SPHINX
B. A. van Ruijven Zoon
Amersfoortsch Dagblad
75 cent
GYMNASIUM
Extra Zwaar Staal Emaille
Maand-Abonnement
eder stuk onder garantie
- f 2.10 -
171|2 cent
- per week -
5EÏÏIHM JEJ DUD-BISSCHOFPELIJSE CLEBES7
Langestraat 41
Elk stadgenoot, die eenige interesse
heett voor het plaatselijk leven, ieest het
per kwartaal
Gymnasium aan de Westsingc! van 1880 1924.
aaneen nog voortbestaat, en dat in zulk een
bloeiendcn staat?
Het antwoord op die vragen zal de feest
redenaar van heden U niet geven, neen, hij
zal U verzoeken, Dames en Heeren, dat zelf
te doen en daartoe zal hij U voorgaan in die
wereld van gedachten van het Oude Grie
kenland, in die, wereld van, door de god
heid begenadigden, waarin men nooit te
leurgesteld wordt bij het zoeken naar een
oplossing van vraagstukken voor alle tijden.
Waaruit bestaat het bestaande, is er een
grondstof te vinden, waaruit het bestaande
is opgebouwd? Zoo lucide een vraag, G00
jaar vóór Christus' geboorte gesteld. Zeker,
water, vuur, aarde, lucht waren even zoo
vele antwoorden op die vraag. Later nam
men als bouwstof aan een vereeniging van
elementen als water en lucht, vuur en aarde
en dergelijke. DaaY klonk plotseling de een
voudige, nuchtere vraag: Alles goed en wel;
aangenomen, dat wij weten, uit welke grond
stof en grondstoffen het bestaande is opge
bouwd, hoe is het dan te verklaren, dat die
bestaande wereld niet uiteenvalt, dat de doe
len dier wereld, opgebouwd uit de grondstof,
bij elkaar en aan elkaar blijven, en zóó de
wereld stand houdt?
Het antwoord op die vraag luidde:
„er o o t i sunliestékc t a pant a".
Op die woorden, Dames en Heeren, zoo
eenvoudig en toch zoo schoon, verzoek ik U
Uwe volle aandacht te vestigen. „Door de
liefde, is die machtige drang der ziel
„blijft alles in wezen'
Voor een nadere, korte toelichting van die
ivoorden verzoek ik U mij weer te volgen
naar de grijze oudheid, naar het Athene van
de 5e eeuw v. C.. Wij kennen de reuzenge
stalte', die wij zoeken, die torenhoog uit
steekt boven de menschen vtan zijn tijd.
torenhoog ook ik durf dat'zeggen bo
ven onze moderne maatschappij, den ecn-
voudigeh geleerde, Socrates, en wij hooren
zijn heerlijk betoog, dat die eroos, dio
11 e f d ec is die machtige drang der ziel
naar het schoone en goede, dien ieder in
zich ronddraagt. En wij hooren, hoe hij zijn
hoorders sport voor sport (hij spreekt hier
inderdaad van een, ladder) den weg wijst
naar boven, om te komen tot het zien van
dat schoone en goede, dat niet van deze
aarde is, dat eeuwig is en voor ieder bereik
baar, die het waarlijk wil zien.
Dames en Heeren, wanneer wij in dat licht,
dat ik trachtte U te geven, beschouwen die
uitspraak uit dc oudheid e r o o ti sunhe-
s t k c t a p a n t a, welk een wondere
wereld rijst dan voor( ons geestesoog, welk
een rijkdom van gedachten, die geheel onze
ziel in beslag nemen, die de gansche mensch-
lieid, ja de geheel e wereld omvatten!
En wanneer Gij, mijn hoorders, nog een
antwoord verwacht op de vragen, die ik zoo
even stelde, of ons Gymnasium beantwoordt
aan de verwachtingen der stichters, en hoe
zijn bloeiend voortbestaan na 5Y2 eeuw te
verklaren is, dan geef ik U alleen dit ant
woord: „dat erooti sunhestêke ta
panta" staat in het hart van ons Gvmna-
sium geschreven, het is de ster, die het
leidt, niet alleen voor vandaag, neen het
stond geschreven in het hart om enkele
namen te noemen, die ge allen kent van
den geleerden Burger, van den humanen
Moll, van den beminlijken Reijnders om van
de anderen te zwijgen. Zeker, onze school
moet voldoen aan ejschen, door de wet vast
gelegd voor leerstof, overgangs- en eind
examen. Maar haar doel ligt verder en hoo-
ger dan die bepalingen, het is dat oord in
de verte, dat belicht wordt door een rein
licht, dat slechts van boven kan komen en
dat zij tracht te bereiken gedreven door dien
machtigen eroos, met haar voedsterlingen
aan het hart gedrukt.
