AMERSFOORTSCH DAGBLAD
HOTEL MONOPOOL
MorgeuMalinee van 4-6.
WYBERT PASTILLES.
DE EEMLANDER
eerste blad.
joh. vm dijk
philips lampen
medailles
Spoarlioï loges f ?3.5ö
BUITENLAND.
PRUS m ABTERTENTItN Z
De verzuimde gelegenheid.
I. VII DE WEG - - - EIIGESTIIIT 23,
F.H.Lomans
9 a 3 WINTER 1924
WOLLEN PANTOFFELS
P. NIEROP Langestr. 90
Wiüem Groenhuizen
M MIÖ9EKSW C8E0IM
ROSTELÖÖZE SVEnni
6I0ITE lPIJiilli| j
WiNTEK ARTIKELEN 1 f'
22 e Jaargang No. 176
IUNKM»fSPfiUS
lood i 2.10L Idem Iraoce
pct vcm t Vpc» ««ck (mei erato •errekerm*
Zaterdag 26 Januari 1924
0.17*. *tao®<teriijkc
1 CX&
99
OIRECTEUR-UITGEIfER: J. VALKHOFF. ARMHEMSC8„UER^RTWAL
FOSTREKENIHO M*. «7W0. TEL INT. BIS.
Wij schrijven Juli 1913. De verkiezin
gen voor de Tweede Kamer zijn achter
den rug. De rechterzijde is verslagen en
het Kabinet-Heemskerk heeft aan de Ko
ningin zijn ontslag aangeboden. De hoofd
punten, waarover de strijd bij de stembus
heeft geloopen. waren het algemeen kies
recht, het premievrije ouderdomspen
sioen, het verzet tegen het voornemen
om den vrijhandel prijs te geven en de
Grondwet in reactionairen geest te her
zien. Op deze hoofdpunten bestaat ter lin
kerzijde eenstemmigheid en waar de lin
kerzijde de meerderheid der kamerzetels
heeft behaald, is de aangewezen oplos
sing, dat een Kabinet optreedt met deze
punten op zijn program.
Ook de Kroon begrijpt het aldus. Zij
verleent aan den leider der vrijzinnig-de
mocraten, Dr. Bos, de opdracht een Ka
binet te formeeren uit de geheele linker
zijde. Dr. Bos gaat aan den arbeid. Hij
formuleert zijn program, waarop de
hoofdpunten zijn het algemeen kiesrecht
en het staatspensioen. Het sociaal-demo
cratische hoofdorgaan „Het Volk" noemt
het program er een, dat „klinkt als een
klok".
De aangezochte kabinetsformateur
wendt zich met dit program tot den leider
der sociaal-democratische Tweede Ka
merfractie. Deze is allerminst bereid het
aanstonds te aanvaarden. Hij stelt zijn
voorwaarden. Een der voornaamste daar
van is: de Sociaal-Democratische Arbei
ders Partij moet in het nieuwe Kabinet
beschikken over een aantal portefeuilles,
tenminste evenredig aan haar getalsterk
te, ter linkerzijde, dat is dne en onder die
drie portefeuilles moet zijn de belangrijke
portefeuille van Binnenlandsche Zaken,
omdat de drager daarvan in de eerste
plaats zal zijn aangewezen om het kies-
rechtvraagstuk op te lossen.
Dr. Bos geeft den sociaal-democrati-
schen leider het volle pond. De drie por
tefeuilles waaronder die van Binnenland
sche Zaken, zullen voor zijn partij be
schikbaar zijn.
De voorwaarden, waaronder aan de
Sociaal-Democratische Partij de mede
werking in de regeering wordt aangebo
den, zijn" dus zoo gunstig mogelijk. Het
rcgeeringsprogram is zoo beknopt gehou
den als het maar kan, doch de punten,
die het bevat zijn juist de zaken, waar
voor de partij jarenlang gestreden heeft.
Het is bijna niet denkbaar, dat zij zal
weigeren.
