KOLONIËN.
BINNENLAND.
meewerkt, gaan onze troepen steeds vooruit.
%ij bezetten al den grond tusschen de hoeve
talfemont en het Lenze-bosch en tusschen
Bit bosch en den zoom van Glnchy.
B e r 1 ij n 5 Sept. (\V. B.) Bericht uit
het groote hoofdkwartier van heden voor-
'tniddag.
Op het front Leopold van Beieren is de
toestand onveranderd.
Front aartshertog Karei. In hardnekkige
gevechten verdreven Duitsche patrouilles de
meermalen tot den tegenstoot uithalenden
vijand weer ten zuidoosten van Brzezany.
'Aan gevangenen brachten de verbonden
ïroepen in de beide laatste dagen 2 officie
ren en 259 man binnen.
In de Karpathen ontwikkelden zich" op
verscheidene plaatsen kleinere gevechten.
Ten zuidwesten van Zabie en Schipot wordt
gestreden. Sterkere Russische krachten wer
den ten zuidwesten van Fundul en Moldowi
bloedig afgewezen.
Weenen, 5 Sept. (W. B.) Officieel
bericht van heden middag.
Op het front tegen Rumenië is bij onver-
onderden toestond niets van belang ge
beurd.
Front aartshertog Karei. De aanvallen van
'de Russen tegen het Karpathenfront van de
verbonden troepen houden aan. Bij Fundut
Moldowi sloegen linze troepen talrijke ster
ke aanvallen af. Aan de Boven Czeremosz
en ten zuiden van de Bystritz wordt hevig
gestreden. Ten noordwesten van Körösmezö
mislukten alle pogingen van den vijand om
veld te winnen. Ten zuidoosten van Brze
zany is ook het laatste stuk loopgraaf, dat
eergister verloren is gegaan, terug gewon
nen.
Front prins Leopold. Er zijn geene bij
zondere gebeurtenissen.
Petersburg, 5 Sept. (Tel.-agent-
«chap). Namiddagcommuniqué van den
grooten generalen staf.
In de richting van Vladimir-Wolhynsk en
in de streek van de Boven-Sereth namen wij
in den loop van de gevechten van 31 Aug.
tot 2 Sept. 115 officieren en 4514 soldaten
gevangen, terwijl wij zes kanonnen, 35 ma
chinegeweren en vier mijnwerpers buit
maakten.
In de Woud-Karpathen blijven onze troe
pen vooruitgaanwij veroverden opnieuw,
na een gevecht, eenige hoogten.
Weenen, 5 Sept. (W. B.) Officieel
bericht van heden middag.
Aan het Tirolsche front is hier en Baar
eene verhoogde artillerie-werkzaamheid in
getreden. In het Rufredogegebied kwam het
tot verbitterde gevechten om den Sorane-
top, dien ónze troepen tijdelijk verloren,
maar door een stoutmoedigen tegenaanval
terugwonnen.
Rome, 5 Sept. (Stefani). Officieel com
muniqué meldt:
Aan het front in de Trentino de gewone
artillerie-bedrijvigheid. Het vijandelijke ge
schut heeft onze stellingen op den Monte
Civaron in het Sugana-dal en op den Cau-
xiol in het Fiemme-dal met buitengewone
kracht beschoten. Bij de Rio Felizon (Boven-
Bute) hebben infanterie-afdeelingen en vrij
willige Alpenjagers door een stoutmoedigen
overval op den top van den Forame eenige,
Be streek beheerschende, stellingen bezet.
-Zij maakten een twintigtal gevangenen. Een
hevige tegenaanval van den vijand werd af
geslagen; een vijandelijke compagnie is door
ons vuur vernietigd.
In de dalen van de Boven-But en de Boven-
Chiazzo heeft het vijandelijke geschut be
woonde plaatsen gebombardeerd, eenige
slachtoffers onder de bevolking gemaakt en
drie militairen, die in een veldhospitaal ge
vlucht waren, gedood.
Als antwoord daarop heeft ons geschut
de militaire kampen te Kotschach in het
Gaildal beschoten en uitgestrekte branden
veroorzaakt.
