De nieuwe P. E. G. U. S.-centrale
aan hef SVSerwedekanaal
Glslermlcfdai heeft de officieele In gebruiksteEHng pfaa's
gehad Graaf van Lynden van Sandanburg spreekt de feest*
rede uit - Redevoeringen van den Commissaris der Koningin
en den Burgemeester.
In tegenwoordigheid van cent talrijke uitge
lezen schare van autoriteiten heeft gistermiddag
plaats gehad de officieele in gebruik stelling
von de nieuwe Pegusccntrak aan het Merwcde-
kanaal bij de industriehaven Deze plechtigheid
vond plaats boven in hel gebouw, in de groote
machinezaal, waar een gedeelte met tapijten
was belegd, en met bloemen en groen versierd
Tegen twee uur arriveerden successievelijk de
tot deze plechtigheid genoodigden, die zeei
vele in getal waren Daar waren aanwezig, Mr
Dr. F. A. C. Graaf van Lynden van Sanden»
burg, oud-commissaris der Koningin in dit ge
west, de tegenwoordige commissaris der Ko
ningin, Mr. H. Th s'Jncob, de griffier der
Staten, Jhr. Mr. C G C Queries van Ufford,
en al'e leden von Gedep. Stoten, zoomede tol
van leden ddr Provinciale Stotende Burge
meester van Utrecht, Dr J. P Fockcma
Andrcae, de secretaris, Dr J. de Lange, alk-
leden van het college van Burgem en Wcth.
en vele leden van den Gemeenteraad onder
scheidene hoofdambtenaren van Piovincie en
gemeente, als de bedrijfsdirecties, de chef dei
ofdeeüng bedrijven ten Stodhuire, Dr. Leydes-
dorff, zoomede de oud-wethouder der bedrij
ven, Dr. J. F. J. ten Berge uit den Haag ver
der de Burgemeesters en sccretai isscn van de
omliggende gemeenten, ulsde Bilt, Drieber
gen. Baarn, Vreeswijk, Jutfaas; de voorzitter
en de secretaris van dc Kamer van Koophandel,
de heeren Serton en Miliusvertegenwoordi
gers van de economise'verecnigingen hier
ter stede: de Industrieclc Club, de Hnndels-
socirteit, de Utr. Hande'.svcrecniging, enz.; dc
hoofdcommissaris van politie, de hce' Schuite-
makerIr. Maas Geestcranus namens dc
Ncderl. Spoorwegen Mr. van Ogtcrop namens
dc circtic van de Incnssobank afgevaardigden
von het personeel der Pegus, cn vertegenwoor
digers von de personeels-organisoties. Ook het
Ingenieursbureau Schcffer en Op ten Noort
v/as vertegenwoordigd, door den heer Op ten
Noort, terwijl de Technische Hoogeschool te
Delft een deputatie had gezonden.
Toen het gchccle gezelsohap gezeten was,
werd dc plechtigheid geopend door de Trum-
harmonie „Electra", die het Wilhelmus ten ge
hoor© bracht, dot staondo werd aangehoord.
Welkomstwoord dcor den president-
commissaris van do P.E.G.U.S., den
heer H. van Andcl.
De heer H. van And el, president-com
missaris van de P E.G.U S., en lid van Gede
puteerde Staten, riep vervolgens aan de aan
wezigen het welkom toe.
Spreker heette uit naam van het bestuur dei
vennootschap allen hartelijk welkom. Het was
spr. een groot genoegen de talrijke autoriteiten
tc megen begroeten, zoo ook dc afgevaardig
den der Technische Hoogeschpol cn van han
del en industrie Deze dag is van zeer groote
beteekenis, want hij bcteckem de vervulling
van een lang gekoesterden wcnsch tot somen
werking tusschen provincie cn gemeente. Spi
wenscht de directie van de P. E. G. U. S. geluk
met hetgeen bereikt is, dankt haar voor den
moeitevollen arbeid, dien zij verricht heeft en
verteent het woord aan graaf Van Lijnden van
Sordenburg tot het houden van dc openings
rede.
Dc feestrede van G.-oaf van
Lynden van Sondcnburg.
Da uitnoooiging om bij deze gelegenheid en
kele wcordcn te spreken, heb ik terstond met
genoegen aangenomen: eenerzijds omdet daar
uit bleek, dat het bestuur van de P. E. G. U. S
mij niet vergeten is en voelt dat ook ik hen,
met wie ik korter of langer tijd heb samen
gewerkt, cm de belangen der provincie Utrecht
te behartigen, neg immer denkbaar ben voet
den steun en dc medewerking, die ik ruim
schoots heb mogen ondervinden, en anderzijds,
omdat ik het op hcogcn prijs stel deze functie
tc megen vervullen bij ccn gedenkwaardig mo
ment in de geschiedenis van de Utrechische
clectriciteitsvoorzienirg, dio mij steeds zoo
zeer is ter harte gegaan.
