DE EEMLANDEU PHILIPS LAMPEN Dinsdag 1 October 1329 HERNIEUWINGSVREUGD EN HERDENKINGSVIERING 20e Jaargang No. 79 AANZIJN EN AANZIEN Zijn schamel volk. ESSENCES VOOR LIMONADES SPUITWATER A. cl. WEG, Laraejestraaf 23 - Tel. 271 F, H. LQMANS eunmANDSCH OVERZICHT DE HAWAÏ EILANDEN IN GEVAAR De lava dreigt DE NIEUWE OPSTAND SCHOBER'S BEWIND De soc.-democraten dreigen. Fa. L. 3. Lusjcx en Zn. Een goede Stof Handschoen is beter dan een slechte lederen Handschoen. DE STORM OP DE BAH AM A-EILANDEN Verwoesting van ernstigen aard EINDELIJK REGEN Londen herademt ABONNEMENTSPRIJS pc' 3 narden voor Amersfoort I 2.10. per maand 1 0.75, per weck (met gratis verzekering tegen ongelukken) I 0.17'/,. Binnenland franco per post per 3 maanden f 3.-. Aizondcrlljke nummers f 0.05. POSTREKENING 47910 TELEFOON INTERC. 513 UITGAVE: VALKHOF? C? DAGBLAD PRI IS (1FR 4I1VFRTFNTIFN van 1-1 rcoel11'-05 mc' mbtprlp vap Bewilsnumm,er r»IJ5 UtH ftUVttlltlHIItN mctr (025_ Licfdadighclds-advcrtcntlCn voorde helft van den prijs. - Kleine Advertentie „KEITJES" bij vooruitbetaling 1-5 regels 50 cent. elke regel meer 10 cent, driemaal plaatsen I I.- Ee*l|snummet extra f 0.05 Polens bonte aspecten Door FELIX RUTTEN IV. Zoo juist kom ik van Wilno terug, in den noord-oostelij ken uithoek van Polen, bij de grens van Lithnuen. Ilot kost, van War schau uit, een dag of een nacht reizen. Maar de ongeveer 450 kilometer mogen niet tellen. Móet Wilno zien de tweede kunst stad van het uitgestrekte rijk. de tweede koningsstad van het oude Polen, waar Na poleon verblijf hield toen hij de Berezina tegemoet ging, waar de Poolsghe romantiek is opgebloeid met de grootste dichters van het land, Adam Mickievvicz cn Julius Slo vvacki. Daar ook is Kosciusko geboren, dc held en opstandeling, die als een symbool werd van het vaderland en de vrijheid en eveneens is het de bakermat van den pre sident der republiek, maarschalk Pil- soudski, die Wilno van dc Russen bevrijd de, den 19den April 1919. •Tusschen de ruïnen van den konings- burcht te Wilno en het hersteld konings slot te Kraknw wentelt heel de geschiedenis van het vrije Polen Iloe kan er een „Li- thuaansche kwestie" zijn.om het bezit dezer stad, wier inwonerstal van 1SO.OOO beslaat uit 55 pCt Polen, iO pCt. Joden cn 5 pCt. Russen, Ruthcncn en Lithauers, waarvan de laatste zelfs geen 0.3 pCt. vertegenwoor digen Had "k niet ergens gelezen, dat deze stad al heel Russisch is en bijna Oostcrsch Het is een stad vol verrassingen als Kro- kavv, maai- heal anders als Krakaw doch even vol van Italiaansche invloeden, rococo- pronk en klassieke zuilen oven aanminnig en boeiend en bekoorlijk in haar liefelijk heuvelgroen, langs de kronkelende oevers der zangerige Wilja een Noorsch Florence in een Frahsch landschap En ook hier weer. in dezen uitersten uit hoek. waar de houthandel nu slil iigt. cn het Russisch pelswerk nog maar schaars zijn weg zoekt, naar de Baltische zoe daar Russen cn Lithauers mokken toch die zelfde bedrijvigheid van overal in dit her levende land. diezelfde koortsachtige lust tot hernieuwen en heropbeuren, die flikke rende levenswil en gespannen energie, waardoor overal het woord bewaarheid wordt, dat Pilsoudski sprak in 1919 „ar beid zal het kenteekon zijn van dezen nieu wen tijd, die volgt op een tijdperk van ijzer en bloed." Straten opgebroken, huizen in aanbouw, grootc restauratiewerken aangevat, de par ken