FA. DUIM BURGER
L.A.A.v«HAriERSVELD
DE EEMLANDEU
Japonnen, Mantels, Hoeden DAMES MODEZAAK
ABONNEMENTSPRIJS per 3 maanden voor Amersfoort f2.10, per maand f 0.75, per
PRIJS OER AOVERTENTIEN l~< 'M l*u»l1> m cCT ««wwan*»*
Zaterdag 8 September 1928
27e Jaargang No. 59
HET GELDERSCHE
VALLEIKANAAL
BUITENLANDSCH OVERZICHT
BUITENLAND.
ACHMED'S VIJAND
VERMOORD
Bergstammen in beroering
LUXE AUTO VERHUUR
VOLKENBOND EN J
MONROELEER
Het Geneefsche antwoord
bevredigend geacht
AMERSFÖORTSGH DAGBLAD
week (mee gratia verzekering tegen ongelukken) f 0.177*
Binnenland franco per post per 3 maanden f3.-. Afzonderlijke nummers f 0.05.
POSTREKENING 47910 TELEFOON INTERC 513
DIRECTEUR UITG EVER: J.VALKIiOfT
eikf regel meer f0.25. Liefdadigheids-advertentie» voor 4»
helft vca den prijs. Kleine Advertentlto ^KEITJES" b# vooruitbetaling 1—9 wfiti
50 cent, elke regel neer 10 cent, driemaal plaatsen I I.Bentjaocmme* cartr» f 0.09
BUREAU: ARNHEMSCHE P00RTWAL 2*
Ruime keuze in nieuwe modellen ARNHEMSCHEWEG 26
De strijd om de scheepvaartverbinding
van Amsterdam met den Boven Rijn is een
nieuwe, en we mogen zeggen voor de streek
vèn Amersfoort tot Wageningen hoopvolle
phase ingetreden. Het veranderd inzicht van
autoriteiten, wier meening in deze kwestie
gewicht in de schaal legt, heeft de ver
wezenlijking van het Geldersche Vallei-
kanaal heel wat nader gebracht, zoodat het
geen verwondering kan baren, dat de voor
standers van een ander plan in het geweer
zijn gekomen en al het mogelijke doen om
de voordeelen van hun plan naar voren te
brengen. En dit is alleszins verklaarbaar,
dp or de soheep vaart ver binding Amster
dam—Boven Rijn van het allergrootste be
lang mag worden geacht voor de streek
door welke het kanaal gegraven wordt. Zal
aan het Geldersche Vallei-plan de voorkeur
worden gegeven, dan moet dat ongetwijfeld
een gevoelige slag zijn voor de streek Am
sterdam—Utrecht—Vreeswijk en het is dus
te begrijpen, dat daar een intensieve pro
paganda wordt gevoerd indirect tegen het
kanaal door de Geldersche Vallei. Wij
meenen echter, dat de streek-belangen
voor den aanleg van een nieuw kanaal
secundair zijn, terwijl het materieele voor
deel voor de eene streek, in meerdere of
mindere mate evengoed voor de andere
geldt. Wij zullen ons den ook niet begeven
in een opsomming van het vele goede, dat
een kanaal door de Geldersche Vallei voor
de streek Amersfoort—Wageningen kart
brengen. Veel liever willen we aan de hand
van een in 1925 versohenen werkje van het
Ingenieursbureau Dwars en Verheii te
Ame'sfoort de verschillende kanaalplannen
eens nagaan, te meer daar we meenen dan
van volkomen deskundige zijde te worden
voorgelicht. Bedoeld werkje is uitgegeven
door de Kanaalvereeniging „De Geldersche
Vallei" en is getiteld: „Critische beschou
wing in zake de-n aanleg van een verbeter
den scheepvaartweg van A.msterdam naar
den Boven-Rijn, naar aanleiding vein het
verslag van de Staatscommissie, ingesteld
bij Koninklijk Besluit van 7 Januari 1921
No. 39".
Allereerst wordt een overzicht gegeven
var. de historische ontwikkeling der plan
nen van af het jaar 1915. De Staatscom
missie ven 1915 adviseerde het Merwede
kanaal van Amsterdam tot de spoorwegbrug
ir. de- lijn GoudaUtrecht te verbreeclen
en van dit laatste punt een nieuw kanaalvak
tc graven tot de Lek beneden Vreeswijk.