Ieder toegerust met een open oog vcor hoi
belong von de clectriciteit als factor in de eco
nomische productie en als krachtig hulpmiddel
rp bijkans elk gebied van ons maatschappelijk
leven, volgt met levendige belangstelling iedere
gebeurtenis welke strekken ken tot bevordering
van hoor ontwikkeling en uitbreiding.
Al hetgeen ten goede komt met name aan dt
productie, de geleiding en de distributie der
clectriciteit is onze aandacht ten volle waard
Ik der.k hierbij niet in de eerste p'aats aan dc
technische verbeteringen; ik weet wel, dat ook
bij de tot stand koming van deze centrale een
ruim gebruik is gemankt van dc allernieuwste
uitvindingen, doch hier bevinden wij ons op
het gebied der onbegrensde mogelijkheden
Mag men aannemen, dot de techniek in den re
gel over de gehcele wereld zich aan de aller
nieuwste methoden aanpast, met de bevorde
ring van de elec .icitcitsvöorzioning, voor zoo
ver deze niet van cle techniek afhankelijk is,
stoot het andershier spelen een grcctc rol
beginselen of inzichten op algemeen politiek el
economisch terrein, aard cn gesteldheid van
het tc electrificecren gebied, inrichting en be
voegdheid van de administratieve onderdeden
van hc-t betrokken land, gezindheid van de be
volking, cn niet het minst de historische ont
wikkeling. Zal de overheid zich in deze aange
legenheid mengen, dan wei zich afzijdig hou
den? Trekt zij zich de taak aan, zal zij slechts
controlcerend of leidend, dan wel besturend
cn beheerend optreden? Zoovele vragen, zoo
vele oplossingen. Het behoeft dan ook niet te
verwonderen, dot ieder land ccn onder beeld
vertoont. Voor de verleiding om nader hierop
in te gaan, wil ik, met het oog op den tijd.
niet bezwijken; in deze omgeving behoef ik
ook niet neder uiteen te zetten, hoezeer reeds
binnen onze eigen grenzen op dit gebied ver
schil van op/atting bestaat. Uit een kort over
zicht van de geschiedenis der electricitcftsvoor
zier.irg in dit gewest zal trouwens reeds vol
doet.dc blijken met welke vraogstukken te ma
ken hebben zit, wier teak het is te zorgen dat
in hunne omgeving elcctricitcit op de meest
economische wijze beschikbaar wordt gesteld
Dc geschiedenis der elcctrici-
tcitsvoorzicning.
Do eerste schreden op dit gebied werden ge
zet tegen het einde der vorige eeuw, toen par
ticulieren zich de elcctriciteitsvoorziening aan
trokken, in Baarn, in Maarsscn, Driebergen. In
1903 werd een gemeentelijke centrale opge
richt door de gemeente Soest, in 1905 dooi
Utrecht en in 1912 door Zeist. Tot dusver bleef
do voorziening beperkt tot de gemeente en de
aangrenzende gemeenten; na 1910 komen aan
wijzingen van de ontwikkeling eener districts
voorziening. Zulks gaat samen met, en is wel
licht een uitvloeisel van het ontstaan von do
draoistroomcentroles. De tot dusver genoem
den waren alle gelijkstroomcentrales.
In 1912 en 1913 werden door de gemeente
besturen van Soest, dot haar eigen bedrijf over
deed, cn van Eemnes concessie verleend aan de
Hol!. Electr. Mij. te Hilversum, met centrale
eerst in die gemeente, later te Nnarden, tcr-
wijl de Industrieelc Mij. met de eerstgenoemdo
een stroomleveringscontract sloot ten behoeve
van haar bedrijf te Baarn cn in 1919 de ge
meente Amersfoort zulks deed. In dit jaar werd
ook dcor Utrecht krachtens overeenkomsten,
stroom geleverd in Jutfaas, Haarzuilcns, Vleu
ten en Oudenrijn De uitbreidingen van de !ec-
tricitcitsvoorziening zonder cenig verband of
rationeele verdecling en uit den aard der zaak,
voor zoover zij van particuliere zijde uitgingen,
beperkt tot J.e winstgevende gebieden, gelijk
die hierboven v/erden vermeld en gelijk die
ook elders 'hier te lande tot stand kwnmor»,
noopten de overheid zich daaraan gelegen to
laten liggen. Bij K. B. van 14 Juli 1911 werd
"en stcatseommiss''c ingesteld, welker taak zou
zijn von advies te dienen omtrent de vraag,
welke maatregelen genomen kunnen wordet.
om te bevorderen, dat in dc behoefte aan elec*
trischc kracht, welke in verschillende streken
des lands, en met name ten plattelonde be
staat, op zoo doeltreffend en zoo economisch
mogelijke wijze tc voorzien.
