WIJNHANDEL J.A. SCHOTERMAN&Zn.
Slagroomschelpen met Aardbeien.
OTR.STRAAT 17 - Gevestigd 1878 - TELEFOON 145
Gewas 1920 Raymond Macau f1.- 140.-
1920 St ErniBion f 1.40 f 56.-
üaison de Jager Zn.
STADSNIEUWS.
RECLAMES
Priis 13 ror».*l<! I «Hm rr»«?ol mPPf f 0-50.
Bijzonder aanbevolenp. fiesch p. anker
Langestraat 56 - Chocolaterie - Telefoon 1t5
Confiserie Patisserie
zending van de vrije gemeente te Amstcrdom.
Spreker Prof. Dr. G. J. Heering van Leiden.
3.C0. Aansluiting van het Stadhuis op dc
Groote Markt te Roermond. Défilé van mede
werkenden aan den Limburgschen Burger-
vachtdag. Tambours cn pijperscorps van dc
mijnwerkers uit Bleijerheide. Dc Koninklijke
Harmonie van Thorn (1I2 muzikanten). Dr. Hr.
M. Guillaume. Na den opmarsch wordt door
nllc aanwezigen het Wilhelmus gezongen.
Daarna korte toespraken door de ministers
Kan, Lambooy en Waszink en de Commissaris
der Koningin in Limburg. SlotzangLimburg
is mijn vaderland.
5.00. Christelijke Omroep. Dienst in de
Diependaalsche kerk te Hilversum. Voorgan
ger Ds. L. J. van Leeuwen. Voorzang Psalm
43 5, 5. Votum cn zegen Lezen Geloofs
belijdenis, gevolgd door het zingen van
Avondzang. Daarna lezen Psalm T47. Tekst
Handelingen 8 26 en 27. Zingen Psalm
33 6, 7. TusschenzongGezang 671, 2.
Nazang Psalm T43 TO
8.10. Kurhausconcert. Het residentie-orkest.
Brahms Academische Fest-ouverture. Bruch
Vicolconcert G-moll. n) Vorspielallegro mo-
dertor. b) Adagio, c) Finale allegro encrgico.
Pauze. Wagner Tre.uermusik uit het muziek
drama „Göttcrdëmmerung." Ballade et polo
naise, Vicuxtemps. E. Rubinstein, viool. Men
delssohn Scherzo uit Sommernnchtstroum.
Strauss Fcslliches Piaeludium op. 61 Zur Ein-
weihung des Wiener Konzcrthëuses 10 okt
1913.
Königswusterhousen (T300 M.).
8.50. Concert. Ouverture Rienzi. Wagner.
Hallenarie uit Tannhauscr, Grctc Stückgold,
sopraan. Einzug der Giiste uit 1 annhfiuser. Sig-
mund Licbeslicd uit Walkure, R. Hutt, tenor.
Fantasie uit Eugen Oncgin van Tschaikowsky.
Aria uit de opera Ernuni van Vcrdi, sopraan
Gralverzbhlung uit Lohengrin, t?nor.
TC.5Ö12.20. Dansmuziek.
Radio Paris (1750 M.):
1.05. Concert Gayina. L'omour est roi,
Mcuton. Valse imperiale, Strauss. Le roi dTs,
Lalo. Réponsc ii Minon, Gillet. Vioolsolo door
M. Longuet Les crrynics, Massenet. Cello-solo.
Flcurs et femmes. Razigadc. Pcrludc, Rachma
ninoff: Ballet d'Isolinc, Massoger. Minuetto,
Bolzoni. Valse poudrée, Popy.
2.T0. Nieuwsbericht.
8.20. Wedstrijd-uitslagen cn radio-berichten.
8.50. Concert. Ie deel: Concert. 2e deel:
Jazzmuziek door het orkest Mariö Cazes.
NEDERLANDSCHE MAATSCHAPPIJ VOOR
NIJVERHEID EN HANDEI
149ste jaarvergadering tc
Amersfoort
Gisteravond is te dezer stede aangevangen
de 149ste jaarvergadering van de Nedciland-
sche Maatschappij voor Nijverheid en Handel
in de zalen van de sociëteit Amicitin
Te 8 uur werden de gasten door het depar
tement Amersfoort ontvangen in de. onder lei
ding van den heer L. A. Baron van Ittersum»
keurig met planten en tapijten door dc firma s
Kortbeek en van Aehtcrbcrgh versierde groote
zaal.