Want zoo is het inderdaad, geachte hoor
ders, het Gymnasium moet vrouwen en man
nen kweeken, zooals onze Maatschappij ze
broodnoodig heeft, voorzien van dc kostelijk
ste gaven, niet alleen van het hoofd, maar
ook van het hart.
Gij, oud-leerlingen van ons Gymnasium,
onder wie wij mogen tellen een eersten die
naar der Kroon, een raadsheer in den IIoo-
gen Raad der Nederlanden, zoovele hooglee
raren aan onze Universiteiten, de beklcedcrs
der hoogste waardigheden in de Oud-Katho
lieke Kerk, gij die heden herwaarts zijt ge
komen om te getuigen van Uw liefde voor
Uw school, Ge hebt gehoord, met welke ge
voclcns Gij hier zijt grootgebracht, Ge weet
thans dat het hart dier school wijd voor U
open staat. Viert met ons ons intiem feest,
waarvan de herinnering U bijblijven zal tot
Uw laatste ure.
Gij, mijn vrienden, leerlingen van hei
Gymnasium, moogt Gij lang na ons gezamen
lijk feest nog begrijpen, welk een Aoorrecht
het is leerling te zijn van een Gymnasium
Moge in U de waarheid blijken van het
moedige woord,eens gesproken door een be
kend Utrcchtsch Hoogleeraar, prof. Nier-
strasz, die, vroeger lecraar aan ons Gymna
sium, in een van zijn rectorale redevoerin
gen deze woorden liet hooren: „Dc weg
naar dc Universiteit is het Gymnasium; alle
andere wegen zijn kronkelwegen."
Dames en Heeren, erooti s u nh c s t k o
a panta. Moge dat gelden voor ons Gym
nasium voor altijd, opdat het den naam
blijvo verdienen, dien dc hooggeleerde dich
ter uit Utrecht, prof. Damsté, in een fecst-
gedicht voor ons feest, het gaf van
„grande dccus pa tri ac", een groot-
schc parel aan de Yaderlandschc kroon; op
dat Gij, ouders onzer leerlingen, het oogen-
blilc blijft zegenen, waarop Gij voor Uw kin
deren de gymnasiale loopbaan koost: opdat
onze gemeente Amersfoort steeds klaarder
worde het besef, welk een schat zij heeft
in haar Gymnasium.
Dames en Heeren, o*r o o l i sunhestêke
t a panta.
Ik hel) gezegd.
Een blijvende herinnering aan
het 550-jarig bestaan van het
Stedelijk Gymnasium
te Amersfoort
dooi' Dr. H. Iï. BECHT.
Eerdaags staat herdacht te worden het 550-
jarig bestaan van liet Gymnasium; de voor
malige Latijnschc School hier ter stede. Deze
I respectabele leeftijd is slechts een taxatie en
wel een minimum-taxatie, want in 1376
wordt die instelling voor het eerst ge
noemd, terwijl de grootc waarschijnlijk
heid bestaat, cla^ ze véél ouder is. Deze
waarschijnlijkheid aannemelijk.tc maken is
hier niet mijn doel. Reeds IcvorciT is in dc
plaatselijke pers en in enkele grpotero bla
den over de Amersfoortschc „grootc Scholc"
geschreven op grond van gegevens, ontleend
'aan liet nog onuitgegeven werk van Dr. H.
J. R c ij n d c r s, oud-conrector van het Gym
nasium en oud-archivaris der gemeente
Amersfoort. Met is mijn bedoeling in het
hier volgende in het bijzonder de aandacht
tc vestigen op dc in alle opzichten groote
verdienste van het hoek zelf, dat Dr. Reijn
ders in alle stilte en bescheidenheid met zoo
groote volharding, nauwgezetheid en zorg in
den loop van vele jaren heeft bewerkt en bij
zijn aftreden als Archivaris der Gemeente
in het archief achterliet. Dat *de „Bouw
stoffen voor een Geschiedenis der Amers-
foorlsche Latijnschc School" voor de plaat
selijke historie van het allergrootste belang
is, weet een ieder, die tevoren gelegenheid
kreeg het folio-manuscript van 327 dicht be
schreven bladzijden door te zien en is reeds
voldoende naar buiten gebleken. Dr. Reijn
ders heeft evenwel niet alleen Amersfoort
ten zeerste aan zich verplicht. De vrucht van
zijn zorgvuldig nasporen en bewerken van de
talrijke gegevens heeft veel uitgebreider be-
teekenis. Het is zécr dc vraag of er gymnasia
in ons land zijn, wier historie zoo tot in
details beschreven is over zoo groote tijds
ruimte. Het materiaal, dat dc schrijver uit
allerlei bronnen verzamelde en grootcndccls
in zijn beschrijving verwerkte, bewijst hoe
wijd de grenzen van het gebied van zijn na
sporingen werden getrokken. Een paar voor
beelden. Een zekere Christphorus
Vladeraccus, eenigc jaren conrector aan
de Amersfoortschc Latijnsche School, schreef
een Latijnscli boekje, waarvan dc opdracht
een bijzonder licht werpt op dc gunstige vcr-
houdingi tusschcn de stedelijke autoriteiten
en het schoolbestuur rond 1584. Dit hoekje
was hier te lande nergens te achterhalen.