De verbinding met den Boven-Rijn zou
daarbij tot stand gebracht worden hetzij
langs den Beneden-Rijn, hetzij over Gorin-
chem langs de Lek of 'het Zederikkanaal. De
vaart langs den Beneden-Rijn is voor groote
Rijnschepen niet steeds mogelijk, zoodat
dikwijls de- omweg over Gorinohem ge
maakt moet worden.
In 1919 publiceerde de Kanaalvereeniging
„Dc Geldersche Vallei" een plan, dat brak
mei de opvatting der Staatscommissie 1915
en een directe en korte verbinding gaf van
Amsterdam met de Waal. Het kanaal was
gedeeltelijk ontworpen door de Zuiderzee,
liep langs Amersfoort en Veenenda-al en
kwam bij Wageningen in den Beneden-Rijn
ui;. Voor de verbinding met de Waal was
een kanaal ontworpen dwars door de Be
tuwe.
De Staatscommissie 1921 volgde het plan
der commissie 1915 cm het bestaande Mer-
wedekanaal van Amsterdam naar Utrecht
te verbreeden, maar volgde don het denk
beeld der Kanaalver. „De Geldersche
Vallei", het kanaal zooveel mogelijk ooste
lijk in de Lek te doen uitkomen en wel bij
Wijk bij Duurstede. Bovendien werd ook dc
Betuwe met een nieuw kanaal doorsneden,
dat bij Tiel in dé Waal zou uitmonden.
Het plan der commissie 1921 houdt
slechts voor een klein gedeelte verband met
de Zuiderzeeplannen, terwijl het Geldersche
Valleikanaal over veel grooter lengte hier
mee verband houdt, direct, van Amsterdam
to: den mond van de Eem, indirect in ver
band met de scheepvaart op Amersfoort,
van den mond van de Eem tot die gemeente
en zelfs in veroand met ae belangen der
afwatering van de Geldersche Va.lei tot
Wageningen toe.
Dan volgt een bespreking van het rapport
der Staatscommissie 1921, waarin niet min
der dan 14 plannen worden besproken,
waarvan ten slotte drie plannen overblijven,
die voor een nadere bespreking in aanmer
king komen.
Deze plannen zijn:
le. Kanaal Amsterdam—Utrecht—Vrees
wijk, van daar, normaliseering van de Lek,
den Neder-Rijn en het Pannerdensch ka
naal. De ontwerpers stellen zich voor het
bestaande Merwedekanaal van Amsterdam
naai Utrecht te verbreeden, een nieuw ka
naal te graven van Utrecht tot Vreeswijk
en van da3r de Lek, den Beneden-Rijn en
het Pannerdensoh kanaal tot aan den Boven-
Rijn te normaliseeren.
2e- Kanaal Amsterdam—Utrecht—Wijk bij
Duurstede, kruising van de Lek, kanaal
door de Betuwe, dat beoosten Tiel in de
Waal uitkomt.
Ook in dit plan is het de bedoeling het
bestaande Merwedekanaal van Amsterdam
tot Utrecht te verbreeden. Het kanaal van
Utrecht naar Wijk bij Duurstede en dat door
de Betuwe zijn uit den aard der zaak als
nieuwe kanalen ontworpen.
Van af Tiel wordt de Waal gevolgd tot
aan den Boven-Rijn.
Dit plan wordt als plan E aangemerkt.
3e. Het kanaal door de Geldersche Vallei.
Het normaliseeringsplan kan de Com
missie niet aanbevelen, omdat:
Ie. De doorgaande vaargeul, die vermoe
delijk na de uitvoering van de nadere nor»
mnliseering op den Neder-Rijn en de Lek
zal ontstaan, bij lagere waterstanden geen
voldoende breedte bezit voor een veilig ver
keer metschepen van het aangenomen
grootste type.
2e. De vaardiepte op den Neder-Rijn en
de Lek op den duur geen gelijken tred kan
houden met die op den Duitschen Beneden-
Rijn, mitsdien geeft dit plan niet de defini
tieve oplossing voor een goede verbinding
van Amsterdam met den Boven-Rijn.