De Voorzitter van het departement Amers
foort Ir. B. A. V o r h e y sprak vervolgens
de volgende welkomstrede uit
Welkomstredc van den deparlc-
mcnts-voorzilter Ir. B. A. Verhev
Mijnheer de Voorzitter van dc Ned. Maat
schappij voor Nijverheid cn Handel, mijoe
hecren Directeuren en Afgevaardigden, namens
het departement Amersfoort heet ik u allen
welkom.
Het doet ons leed den secretaris, dc heer de
Clcrq niet te kunnen verwelkomen, die door
ziekte niet aanwezig kan zijn. Onze wcnschcn
voor zijn spoedig hei stel gaan tot hem uit,
Ik stel mij voor u enkele olgemeene opmer
kingen te maken over de geschiedenis /an
Amersfoort en hare industricelc ontwikkeling.
Over den oorsprong van den naam Amers
foort loopen dc meeningen uiteen. Ik ge-ïf u
alleen die. Welke onze oude Amersfoorters in
het beste daglicht stelt, n.l. Amor Fortis, zoo
als de geschiedschrijver Van Bcmmcl zegt,
wegens de sterke liefde, die de inwoners elkaar
toedragen.
In hoeverre deze verklaring thans nog roet
de werkelijkheid overeenkomt laat ik u ter he-
oordecling over, eveneens of hei tegenwooicigc
geslacht deze goede eigenschappen ook ten op
zichte van Amcisfoort's gasten heeft.
Wanneer Amersfoort gesticht is, is niet bu
ltend. Echter staat vast, dat deze stad in het
jaar 1C06 reeds bestond.
De groei van de gemeente is uit den tegen-
woordigen plattegrond af tc leiden.
De Luntersche en Borneveldsche beken kwa
men te Amersioort samen, cn vormden ge
meenschappelijk de Eem.
•Zeer waarschijnlijk zal de loop van dc Eem
vroeger zijn samengevallen met dc gracht, die
het oudste ópc\ der stad in tweeën snijdt.
Bij de kruising van den landweg en den
Waterweg zal het begin der stad wel te zoe
hen zijn. Dit punt is ook netr thans het cen
trum van de oude stad.
Deze landweg, dc verbinding van Utrecht
met de Veluwc, de tegenwoordige Langestrmt,
is ook nog thans dc hartader van de stad en
maakt deel uit van de verbinding van Am
sterdam en Utrecht met het Noorden en Oos
ten van het land.
De eerste grachtengordel is nog thans aan
wezig.
Dat deze oud is blijkt wel daaruit, dat achter
deze grachten geen narden wallen doch stec-
nen muren waren gebouwd, welke muren le
vens deel uitmaakten van de daarachter liggen
de huizen.
Nog thans heet dc straat achter deze grach
ten „dc Muurhuizen", waarin heel wat typische
oude stadsbeelden zijn tc bewonderen.
Tot hoever de qerstc uitleg der stad zich heeft
uitgestrekt, is thans nog goed zichtbaar.
De tweede gordel grachten is nog geheel
aanwezig, terwijl hier cn daar deelen der oude
muren overgebleven zijn.
Eerst veel latér is de uitbreiding buiten den
tweeden grachten-gordel gekomen.
Zeer veel zou te zeggen zijn over verschil
lende oude gebouv/cn en oude stichtingen,
waarvan meerdere thans neg bestaan.
Een uitzondering wil ik maken voor het gym
nasium hier ter stede en zijne leeraren. Niet
alleen omdat dit gymnasium dit jaar zijn 550-
jarig bestaan zal vieren, doch om het nierk-
wuardige door Van Bemmel vermelde feit, dat
dc liefde tot de geleerdheid zoo groot was, det
eenigc leeraren een tijd lang in dc kerk van
St. Jon openbare lessen hebben voorgelezen
over de Lnstitulicn Juris, over de jaarboeken
van Tacitus en over de Philosophic.
U ziet het denkbeeld der volksuniversiteit,
waarvan men thans te recht of ten onrechie
heil voor de ontwikkeling van grootere volks
groepen ziet, was niet nieuw. Driehonderd jaar
geleden bestond deze volksuniversiteit reeds
hier ter stede.