Aan den Midden-Isonzo en op het Karst-
plateau is de artillerie met tusschenpoozen
werkzaam.
Ons geschut heeft in de streek van Selo
(bij Görz) een vijandelijke vliegmachine ver
nield. Vijandelijke vliegers hebben bom
men geworpen op de bewoonde plaatsen
Lagima en Marano in den avond van 3 Sep
tember en gisteren op Lucinico, Selraussina
en Görz; er werden drie menschen gedood
en eenigen gewond. Te Görz is het dak van
de San Giovanni-kerk vernield.
Een esekader watervliegtuigen heeft in
'den nacht van 5 September 20 bommen op
iVenetië geworpen, die niemand troffen en
zeer geringe schade aanrichtten.
B e r 1 ij n, 5 Sept. (W. B.) Bericht uft het
groote hoofdkwartier van heden voormiddag.
Duitsch-Bulgaarsche troepen bestormden
de vóórstellingen van het brughoofd Tutra-
kan. De stad Dobrie is door de Bulgaren ge
nomen. Bulgaarsche cavallerie joeg meer
malen Rumeensche bataillons uiteen.
Duitsche vliegtuigen bewierpen Constanza
en Russische lichte zeestrijdkrachten met
[bommen. Onze luchtschepen bombardeer
den met goed gevolg Bukarest en de aard
olie-inrichtingen te Ploesti.
Weenen, 5 Sept. (W. B.) Officieel
bericht van heden middag.
Italiaansche troepen gingen gistermorgen
bij Feras over de Vojusa. Een aanval van
Onze reserves tegen den vijandelijken lin
kervleugel wierp den tegenstander terug.
Het vuur van onze zware artillerie verge
zelde op den zuidelijken oever van de rivier
tte terugwijkende Italiaansche colonnes.
Gedurende den strijd werd een vijande
tijk strijdvliegtuig neergeschoten. Van de
bemanning is een gedood en zijn twee ge
vangen gemaakt
Par ij s, 5 Sept. (Havas). Namiddag-
Communiqué.
Op het geh'eele front waren bij tusschen
poozen kanonnades. Er waren patrouille-
Ondernemingen aan den linkeroever van de
Stroema. Er wordt geene enkele infanterie-
actie bericht.
Petersburg, 5 Sept. (Tel.-agent-
schap). Namiddag-communiqué ven den
grooten generalen staf.
In de Dobroedsja vond 4 September het
eerste gevecht plaats tusschen onze bere
den troepenafdeelingen en de Bulgaarsche
ruiterij. Wij namen één officier gevangen.
- Saloniki, 5 Sept. (R.) Officieel be
richt.
Gedurende den nacht van 3 op 4 Sep
tember opende de vijand, door zoeklichten
geleid, een vuur op de Engelschen ten zui
den van Orljar aan het Stroemafront. Een
gevecht ontwikkelde zich daaruit niet. Aan
het Doiranfront waren patrouille-gevechten
te Macunovo en Krastalo.
Londen, 6 Sept. (R.) Wij vernemen
uit eene bevoegde Rumeensche bron, dat
Rumenië er in geslaagd is de Karpathische
passen te forceeren met slechts geringe ver
liezen als uitkomst van de militaire strategie
en van insluitende bewegingen. Het doel
van Rumenië is voor 't oogenblik de stra
tegische punten vast te houden, ten einde
met succes het hoofd te bieden aan den
aanval, dien de vijand niet in gebreke zal
blijven te ondernemen. De druk van de ge
allieerden op de andere fronten heeft den
vijand gedwongen gedeeltelijk Transsylva-
nië te ontruimen en Rumenië heeft ten volle
partij getrokken van dezen stap. De centrale
mogendheden trachten alle troepen, waar
over zij kunnen beschikken, tegen den
nieuwen vijand te zenden; maar Rumenië is
hierop voorbereid.
Van het door Duitschland gekochte koren
heeft nog niet de helft Rumenië verlaten.