Het Geldersche Vallei-plan biedt volgens
de Commissie de volgende voordeelen:
le. De vaartijd Amsterdam—Pannerden Is
voor het Geldersche Valleiplan korter, dan
voor het plan AmsterdamUtrecht—Wijk
bij Duurstede—Tiel, n.l. 24 uur 10 min
tegenover 25 uur 30 min.
De uitwerking der vaarplannen bieclt voor
het Geldersche Valleikanaal ook gunstiger
uitkomsten, niet alleen wegens de iets
vroegtijdiger aankomst te Ruhrort in den
zomer, maar eveneens wegens het gunsti
ger tijdstip van aankomst aan der. Neder-
Rijn bij opvaart in den winter, waardoor de
kans op vertraging bij den overtocht van
deze rivier geringer is.
2e. De Neder-Rijn en de Waal worden bij
'net Geldersche Valleikanaal op meer
stroomopwaarts gelegen punten bereikt,
waardoor de rivie vaart respectievelijk 24
K.M. en 13 K.M- korter wordt, den bij
plan E.
3e. De belangen der doorsneden land
sbeken worden doo.- het Geldersche Vallei-
plan beter gediend dan bij plan E.
4e. Een kruising als die van het kanaal
volgens plan E met den Vaartschen Rijn,
is bij het Geldersche Vallei-plan vermeden.
De vaartijd Amsterdam—Pannerden geldt
voor de open verbinding van het kanaal
met de Zuiderzee. Wordt echter gebruik ge
maakt van den vergrooten Uboezem, dan
wordt de vaartijd slechts 22 uirr 40 minu
ten. Geen rekening bij de berekening van
den vaartijd is gehouden met de mindere
knns op vertraging bij het Valleikanaal, ver
oorzaakt door kortere riviervaart, terwijl
evenmin in cijfers wordt omgezet de dooi
de Commissie zelf genoemde verkeersbe-
lemmering door de kruising van het kanaal
volgens plan E met den Vaartschen Rijn
Uitvoerig wordt dan betoogd dat de Com
missie met de telling van het aantel sluizen
eenigszins eigenaardig omspringt Ook hier
is het Valleikanaal in het voordeel.
Als na-deel en van het Geldersche Vallei
plan noemt de Commissie:
le. Het kanaalvak Wageningen-Zuider
zee ven het Geldersche Valleiplan zal be
halve voor de scheepvaart ook voor de af
watering der vallei worden benut.
2e. De minder veilige vaart voor de sche
per. op dat gedeelte van het tracé, dat door
de Zuiderzee loopt.
3e. De aanlegkosten van het Geldersche
Valleiplan zijn veel hcoger, dan óie ven
plan E.
4e. De uitvoering van het Geldersche
Valleiplan zal vermoedelijk bngeren tijd
vorderen, dan die van plan E.
5. Indien later .voorzien moet worden in
de overbelasting ven het Merwedekanaal
benoorden de Lek voor de binnenvaart, zal
zulks bij uitvoering van het plan door de
Geldersche Vallei een veel grooter bedrag
vorderen dan wanneer plan E wordt gekr-
zen. Dat het Valleikanaal tegelijk scheepw
vaart- en afwateringskanaal is acht de com
missie van ondergeschikt belang, ze acht
de combinatie in het algemeen minder ge-
wenscht. Maar de vraag moet zijn: hoe i»
een kanaal zoo productief mogelijk te ma
ken.
De mindere veilige vaart over de Zuider
zee vervalt als de vaart geschiedt over het
IJmeer en de toekomstige ringvaart der
Zuiderzeepolders, volgens het plan, in de
Critische beschouwingen" voorgestaan.
Hierover en over de andere genoemde
bezwaren in een volgend artikel.
Kofno contra Warschau. Op
nieuw behandeling der kwestie
te Geneve. Een rapport van
minister Beelocrls van Blokland.
Het wordt een eenigszins vervelende historie,
het geruzie tusschcn Polen en Litaucn. Is er
in de naaste toekomst kans op een vergelijk
Lr zijn geen lichtpunten, die verwachtingen
wekken. Toen op 10 Dec. 1927 de Volken-
boncisiaad verschillende aanbevelingen opstel
de, hoopte men te Genèvc, omdat dc sfeer
door toen niet ongunstig leek, dot heide par
tijen, Polen cn Litnuen, met die aanbevelingen
ernstig rekening zouden houden. Deze hoop is
niet in vervulling gegaan. Wel hebben onder
handelingen tusschcn beide staten plaats ge
vonden, maar men kan gerust zeggen, dat deze
bespickingen zoo goed als niets hebben opge
leverd.