De school was beroemd in den lande en /eer
vele groote mar.non hebben hunne opleiding
alhier ontvangen. Genoemd mogen worden
Paulus Buys, Joban van Oldenbomeveld cn de
Bouwmeester Jacob van Campcn
Von een industricelc ontwikkeling in ccn be
paalde lijn is tc Amersfoort helaas geen
sproke geweest.
Eertijds had zich hier een bloeiende in
dustrie ontwikkeld, waarbij drie bedrijven cp
den voorgrond traden, n.l. de bierbrouwerijen,
dc weverijen en de tabaksindustrie.
Het vroegere brouwerijbedr-jf onderscheidde
zich van het tegenwoordige op twee punten.
Het bier werd gegist volgens de z g. bov;n-
gistingsmethodc, terwijl het opslaan (logeren) in
koelkelders niet bestond.
Het werd als het ware zoa uit dc brouwerij
gedronken, terwijl hot thans drie maanden in
dc om het vriespunt gekoelde kelders in groote
veten wordt bcwomd, alvorens tc worden af
geleverd.
In het jaar 1611 weien hier nog vele brou
werijen; echter toen reeds was dero industrie
achteruitgaande).
Dit blijkt wel uit een glasschrift in de St
Joriskcrk in dit jaar aangebracht, waarop te
lezen stond
Men zag weleer in 't Amcrsfoortsche dr.l
Driehonder c:. vijftig brouwers lever
Maar die daar nu nog zijn in 't g:."i
Die hekken dit glc.s alhier gege*. cr-
Het Amersfoortschc bier was zeer geliefd,
werd vervoerd naar Amsterdam, Hoor.) en
Bakhuizen, doch ook naar Zco'.nnd, Friesland,
Overijssel en Henegouwen.
Deze industrie is steeds achteruitgegaan, tot
u. het jaar 1895 de laatste brouwerij volgens
het oude systeem werkend, verdween.
In het verslag van de Kamer van Koophan
del van dat jaer leest men, dat de laatste
brouwerij is opgeheven, omdat het lagerbior,
het gerstebier verdrong Echter was in het
jaar 1874 de Amersfoortschc Stoom-Beijersch
Bierbrouwerij opgericht. In hoeverre deze fa»
brick voortkwam uit de oude brouwerijen heb
ik niet kunnen nagaan. Deze fabriek, thans nog
bestaande onder den naam Phoenix Brouwerij,
mag onder de grootste industrieën van Amers
foort worden gerekend. Zij heeft zich een goe
den naam verworven cn legt zich toe op export
Van dc weverijen is de geschiedenis even
tragisch. Uit deze eertijds bloeiende industrie
heeft zich geen moderne textielindustrie ont
wikkeld.
Op een enkele uitzondering na is do weef
industrie hier verdwenen, en zoover ik kan
nagaan zijn de bestaande industrieën evenmin
nis bij de bierbrouwerijen als een uitvloeisol
ven de oude industrie te beschouwen.
In het jaar 1438 was dc lokenweverij eer.
belangrijke tak van handwerk.
Dat het aan banden leggen der industrie
geen uitvinding van dezen tijd is, blijkt wel
daaruit, dat de gemeenteraad in 1439 het be
sluit nam, dat men binnen de stad geen vreem
de lakencn verVoopcn ncch uitsnijden scudo pt.
dat de ellc geld beneden een Postulaat gulden.
In het jaar 1555 waren er nog 170 wollen
weefgetouwen, in 1760 waren cr nauwelijks
overblijfselen von over.
Desondanks bestond in het laatst van de
vorige eeuw ccn belangrijke katoenweverij, di-
geheel als huisarbeid beschouwd moet worden
Deze wevers maakten het Amersfooriscb
diemet, streept cn keocr voor witte ondergc^-
<ior<»n.
Deze handwevers hebben nog cenigen tijd
een moeilijk bestaon voortgesleept. Volgens de
verslagen van de Kamer van Koophandel kon»
den zij de concurrentie tegen de tricotgoede
ren en de Overijsselsche fabrieken niet longer
volhouden, zoodat zij ongeveer in het jaar
1890 geheel verdwenen zijn.