En toch weigert zij. Aanvankelijk voor
nemens de beslissing op te dragen aan
een buitengewoon congres, wordt zelfs
daarvan afgezien. Een partijconferentie,
bestaande uit Kamerfractie, Partijbestuur
en andere hoogwaardigheidsbekleders,
besluit het aanbod af te wijzen. De par
tijvoorzitter Vliegen heeft zijn „Aanpak
ken!" te vergeefs in „Het Volk" geschre
ven. Dr. Bos is genoodzaakt aan de Ko
ningin mede te deelen, dat hij de hem ver
leende opdracht niet kan vervullen.
Wij zijn tien jaren later. De omstan
digheden zijn aanzienlijk veranderd. De
in 1913 verslagen rechtsche meerderheid
is in 1918 zwak, in 1922, wat haar getal
betreft, aanzienlijk versterkt terugge
keerd. Het groote punt van Bos' program,
het algemeen kiesrecht, is verwezenlijkt.
Opnieuw is een Kabinetscrisis ontstaan.
De omstandigheden waarin ons land ver
keert, zijn echter heel wat ongunstiger
dan in 1913, toen de financieele toestand
niet zoo dringend om voorziening riep en
noch de noodzakelijkheid van diep ingrij
pende bezuinigingsmaatregelen, noch het
drïigende spook van de werkloosheid
aanwezig «was. De Kabinetscrisis moet
thans opgelost worden onder omstandig
heden zoo moeilijk, dat niemand behoeft
te wenschen geroepen te worden de re-
geertaak op zich te nemen.
Ook in 1923 blijkt de rechterzijde on
machtig tot regeeren. Ditmaal echter niet
omdat zij haar meerderheid heeft verlo
ren, zooals bij de stembus van tien jaar
eerder, doch omdat die meerderheid ho
peloos in zichzelf verdeeld is. Doch ook
aan de linkerzijde der Kamer zijn ditmaal
de verhoudingen geheel anders. Van de
mogelijkheid van samenwerking, zij het
voor korten tijd en op een beperkt pro
gram, is ditmaal geen sprake. Van Braat
tot Wijnkoop, is grooter tegenstelling
denkbaar?
Geen regeerkrachtige meerderheid is er
dus denkbaar zonder samenwerking van
groepen van rechts en links. Thans zal
échter bij die samenwerking nog heel wat
meer komen kijken dan bij de samenwer
king die Bos in 1913 beoogde. De vragen
die moeten worden opgelost zijn veel in
grijpender. Met de wijze, waarop men de
zaak zal aanpakken, is de toekomst van
ons volk gemoeid.
Wie meent een goed program te bezit
ten, dat een richtsnoer kan vormen voor
het beleid, dat ons uit de moeilijkheden
zal brengen, zal de uiterste voorzichtig
heid moeten betrachten. Hij moet oppas
sen, dat hij niet in zee ga, met een te los
geformeerde combinatie. Hij mag niet de
lans loopen, dat na weinige maanden de
nieuwe meerderheid in elkander zakt.
want dan heeft hij de zaak, die hij
wenscht te dienen, wellicht voor jaren
en jaren bedorven.
Meer, veel meer dan in 1913 bestaat er
dus reden tot bedachtzaamheid. Wie in
1913 de regeertaak, hem aangeboden niet
op zich heeft willen nemen, zal daar in
1923 zeker niet naar verlangen.
Zoo zou men denken. Doch al weer
vergist men zich. Wie in 1913 meende,
dat de portefeuilles zouden worden aan
vaard, had misgezien. Wie in 1923 meent,
dat men slechts noodgedrongen, omdat
het niet anders kon, de regeertaak op zich
nemen zal, heeft hef eveneens bij het ver
keerde eind.
De situatie is juist omgekeerd. De bc-
geerigheid naar de ministerportefeuilles is
ditmaal zeer groot. Het land moet op stel
ten worden gezet, omdat Nederland geen
Kabinet heeft gekregen, waarin de so
ciaal-democratie dc eerste viool speelt.
1913, 1918, 1923. Merkwaardige wisse
ling van stemmingen! In 1913 geen re-
geeringsverantwoordelijkheid. In 1918
een zoodanige belustheid op de macht,
dat men alles wenscht onderst boven te
loopen en Kroon, ministers, parlement,
allen wil doen wijken. De sociaal-demo
cratie zal Nederland redden, ten hoogste
door eenige „vakministers" uit andere
groepen gesteund. In 1923 zijn wij weer
terug gèkeerd op den grondwettigen bo
dem. De begeerte naar regeermacht is ge
bleven, doch men wenscht die nu niet al
leen en niet niet voorbijgang van Kroon
en parlement. Men wil een ordelijk par
lementair Kabinet vormen met burgerlij
ke democraten van links en burgerlijke
(vooral Roomsche) democraten van
rechts.