Op de conferentie te Koningsbergen, waar
vertegenwoordigers der twee staten, die met el
kaar overhoop liggen, met elkaar van gedach
ten wisselden, werd het aanzijn gegeven aan
een drietal commissies. Eén daarvan hield zich
te Warschau met verkeer- en economische
kwesties bezig, moor al het gepraat leidde tot
niets. Litauen wilde het postverkeer lusschen
beide staten over een derde land leiden, maar
Poicn kon zich met o'czen indirecten weg niet
vereenigen. Dc tweede commissie, die voor
veiligheid en liquidatie van vraagstukken uit het
verleden, schoot te Kofno al evenmin op Wel
icdigeerden beiden partijen financieele aanspra
ken, maar tot een accoord te dezer zake kon
min niet geraken Op de conferentie dezer
commissie is Polen bovendien voor den dag ge
komen met ontwerpen van verschillende ver
dragen inzake non-agressie, arbitrage en ver
zoening, moor deze vielen zoo weinig in den
smaak der Litaucrs, dat zij niet eens een ondet-
wcip inn verdere gedochtenwisseling uitmaak
ten. Een ielsje meer bereikte de derde com
missie, die zich te Berlijn had bezig tc houden
met juridische aangelegenheden en kwesties,
het iocale verkeer betreffende. Te dezer zake
kwan- werkelijk een voorloopigc regeling tot
stuud, die ten goedekomt aan bewoners van
Poolsch-Litausche grensgebieden. Over het al
gemeen kan men echter zeggen. dot de resulta
ten van de bijeenkomsten der commissies zcei
magei zijn geweest, zcodat men in negen
maanden tijds bijna niets is gevorderd.
Het is don ook ie begrijpen, dot de Neder-
iondsche minister van buitenlandsclu; zaken,
die als rapporteur optreedt in de Poolsch-Li
tausche kwestie, gisteren dan ook geen bemoe
digend rapport kon uitbrengen in de openbare
zilling van den Voikenbondsraad. Hij gewaag
de dan ook van de door hem ondervonden t«-
Icuj stellingen, die des te grooter zijn, omdnt
momenteel dc betrekkingen tusschcn Polen en
Liinuen in zoo'n mate te wenschcn overlaten,
dat nog niet eens de datum en plaats van sa
menkomst kon worden vastgesteld van de vol
gende voltallige Poolsch-Litausch conferentie.
Aan de vertegenwoordigers der beide partijen
is gisteren gelegenheid gegeven nogmaals hun
standpunt uiteen te zetten cn aanvullende me-
GCdeelingen tc doen. Zaleski, dc Poolsche mi-
r.isier van buitcnlandschc zaken, heeft echter
maar enkele woorden gesproken en er zich
vi ij wel toe bepaald op te mei ken, dat Polen
\ooi de mislukkingen niet aansprakelijk kan
worden gesteld. Woldemaras, de Litousche pre
mier, greep echter dc gelegenheid aan om in
een uitvoerige uiteenzetting, gedurende welke
Briond en verschillende andere gedelegeerden
in slaap vielen, nog eens het heelc conflict in al
zijn détails te schetsen en te betoogen. dat het
échec der besprekingen aan Polen moest worden
geweten, hetwelk voortdurend het erop aan
stuurde van Litauen de erkenning te verkrijgen,
dat de kwcstie-Wilna afgedaan was en een
voor goed uitgemaakte zaak. Men ziet dus: be
schuldigingen over en weer werden gelanceerd,
die de zaak niet veel verder brachten. Het ceni-
gc bemoedigende van de Raadsvergadering was
slechts, dat het element van hatelijkheid in do
discussies ontbrak en de betoogen een bezadigd
karakter droegen.