In Februari 1912 wendde zich de commissie
tot den minister van landbouw met verzoek er
hij zijn ambtgenoot van .waterstaat cp aan te
dringen, dat dcor dezen geen vergunningen
tot het gebruik van rijkswaterstaats- cn spoor-
wegwerken zou worden verleend, dan nadat de
aanvragers d.cr vergunningen zich bereid zou
den hebben verklaard een bij Kon. besluit uit
te geven ccnccssie te aanvaarden. Ten einde
dit stelsel, dat sterke verwantschap vertoom
met de in 'het Fronsche administratieve recht
'oo bekende cn tevens verboden detourncment
dc pouvoir, zoo spoedig mogelijk door dén,
•'at op steviger wettelijkcn gro«.JsIog rust, to
•urnen vervangen, deed de commissie reeds
6 April 1913 aan den minister van landbouw
"en ortworp van wet toekomen, waarbij de ufk
gifte dezer conressies geregeld werdt. Inmid
dels hadden in 1911 de Staten ven Noord-Era
kent cn Groningen v»ror*V>in'fea ve^tsreste'd,
teneinde te voorkomen, dat in die provincies
min of meer monopolistische toestanden op
het gebied d°r elect ricitcits voorziening zouden
ontstaan zonder voldoende rekening te houden
met het algemeen belang. Toen dit wetsontwerp
om advies werd gezonden aan Oed. Sïot-n er,
dus ook aan het Utrcchtsche college, echtte dit
h^t ootenSÜk gekomen, cm zich der.' undig te
doen inlichten omtrent dc meest rationeele wij
ze van vcorzienfrg ven clectririfrit in de ge
hcele provincie cn vroegen 2ij daartoe in de
winterzitting von 1913 een "-edict an*. bij
Staten, dat hem zender be-'ei 'ring werd ver-
'eend. Prot. Fcldmün te Delft werd uitgenoo-
digd daaromtrent von advies te dienen, d'5
donroo in Mei 1^14 een rapport uitbrucht, i«"
Ju" i 1915 d^T een tvftde revcri' d
Dear inmiddels gebleken was, dot de deer
de Staatscommissie ontworpen regeling toch
voorlcopig geen wet zen worden "n de vrees j
niet denkbeeldig was. dat i-tusschen de too- I
mme van riet rcccr'-ol-crde gebiedsvoorzie-
ningen vcor de gcheele provincie econo
mische distributie vr.n clectriciteit voor langen
tijd onrncgolijk zou maken, stelden G"d"p.
Staten in den zomer van 1914 een de Stoten
voor, d-* vaststelling ernrr verordening co hrt
voetspoor van die in Noord-Brc'^ant cn Gro
ningen, intussrhen gevolgd dcor die in NotH-
KoUnnd. en eveneens in den zomer van 1914
voorgeste'd in Gclder'and. Niet zender lang
durige gedac^tenv.'isseüng kwam de verorde-
uing tct stond in een buitengewone zittjng d"r
Stoten, aangevangen nadat inmiddels de
wereldoorlog was uitgebroken. Krachtens die j
verordening werd clko levering non dcr'Vn
nan ccn voorofgearde vergunning van Gcdro. j
Staten gebonden. De rapporten van prof. Fe'd-
man, dio de wcnsche!iikheid betoogden van o~n
onder leiding van de Staten tot stand te komen
provinciale voorziening, met uitzondering, al
thans voorloopig van de gemeente Utrecht, 1
hehben geleid tct het in de zomerrittir.g van I
1915 aan Gedep. Stoten ingediend voorstel,
strekkende ender meer tot het aanvragen ccner
Rijkscor.cessie voor den aanleg cn de cxplci-
tatie van werken tot het voortbrengen, gelei- j
den, transformceren, verdeden cn leveren von
clectriciteit binnen bet gchccle gebied der pro
vincie Utrecht, tot het oprichten ccner N. V. I
door de Provincie er. door de gemeenten Mi)- j
dtecht, IJsselstcin, Wijk bij Duurstede cn Vec-
nendanl en tot het machtiging vragen aan de
regecring, om na het bekomen der concessie
deze aori genoemdo vennootschap te mogen
overdragen.
Een jeugdige vennootschap.