Dr. Reijnders heeft niet gerust, voordat hij
een exemplaar, n.b. uit München, machtig
was geworden en bedoelde opdracht in een
meesterlijk gcstylccrdc vertaling in zijn boek
had opgenomen. Een tweede rariteit is de
„Missive van twee Indiaensche Koningen"
aan Prins Maurits ter introductie van twee
„konings"kinderen en drie „vorstenkinde
ren met verzoek deze in den Christelijken
godsdienst te doen opvoeden, een brief die
in 1621 in den Haag gedrukt is. Het meest
merkwaardige is hierbij nog wel, dat een
toevallig onderzoek op Ambon niet lang ge
leden door een Ncderlandsch marine-officier
het historisch bestaan, en het verblijf hier
ter slede van die Indische jongens tot in dc
finesses bevestigde. Tn de derde plaats dient
gewezen op het herhaald en oordeelkundig
gebruik, dat door den auteur gemaakt wordt
van kerkelijke archieven. De revoluticboeken
van den Amcrsfoortschen Iverkeraad lever
den meerdere malen hoogst leerrijke proe
ven aangaande dc 17e eeuwsche verhouding
tussehen school en kerk ook buiten stad en
gewest. Het stadsbestuur wordt b.v. kort na
1619 met alle macht door de synode gedwon
gen, rector, conrector en praeceptoren met
een opzegtermijn, van drie maanden en bloc
te ontslaan op grond van andersgezindheid
op het stuk van de religie. De kerkelijke
tuchtroede wordt zonder consideratie gehan
teerd tegen het personeel der school. Doen
deze enkele grepen niet voldoende zien,
welk een rijke „Fundgrubedit boek is, be
schouwd uit een oogpunt van verzamelen?
Dit is wel de eerst opvallende, maar vol
strekt niet de voornaamste qualitcit van Dr.
Reijnders arbeid. In zijn beschrijvende hoofd
stukken maakt hij een voortreffelijk ge
bruik van zijn prachtmateriaal. Daar wordt
don lezer van pagma tot pagina een stuk
cultuurhistorie iu den ruimsïen gegeven.
Hoe heeft schrijve.», daarin geleefd! Uil mee
leven met, zijn sujetten doet hem overal hel
cenig juiste woord op precies de juiste plaats
gebruiken. Do inseratcn zijn vast vcrvlocli-
t in in zijn relaas en geven een pakkende il
lustratie van het betoog. Het Amersfoort
schc Schoolleven wordt geplaatst niet alleen
in het stadsmilieu, maar ook in liet. raam
der landshistoric. De wisselwerking tussehen
zuiver geestelijke, politieke en economische
factoren komt duidelijk voor den dag. Zon
z.ou ik door kunnen gaan met het rel e vee ren
van hot meest treffende in dit bock, maar
een krantenartikel heeft enge grenzen, wel
ke niet overschreden mogen worden.
Dr. Reijnders' levenswerk zoo meen ik
het gerust te mogen quulificceren bleef
sinds het jaar van afsluiting (1918) onuit
gegeven. Moet het „stof der eeuwen" het
gaan bedekken? Waarschijnlijk niet. Er is
groote kans, dat het in het komende jaar
in een passend, goed verzorgd uiterlijk,
wordt gepubliceerd. Een hiertoe uitgenoodig-
dc speciale commissie zal weldra onder toe
zicht van den auteur aan het werk gaan om
de uitgave voor tc bereiden en dit voor de
cultuurhistorie in het algemeen zoo belang
rijke geschrift persklaar te maken. Zij heeft
reeds vergunning tot het raadplegen van
archivalia, zij ontving eveneens voor liet
bewerken reeds machtiging van den auteur
en zij vertrouwt bij haar arbeid dit is
eerste voorwaarde voor het welslagen op
belangstelling en steun van een wijden kring
van vrienden van het Amersfoortschc gym
nasium, zoowel oud-lcerarcn als oud-alumni,
maar niet minder ook buiten dien kring, van
particulieren zoowel als van tal van instel
lingen, in wier boekerij een werk over een
der oudste gymnasia om nu den absoluten
superlatief maar niet te gebruiken van
ons land, over een stuk geschiedenis van het
gymnasiaal onderwijs in het algemeen, over
een cultuurhistorisch onderwerp in de ruim
ste bcteekenis niet mag worden gemist.