vol bloemen, dc pleinen vol vroolijke levendigheid heel die stad ligt er, blank als molk, als een fantastisch visioen in den blauwen en zonnigen dag. „Maar je had zo moeten zien, toen de Russen er huisden Ik laat me vertellen van den ellende-tijd der vergeten vervuiling, der voorbije sme righeid De Russen verzorgden noch weg n. noch straten. Daarom zijn de straten in alle Poolsche steden nu nog jammerlijk, cn de wegen slecht. Begrijp, dat de Poolsche Republiek van heden 388.390 I\.M\ beslaat cn dat dit halve land verwoest, lag, tien jaar geleden, toen het nieuwe tijdperk be gon De Staat zat sindsdien nog met do .vijandschap der Sovjet opgescheept, maar wist ondanks den oorlog, die nog duu.de. in dezen tijd toch ai heel de industrie, die uitgeplunderd en verwoest lag, weer op de heen to brengen, 6200 nieuwe scholen op te richten. 1100 kilometer bruggen te herbou wen, over 2000 kilometer nieuwe spoorlijnen aai te leggen en over 10.000 kilometer nieuwe wegen 1200 locomotieven werden aangeschaft. 2000 wagons voor reizigersver voer cn 60.000 wagons voor goederenver voer. Er lagen 1.837.303 gebouwen ver woest bij het einde van r! -i oorlog. Daar van heeft Polen er 82 pCt heropgericht, zonder dat dc Republiek ook maar de min ste schadeloosstelling kreeg bij den vrede dien zij sloot En dit alles - waarbij dc bouw ecner nieuwe haven niet te vergeten valt haast uitsluitend met eigen middelen, daar Polen alléén maar met dc Vereenigde Sta ten een lecning sloot. Over oen lengte van 800 kilometer haar rivieren geregulariseerd en 10.000 hectaren grond in ontginning gebracht; haar sleden opgeknaptJe had Wilno moeten zien toen de Ruscn er dc baas speelden Daar gebeurde niets. Je liep over houten trot toirs, die in bel water der straat lagen te rotten, zoodat liet vuil telkens tegen jc kui- 4- ten spoot. Alle staatsgebouwen zagen er uit als viozo stallen. Er hcerschtc nergens or- dV noch zindelijkheid. Want het "Yand rijk had maar één wil en één doel hel land kap-t maken. a"e welvaart fnuiken en alle levensvreugde verstikken. T-olen moesl ec woestenij worden, waarachter Rusland zich veilig voelen zou. Daarom was do ccrslo zorg van den Rus sische» overweldiger, om in Wilno, de oude koningsstad, eenmaal verliefd op de kunst van Italic en den glans van het Ilumanis me." de universiteit op te heffen, die sinds 1Ü79 de glorie der stad geweest was' Een universiteit, die ecu afzonderlijke faculteit had ingericht voor dc aesthctica, waar de schoonheidsleer werd onderwezen naast muziek en dans cn schermkunst... Oer drie weken zal Wilno ruischcn van bonte feestelijkheid. Daarvandaan ook de sidderende ijver, waarmee er overal wordt geverfd cn verfraaid. Want dan zal het 350 jaar geleden zijn, dat dc I-Ioogcschool er door koning Stefanus Batorij word geslicht cn tien jaar geleden, dat zij, als een der elf hoogescholcn van de Republiek, werd her opend De Russen hadden alleen de gebouwen laten slaan van de oude Universiteit, die sedert dienden tot administratieve doel einden. De heerlijke open gaanderijen van haar zeven groctc cn kleine binnenhoven waren dichtgemetseld Al het overige, bi bliotheek. vQrzamolirigen, instrumenten, herinneringen cn kunstvoorwerpen, alles was naar Moscou gesleept of naar elders verdwenen Maar aanstonds opent de nieu we Staat de oude poorten. Professoren, stu denten en studiemateriaal, het kwam daar na alles van zelf