Er is dus vergeleken bij 1918 onmis
kenbaar vooruitgang. Men wil thans de
andere democraten weer als gelijkgerech
tigde bewindslieden erkennen. Dc tijd der
vakministers is voorbij.
Toch blijft de houding der sociaal-de
mocraten duister. Waarom wenscht men
thans met geweld een oplossing te tor-
ceeren, waarvoor de tijden nog niet rijp
zijn? Moet de verklaring hierin worden
gezocht, dat de sociaal-democratie meent
de eenige te zijn, die in deze moeilijke tij
den het land kan redden? Moet het weer
heeten als in 1918: „Wanneer wij het
niet doen, kan het niet gedaah worden!"
Het is niet aan te nemen, want dc erva
ring der vijf jaren, die sedert de woelige
Novemberdagen zijn verloopen, heeft toch
ook aan den heer Troclstra en de zijnen
wel moeten leeren, dat het gemakkelijker
is zich als oplosser van moeilijkheden aan
te dienen, dan die moeilijkheden inder
daad uit den weg te ruimen.
Het optreden der Nederlandsche so
ciaal-democratie in deze crisisdagen kan
ons niet bekoren. Wij missen daarin te
zeer den ernst die in de moeilijke tijden,
die wij thans doormaken, in de eerste
plaats noodig is. Het program door S.D.
A.P. en N.V.V. opgesteld, het met zooveel
aplomb aangekondigde plan-Wibaut, te
genhanger in alle opzichten van het plan-
Colijn is geen regecringsprogram.
Het is een propaganda-program, niet
anders. Voor het wekken van enthousias
me op vergaderingen is net uitmuntend
geschikt. Wie zou niet gaarne langs den
schoonen weg door het program uitge
stippeld tot het sluitend budget komen?
Cultureele en sociale politiek in deze da
gen niet alleen gehandhaafd, doch zelfs
uitgebreid, is het wonder, dat de opge
wonden menigte, in het Gebouw voor
Kunsten en Wetenschappen vereenigd,
den vader van het program een hartelijke
ovatie heeft gebracht?
Doch ernst kan een dergelijk program
niet zijn. Wie eenig inzicht heeft in den
werkelijken toestand van 's ands finan
ciën, hij weet dat „versobe,. g" en nog
eens „versobering" het eenige p 'ooi is.
Offers zullen moeten worden gebracht,
daar helpt geen lieve moederen aan. ook
bij de meest diepgaande bezuiniging oo
de militaire departementen, die ook wij
wenschen en waarmede wij evenzeer als
de heer Wibaut wenschen te beginnen.
De groote en moeilijke taak der demo
craten zal het daarbij zijn zorg te dra
gen, dat de bezuinigingen op de voor de
volkskracht minst schadelijke wijze wor
den aangebracht, doch wij hebben tevens
ons er ernstig voor te wachten, den in
druk te vestigen, alsof de bezuiniging zoo
zou kunnen worden geregeid, dat de klei
ne luyden er in geen enkel opzicht door
worden getroffen.
Onze grief tegen het optreden der so
ciaal-democratische leiders is nu, dat zij
het bij hun propaganda onder dc massa
doen voorkomen alsof het anders ware.
Men kan een financieel program als thans
vereischt wordt, niet in een demonstratie
ve vergadering ontwikkelen. De heer Wi
baut heeft dit achteraf feitelijk zelf er
kend, toen hij in Het Volk naar aanleidi
van een aanval in de Nieuwe Rotterdam-
sche Courant op zijn rede in de verga
dering van Zaterdag 12 Januari, zijn be
doelingen is gaan verduidelijken. In die
verduidelijking klinkt reeds een veel be-
Electrische
KookapparaJen
Kookplaten
Strijkijzers-
Utrechiscbestraai 15 Telef. 483.