Athene, 5 Sept. (Havas). Het Griek-
sche ministerie van buitenlandsche zaken
deelt aan de pers de volgende nota mede:
Alle verontrustende geruchten, die sedert
gisteren is omloop zijn gebracht, zijn onge
grond. De aankomst van de vloot der geal
lieerden is niet geschied met een vijandelijk
doel tegen Griekenland; zij is niet gemunt
tegen de Grieksche overheid of het Griek-
sche volk, waartegen geen enkele maatregel
staat genomen te worden, en staat ook vol
strekt niet in verband met de door den
Griekschen staat aangenomen houding. Zij
betreft slechts zekere voorzorgen, die de En
tente wenscht te nemen tegen hare vijanden,
die van hunne aanwezigheid in Griekenland
partij trekken om plannen le smeden en zich
aan schadelijke intriges legen de Entente
overgeven.
Rome, 5 Sept. (Stefani). Het Italiaan
sche oorlogsschip Libia bevindt zich in de
haven van Piraeus bij de zeemacht van de
Quadruple-Entente.
Petersburg, 5 Sept. (Tel.-agent-
schap). Namiddagcommuniqué van den groo
ten generalen staf.
In den Kaukasus werden nachtelijke aan
vallen der Turken in de streek ten westen
van Erzlndjan door ons geweervuur en onze
granaten gestuit. Ten westen van Oghnot
duren de hardnekkige gevechten voort. De
vijandelijke troepen, die in groote haast te
rugtrokken, staken het munitiedepót in
brand, dat zij bij hunne stellingen hadden
ingericht.
Londen, 5 Sept. (R.). De op 3 dezer
neergekomen Zeppelin werd neergescho
ten door den luitenant-vlieger William Ro
binson, die van dén Koning het Victoria-
krui9 ontving. Hij bleef twee uren lang in
de lucht en had te voren reeds een ander
luchtschip aangevallen.
Berlijn, 5 Sept. (W. B.) Ten gevolge
van het gunstige weder wes gister in den
loop van den dag de vliegerarbeid aan de
noordkust van Koerland en den ingang van
de golf van Riga zeer levendig. Duitsche
zeevliegtuigen vielen met succes het Rus
sische vliegstation Arensburg op Oesel aan;
zij keerden behouden terug. Aanvallen van
den tegenstander op de Noord-Koerland-
sche kust werden verijdeld.
Berlijn, 5 Sept. (K. N.) Uit Weenen
wordt aan de Voss. Ztg. geseind, dat volgens
Poolsche bladen de rechtsche partijen in
Rusland tegen een hernieuwden winterveld-
tocht werkzaam zijn en zich inspannen voor
een voorbereiding van vredesonderhande
lingen, aangezien een nieuwe winterveld-
tocht voor Rusland een economische ramp
in het binnenland zou veroorzaken.
Stockholm, 5 Sept. (W. B.) Het
Zweedsche telegraafbureau bericht: Volgens
eene mededeeling van het Zweedsche ge
zantschap in Petersburg, heeft de Russische
regeering een tegemoetkomend antwoord
gegeven betreffende het kepen van het Duit
sche stoomschip Dusterro.
N e w-Y ork, 4 Sept. (W. B.) Een be
richt van de Associated Press uit Sjanghai
houdt in, dat de daar gevestigde handelaars
er zeer verontwaardigd over zijn, dat Enge
land 147 Amerikaansche postzakken, die
daar aankwamen uit Vancouver, aan cen
suur heeft onderworpen. Zelfs de officieele
briefwisseling van het Amerikaansche con
sulaat werd gecensureerd.
Washington, 4 Sept. (W. B.) De se
nator Jamse, een der gezaghebbende aan
hangers van president Wilson, heeft een
voorstel ingediend, dat den president mach
tigt deiv invoer te verbieden uit landen, die
den invoer van soortgelijke of andere pro
ducten uit de Vereenigde Staten verbieden;
of die hun invoer in eenig ander land, pro
tectoraat of kolonie verbieden. Het voorstel
is gericht tegen den Engelschen handels
boycot.