Wel is hier ccn poging gedaan dc industrie
te modorniseeren. In het jaar 1870 is de eerste
stoomweverij geopend. Deze weverij heeft
steeds getracht zich aan dc omstandigheden
aan tc passen, doch heeft het bedrijf om niot
vermelde reden in 1909 gestaakt.
Naost de katoenspinnerij trof men hier in
het laatst der vorige eeuw nog dc haarspinnerij
aan, die aan een groot aantal mcnschen werk
gaf cn ook als huisarbeid werd beoefend.
Het gesponnen haar werd aan de tapijtweve
rijen afgeleverd. Of de oprichting van de drie
tapijtfabricken, in het laatst der vorige eeuw,
venband hield met dc aanwezigheid der haar-
spinners is waarschijnlijk.
Ook deze fabrieken hebben het behalve dc
fabriek der firma Hamers cn Van Beek, die
thans nog bestaat, niet kunnen houden. Eén
daarvan is door de somensmelting met de Kon
Tapij t fabrieken te Deventer opgeheven.
I Slechts drie fabrieken, die den naam weverij
mogen drogen, zijn hier thans aanwezig, een
tnpijtfobriek, oen weverij van ruwe stoffen,
waaronder filterdoek een eerste plaats inneem!
cn ccn kantfabrick.
Van een historische ontwikkeling von de
I oude hondweverij tot een centrum van tcxtiol-
industrie is hier helaas niets gekomen,
j Een oude industrie, die zich ondanks do
verandering in het bedrijf heeft gehandhaafd,
is de sigorenindustrie cn de tabnkskerverij.
I De cultuur van inlandsche tabak is hier in
het jaar 1615 begonnen, en heeft zich mei
vele schommelingen nog langen tijd gehand
haafd.
Dc inlandsche tabak, nog wel Amersfoort-
sche tabak, gehcelen, is echter geheel uit de
buurt van Amersfoort verdwenen.
Echter is een vrij bclcr.grijko tabaks- en sigo
renindustrie hier behouden gebleven.
Ook de specifiek Amcrsfoortsche hendel is
1 geheel verdwenen. Vroeger, toen rond Amers
ioort in hoofdzaak landbouw gedreven werd,
j ontwikkelden zich hier vrij aanzienlijke handels
firma's.
Dc handel in boekweit was hier zeer aan
zienlijk
I In samenwerking met den bockwcitbouw.
i werd als nevenbedrijl de bijenteelt beoefend
Er was hierdoor een centrum van honingzemerij
cn wassmclterij.
i Door de omzetting van het landbouwbedrijf
in veeteeltbedrijf zijn deze takken van handel
j afgenomen.
In plaats daarvan worden thans cc veeteelt-
producten hier ter markt aangevoerd
De aanvoer van eieren neemt steeds toe, ter
wijl ook lroas cn beter worden aangevoerd
Ondanks het eenigermatc droevig- verleden
geeft het heden r.e.op vcor c!o {bekomst.
I!: ben mij bcx.ust, rat d ve brv ring in de
zen kring nadere toelichting behoeft.
In het laatste tiental jaren is er nieuw bloed
in de Amersfoortschc industricele wereld gc-
1 komen. Verschillende industrieën kozen Amers
foort als ploats van vestiging, of ontwikkelden
j zich hier.
Ik denk dan aan de Fruithol works ven de
firma Polak, aan de bekende vlccschwarenfa-
I brick Noack, aan dc zich steeds uitbreidende
fabriek van de firma Huy<*rn en Wcsscl. dc
weverij der firma Van Leiden, dc kaasstrem-
selfabrLk, Eysinl.'s rijwielen- en rhotoicr.fa-
brick.
i Het belangrijke feit, dat Amersfoort in hei
centrum van het land gelegen is, is voer ver
schillende industrieën niet te onderschatten.
I De belangrijkste factor, die mij aanleiding
gaf te roepen van dc goede toekomst van
Amorsfooit ligt in zijn grcndpolitick.
Hui gemeentebestuur heeft den vooruitzien-
den blik gehad dcc* aan'-oop een zeer groot
grondbezit voor de gemeente tc verwerven.
Deze gronden zijn alle ondergebracht in het
gemeentelijk grondbedrijf waarin ongeveer 3
nvillioen gulden kapitaal is vastge'-^gd.
De gemeente heef' daarna een uitstekend
uitbreidingsplan laten maken.
Door dit plan en het btzit van den grond
heeft Je gcrr.éente de 'bebouwing gchcei in de
t end.