Nieuwste Kleuren Groote keuze
Ï3S5 r.ANGlS Kil' u« BCsa
JUV/ELIER.
Laugcstraat 13, Tolcl. 852. Posir. 7582.
zadigder toon dan ter vergadering ge
hoord werd. De heer Wibaut is trouwens
een te bekwaam magistraat en heeft als
wethouder van dc hoofdstad te veel er
varing opgedaan, om niet te weten weike
groote moeilijkheden het herstellen van
het financieele evenwicht met zich brengt.
Het beramen der daarvoor noodigc maat
regelen vereischt zorgvuldige voorberei
ding; een in een vloek en een zucht in
elkander gezet propagandaplan mist deze.
Zoo is het gemakkelijk gezegd, dat men
de noodige middelen za! vinden door een
deel van de ondernemerswinst tot zich te
trekken. Doelt zal liet zoo gemakkelijk
gaan? Wordt reeds thans in den vorm
van directe belastingen niet een zeer
groot deel van deze winsten in de schat
kist overgeheveld e.i meent men, dat het
voor de noodzakelijke kapitaalvorming
die voorwaarde is van maatschappelijken
vooruitgang zonder bezwaar is, indien dit
aandeel nog wordt vergroot? Of is het
de bedociing, dat de Staat dc bedragen,
die hij in anderen vorm dan belastinghef
fing tot zich nemen zal, zal moeten gaan
kapitaliseeren? Zoo ja, dan rijst allereerst
de vraag of er voldoende waarborgen be
staan, dat de Staat dit voornemen inder
daad ten uitvoer zal brengen. Doch aan
genomen, dat de kapitaalvorming op deze
wijze behoorlijk zal zijn verzekerd, dan
volgt daaruit aanstonds, dat men over dit
aandeel in dc ondernemerswinst niet kan
beschikken ten behoeve van de uitgaven
van den gewonen dienst. Het staat dus
met dit programpunt van den heer Wi
baut zoo, dat het een zeer bedenkelijke
belemmering der noodzakelijke kapitaal
vorming met zich zal brengen of dat het
voor het sluitend maken der begrooting
volstrekt onbruikbaar zal zijn. Een an
dere keuze is er niet.
Er is dus op het program der Sociaal-
Democratische Arbeiderspartij nog wel
het een en ander af te dingen. Wij zouden
het niet gaarne voetstoots als rcgeerings
program aanvaarden. Bovendien heeft de
leuze, dat op dit program de Kamer moet
worden ontbonden geen zin. Niet anders
dan grenzenlooze vcrwaïring zou van een
dergelijke ontbinding het gevolg zijn. Im
mers ontbinding op een bepaald program
heeft alleen zin. indien een redelijke kans
bestaat, dat voor het program een regeer
krachtige meerderheid zal kunnen worden
Voor Amersfoort en Omstreken.
Langegracht 4 - TeSefoon 304
AMERSFOORT.
voor rekeninghouders
«aar een ieder en naar-^llc plaatsen
in Nederland.
Vraagt inlichihigcu en vraagt
giroboekje.
hOEDEK- EN MANTfcLMAGAZIJN
„L'HSfêÖNDELLE"
16,13 LANGE.STRAAT, AMERSFOORT
REEDS ONTVANGEN
IE: CölltCIlE M VOOÜIIMil.
gevonden. Een dergelijke meerderheid zal
echter zeker niet worden verkregen op
een program, waar alleen de sociaal-de
mocraten achter staan. Daarvoor zal in
ieder geval noodig zijn, dat verschillende
groepen samenwerken. In de gegeven om
standigheden betcekeht dit, dat een uit
spraak van de kiezers alleen zou kunnen
worden gevraagd, indien vooral een ge
mengd kabinet ware gevormd, dat met
zijn eigen program, hetgeen niet hetzelfde
is ais het program-Wibaut, voor de kie
zers zou komen
Hoe men nu overigens over de wen-
schelijkheid van een dergelijke oplossing
moge denken, bij de weinige geneigdheid
ter rechterzijde om daartoe mede te wer
ken. is zij voorshands onuitvoerbaar. Bij
dezen stand van zaken is echter een actie
als door de sociaal-democraten op touw
is gezet, een actie voor ontbinding en uit
spraak over een program-Wibaut, niets
anders dan humbug.