Ondcrtusschen schijnt men te Genève meer
op de hand van Polen dan van Litauen te zijn
Tenminste een persbureau lanceert het bericht.
dat de Raad blijkbaar ontstemd was over de
manoeuvres, waardoor Woldemaras telkens op-
nieuw probeert een oplossing van 't geschil uit
te stellen. Vandaag zal in den Raad opnieuw
over dc kwestie worden gesproken, maar het is
rauwelijks aan te nemen, dot een sensationecle
wending zal intreden.
Over dc grens gclolcl cn
neergeschoten
Uit Berlijn wordt d.d. 7 Sept aan de Tel.
bericht
Naar uit Albanië wordt gemeld, is Aohmed
Zogoe's grootste tegenstander, Loesj Prelo, dc
oud-gouverneur v»n het district Sjalo, gisteren
op veriaderlijke wijze door aanhangers van
Zogoe vermoord.
Loesj Prelu was eon der gezienste leiders
van de stammen van Noord-Albonië. In 1926
nam hij evenwel, daar hij voor zijn leven vrees
de, de wijk over de Zuid-Slavische grens.
Dezer dagen echter kreeg de commandant
van 't garnizoen van Skoetari uit Tirana order,
om Loesj Prelo te vermoorden. Tc dien einde
stak de commandant zes zijner manschappen
in Zuid-Slavische uniformen, die den oud-gou
verneur op Zuid-Slavisch grondgebied aanhiel
den cn hem bevalen hen tc volgen Loesj Prela
voldeed hieraan, in dc meening inderdaad met
Zuid-Slavische miltaren tc doen te hebben. Men
leidde hem evenwel over de Albaneesche grens,
waar hij door dc soldaten neergeschoten werd.
Onder de bergstammen van Noord-Albunié
heeft deze blocddaad groole beroering gewekt.
De moord zal dan ook niet zonder gevolgen
blijven, daar de bewoners van Sjola en dc stam
der iMalissoren bloedwraak hebben gezworen
Achmed Zogoe is in verband hiermede nog
voorzichtiger geworden, dan hij reeds was. Uit
vrees voor aanslagen vermijdt hij het thans
zelfs, zich aan dc vensters van zijn paleis te
vertoonen
Trouwens, ook te Tirana zelf is op de kunst
matig gewekte vreugde over dc koningprocla-
clomntie spoedig een groote gedeprimeerdheid
gevolgd. Dc laatste dagen zijn aan ullc koop
lieden, die tijdens de feestelijkheden hun zaken
en winkels open hebben gehouden, hooge boe
ten opglegd. Talrijke kleine hondelaars moe
ten niet minder dan 100 goudfrancs boete be
talen.
DE ZAAK VAN HUGO STINNES JR.
Dc secretaresse niet strafbaar.
De heer Nothmann, directeur van het bu
reau van Hugo Stinnes Jr tc Hamburg, die-
in verblind met dc onregelmatigheden met
oorlogslccningen eveneens in hechtenis was
genomen, is gister in voorloopige vrijheid ge
steld, nadat hij een borgsom van 20.000 mark
had gesteld
Uit het onderzoek in deze zaak is voorts
nog gebleken, dat de secretaresse van den
rechter van instructie zich niet aan strafbare
feiten heeft schuldig gemaaktzij zou zich
alleen op wat al te onvoorzichtige wijze hebben
uitgelaten tegenover personen, die belang ei
bij hadden iets naders omtrent het onderzoek
tc vernemen.
MUITERIJ OP EEN DUITSCH
STOOMSCHIP
Twee gewonden.
Te Gent heeft muiterij plaats gehad aan
boord van het Duitsche s.s. Patria. liggende
:n de haven \nn genoemde stad. De kapitein
Heinrich Loss en een matroos werden ge-
kwetst. Drie zeelieden werden aangehouden.
BET WEER VAM W0RG5N
Hoogste barometerstand: 771.5
Danzig.
Laagste barometerstand: 733.3
Reykjavik.
Verwachting tot den avond van 9
Sept.
Zwakke tot matige wind meest
uit Zuidelijke richtingen, meest
licht tot half bewolkt, mogelijk
met ochtendnevel, warm en droog,
behoudens kans op onweer.