B e r 1 ij n, 4 S e p t. (K. N.) Gelijk de
Landmann, een te Brussel verschijnend
dagblad, meldt, is de hitte der laatste weken
voor de ontwikkeling van het graan van een
zoodanig bevorderenden invloed geweest,
dat reeds thans te midden van het binnen
halen een bepaald oordeel over de alge-
meene vooruitzichten van den oogst 1916
kan worden gevormd. Over het algemeen is
het graan goed binnengekomen. Gerst heeft
bij gedeeltelijke dorschbewerklng een op
brengst aan koren geleverd, die ten volle
met het gemiddelde van het afgeloopen jaar
overeenkomt. Een even goede gedeelte
lijk, zelfs betere opbrengst schijnt thans de
allerwege uitgezaaide rodde te beloven. Van
het stroo, afgezien van het feit dat het in
verscheidene districten te lijden heeft ge
had van eenigermate overvloedige regens,
kan hetzelfde gezegd worden. Een record-
oogst levert de tarwe, die tot volle rijpheid
is gekomen, terwijl haver dezelfde ontwik
keling toont. De opbrengst van de vroege
aardappelen is goed. De weilanden beloven
een uitstekenden tweeden snit. De weide
verschaft aan het melkvee en aan de jonge
beesten gelijkmatig sappig en rijk voedsel.
Denemarken,
Kopenhagen, 5 Sept. (W. B.) Daar
nieuwe onderhandelingen zijn aangeknoopt
over de vorming van een coalitie-ministerie,
werden de beraadslagingen in het Folketing
over het in werking treden van de nieuwe
grondwet voorloopig uitgesteld.
Verspreiüe Berichten.
Van de Z ud-g r e n s, 4 Sept. In de
Belgische gemeenten in Brabant en Lim
burg vorderen de Duitschers weder paarden
op. Nieuwe requisites in rundervee zijn in
uitzicht gesteld.
De redding van de leden der
expeditie van Shackle'on.
Reuter seinde aan enkele bladen in bizon
deren dienst:
De Daily Chronicle maakt een telegram
van Ernest Shackleton, den Zuidpoolvor-
scher, openbaar, waarin hij de redding van
zijn metgezellen, die op Olifantseiland wa
ren achtergebleven, beschrijft. Met het 70-
tons stoomschip Yelcho, uitgerust op kos
ten der Chileensche regeering aldus
Shackleton zette ik een koers in. die mij
in staat zou stellen Olifantsei'and van
't Noordwesten uit te naderen, in de hoop
dat het ijs naar 't Nooidwesten was opge
werkt. Mijn verwachting werd bewaarheid
en op 30 Augustus om 1 uur 's middags be
reikte ik het kamp onzer kameraden op het
eiland. Een uur later voeren wij huiswaarts.
Wild, de leider van den troep, die op.
Olifantseiland achterbleef, meldt: Op 25
April werd het eiland overdekt door een
dikke massa ijs. Onze troep had slechts een
smalle strook land tot zijn beschikking, 250
yards lang en 40 breed. Wij maakten een
verblijfplaats van twee booten, steunende
op de rotsen, die door een sneeuwstorm in
Mei bijna in zee werd gesleurd. Met het
voedsel moest uiterst spaarzaam worden
omgegaan. We konden slechts één warm
maal per dag nuttigen. De vleeschrantsoe-
nen, die voortdurend minderden, werden
aangevuld door pinguins, visch en napslak.
Zeehonden konden het eiland niet bereiken
wegens het ijs. Het weder was afschuwelijk,
doch het verbeterde in Juni. Van één man
moesten de teenen worden afgezet. In
't midden van den winter waren wij voort
durend door een wade van mist en sneeuw
bedekt. Telkens als de zee openging, werd
onze hoop op redding vemiewcl De drie
vorige pogingen om ons te redden blijken te
zijn samengevallen met tijdstippen dat het
eiland door ijs overdekt was.
Op 28 Augustus dreef de storm het ijs-
pak van het eiland en op 30 Augustus za
gen wij in de jagende mist de Velcho, die
door een nauwe opening tusschen de ijs
bergen doorstuurde.
Oost-Indië
Bevloeiingstoestanden op Java.