I'.n na het inwendige her steld, den geest, de oude ziel herwekt te hebben, heeft Wilno in deze laatste maan den nu ook nog de kracht en de middelen gevonden, om eveneens den uitvvendigen glans weer to verlevendigen: de gebouwen staan nu wc'haast hersteld in den vrooge- ren luister, in die melkachtige blankheid die heel de stad haar verrassende bekoor lijkheid geeft on de heropende Renaissance- hoven harcr Universiteit, die wijding en die weligheid, die. van llaliaansclicn praal laat droomen onder de bries der Balthischö zee. Wij sporen Zuidwaarts terug door niet dan bosch. Overal nieuwe stations langs de lijn, wit met roode daken, in een stijl c'.ie zc „Poolsche Renaissance" noemen. In één die stations zijn we afgestapt, om legen den middag iets Ie gebruiken Een willekeurig station, waar wc wachten op aansluiting voor een zijlijn. Goed Ik geef too dat dit geen kleurig Holland is. Maar dit is alles hier niettemin zindelijk En zie je dit ont roerend streven niet naar „nieuw leven"? Mijn vriend vertelt mo van den vliegen- zwerm, die onder Russisch bewind hier alle spijs ongenietbaar maakte. Nu is er al het eetbare in glazen kasten geborgen Op rede- ren schotel, bij warm vTcesch. bij kaas cn boter en koekjes, Jigt een groen takje tot sieraad; cn vcrschc groene bladeren van heesters en accncia's geven het buffet een verhoogde aanlokkelijkheid Bloemen in va zen, op dc tafels, bloemen in bakken voor do vensters, bloemen in ijzeren hangers buiten langs den stationsgevel. „Op t on verwachtst komt de minister in eigen per soon. inspecteert den boel met de noodige standjes als dat moet, ook geldboeten, ook bclooningcn zoo maken we van het oude Polen een nieuw land!" Dat Wilno s station zelf een keurige wachlsaion bezit, gesierd als een tuinka mer, met vergulde kaarsenkandelaars, op elke tafel en bloemen in overvloed, moet ik hier nog even aan toevoegen, om niet te verzwijgen, dat 'k daarbij vergelijkend aan de dito's onzer zuidelijke buren dacht Werkelijk, dc heerschende opvattingen over Polen, gegrond op den toestand van vóór tien jaar, moeten grondig lierzien worden, evenals alles wat er aan boekwerken over het land verscheen, die niet van de laatste jaren zijn. En wie als de Duitschj?.rs blijft schermen met een minachtende uitdruk king als „Polnischc Wirtscbafl'loopt hard kans, zichzelf belachelijk te maken Van Noord tot Zuid een zelfde beeld en bewijs van het ernstig streven, het krach tig willen, het prachtig bereiken van een volk, dat nu eindelijk dc weelde genieten mag van het vrije, zelfstandige beslaan en dit waard wil blijken door heel de duize lingwekkende expansie van zijn arbeids kracht. Het nieuwe aanzijn nu ook tot aan zien brengen: dat schijnt de geheimzinnige leuze te zijn, waarover alle, overigens met elkaar strijdende, politieke partijen het eens zijn. En de trilling van deze gedachte, tot daad omgezet, vaart door heel het land in al zijn geledingen, door al zijn districten, hoe verscheiden van kleur. Hier verbaast nog geen welvaart; maar hier verbluft wat het zekerste onderpand is van toekomsti ge n voorspoed: deze ingespannen arbeid, deze wljdgrijpende ondernemingsgeest, deze geweldige energie die voor niets stilstaat, en straks als liet moet, óók letterlijk, een voudig bergen verzetten zal, wanneer een kanaal noodig blijkt tusschen dc zee en den Wëicksel. Polen bezit nu reeds twaalf steden met meer