal.
D.
De Bruine is dood! V
Het Rattenhof lag niet ver van Walmaar-
de's kerkje, in het kleine dal, waar de Kei
beek haar grillig spoor slingerde. De gebou
wen verhieven zich op een lichte helling en
vormden, zooals die der meeste Vlaander-
sche hoeven, een gesloten vierkant: naar
boven het woonhuis; rechtover koeienstal
en varkenskotten, schoovenschelf en hooi
berg; links, naar de straat toe, de paarden
stal; rechts, tegen den boomgaard, de
schuur en het wagenhuis. In het midden van
het vierkant rotte der huisdieren stalstrooisel
en rook het zwarte water van den mestpoel.
Het Rattenhol was een oude hoeve, en
werd, zeer waarschijnlijk, zoo genoemd, om
dat nevens haar de Keibeek liep, in welker
oeverbarmen ontelbare waterratten nestel
den, die maar al te dikwijls, vooral des win
ters, door den honger gedreven, der schuren
voorraad, der paarden haver en der koeien
drank een "ongevraagd bezoek brachten.
Doch het volk, het zoo licht fantaseerende,
legde het ontstaan van dien naam anders
uit en vertelde de volgende sage:
Vroeger, vóór een paar honderd jaar, was
het Rattenhof een betcoverde hoeve, die
ledig en verlaten stond, want geen mensche-
lijk wezen dorst er komen wonen. Het
spookte er den ganschen nacht en de stout-
slen van het dorp vertelden, dat millioenen
ratten er in de duisternis verkeerden. Van
alle hoeken en kanten, van Zuid en Wést,
van Oost en Noord kwamen zij er toe; ja,
men had er gezien, die van uit de lucht op
het dak der hoeve nedervielen! Ze waren
pikzwart, maar hunne oogen blonken als
vlammen! Waren het echte ratten? Neen! het
waren duivels uit de hel en oude too-
veressen, die daar vergaderden en vieese-
lijke dingen uitrichtten! Lang bleef de hoeve
onbewroond, tot een der voorouders van
boer Penninck het waagde het Kattenhof te
huren. Deze Penninck was een pas gehuw
de, koene kerel, de roekeloosheid zelve; hij
kendeg eenen schrik en dorst alles aanvan
gen. Zijne vrouw integendeel was een bang
mensch en beefde voor het minste. Ook,
wat vreesde zij voor den eersten door te
brengen nacht op dat betooverde Rattenhof!
Maar Penninck trachtte ze gerust te stellen
en hij begon met twee groote katers in de
slaapkamer op te sluiten. „Indien er rallen
komen," dacht hij, „zullen de katers er wel
kort spel mee maken
De jonggehuwden kropen in hun bed.
Gauw viel de man in slaap, en hij ronkte en
snorkte, dat de ruiten daverden. Doch de
vrouw kon geen oog toedoen; zij verwachtte
ieder oogenblik de leelijke zwarte ratten met
oogen als vlammen!
Jank tank tank
Het sloeg middernacht op het naburige
kerktoi entje en de vrouw scheen iets
vreemds in eenen hoek der kamer te hooren
een licht, zeer licht getrippel op den
vloer en een nog lichter fijn gepiep. Zij
schudde haren man wakker.
„Wat is er?" vroeg hij ruw. „Waarom laat
ge mij niet rusten Ge weet, dat er mor
gen ferm te werken valt. Alles moet hier op
het hof nog geschikt wordenf En ge laat
mij niet slapen!
„Zwijg en hoor!" fluisterde zij stil.
„Ba, ba! zij geen klein kind!"
„Ze komen! ze komen!" zeide ze verschrikt.
„Wiew ie vroeg hij stil. De angst
zijner vrouw sloeg hem en maakte hem
gansch wakker.
„De rotten!"
Met ingehouden adem luisterde hij nu ook.
Ja, ja, hij moest het bekennen, hij hoorde
insgelijks iets! Beiden zetten zich oveieind.
Het was een fijne Meinacht en de m^an
wierp haren helderen schijn in de slaapka
mer.
„Zie. zie!" zei de bange vrouw en ofschoon
hare stem schier onhoorbaar was, toch trilde
zij. Hij keek toe. Op eenen stoel lagen roer
loos de twee katers en uit den hoek kroop
een groote, zwarte rat. Hare oogen glinster
den in haren kop en bezagen starling den
man en de vrouw. En na haar kwam een
tweede, een derde, een vierde, een gansche
rij, en allen hadden vlammende oogen, die
naar den boer en de boerin gericht waren.
En andere volgden, altijd meer, onverpoosd.
En het was een kruipen en kribbelen, een.
huppen en hippen, een ruischen en ritselen
met kop en lijf, met staart en pooten! En
allen piepten en sisten, knabbelden en
knarsten met de tanden. En de voorste, de
grootste, de zwartste, met de scherpste oogen
trippelde rond de kamer en beschreef eenen
kring, welke immer kleiner en kleiner werd.
De honderden andere volgden en levendig
werd de kromme lijn op den vloer. De twee
katers, van alles onbewust, bleven op den
stoel roerloos en sliepen! Het was akelig!
En er kwamen er meer, altijd meer, onver
poosd, uit denzelfden donkeren hoek. De
grond werd er gansch mede bedekt; hij vim-
melde en wemelde, en scheen zich, in denr
klaren maneschijn, als een golvend water te
bewegen. Zwart, fluweelachtig was dit kri
oelend tapijt, met duizenden glanzende;
oogen als zooveel vurige kooltjes doorzaaidf
Wordt vervolgd»