(Officieel). De Commissie, ingesteld om
aan de Regeering voorstellen le doen tot
verbetering van de bevloeiingstoestanden op
Java onderzoekt, of de moeilijkheden aan de
watervoorziening verbonden, te ondervan
gen zijn door beurtelings gedurende 24 uren
het gebruik van het bevloeiingswater toe te
staan aan de inlandsche bevolking en de
suikerondernemingen, die het water des
nachts in wadoeks (vergaarkommen) kun
nen opvangen.
Dr. Tjspto.
(Officieel.) De Indische regeering heeft
geen termen aanwezig geacht, om den in-
lèndschen arts Tjipto Mangoenkoesoemo
een bepaalde verblijfplaats aan te wijzen.
Onlusten in tijambi.
De correspondent te Soerabaja van de
„N. R. Ct." seint:
Blijkens een officieel bericht is de toe
stand in Djambi zeer ernstig.-De Europea
nen zijn in veiligheid. De benting Moeare
Tebo is door de opstandelingen in brand
gestoken. De ter hulp gezonden troepen
zullen de opstandelingen aanvallen van de
Oost- en de Westkust uit.
Blijkens een uit Nederlandsch-Indië
aan het ministerie van Koloniën ontvangen
telegram heeft de Indische regeering reden
te gelooven, dat de Europeanen te Moeara-
tebo in de benting in veiligheid zijn. De uit
Sumatra's Westkust gezonden compagnie
kan Donderdag ter genoemder plaatse aan
komen.
Staten-Generaal.
Grondwetsherziening.
m.
Art. 192.
Wijze van voorbereiding en
indiening.
Tegen de wijze waarop dit voorstel Is voor
bereid en ingediend, werden verschillende be
zwaren geopperd,
Door de samenstelling der commissie zouden
de leden der Kamer in hunne vrijheid van be
oordeeling van de voorstellen der commissie
zijn beperkt Het is, zegt men, voor hen be
zwaarlijk in te gaan tegen beslissingen, door
den voorzitter en een ander invloedrijk lid hun
ner fractie genomen. De vrijheid van de leden
der Kamer om naar eigen overtuiging te stem
men is echter onaantastbaar. Het bezwaar om
eigen overtuiging te doen gelden kan derhalve
alleen gelegen zijn in de erkenning van ruimer
zicht in grooter gezag.
Voor den minister van binnenlandsche zaken
is deze erkenning eene aanwijzing, dat hij bij
de samenstelling der commissie juist heeft in
gezien.
Onjuist is de indruk, dat de bedoeling der re
geering geweest is aan vertegenwoordigers der
Kamerfracties de oplossing van het onderwijs
vraagstuk over te drogen en, indien die verte
genwoordigers tot een compromis konden ko
men, van den daardoor aan de Kamer aange-
legden band gebruik te maken om dat com
promis snel door te drijven. Noch van een aan
te leggen band, noch van doordrijven is sprake.
Men maakt er der regeering een grief van, dat
zij aanvankelijk medewerking bij een initiatief
voorstel in uitzicht stelde, thans een eigen voor
stel tot herziening van art. 192 aanhangig maak
te. Men vergeet, dot, toen de mogelijkheid van
een compromis nog in hooge mate twijfelachtig
was en noch over de termen van dat compro
mis, noch over de instemming die het zou vin
den iets met zekerheid te zeggen viel, de regee
ring geen eigen voorstel kon toezeggen. Thons
echter is de zook geheel anders; de regeering
kent het voorstel, zij voelt thons dat het met do
grootst mogelijke meerderheid fn dc Staatscom
missie is tot stand gebracht. De regeering, die
zich geheel met het advies kon vereenigen, zou
thans blijk hebben gegeven van een ongemoti
veerde wankelmoedigheid ten aanzien van wat
zij zelve den lande ten zegen achtte, indien zij
had geaarzeld zelve voor te'gaan.
De regcering maakte, zegt men, de voorstel
len der staatscommissie klakkeloos tot de hare.