dan 100,090 inwoners en Warschau zelf is, wat inwonertal betreft, de vijfde- stad van Europa. Elk jaar neemt de bevol king der 30 rnilliocn rnet een htylf molliocn geboorten toe. Een agrarische wet, die den' kleinen boer aan grondbezit helpt ten kos te van den grootgrondbezitter, is in wer king getreden. De werkloosheid vermindert. Driekw-rt miïliocn arbeiders vinden hun bestaan in de industrie, mijnbouw, petro leum, staal, ijzer, zink, chemische produc ten, textiel, hout wier statistieken een doorloopcnde, geweldige stijging aangeven Een woud van schoorsteencn rookt boven Lublin, boven Lodz en Ueopol, het Lcm- berg der Oostenrijkers. liet stedennet van Boven-Sileziè, waar de arbeid dreunt in de heftigste trillingen, zet s avonds een gloed af tegen de donkere lucht, alsof er heel het land in lichte laaie stond. 35 ct per flacon ELEGTR. TECUM. BUREAU UTR. STRAAT 15 TEL. 483 Geen beter bewijs van dc industrialisatie van het nieuwe Polen, dan de geweldige groei zijner steden, in het gebied waar de mijntorens rijzen en dc daver der ijzeren hamers de heetc lucht doet 'gonzen zonder vérpQozen. Nóg een aspect van het nijvere Polen. Wij stappen af te Bir.lou icza. Hier liggen 130.000 hectaren bosch, staatseigendom. Het is al een provincie op zich zelf. Enkele dorpen liggen binnen dit gebied, met een jachtslot dat door den czaar bezocht werd, toen deze er kwam jagen beren en bi sons, herten, evers en wolven De Poolsche Staat stond een tijd lang de. exploitatie hiervan af aan Engelschen Maar later werd deze concessie ingetrokken. Nu heeft de Staat zelf het beheer in handen, dat over twee honderd beambten loopt. De om liggende dorpen leveren de noodige ar beidskrachten. Wij tuften 23 Kilometer om de naastbijzijnde grens, van het middel punt uit, te bereiken; naar andere zijden heen bedraagt die afstand er ruim vijftig. Bij het jachtslot zelf werd. het omringende park niet meegerekend, een terrein van 4000 hectaren afgezonderd als natuurpark Dit blijft door mcnschonhand onaange roerd. Hier wordt de natuur vrij spel gela ten. Boomcn cn takken blijven er liggen, zooals de storm ze ontwortelt cn afscheurt, of zooals ze er neervallen, ontkracht door ouderdom. Een eik van zes eeuwen vormt er het merkwaardigst curiosum. Het is lou ter observatie-terrein, studieveld voor "t boschbeheer, waar allerlei wild en vreemd gevogelte een paradijs vonden, sneeuwwitte uilen, gieren en valken. Op het dak van het jachtslot heeft de ooievaar zijn nest Dit laild draagt allcrt denkbaren reg*cn op zijn aanschijn en alle schaften der aai de in zijn schoot. Ontroerd zie ik daar naast de armelijke hutton zijner kleine boe ren donker van planken saamgetimmerd, met zwart riet gedekt Hen gemetselde haard is het pronkstuk der eenige woon ruimte. Op het „dak" va t;dezen vuurhaard legt zich heel het gezin voor den nacht ter rust. Dit volk heeft nooit welvaart gekend cn was toch tevreden. Het werd sterk in het harde leven, vol ontberingen en zorg Het bleef gezond van ziel cn van lichaam, gelukkig rnet zijn rijken kinderzegen. Een voudig van hart, en trouw van aard. Moet er geen grootc toekomst weggelegd zijn voor dit volk. dat zooveel prachtige mogelijkheden in zich sluit? dcrhandelen over dc goedkeuring van be paalde personen, die als gezant candi- daat werden gcstcid, maar tevens over het karakter der tusschen Engeland, en Rus land te regelen vraagstukken, alsook