Na uitvoerige debatten, waarin principieel
de vraag werd gesteld cf het bedrijf als een
zuiver provinciaal bedrijf moest, worden op
gericht, dan wel in den vorm eener N. V. en
waarin de entwerp-statuten dier vennootschap
het voorwerp van een zeer nauwkeurig onder
zoek vormden, werd het voorstel in een bui
tengewone zitting, den 50en Mei 1916 aan
genomen, cn ken in dc e.v. winterzitting wor
den medegedeeld, dat de Rijksconccssie bij
K. B. van II Nov. 1916 ten name der pos op
gerichte vennootschap was gesteld.
De jeugdige vennootschap stond in den aan
vang voor uiterst moeilijke vraagstukken, waar
bij nog kwam dat de oorlog en de weldra ver-
klaarde blokkade ter zee den toevoer van ma
terialen in 't bijzonder van koper zeer
bemoeilijkte. Dot in de eerste jaren met minder
deugdelijk materiaal en daardoor weinig
economisch moest worden gewerkt, is duide
lijk.
Toch bestonden er ook lichtzijden. Voor
eerst bleek de provincie Noord-Holland, die
de H. E. M. hod overgenomen, bereid tegen den
ovememingsprijs het in Utrecht gelegen deel
van het bedrijf aan do nieuwe vennootschap
over te doen, terwijl voorloopig de stroom uit
de centrale te Noardcn kon blijven betrokkcr
worden.
Voorts werkte de oorlogstoestand mede,
eensdeels om de onderhandelingen te doen
slagen met de bestaande kleine bedrijven, an
derdeels om gemeenten von het bouwen von
eigen centrales terug te brengen cn tenslotte
om in do gehcele provincie met het oog op
den grooten „Lichtnocd" den aandrong tot
het bekomen van elortricitcit zoo sterk te»
maken, dat sommige gemeenten, ondanks ccn
waarschuwing von de Directie der Prov. Ven
nootschap tegen zeer hcoge kosten aansluiting
aan het net hebben doorgezet.
Ook de inkoop van stroom voor het bedrijf
werd bevredigend geregeld, cn voor zes jaren
met do gemeente Utrecht een lcvcringscon
tract gesloten.
Hadden dc geschetste moeilijkheden wel
eens de vraag doen rijzen, of het bedrijf kon
worden voortgezet, de beslissing om trots alk-
bezwaren voort te gaan, heeft zeker Bestuut
en Directie nimmer berouwd; vrij spoedig kon
het bedrijf zich krachtig ontwikkelen en even
eens konden binnen korten termijn allerlei
overgangstoestanden in blijvende voorzienin
gen worden omgezet: ik sprak reeds over de
tijdelijke betrekking van stroom uit Naaiden;
zoo werden Mijdrecht, Wilnis cn Vinkeveen
aanvankelijk door Amsterdam voorzien. Zuilen
en Breukclen rechtstreeks door Utrecht, Loc-
nen, Kockcngen cn Nigtcvccht door hulpccn-
tralcn.
In 1910 werden overgenomen dc aandeden
van dc Electr. Mij. tc De Bilt, do eigendom
men cn rechten van de Industrieelc Mij. te
Baorn, Driebergen, Doorn en Rijsenburg, de
aandeden en eigendommen van den heer
Wolff tc Abcoude, Maarsscn en Maarsscveen.
Door de overname in 1925 van de centrale
to Rhenen zijn thans alle kleinere centrales
verdwenen, terwijl in h 11 e gemeenten der pro
vincie clectriciteit wordt geleverd met dien ver
stande, dat het Utrechische G. E. B. alsnog
voor do voorziening in Jutfaas, Oudenrijn,
Vleuten cn Haarzuilen zorg draagt.
Hoezeer de uitbreiding van dc electricitcits-
voorzicning boven alle verwachtingen uitging,
moge v/el hieruit blijken, dat, terwiil op 1 Jan.
1913 het totaal vermogen opgesteld in de cen
trales bedroeg 4470 K.W., in deze centrole,
cn die cp den Catharijnesirgcl machines zijn
opgesteld tct een gezamenlijk bedrag von
52750 K.W.
Ream de de Staatscommissie van 1911 de
hoeveelheden clcctrische energie, die in de
naaste toekomst in onze provincie verbruikt
zullen worden, op 14.259.770 K.W.U. cn prei
Fcldmonn na de eerste zes jaren op
10.000.100 K.W.U., thans na negen jaren
blijken tc zijn verbruikt: 49.828.939 K.W.U.,
en dit niettegenstaande de malaise in dc in
dustrie, waardoor de in 1921 voer de gemeen
te Utrecht geraamde hoeveelheden voor 1925
17.000.0CO hocger zijn dan dc werkelijke af
gifte. Ook vercischte de snelle expansie in het
bedrijf der P. U. E. M., behalve uitbreiding van
de werkplaatsen Croeze'aan, col: vergreoting
van kantoorruimte, vaardcor het huidige pand
aan den Catharijncsingel in gebruik werd ge
nomen.