Waarom klakkeloos? De regeering bleef voort
durend van de werkzaamheid der commissie op
de hoogte. Met toenemend vertrouwen, en zij
mag er bijvoegen met toenemende bewonde
ring voor de verzoeningsgezindheid voor den
ernstigen wil om alle moeilijkheden te boven te
komen, heeft zij den arbeid der commissie ge
volgd. Is het niet een miskenning van het groo
te werk, dat is volbracht, een miskenning van de
technische en financieele moeilijkheden, die
zijn overwonnen, indien men de regeering ver
wijt dat zij in deze gewichtige aangelegenheid
rekening heeft gehouden met het gevoelen der
Staatscommissie? ïn'placts van te leiden, .zegt
men, volgt de regeering. Sinds wanneer is het
een grief, dat een regeering een advies, dat zij
vroeg, volgt? Of heeft de regeering, toen zij het
initiatief nam om het onderwijsvraagstuk aan
de orde te stellen, iets anders gedean dan lei
den? Heeft zij, toen zij zelve het ontwerp indien
de, de leiding gehóuden of uit handen gegeven?
Men meende, dat de regeering haar voorstel
niet behoorlijk heeft toegelicht.
De regeering had de gronden den te geven,
waai op naar hare eigen meening de door haar
voorgestelde wijze van art. T92 noodig is. De
beteekenis van deze opmerkingen is den minis
ter van binnenlandsche zaken niet duidelijk. D e
minister van. binnenlandsche za
ken heeft overwegend bezwaar
tegen het overleggen der notulen
van de staatscommissie voor zoo
ver zij op wijziging van art. 192 be
trekking hebben. Beraadslagingen in
staatscommissies zouden in waarde verminde
ren, indien het vertrouwelijk karakter er aan
werd ontnomen.
Grondwetsherziening
niet noodig.
Al moge het waar zijn, dat de tegenwoordige
Grondwet financieel gelijstelling van openbaar
en bijzonder onderwijs toelaat, hetpecn de mi
nister van binnenlandsche zaken betwijfelt, dan
wordt daarmede niet uitgemaakt, dat het voor
stel tot grondwetsherziening overbodig zoude
zijn. Gelijk terecht in het voorloopig verslag
wordt opgemerkt, ligt de kern van dat voorstel
in de oplegging der verplichting aan den wet
gever tot de- financieele gelijkstelling over te
gaar
Bij onveranderde handhaving van het rrrond-
wetsartikel wordt de schoolstrijd hestendigd, bij
aanneming van het regeeringsvoorstel beëin-
digd.
Algemeene beschouwingen be
treffende het voorgestelde grond
wetsartikel openbaar en b ij zonder
o n d e r w ij s.
Verschillende bezwaren tegen de voorgestel
de legeling vinden hun grond in eene, naar de
meening van den minister van binnenlandsche
zaken, onjuiste tegestelling van openbaar en
bijzonder onderwijs. De opvoeding der kinderen
is in de eerste plaats de taak der ouders. De
overheid, het onderwijs ter hand nemend, ver-
schalt den ouders bijstand om hun eigen taak
te vervullen, zooals 's lands belang dit cischt.
Tegen openbaar onderwijs, onderwijs van
overheidswege, bestaat dus op zich zelf geen
bezwaar. De strijd hier te lande ge
voerd ls in het wezen der zaak niet
een strijd tusschen openbaar en
b ij zonder onderwijs, maar tusschen
neutraal en confessioneel onder-
w ij s. In een land met zoo uiteenloopende gees
tesrichting als het onze - kan het over-
heidsonderwijs niet anders zijn
dan neutraal. Voor een groof deel der na
tie is dit onderwijs echter niet overeen te bren
gen met de taak der ouders, zooals godsdienst
en geweten die voorschrijven.
De overheid zeide: Gij zijt vrij maar gij be
kostigt uw eigen onderwijs en tevens dat van
uwe medeburgers. Deze ongelijke bedeeling van
lasten wordt gevoeld als eene onrechtvaardig
heid. Subsidieering van het bijzonder onderwijs
ken geen vrede brengen.