over de beste procedure om na de benoeming der gezanten tot een spoedige oplossing te komen. In conservatieve kringen verklaart men, dat Engeland Rusland zoo ver tegemoet is gekomen, omdat Henderson op den partij dag in Brighton, wanneer hij daar een beschouwing ten beste geeft over do bui tenlandsche politiek, alleen dan de kritiek van den linker vleugel zijner partij eenigszins tot zwijgen meent, te kunnen brengen, wanneer bij het formcele horstel van de normale diplomatieke betrekkin gen tusschen Engeland en Rusland als een feit kan aankondigen De conservatieven zullen den nieuwen keer, dien de Engclsch-Russische onder handelingen hebben fccnomon, ongetwijfeld dadelijk na do opening van het parlement op 29 October tot een onderwerp van een groote parlementaire actie maken. Het feit. dat Henderson en Dofgalcfski erover van gedachten bobben gewisseld de ge zantschappen te Londen en Moskou tc ver anderen in ambassades, zal voor hen L.'n gerccdc aanleiding zijn het offensief ie cpencn. Deze verandering kan alleen ge schieden wanneer het parlement vooraf door middel van een aanvullende bcgroo- ling den pest van een nieuwe ambassado goedkeu rt. Henderson en Dofgalcfski zijn Zaterdag naar Brighton gereisd, waar de minister van buitenlandsche zaken in zijn hoeda nigheid van secretaris generaal der Engcl- clie arbeiderspartij, den partijdag, die Maandag begon, moest voorbereiden. In een onderhoud op 1 October zal dc Kngelsch- Russischc overeenstemming voorgoed wor den •geformuleerd en bezegeld. De toenadering tusschen Mos kou cn Londen. Dc conserva tieven oolencu kritiek. Zooals men weet, zijn dezer dagen tus schen Henderson. Engelands minister van buitenlandsche zaken en Dofgalcfski, den Russischen gezant te Parijs, onderhande lingen ge\ocrd over de hervatting van de betrekkingen tusschen dc sovjel-unie cn Engeland, die tijdens hct. bewind \an Bald win weuden afgebroken. Vrijdag j.l is een bericht gelanceerd, hierop neerkomend, dat Dofgalcfski cn Henderson hct eens zijn geworden. In con servatieve kringen heeft dit bericht ernsti ge ontstemming gewekt, daar men in de/.e kringen van gevoelen is, dat Macdonald en Henderson in de laatste zitting van hot parlement plechtelijk hebben toegezegd dc normale diplomatieke betrekkingen pas te herstellen, d.w.z. gezanten uit te wisselen, nadat Rusland waarborgen heeft geboden, dat het afziet van de anti-Hngelsche pro paganda. den Engelschen bezitters van leu ningen de floor hen geleden schade ver goedt cn ook over do brug komt met. be trekking tot de fabrikanten, die het slacht offer zijn geworden van de onteigenings- politiek. De eerste besprekingen tusschen Hender son en Dofgalefski zijn op een mislukking uitgeloopen, doordat de vertegenwoordiger van Rusland moest verklaren, dat hij wel over de formaliteiten, die aan het herstel der diplomatieke betrekkingen vast zitten, kon onderhandelen, maar niet over do erootc Engelsch-Russische vraagstukken, waaromtrent beide landen hct. nog niet eens zijn. Noorsche en naar men, blijkens den Ullstein Nachiichtendicnst, zegt. ook Duitsche bemiddelingspogingen leidden er daarna toe, dat nieuwe onderhandelingen mogelijk werden gemaakt. Engeland zag er namelijk van af de geschilpunten met Rus land definitief cn belichaamd in een ver drag uit de wereld tc helpen, terwijl de Russische regeering zich bereid verklaarde hot mandaat van