Cosla Rica keert in den
1 'olkcnbond terug
De correspondent der N.R.C. te Gencv©
meldde gisteravond
Procope, de voorzitter van den volkcnbonds»
raad, heeft vandaag een telegram ontvangen
van Castro, den minister van buitcnlandschc
zaken von Costa Rica, dat in volkenbonds
kringen groote voldoening heeft gewekt. Mi-
nister Costro verklaarde met groot genoegen
dc ontvangst tc bevestigen van het belangrijke
telegrafische antwoord, dat Procope verleden
Zaterdag in naam van den volkenbondsraad
naar Costa Rica gezonden heeft. De minister
raad van Costa Rica heeft naar aanleiding
daarvan besloten den voikenbondsraad zeer
hartelijk te dunken voor de grondige studie,
waaraan hij op verzoek van Costa Rica do
Monroe-leer onderworpen heeft. De minister»
raad heeft besloten, in antwoord op de uitnoo»
diging van den voikenbondsraad om tot den
volkenbond terug tc kceren, aan de volksver
tegenwoordigers van dat land voor tc stellen
de noodzakelijke crcdietcn voor dc. betaling van
de jaarlijksche bijdrage van Costa Rica oan
den volkenbond weder in te willen willigen.
Dit antwoord uit Costa Rica bevestigt dus
volkomen de goede stemming, die in Zuid-
Amerikaansche kringen heerscht naar aanlei
ding van de beslissing van den volkenbonds
raad. Het antwoord is, naor men kan begrij
pen, met groote vreugde ontvangen.
OORLOGSPSyCHCSE.
Incident aan 't Belgische strand.
De Vorwarts verneemt uit Brussel:
In de badplaats Blankenbcrghe waren giste
ren Belgische en Duitsche kinderen bezig met
aan het strand een zandvesting te bouwen,
waarin zij den naam „Neurenberg" aanbrach
ten. Een Belgisch strandbezoeker nam daaraan
aanstoot en verzocht den naam uit te vegen,
waaraan door de kinderen onmiddellijk gevolg
weid gegeven. Intusschen had een jongetje de
Belgische vlag op de vesting geplant. Toen een
Duitscb meisje deze verwijderde, ontstond on
der dc Belgische strandbezoekers een hevigo
beweging. De Duitsche kinderen werden met
zand gegooid en ten slotte stookten de Belgen
een vijftigtal Belgische kinderen, die met hot
bouwen der vesting niet het minste hadden te
maken, op dc vesting Neurenberg stormender
hand te gaan innemen.
Ten slotte zag de politie zich genoodzaokt
tusschenbeide te komen en de Duitsche kinde
ren onder haar bescherming naar het hotel te
brengen. Honderden volwassen Belgen liepen
schreeuwend cn joelend tot voor den ingang
van het hotel met de kinderen mee.
MINISTERWISSELING IN HONGARIJE
Rijksbestuurder Horthy heeft dr Johann
Budd, den Hongnarschen minister van finan
ciën, benoemd lot minister voor economische
zaken zonder portefeuille hij zal in het bij
zonder tot taak hebben de verbinding te on
derhouden tusschcn dc economische ressorten
van de regeering en dc kringen van belang
hebbenden in het zakenleven.
Dc poitefeuille van financiën is toevertrouwd
aan dr. Alex Wekerle, zoon van den vroegc-
ren minister-president en minister van financiën
en lid van het Hoogerhuis.
BANK IN MOEILIJKHEDEN.
Berlijn, 7 Sept. (H.N.I Naar de Duit
sche handelsdienst uit Sanrbrücken verneemt,
is dc in 1919 dooi de firma Stachling, Va
lentin en Co. en de Bank van Mühlhausen op
gerichte bonk voor het Saar- en Rijnland, wel
ker aandcclenkapitaal 10.000.000 francs be
draagt, in moeilijkheden geraakt. De bank fi-
nanciccrdc hoofdzakelijk Fransche ondernemin
gen in het Soargcbied. In de nfgeloopen week
heeft zij niet kunnen voorzien in de financieele
behoeften van dc Fransche mijnadministratie.
TIEN PAARDEN VERBRAND.
Hamburg. 7 Sept. (H. N.) Gisteravond
is in de Hamburgschc vrijhaven in Pcggen-
mühle brand uitgebroken in een groote loods,
welke door 5 firma's als stal en opslagplaats
werd gebruikt. Tien paarden zijn in de vlam
men omgekomen. .t