De wensch van sommige voorstanders van het
bijzonder onderwijs dat. in overeenstemming met
het voorstel van het ministerie-Heemskerk, in de
Grondwet zal worden uitgedrukt dat het bijzon
der onderwijs regel, het openbaar onderwijs aan
vulling moet zijn komt voort, haar het den mi
nister toeschijnt, uit een onjuiste opvatting van
de staatstaak. De overheid die zich ten taak
stel voor alle burgers gelegenheid tot school
onderwijs te verschaffen, mag de vervulling van
die taak niet afhankelijk stellen van het ontbre
ken van particulier Initiatief.
Voorkeur voor de bijzondere school mag
geen motief zijn om der overheid haar taak voor
te schrijven.
Onjuist is aan den anderen kant de beden
king van eenige voorstanders van het open
baar onderwijs, dat de gelijkstelling aan het bij
zonder onderwijs een voorsprong verschaft, omi
dot de offervaardigheid, die den mensch eigen
is, bij voortduring werkzaam zal blijven ten be.
hoeve van het bijzonder onderwijs, terwijl zij
zich ten behoeve van openbare scholen niet
uiten kan.
Bedoelt men, dat het neutraal onderwijs ten
achter zal raken bij het confessioneele, dan moet
deze overweging beantwoord worden door de
opmerking, dat het niet tot de staats
taak behoort party te kiezen tus
schen beide methoden van onder
wij 8.
De openbare school is niet neutraal, omdat
neutraliteit de beste vorm van onderwijs is,
maar omdat de openbare school geen ander dan
neutraal onderwijs kon geven.
De openbare school mag niet ont
aarden in een propagandamiddel
tegen het confessioneel onder-
w ij s.
Men voerde nog aan, dot uit het Grondv.
artikel zou behooren te blijken, dat aan de con
gregatie-scholen het subsidie ten aanzien vatij
de traktementen niet zal worden berekend noarv
den maatstaf van de traktementen der openbare
onderwijzers, omdat een deel der salarissen, die
bij de congregatie-scholen aan broeders en zus
ters worden toegekend, niet hun ten goede komt,
maor voor kerkelijke doeleinden wordt gebezigd*
Het zoude een zonderling voorschrift zijn in
een Grondwetsartikel hetwelk bevrediging tert^
doel heeft. Voor zooveel met bindende beloften
rekening is te houden, kan dit c.q., op het voet
spoor der staatscommissie geschieden, wanneer
de uitwerking van de salarisregeling door der
gewonen wetgever wordt ter hand genomen.
Zal het peil dalen van het b ipz onder onder
wijs? Er schijnt eenige tegenspraak tusschen de
vrees die men koestert dat het bijzonder onder
wijs een voorsprong zal verkrijgen en de ver
wachting die men van dezelfde zijde uitspreekt
dat de prikkel tot goed bijzonder onderwijs door
de gelijkstelling zal wegvallen.
Ernstiger is de bedenking dat het peil van
het openbaar onderwijs znu kunnen dalen.
De vrees voor het openbaar onderwijs zou
wellicht gegrond kunnen zijn, indien dat onder
wijs nog moest worden gevestigd of een kwij
nend leven had. Maar het is een krachtige in
stelling, geliefd bij een groot deel der natie.
Waarborgen van
d e u g d e 1 ij k h e i d.
De Staat, onderwijs verstrekkende of bekostï*
gende, neemt daarmee de verplichting op zich'
de deugdelijkheid van dat onderwijs te waar
borgen. Het schijnt dus voor de hund te liggen,
dat gelijke eïschcn voor het openbaar als voor
het bijzonder onderwijs worden gesteld. Doch1
gelijkheid van eischen ware alleen dan te recht
vaardigen, indien vaststond dat door die gelijk
heid de inhoud van het onderwijs onaangetast
bleef. Dit is echter het geval niet.
Beter is deze strijdvraag uit de Grondwet te
houden en aan den wetgever over te laten in
praktische voorschriften de deugdelijkheid van
het onderwijs te waarborgen.