In het plan is ten scherpe scheiding tusschen
woon- en industrie*ij en gemaakt, welke ir»
t» genstelling met vele andere gemeenten niets
kunstmatigs heeft, doch zich gchtel aan dc»
kveinsomstandigheden aanpa-t.
j Naast dn oudu s'.od is het woonkwarticr
hoofdznkvJijV op den berg gelegen
I L'orti hei •jii.i.cidlngsplm ..ort na den grond
aankoop was gemaakt, is weinig bedorven, en
kurneii ..iet vele gemeenten met dc bebou-
wing op den Berg wedijveren.
Het terrein gelegen ten Westen van de Eem,
en ten noorden vaA den spoorweg Apeldoorn
I Amsterdam, was door zijn juiste hoogtelig-
Iging en de aanwezigheid dezer beide verkeers-
I wegen als industrieterrein aangewezen
I Ten Noord-Westen \an deze industrieterrei
nen heeft zich een groot woonkwortier in
hoofdzaak voor arbeiders ontwikkeld.
Dit woonkwarticr bestaat geheel uit cen-
gezinsu oningen en heeft- ccn zeer vrociijk as
pect. Het geheele kwartier zal door een bree-
den groenen gordel ven dc industriewijk wor
den gescheiden.
In weinig gemeenten zal men een zoo vol
komen scheiding aantreffen tusschen woonwijk
en fabriekswijk, terwijl de beide wijken toch
zoo dicht bij eikender gelegen zijn.
Te Amersfoort woont de industrieel geheel
buiten en vlok bij zijn bedrijf.
Het is mij natuurlijk bekend, dat cr nog
veel meerdere factoren zijn, die dc industricelc
toekomst van een plaats 'bepalen, waarbij in
dc eerste plaats gedacht moet worden aan een
goede arbeidersbevolking.
Wat sterk als een gemis gevoeld wordt, is
het ontbreken van een goeden waterweg.
De Eem i3 als zoodanig volkomen onvoldoen
de, in hoofdzaak door dc ondiepten, in de ri
vier cn voor den rncr.d.
In deze minder ver ziende, dan in ziin grond-
pclitiek, laat het gemeentebestuur de Eem vrij
wel aan zijn let over.
Zonder ingrijpende verbetering is echter aan
de Eem niet veel te doen. Het is sinds enkele
jaren de gewoonte, dat op de jaarvergadering
der Maatschappij gesproken wordt over dc
waterwegen, die voor het betrokken departe
ment en zijn omgeving van belang zijn.
Het departement -Amersfoort had ook gaarne
over den hier gewenschten waterweg gespro
ken.
I Broedertwist in deze steeds zoo vreedzame
I samenkomst der afgevaardigden van de ver
schillende departementen heeft ons deportc-
ment niet willen veroorzaken.
Het is daarom; dat ik slechts schuchter duif
té zeggen, dat 't kunaal door de Gcldersche Val
lei vun Amersfoort een ideale vestigingsplaats
voor de industrie zou maken,
i Wanneer, naar wij hopen nog dit jaar dc
beslissing zal vallen over de keuze von het
tracé ven de verbinding Amsterdam met den
1 Boven Rijn, cn deze keuze volt niet op het
tracé door dc Gelderschc Vallei, don zal een
.betere vaarweg voor Amersfoort cn een kanaal
naar Vcenendaal niet, achterwege kunnen blij
ven.
De Zuidelijke droogmakerij van dc Zuidcr-
zee, zal hierop ook zeer zeker invloed uitoefe-
j ncn.
De geschiedschrijver von Amersfoort, Abra
ham van Bemmel, schreef in 1760 „De stad
1 ligt in ccn zeer lustig en vermaaklijk oord, aan
j den voet van een grooten en hoogen Berg".
Het is de wensch von het departement
I Amersfoort, dat u allen bij uw vertrek uit
Amersfoort Van Bcmmcl na zult kunnen zeg
gen Amersfoort ligt in een zeer lustig en
vermaaklijk oord-
Toespraak van den heer Dr. 0. F.