Het is een wonderlijke geschiedenis.
Opent men, gelijk in 1913, aan de Ne
derlandsche sociaal-democratie de gele
genheid om op een werkelijk democra
tisch program mede te regeeren. dan wei
gert zij. Wenscht men haar, gelijk in 1923,
daartoe dc gelegenheid niet te openen,
dan zou zij hemel en aarde willen bewe
gen, oin te verkrijgen, wat zij tien jaar
geleden afwees. Zoo ondervindt zij, dat de
verzuimde gelegenheid niet weer komt.
Het ware niet kwaad, indien de heer
Troelstra en de zijnen zich eens afvroe
gen, of het wellicht een gevolg is van de
onvastheid in dc leiding der S.D.A.P.,
die in de laatste tien jaren zoo herhaal
delijk aan den dag is getreden, dat men
zoo weinig geneigdheid toont met haar in
zee te gaan.
Dc Vrijz.-Democraat.
DUITSCHLAND.
DE MACHTIGINGSWET.
Geen verlenging: na 15 Febr.
BerI ij n, 2 5 Jon. (W. B.) Naar de avond-
bloden uit parlementaire kringen vernemen,
bestoot het voornemen de machtigingswet, dre
op 15 Februari buiten werking treedt, niet te
verlengen, daar de rijksregeering de verlen
ging niet noodzakelijk acht.
4 lend» U*
I tabegfip van
bewijsnummer, elke repel meer 0.25. dienstaawbw»
dinpcD co Ucldadicheidudvc. ttntico too* de helft
der prijs Vooi handel ca bcdrijl bestaan zeel
voor deel i pc benaiinuen voor het advcrtccTtm lienw
circa'aire. bevattende do voorwaarden, woedt op
aanvaaap toegezonden.
DE SCHADELOOSSTELLING.
Dc commissies van deskundigen.
Pat ij s, 2 5 J ft n. (B. T. A.) Dc eerste com-
roissio van deskundigen hoeft vanochtend
Levervc, den secTctaris-generaal van het Euro
pe csch verbond van spoorwegen cn Williams
As worth, oen Engelsch deskundige, gehoord
over internationolc spoorwugvrangstukkep. (In
de middagvergadering hebben Leverve cn As-
worth l\un uiteenzettingen voortgezet.)
Londen, 2 5 Jan. (R.) Reginald McKennu,
die heden do vergadering van acn<Ieelhoud?rs
der Midland Bank heeft toegesproken, zcide,
dat hij zoo juist uit Parijs .was teruggekeerd,
waar hij het tweede comité van experts heeft
voorgezeten. Het was hem nnngennam te kun
nen vertellen, dat hij geloofde, dat* de wedt*
sanmheden der comités zullen slagen en dat
het resultaat van de rapporten der comités, in
dien dc hoop wordt vervuld, zal leiden tot een
wijziging in cc mentaliteit bij de behandeling
van het schodevergoedingsproblccm, een wijzi
ging; die onmisbaar is alvorens er een duur
zame vrede kon worden verkregen.
UIT HET BEZETTE GEBIED.
C o b 1 c n z2 5 Jan. (B. 1A.) De hooge in-
tergealliccrde commissie in hot Rijngebied heeft
cén verordening uitgevaardigd, krachtens welke
operaties, die kunnen strekken tot het begun
stigen vun speculaties, die nodeclig zijn voor de
stabilisatie van den franc, worden verboden.
EEN BFÏERSCHE VERORDENING.
M n c li e n, 2 5 Ja n. (W. B.) De staatscom-
missaris-generaal heeft een verordening uitge
vaardigd, die stakingen cn uitsluitingen in zie
kenhuizen, landbouwbedrijven cn andere on
misbare bedrijven verbiedt op straffe van boete
cn gevangenis. In gevallen, waarin overtreding
van het verbod den dood van monschon tenge
volge heeft, kan tegen den overtreder dc dood
straf worden uitgesproken.
DE SEPARATISTISCHE BEWEGING.