Reeds kon gcmidd.'d ruim 20 pet. worden
afgeschreven, zoodot de basis van het bedrijf
als zeer gezond kan werden beschouwd.
Voorts is door techniscno verbeteringen er.
uitbreidingen de bedrijfszekerheid aanzienlijk
verhoogd, terwijl tevens, behalve de reeds uit
den eersten tijd bestaande oansluitingen met
het Ncord-Hal'cnéscho net te Eemnes cn te
Mijdrecht, te Rhencn ccne koppeling aan dt
Ccldersche geleiding iet stand kwam.
Het product rechtstreeks aan
consumenten.
dc
Word aanvankelijk cck, teneinde de gemeen-
teiijko werkzaamheden zooveel mogelijk on
aangetast te loten, do distributie oan dc ge
meenten zelve overgelaten, zii het dan in dm
•■egel met odminrt'oiio dcor de vennootschap,
aan wie bil Racdsbns'.uit het beheer ven het
gemeentebedrijf in dio gevallen werd opgedra
gen, dc ervaring leerde, c~t ccn veel econo
mischer exploitatie, met dientengevolge ver
laagde tarieven en tevens oen meer intensieve
°n scopcle dirtributie mogelijk zoude zijn, in
dien de vennootschap ook rechtstreeks de clcc-
'ririteit bij de consumenten bracht: cene wijzi-
gibg in dien zin van de exoloitotie, dio niet
tonder medewerking mogcliik was van de ge
meenten, waar reeds een bedrijf was opge
richt (ongeveer een 25-tal), dat aan de ven
nootschap meest worden overgedragen, kwam
allengs tot stond, zoodot cp dit oegenb'ik een
eigen bedrijf neg slechts in Amersfoort, Zeist,
Vconcndnal cn Zuilen is behouden, terwijl ook
in Vcenendao! tct de overdracht door den Rand
reeds is besloten. De lichtterkven zijn nergens
hooger dan 40 ct. per K W U., terwijl onge
twijfeld verdere verlaging in een niet verre toe
komst mogelijk zal zijn. Naar het mij voor
komt mag den ook de Directie met voldoening
terugzien op de bereikte resultaten en verdient
zij ccn woord von hulde voor haren ijver en
toewijding.
Is derhalve in do joren die achter ons liggen
de geleiding cn de distributie in alle gemeen
ten tot stand gekomen, al zal dezo centrole,
gelijk vanzelf spreekt, nog voortdurend zijn
uit to breiden, het behoeft géén betoog dat
ook in de gemeente Utrecht het G. E. B. zich
sterk ontwikkelde.
Het gemeentelijke Utrcchtsche
bedrijf.
Het zij mij vergund cok daaromtrent nog
"enige mededcclingen te doen, al zullen deze
uiteraard beknopter 2ijn don die over het pro
vinciale bedrijf, aangezien de vraagstukken waar
voor het gemeentebedrijf zich tijdens zijne
ontwikkeling geplaatst zeg ook voorzoovei
niet technisch meer van zuiver internen aard
waren. Ik stel cr prijs op deze opmerking te
maken- omdat ik niet gaarne den indruk zou
willen wekken, alsof ik minder waardecring
had voor de gestie van het G. E. B. Integen
deel, dank zij de voortreffelijke leiding en den
vooruitzienden blik, die bij de Directie voor
zot, heeft het steeds aan alle eischen kunnen
voldoen en zonder bezwaar ook oan het pro
vinciaal bedrijf stroom kunnen leveren, terwijl
steeds, nevens andere verbeteringen op tech
nisch gebied, de verlaging van den producti«
prijs ccn voorwerp van aanhoudende zorg wos;
dat ook op dit gebied de bemoeiingen van de
directie niet zonder resultaat bleven, moge
hieruit blijken, dat, terwijl in 1906 verbruikt
werd per opgewekte K.W.U. met opstoken
1.98 K.G. kolen cn por nuttig afgegeven
K.W.U. 2.13 K.G., deze hoeveelheden in 1921
(het laatste jaar vóór den aanvang van het
bedrijf der P.E.G.U S.) bedroegen onderschei
denlijk 0.87 K.G. en 0.92 K.G.
Op de gerr.eentebegrooting van 1901 werd
een bedrag uitgetrokken om een onderzoek
te stellen naar de mogelijkheid en wensriiclijk-
hcid om de gemeente Utrecht von clectriciteit
te voorzien. Reeds op 17 December I9Ö1 werd
daartoe een raadscommissie benoemd, die zich
binnen betrekkelijk korten tijd ven hare taak
kweet, zoodot in Novemhcr 1901 het gemeen
tebestuur den heer J. J. L. Smits opdracht kon
geven de oprichting eener electrische cen
trale (verbenden met een clectrisch tramnet)
uit te werken.