Posthuma
De Voorzitter, de heer D r. E F. Posthu-
rp n beantwoordde dc rede des hecren Verhey
met de volgende woorden
t Op één punt hebben wij vandaag reeds allen
<cn persoonlijke ervaring opgedaan. Nimmer
kwamen wij op gelijke wijze zoo gemakkelijk
<cr plaatse of het moet in het departement
I Utrecht zijn geweest. Hoe meer dc verkeers
middelen een rol gaan spelen bij dc voort
brenging en dc verdecling der goederen, hoe
I meer Amersfoort zijn centrale ligging zal waar-
dpcren. Hoe een cn ander zich ook verder mo-
j gc ontwikkelen, (hoe goed kunnen wij ons van
huw standpunt begrijpen dut daarbij ook aan
(f>n konaal door de Gelderschc Vallei wordt
i geducht) op de mannen zal het ten slotte aun-
i-omen. Het departement heeft in de geschie
denis onzer Maatschappij langen tijd tot de
weifelaars behoord. Dadelijk na de stichting
in 1778 was Amersfoort or bij met 19 leden,
rrionr het verdween spoedig. Het duurde tot
1850 tot het zich weer aanmeldde, maar in
1874 was dc fut c-r weer uit. In 1883 ander-
maal een poging, die slechts tot 1894 stand
hield Eindelijk voor dc vierde maal in 1915
bet d- pnrtcment. dot heden hier ontvangt, ster-
j her is dan nlle vorige en de belofte in zich
I draagt vun de Maatschappij niet nogmaals de
teleurstelling te geven van een scheiding.
Spr. dankte hierna voor dc vriendelijke ont-
l vangst.
Ontvangst ten Stadhuizc.
Nadut hierna een verfrissching gebruikt was
begaven de nnnwezigen zich onder dc klanken
van ons O L Vrouwe-carillon naar het stad»
j huis, waar het congres werd ontvangen door
het dogclijksch bestuur onzer gemeente, den
Burgemeester, mr. J. C. Graaf van Rnndwijck,
den Gemeentesecretaris, den heer K. Kaan Jzn.,
de wethouders Dr. J. W. Jorissen en C. Ruiten
berg, terwijl tevens aanwezig waren de raads
leden Hofkamp, Hchenkamp, Spiekerman,
Thicn en RokJ'.é.
Dc Burgemeester verwelkomde de aanwezi
gen met een korte toespraak.
Toespraak van den Burgemeester.
De Burgemeester wees crop, dot het dit keer
de eerste maal is dat de Nedcrlandsche Maat
schappij voor Nijverheid en Hundc^ tc Amers
foort vergadert. Daarom speciaal roept hij de
gasten ccn hartelijk welkom toe. In het kort
memoreert spreker do industrie te dezer stede,
voorheen cn thans, daarbij dc opmerking ma
kende, dat Amersfoort zich ten cenen male niet
mag en jjan vergelijken met dc groote industrie
centra in ons vaderland. Toch bezit Amers
foort vele bloeiende industrieën. Spreker me
moreert vervolgens, dat het departement
Amersfoort van de Maatschappij voor Nijver
heid en Handel in deze raadszaal is opgericht
cn herdenkt daorbij in het bijzonder den beer
dc Clerccj, die tct deze oprichting den grooten
stoot heelt gegeven.
D-^ gunstige ligging van Amersfoort aan Ie
verbindingswegen maakt dc stad tot een uit
stekende industrie plaats. In dit verband wijst
spreker op het kar.nolplan door de Gelderschc
Vallei, welk plan door de Kanaalvereeniging
van dien naam krachtig wordt voorgestaan.
Komt dit kanaal tot stand, don zal dat voor
Amersfoort een groote verbetering geven, zoo
wel uit economisch oogpunt u!s voor de
scheepvaart. Het doet spreker genoegen, dat de
Minister nan de commissie-Wontholt heeft op
gedragen, de knnaulplannen tc onderzoeken.
Met belangstelling en vertrouwen ziet hij het
rapport tegemoet.
Spreker hoopt voorts, dat dc aanwezigen nog
in de gelegenheid zullen zijn, om de vele be
zienswaardigheden dezer stad nog van nabij
tc aanschouwendan zullen zij tot de overtui
ging komen dat het doel is Amersfoort nie*
alleen woonplaats, ook industriestad cn dna>
tegenover niet alleen industriestad maar ook
woonplaats. Spreker heept dta de vergadering
in n'lc opzichten mag slagen en heet dc gasteN
nogmaals hartelijk welkom.