Spiers, 2 5 Jan. (W. B.) Dc zoogenaam
de untonomc regeering schijnt voornemens' to
zijn een aantal Poltscrs, die Clivo over hot
separatistisch bewind ingelicht hebben, in
hechtenis te nemen, hun vermogen te confis-
keeren cn hen het land uit te zetten. Z>j hebben
reeds olie roerende en onroerende goederen
van den wijnbouwer Poth uit Ducrkheim In
beslag genomen cn ondcre I'eden van den bond
van wijnbouwers uit die plaats met uitzetting
gedreigd.
Tweede Kamer.
In <lc vergadering van Vrijdag werd besloten,
dat na do interpellatie Boon. de Indische bo-
jjróoting zei worden behandeld met do inter
pellatie Troelstra over dc Houding der IndispHe
regering tegenover do Indische Volksbeweging
en do spoorwegstaking, welke door den heer
Albarda zal worden gohoirdcn.
Het ontwerp verlenging vnVn do productie-
belastingen T923 cn do invoering der aardolie-
belasting 1925, werd aangenomen met 52 tegen
13 stemmen.
De wijziging dor tariefweï werd zonder hoof
delijke stemming oongenomen.
Dc heer Boon interpelleerde over het stop
zetten van den posl-chëqué- cn girodienst. Spr.
citeert do mecningcn van verschillende kamer
leden cn van den oud-Minister König, die cen
tralisatie van den dienst docdslijk achten. Spr.
gaat tot in finesses dc geschiedenis van d? stop
zetting ne.
L>o heer Boon stelt 13 vragen, o.m.
Waaraan dc bevoegdheid tot sluiting van den
dienst is ontleend cn door wio Gelooft do Mi
ni; t-r in dc ontwarring van den hopcloozen toa
stend Had hot personeel schuld en waarom is
voor het onderzoeken hiervan geen commissie
ingesteld Hoe groot is dc door 't Rijk geleden
schade 't Publiek wordt vervreemd van den
dienst door de afschaffing van het port-vrijdom
•is echter afschaffing van dc rentevergoeding niet
gewenscht Verwacht de Minister van den ge-
centrolisccrden dienst niet een kwijlend be
staan Zal hij zoo spoedig mogelijk tot decen
tralisatie tcrugkecrcn
Minister V n n S iv a a y heeft zich ontzettend
geërgerd nan den gang van zeken bij den giro-
dienst.'t Is afschuwelijk I
Minister v. Swoey betoogt, dat sluiting op
rond van artikel 29 cn 21 van het girobcsluit
onder premie der regeering door den directeur
is geschied. Niet-sluiting zou enorme schade
hohken betcekend. Het oveTgroote deel der re
keningen kunnen sluitend worden gemaakt. De
commissie voor personeel is onder Mr. Talc
ingesteld. Het renteverlies bedraagt voor de
staat 4 y3 ton. Extra personeel kost eenige ton
nen. Daartegenover heeft dc zcgclvcrkoop op de
postkantoren over het laatste kwartaal 1923 een
surplus van GS2.000 opgelevord. Spr. kon
thans niet mededeelen over een cventueele af
schrijving der rente, nog over decentralisatie,
omdat eerst het rapport moet worden afge
wacht.
Dc heer Boon stelt een motie voor, waarin de
Kamer nJs 'haar oordeel uitspreekt, dat tot cen
tralisatie van den dienst niet moet worden over
gegaan, zoolang geen zekerheid bestaat om
trent een regelmatig werkenden dienst.
De heer Van Vu uren geeft persoonlijk
de voorkeur aan decentrolisatie. Toen da huis
houdelijke kassen door het giro-débacle in de
war waren, had men belasting-vrijstelling moe
ten verleencn.
De heer Van Braambeek acht de fout,
dat men de centralisatie heeft ingevoerd zonder
onmiddellijk de.fouten te zien, die aan dat nieu
we systeem moesten kleven. Hij waarschuwt te
gen afschaffing van de rente.
De heer Krijger protesteert tegen de.roe-
kelooze wijze, waarop hier is gespeeld met de
belangen van de Nèderlandsche burgers en}
vraagt of dc minister een directeur van den
girodienst niet te veel do vrije hand heeft ge
laten. Hij wenscht geen liquidatie van het be
drijf, maar het dient beperkt tot transacties voor
geringe bedrogen.
De zitting wordt verdaagd tot Dinsdag'.