De Read besloot d.n 29en December 1902
tot d'-n bouw en in October 1905 kon met de
levering worden aangevangen.
Was do noodzakelijkheid van ccne uitbrei
ding in 1908 grootendeels veroorzaakt door de
toeneming van het debiet voor verlichting, na-
dot in 1911 enkele grocte fabrieken waren oan
gesloten, was mede met het oog op de
levering eon buitengemeenten dc behoefte
gebleken oan nieuwe uitbreiding en tevens aan
opwekking van draaistroom, welke in 1913 in
bedrijf kwam. Snelle toeneming van eansluitin
gen, o. a. van nieuwe grocte fabrieken ei
watcrgcmclen, vcreischtc wederom vergrooting
von capaciteit, welke in 1915 tot stond kwam,
waarna ten slotte de steeds toenemende vraag
naar clectriciteit, mede het gevolg eensdeels
van dc met de P.U.E.M. gesloten overeen
komst en anderdeels von den oorlog, in 1918
nogmaals een vergrooting van het vermogen
der centrale cischtc, die in 1920 gereed was
Werd derhalve de centrale oorspronkelijk nis
gelijkstroom-centrale gebouv.d met een ver
mogen van 792 K.W., na dc bovenvermelde
verbouwingen en na tevens voor wisselstroom
te zijn ingericht, had zij een opgesteld ver
mogen van Ï550O K.W., terwijl de afgifte was
gestegen van 6CO.OOO K.W.U. tot 14.300.000
K.W.U.
Reeds echter vóór de loatstc uitbreiding was
gebleken, dat de ligging von de centrale oan
een doelmatige en economische exploitatie in
den weg stond, terwijl bovendien verdere uit
breicing (toestand provinciaal debiet, o. a
staal wals werk) ter plaatse onmogelijk was.
Uit dien hcofce hed de gemeenteraad dan
>k in November 1919 besloten e«-n gehc
nieuwe centrale te bouv/en aai het Merw«d>
:anaol, mede met het oog op de eischen. die
-.aar in de toekomst gesteld zouden worden
oer dc vootzivning in de p'cvincie en va
grccte fabrieken, in het biz"-ndrr het stnn.
abwerh; dit b^s'tri' wérd cc*./- hij.bon. bv
sluit van Augustus 1920 vernietigd, in verband
iet de cmstandighcid, d-i' een wetsontwerp
as ingediend, waarbij het opricht -»n of uitbrei
den van centrales afhank -lijk zoude worden
•nn een rijksvergunning cn de regeerirg h";
langende da beslissing ovc dit nnaciwcrp. ir
trijd achtte niet het algemeen belang, tot ot>
ic' i.r.g dezer c<- '.'sic over 'e gaan. I!< behoe:
a deze omgeving niet in Herinnering te bren-
gen den indruk door dit Kon. besluit gewekt
ct werd r.ict met onverdeelde instemming
vernomen, daargelaten nog de bcoordcclin-?
van de juistheid der motieven «tusschcn rnof
*emeer.tc vcorloopig hierin berusten. Wc
Set let van het wetsontwerp betreft, meen ik
niet te veel tc t'gren- indl'n k de annneminc
van dc metie Van Ecrcstciin-Mnrchnnt in d
Iweede Kamer in 1921 cn de daarop gevolgde
intrekking van het wctson*werp voor een dee
toeschrijf oan de stemming dooi het vernie-
'igingsbssluit in den lande vet wekt er. aan d-
actie van de zijde van Utrecht tegen hot wets
ontwerp geveerd Teen eenm-a! vaststond, da
het ontwerp niet tot wet zou worden verhe
den, heelt* nei Utreehtsc'v gemeentebestuui
bcs'ctcii de reeds in uitvoering zijnd" uitbrei
dingsplannen zooveel mcgcÜjk ie veicenvou-
digen cn opnieuw de ncodige stappen ednni
om tct oprichting dor nieuwe centrale te ko
men, waartoe ook de medewerking Ier regce-
ring, a's beheerende het Merwedeksnaal, vet-
- ischt was. Vóórdat verdere maatregelen wer
den genomen, waren de omstandigheden echtet
gewijzigd. Ik mocht reeds verme'dcn, dot oen
van de moeilijkste vraogstukken bij de oprich
ting der Provinciale Vennootschap, dit was, oj
welke wijze in de productie van den benoodig-
den stroom zou worden voorzien. Bij de oprich-
ring was voorlcopig voor 6 jaar een contract
met de Utrechtsche centrale gesloten, zijnde
deze de ecnigo in dc provincie gelegen wissel
stroom-centrale. Gedurende cie jaren ver-
rouwde d« vennootschap in staat te ziin een
'Winitiovc oplossing te kunnen vinden. Voort
zetting van die regeling scheen niet het meest
wcnschclijko; n'gezien van economische over
wegingen verdiende het de voorkeur recht
streeks ook bij dc opwekking betrokken te zijn:
inkeep van elders, hetgeen o'sdan van buiten
provincie zoude moeten zijn, met name vnr
Amsterdam, leste d't laatste bezwaar niet cp
nl verd daaromtrent nog een onderzoek inge
steld
Samenwerking tusschen Provincie
cn Gemeente.