Antwoord van den heer Dr. Pos
thuma
De voorzitter, de heer Dr. E F. Po^uma
beantwoordde de toespraak von den Burge
meester als volgt
Uw gemeente, mijnheer de burgemeester,
heeft begrepen, dat de natuurlijke gestelheid
nog tot een andere gewone industricele ont
wikkeling dc aanleiding kon zijn, namelijk t( 4
dc industrie ven het vreemdelingenverkeer
Uwe bosschen en heiden, uwe heuvelen me!
de wondere vergezichten lokken dc bewoners
der groote steden en lage landen en houden ve
len vost in het villapark, dot amphithentersge-
wijze u?t uw stad oprijst. Met dc stichting van
dit park, het behoud von het natuurschoon,
heeft uwe gemeente een mooi en nuttig werk
gedaan, want de natuur is de bron, waaruit
de stedeling zijn frischheid von geest en zijn
werklust put.
U. burgemeester, is voor ons meer dan hc»
hoofd der gemeente, waar dc zetel van her
departement is gevestigd. Wij waardeeren In u
den stichter van dit departement.
Dit verklaart ook onze drang om tot u te
gaan en als eerste daad u de verzekering te
geven van onze bijzondere hoogachting en von
ons vertrouwen, dat de somenwerking tusschen
departement cn overheid in deze gemeente
steeds een aangenaam en opbouwend karakter
zal dragen. Spr. besloot met de beste wcnschcn
voor Amersfoort.
Hierna werden enkele vcrvcrschingen rond
gediend, waarna dc aanwezigen zich weer naar
het terras van Amicilia begaven, waar de
Amersfoortschc Muziekvereeniging onder lei
ding van den heer Fcrd. dc Goey een concert
gaf^dat allcrwcge veel succes had.
Openingsrede van den voor»
zitter dr. Posthumo.
Hedenochtend werd de eigcnlijko jaorvergn»
dering geopend met een rede van den voorzit»
ter der maatschappij, dr. F. E. Posthuma
.over het onderwerp „Ontwapening", Wij ont»
leenen aan deze rede het volgende
Bij het kiezen en overdenken van dit onder»
werp voor mijn openingsrede voor onze jaar
vergadering heb ik mij voorgesteld, dat mijn
keuze Uwe bevreemding zou kunnen opwek
ken. Gij zult U afvragen, zoo verwacht ik, of
dit vraagstuk in d^zen kring wel thuishoort en
menig Uwer zal die vraag zelfs ontkennend
willen beantwoorden, zeggende dat de Maat
schappij voor Nijverheid en Handel toch im
mers evenmin ccn politiek genootschap is als
een verccniging van militaire deskundigen. Ik
zie mij dus allereerst voor de tank gesteld met
Uwe veronderstelde verwondering of tc reke
nen, alvorens enkele rriiner gedachten over de
quaestic der ontwapening voor U uit tc spre
ken.
De tegenwerping; dat de vraag of tot ont
wapening. tot afschaffing van iedere militaire
voorbereiding en uitrusting moet woiden over
gegaan, alleen m.onr geschikt is voor politieke
of rriliia''-technische behandeling, noem ik
onjuist. Het is een vraagstuk, dat ieder niot
volslagen onvcrschiMWa moet ter harte gaan,
en met de onverschilligen en do lusic'oozei)
hebben wij niet tc rc7*encn. Voor het volksbe
staan cn voor de volkswelvaart is dit vraag
stuk minstens even belangrijk a7s bijvoorbeeld
de vraag of wij zullen leven onder een stelsel
•'"n r>rot°cM> cf van vriihnnd^l. nis de vraag
of de ministers Verantwoordelijk behocren te
ri»n non hot parlement of alleen aan don Ko»
ning. als de vraag of het bijzonder onderwijs
al dun niet bij de wet moet worden toegelaten
en beschermd, als zoovele andere levensvra
gen meer. De vraag of ens land zal kunnen en
moeten besluiten tot een geheele ontbinding
zijner weerbaarheid, is van,directe beteekenis
vcor de pcritio van Nederland en voor de toe
komstige cn*'"p'VePrg vr>r\ die ncritie; zoodat
een verccniging, die zich ten doel stelt een
vermeerdering van dc volkswelvaart, over die
vraag een meening mag en meet hebben Odk
•on, wanneer nis uitsluitend middel tot berei
ding van dat doe! is gegeven d<-> hpVerdering
van Nijverheid en Handel, omdat Nijverheid cn
Hmdel niet zullen kunnen bloeien, wanneer een
volk zich begeeft op verkeerde wegen of ver»
zuimt wat zijn- plicht is.