Men vreesde dot de wetenschappelijkheid van
het onderwijs zonder gelijkheid van eischen zou
kunnen lijden. Het is de vraag wat men onder
wetenschappelijkheid van het löger onderwijs
verstaat. Wil men niet dat het onderwijs reke
ning houdt met hetgeen volgens den Bijbel of
de traditie der kerk wordt geacht vost te staan,
don wil men in het wezen der zaak de vrijheid
van onderwijs niet. Zij die den staat geroepen
achten partij te kiezen en op grond van dc
wetenschap de onaantastbaarheid van leerstel
lingen op de lagere school niet willen erkennen
moeten zich verzetten niet alleen tegen de f
lijkstelling, maar eveneens tegen elke subsidie.
Doch zij die de vrijheid van onderwijs willen
eerbiedigen moeten niet verlangen, dat die vrij
heid door middel van deugdelijkheids-elschen
wordt ondermijnd.
Gelegenheid tot het ontvangen
van openbaar onder w ij s.
De bezwaren door eenige voorstanders va.i
het openbare onderwijs tegen het derde (be
doeld is zeker vierde) lid van het voorgestelde
artikel uiteengezet, zijn naar den minister voor
komt, in het Voorloopig Verslag voldoende
weerlegd.
Dc minister wenscht alleen nog te antwoor^ n
op hetgeen is opgemerkt naar aanleiding \un
hetgeen door hem verklaard is in de vergade
ring van de Kamer van 21 Dec. T9I5. Zij die da
opmerking mankten, zien blijkbaar over hei
hoofd dat het hier niet geldt een partieele, maat
een algemeene regeling. Waar overal de gele*
genheid is tot her ontvangen van onderwijs dat
van overheidswege gegeven wordt en bovendiel
de oprichting van bijzondere, ook niet-confes*
sioneele scholen van Staatswege wordt ondei*
stcund, kan van een subsidie ter wille van eeii
bepaalde godsdienstige gezindte in het geheet
geen sprake zijn.
Compromis.
Het is begrijpelijk dat het voorgestelde grond*
wetsartikel noch alle voorstanders ven hel
openbaar ocxlerwijs, n/och alle voorstenders van
het bijzonder onoarwijs bevredigt.
Hel artikel is ten slotte een com
promis en het is de aard van ieder compro
mis, dat pc.«rtijen niet g-cheel worden bevredigd,'
Zij die niet geheel bevredigd zijn, hebben zioK
al te vragen of het 'beter is den strijd, die ons
volk reeds zooveel jaren verdeeld houdt, voort
te zetten, dan wel vrede te sluiten, op voor
waarden die men als volledig overwinnaar niet
&ou onderschrijven. De schoolstrijd verdeelde
ons volk in twee kampen en behoorschte gedu*
rende vele jaren onze politiek. De verbetering
van de salarissen en ve/n de opleiding der on*
derwijzeffis bij het bijzond-er zoowal als bij het
openbaar onderwijs, algemeen erkend als eerst*
voorwaarde voor hoog ene ontwikkeling bleef
uit. Aan er leende eischen van paedagogie, psy*
chologio en methodiek werd noodgedrongen
weinig of geen aandacht besteed.
De veriefvgrrvg vtan den leertijd kon nauwe
lijks worden verwacht. De ontwikkeling van het
lager onderwijs wend aldus gestuit en de pas*
litiek breidde zich intusschen uit op ander ge
bied waar verschil van levensriiuïchting deo
doorslag niet behoefde te geven.
Door aanvaarding van het oomprorc^s za^
aides veranderen, bi de natie leeft hot verlap*,
gen naar hoogere -ontwikkeling.
Do vrijheid van beweging zal de dusver ig
den strijd gezonden krachten dienstbaar mafkeW
aan de ontwikkeling van ons volk. De voor dé
opvoeding der jeugd verderfelijke klove tus
schen gezin en school zal zijn geidemp*. NIS
alleen de zoogervaamd confessioneel en, maa^
ook vele andere die geen vrede kunnen
bon met de gedwongen neutraliteit der open*
bare school verkrijgen hunne vrijheid om hel
onderwijs hvvwer kindeken ©n^ eigienjto^
t# fei/tffv ~y