Vindt de Commüssie die belangstelling en
practischen steun waarop zij meent te mo
gen rekenen, dan zal het haar verheugen,
in den loop van 1927 het te lang verborgen
gebleven werk in het licht tc bunnen zenden,
in de eerste plaats tot voldoening en recht
matige erkenning van den stillen werker,
den humanist in oppersten zin, die het
schreef.
Aan den Zeergeleerden Heer en
ervaren musicus Philippe Henri
Peyrot, Rector van het Gymna
sium tc Amersfoort, zendt P. II.
Damsté, zijn hartclijken groet.
Eindelijk stond hij de geleerde Muzen dan
toch het voornemen vast om ook het land
der Batavieren tc gaan bezoeken en tc ver
rijken met hare zegeningen. Eenstemmig
besloten zij allereerst haar intrek tc nemen
in dc stad Amersfoort, die tot nog loc van
alle kunst en wetenschap was verstoken ge
weest. Al spoedig heeft toen dc burgerij aan
dc goddelijke maagden den haar toekomen
den coredienst geschonken en een woning
voor haar ingericht. Sedert is hot den godin-
ïien steeds aangenaam geweest in die stad
te vertoeven en geen plek ter wereld is haar
ooit dierbaarder 'geworden. Nu heeft dc
zonnegod reeds tien lustra toegevoegd aan
de vijfhonderd jaren, sederf het Gymnasium
als een schoone parel in dc Yaderlandschc
Kroon is tot stand gekomen. Moge die
Muzentempel, die den bewoonsters steeds
lief is geweest hoven alle andere, door de
eeuwen heen blijven voortbestaan en immer
zijn roemrijken naam behouden!
Gij, Rector, bestuurt inmiddels met wijs be
leid en krachtige hand dat vreedzame kamp
der Muzen! Op verstandige wijze onderricht
gij de leerlingen in de schoone kunsten en
wetenschappen en ten allen tijde waart gij
hun een vriendelijk herder. Vermaard als
gij zijt door Uw snarenspel, licht gij U mogen
verheugen in dc gunst \an Apollo, die on
gemerkt steeds zwaarder doet dreunen dc
tonen van Uw wichtig instrument.
-Hetgeen Uw leerlingen en oud-leerlingen
thans ongetwijfeld voor U afsmcekcn, dat
wil ook ik U van harte toewcnschen:
Moogt gij, Rector en vriend, nog vele jaren
blijven leven, krachtig van lichaam en geest
als hoofd van Uw Gymnasium!
Utrecht, 13 November 1926.
V
Vertaling van de hand van
den dichter.
Prof. Dr. P. M. DAMSTE.
ProgiT'r rr.a van de feestviering 50 jaar geleden,
van het 500jarig bestaan
VAN UIT
EN
de 150jarige vereeniging daarmede van hét
TB
AMERSFOORT.
22 SEPTEMBER 1816
Ten IJ'/: Ure. REÜNIE VAN DE FEESTVIERENDEN in <lc Uuitensoclctcir»AMIGITlA Aanbieding
van den Ecrcnija
Ton 1'/. ore. FEESTREDE \w Di 0 IIURGEU In de lUTUEnSCIIE KERK.
Ten 5'/# ure. MATINEE MUSICALE in do Socioteil «AMIGITIA" door hel Muziekcorps dor
Itijdcndc A iTi11or iconder «J'rcctio van den Uccr NüflNDERGER.
Ten 5 ure. DINER.
Ten 8 ure. SOIREE MUSICALE door hei Muiickedrps van liet 7* Rcgeincni Infanterie,
onder directie \an den lieer SONNEMAN.
Zij die vV'cnschcn dcc! tc nemen aan hoi diner (/4— per
convert), worden verzocht daarvan kennis lo gevon aan
den Uecr A CüOOCKEWIT. voor 5 Soptomber o. k.
t