Somenwerking met Gelderland, waarondet
verstaan werd het bouwen eener gemeenschap
pelijke centrale, bijv. aan den Rijn, kon nier
meer in overweging genomen worden, sedert
Jio provincie do centrale van Nijmegen in hon
den had gekregen; overneming der Utrcchtsche
centrale kon wel over afzienbaren tijd als uit
gesloten wor'den geacht in verband met d»-
weinige geneigdheid bij het gemeentebestuur
om afstond tc doen von de vrijo beschikking
over zijn eigen fabriek, terwijl de verhoudin'-
van de gemeente tot de provincie cn van het
'ebiet ven elcctricitcit ven de ccn en do on
rlev, do neiging om de rollen om te kecren ei
tc gemeente als koopster der clectriciteit li
doen optreden, daarboven nog geringer maal:
to. Twee moeilijkheden bleven dus over
indien men althans geen genoegen wilde blij
ven nemen met den bestaonden toestond, waar
van men op den duur, ook na herhaalde over-
weging, de handhaving niet wenschelijk achtte,
n.l. het bcuwen door de provincie van een
eigen centrale of het treffen eener belangenge
meenschap met Utrecht. Het eerste hoewel
technisch en economisch niet onmogelijk
leek weinig logischbij den drang tot con
centratie der productie cn bij de noodzakelijk
heid vcor de gemeente Utrecht om een nieuwe
centrale te bouwen, zoude het tot stond komen
van twee nieuwe fobrieken, op korten afstond
van elkander gelegen en die hoe men ook
over het uit economisch oogpunt maximaal in
een centrale od te stellen vermogen moge oor-
dcelcn beide te zamen dat maximum niet
zouden bereiken en wel om geen sterker
wcord te gebruiken een zeer zonderlingen
indruk hebben gemaakt. Doorbij rijst de vraag
al mege het rcgecringsontwerp zijn inge
trokken in hoeverre voor 'Mc oplossing de
tcch niet geheel te ontberen medewerking der
tegcering zou zijn verkregen. Nadat toen eerst
het denkbeeld van een belangengemeenschap
tusschen de voorzitters der betrokken bestuurs
colleges was ter sprake gekomen, werd in een©
gezamenlijke bespreking van afgevaardigden
dier colleges, gehouden op 19 Maart 1921, die
zaak nader in beschouwing genomen en het
ontwerp eener regeling opgedragen aan den
griffier der Staten en den gemeente-secretaris
van Utrecht, die cp technisch en finontiecl ter-
rem het advies inwonnen eet.cr commissie, be
staande uit de directeuren der provinciale ven
nootschap en von het G. E. B. met den direc-
r von het gemeentelijk electriciteitsbedrijf
ven Rotterdam, de heeren Noome, Smits en
Van Rossem. Het resultaat was, na voortgezet-
'e besprekingen, dat aan de Staten en oan den
Raad werd voorgesteld over tc gaan tot op
richting ccner vennootschap, beoogende het
opwekken van e'ectririteit, waarvan provincie
cn gemeente oandeelhoudcrs zouden zijn, waar
bij reeds terstond het bouwen ccner nieuw©
entrale een het Merwedekonnal voor oogen
stor.d, omdat alleen daardoor de meest econo
mische opwekking met gebruikmaking van de
nieuwste hulpmiddelen zcu kunnen worden
erkregen. Beide lichamen vereenigden zich
met het voorstel cn de oprichting der vennoot-
chap had 7 Augustus 1922 plaats. Omtrent
de inrichtirg der vennootschap zal ik nu niet
.ader in bizonderheden treden. Slechts moge ik
vermelden, dat daarbij als novum wat Nedcr-
nnd betreft in den Raad van commissarissen
twee plaatsen werden beschikbaar gesteld om
vertegenwoordigers van het personeel, stelsel
dat onlangs in Den Haag bij dc oprichting van
het nieuw trambedrijf is nagevolgd, zij het
lorgs ©enigszins onderen weg.