Ontwapening wordt voornamelijk gecischt op
het ethisch motief, welk motief door spr. na»
drtr wordt uiteengezet.
Ik p.u geloof, aldus vervolgt spreker, dat niet
de uiterlijk" wapenrusting datgene is waarop
het aankomt voor de vraag van oorlog of
vrede, maar op gesteldheden van innerliiken
oord, op de richting van het menschelijk den
ken.
Strijd, conflicten, tegenstellingen zullen al
tijd blijven. Een leven zonder deze laat zich
niet denken Het komt alweer aan op den geest,
waarin die strijd wordt gevoerd, waarin die te
genstellingen worden opgelost. Geen dwang
maar redelijkheid. Voor individuen zoowel als
vcor volkeren geldt dit. Men kan zich niet te
gelijkertijd voornemen zich bij al ziin daden te
laten leiden door hocge beginselen van zedc-
hjkheid en ^echtvnnidigheid en daarbi} des
noods onrecht zonder tegenstand te ondergaan.
Dot is medewerken ann instandhouden van on
recht, waar het bestreden moet worden.
Nooit zal de menschheid, zal de wereld zoo
ver komen, dat het begrip „kwaad", het be
grip „slechtheid" verdwenen is. dot wij niet
meer weten zullen welke realiteiten door die
beTiop^n gedekt worden.
Groeien moet de wereld in den wil, onrecht
»r vermijden en geen onrecht te ondergaan.
Het is even erg of erger het onrecht lijdelijk tc
Jw!den, dnn hot zelf te begnnn Alweer geldt
Jit voor mensrhen zoowel als voor volkeren.
7oo beschouwd mag geen natie en zeker geen
'dein land als het onze cr aan denken van zijn
weermacht afstand te doen. Voor ons kan een
oorlog zün de heilige oorlog, zooals Belpic,
dat in 10J4 op het Duitschc ultimatum den
oorlog l ocs, een verheven en voor nlle tijden
g-'hriligd voorbeeld gaf van den wil tot vrede,
zelfs ten koste van bloedigen strijd. Zoo kan
strijd zedelijk gerechtvaardigd wezen
Ik meen dat degenen, dio het leger willen
afschaffen, onbedoeld in nlle opzichten een
slecht voorbeeld geven Ons leger symboli
seert niet het verschrikkelijke van den krijg,
maar den vasten wil om niet te verdragen dat-
■zene wat het meest einr«»nliike is van den oor-
'ot dwang, onderdrukking.'
Ik geloof dot het leger cr heel andere
plants in onze waardeering behoort in te ne
men dan het gewoonlijk doet. Voor te velen is
het leger een min of meer romantisch instituut
van phantastische traditie, dot we in stund hou
den zooals een kind ziin speelgoed bewaart,
ook al is het nut hem niet duidelijk meer. Zoo
is het met het leger ook aan ons eigenlijke
leven heeft het geen deel meer. nu het gemar
is voorbij gegaan Maar het is niet goed, dat
het zoo is. Ons leger behoort midden in onze
belangstelling te staan, als het orgaan von onze
vastbeslotenheid om ons recht te handhaven
Met oorlogszuchtigheid heeft het niet te ma
ken cn de legerdienst is niet het oonkweeken
van een dierhik instinct, maar het onderhouden
van offervaardigheid voor het hoogste. Onder
alle dnden «tent de dnad van het offr,r boven
aan. Voor dc opvoeding vnn het volk is het
'eger van nïnt minder BpteoV»nis dan d<- school.
Tn)dien het leger niet steunt op onze bclangstcl-
'ng en cn onze wanrdoerinc. kan het zijn vre
delievende taak nooit vervullen.
In het verleden is tusschen handel cn indus
trie en den oorlog in veel gevallen wel een
zeker verband aanwijsbaar geweest. Ieder on
zer weet, dat oorlogen zijn gevoerd om gebie
den, met een rijkdom aan industricele grond
stoffen, te bemachtigen, om voor den handel