Reeds in de algemeene vergadering van 15
November 1922 werd besloten tot den bouw
"ener nieuw© centrale over te gaan, waarbij ook
steeds van den aanvang of de bedoeling voor
zat, dat de bestaande centrale met een of meer
der oudo machines in stand zou blijven, ten
inde een v"nvarrr?npsb"fJrüf in ernloitntir te
nemen: gelijk reeds aanvankelijk niet zonder
succes is geschied; lot dusver wordt dp ver-
nrming aan het A'gemeen Ziekenhuis, het
Centraal Station en de gemeentelijke H. B. S.
met 5-jarigen cursus geleverd.
Ik acht dc gevonden oplossing ecne ..-eer go-
'ukkigc, nl weet ik Wel, dot in theorie moeilijk
heden niet uitgesloten zijn cn dat dit stelsel
van verschillende en zeker niet dc minst des-
undig© zijde, riet als het uit een theoretisch
ogpunt rrecst juiste wordt beschouwd en cri-
r:'ek heeft uitgelokt, die ook in de bij het rap
port der staatscommissie 1921 gevoegde min-
"erheidsneta wordt aangetroffen Ik wil di©
-rt:-v '"n het n'^em^en nmt bestrljjen, doch
ieder die de toestonden in deze provincie kent
en die weet hoe moeilijk aal dc verhouding
een eard der omstandigheden moet zijn.
uil
tusschen het bestuur der provincie en dot van
'Je eenige groote gemeente binnen hare gren
zen, door hare ligging en aard het wetenschap
pelijk en economisch centrum vormend van het
gewest, met ongeveer de helft van het totaal
«ontal inwoners en met een debiet van elec-
ricitclt dat 'hef debiet van het overige gedeel-
re der provincie thens nog belongriik overtreft
'in '25: 30,82T,737 K.W.U. tegen 19,007,202),
die zal met mij niet aarzelen met nadruk te
rkloren, dat èn provincie èn gemeente zich
gelukkig mogen achten vrijwillig, zonder wet
telijkcn of anderen dwang, tct een resultaat te
rijn gekomen, cat tot samenwerking leidt op
'•en gebied, waar anders menigmaal botsing
'f etri'd zou hebben gedreigd.
Welke van beide partijen zal het grootst©
voordeel hiervan genieten Toen de voorstel
len in Staten cn Raad moesten worden verde-
igd, hebben de voorstanders zich beijverd aan
te tocnen in ieder dier colleges, dat de samen
werking in het hclang was onderscheidenlijk van
de provincie en van de gemeente; m. i. kon dit
volkomen te goeder trouw en terecht geschie
den, omdat ieders belang ermede gemoeid was:
zoude op den duur de ervaring moeten lccren,
dot het finanticcl voordeel voor de een grooter
don voor den ander zal zijn ik weet niet of
'it ooit met juistheid zal zijn uit te maken
dan zijn toch de voordeden der samenwerking
op een zoo belangrijk terrein voor de ontwik
keling van het maatschappelijk leven in d©
nrovincie zoo overwegend, dot reeds uit dit
oogpunt èn provincie èn gemeente met het be
reikte mogen worden gelukgewensrht.
Dames cn Heeren: reeds te lang heb ik Uw©
aandacht gevroagd; ik heb echter gemeend
zeer in het kort de ontwikkeling van dc clec-
triciteitsvoorziening in de provincie te moeten
nagaan, omdat de totstandkoming van dez©
samenwerking en daarmede do aanvang van
dc werkzaamheden voor den bouw van dez©
centrale, ongeveer 25 jaar, nadat de eersto
stap cp het gebied van de levering van clec
triciteit in de provincie, is gezet, tevens naar
mijn inzicht dc sluitsteen vormt van het ge
bouw, dat voor die elcctriciteitsvoorziening
moest worden opgetrokken.
Daarmede wil ik niet zeggen, dat thans alles
gereed is, allerminst; uit technisch oogpunt
zullen steeds verbeteringen ïijn aan te bren
gen; straks zal ook ten behoeve van de meer
dere bedrijfszekerheid en de verlaging van prij
zen het vraagstuk van de koppeling met ander©
buiten de provincie gelegen centrales onge
twijfeld eene oplossing vragen, die wellicht ook
uit administratief oogpunt nadere overweging
zal vereischen, doch met de oprichting van
rze centrale is de productie, levering en
distributie van elcctricitcit voor de geheel©
provincie gereed gekomen tot groote voldoc-
nin gvon allen, dio daarin betrokken zijn ge
weest. Moge dit ganschc bedrijf en ik vaf