Dofgalefski dermate uit tc breiden, dat deze niet alleen mocht on- Uit Ililo (Hawai-eilanden) wordt d.d. 29 September gemeld1 Gistermorgen 7.10 sidderde dc gehecle stad door een aardbeving, waarbij één der hoofdstraten op twee plaatsen openscheur de. De stad Hilo ligt 60 mijl verwijderd van het district Kona, dat in de afgcloopen week bijna onophoudelijk door aardschok ken is,geteisterd. Uit de kraters der vulka nen Hualnlai en Maunaloa stijgen twee ko lommen lava omhoog, die, naar men aan neemt, weldra zichtbaar zullen worden. De regeeringstroepen verslagen. Tokio 29 Sept. (V.D.) Hct Jopansche lelegraafagentschap Toho bericht uit Nan king, dat de troepen van Tsjang Fat Kwei de regeeringstroepen op 130 K.M. ten Z. van Kanton hebben verslagen en thans op Kanton aanrukken. De communisten pogen in Kanton een algemecne staking ten gun ste van Tsjang Fat Kwei te organisecren. Tsjang Kai Tsjek heeft nieuwe troepen naar Kanton gezonden. De burgerlijke pers vol waardeering. Ween en, 2S Sept. (V.D.) Met een enkele uitzondering is de regeeringsverklaring van bondskanselier Schober in dc bladen van vandaag gunstig beoordeeld. Het blad der G root-Du i (.sellers, de Wiener Xeuestcn Xachriehtun noemen de verklaring een onvoorwaardelijke aanvaarding van die politieke hervormingsprincipcs, die door de Ifcimvvehr-beweging aan de groote massa zijn gepredikt. De Neue Freie Presse wijst er op, dat wanneer men zich thans niet om do regeering schaart, welke trachten zal de legaliteit te redden, de nieuwe verkiezin gen vroeger dan men zal denken een Ileim- wehrpartij zal weten te vinden, die het burgerlijk blok zal uiteendrijven. Slechts de Arbeiterzeitung laat een ander geluid hoo- ren. Weliswaar, zoo schrijft hct blad, heeft men Schober in den Nationaler. Raad hoo- ren spreken, doch het waren de woorden WEERBERICHT. Hoogste barometerstand: 767.S te Toulouse. Laagste barometerstand: 715.0 te Röst. Verwachting tot den avond van '2 October: Afnemende tot zwaikkc, daarna toenemende W. tot Z. wind, tijdelijk opklarend, later wellicht weer regen, aanvankelijk koeler. LAIVGE STRAAT 19-51 TEL. 190 I nitatio Suède waschbaar en sterk. van Seipel. wiens stempel op de geheele regeeringsverklaring is gedrukt. Do regee ring wil nieuwe wetten tegen do sociaal democraten in hrct leven roepen en wan neer Schober krachtens dit voornemen te werk gaat. staat het land een bittere strijd te wachten. Hierop moet de arbeiders klasse zich voorbereiden. Verscheidene personen gedood en gedeerd Miami, (Florida) 29 September. Naar uit Nassau oide Bahama-eilanclcn wordt gemeld, blijkt thans, dat de orkaan een- groot verlies aan menschcnlevens en ern stige schade aan de eigendommen heeft veroorzaakt. Men ducht, dat sommige ei landen zelfs zeer ernstig geleden hebben. New York, 29 September. Volgens be richten uit Miami heeft de orkaan thans het vastelaand van Florida bereikt en zijn in Miami talrijke personen door den storm gewond ook hier is opnieuw aan zienlijke schade aangericht, Een boulevard is bijna een halve meter diep overstroomd- F ort Lauderdale (Florida). 29 Sept. Gisteren om 16.50 streek de oikaan hier over do stad neer en vernielde op zijn weg twintig huizen nabij hct centrum van de zakenwijk. Verscheidene personen liepen kwetsuren op. Miami (Florida), 29 September. De or kaan op do Bahama-eilanden heeft een ge weldige verwoesting aangericht, waarvan do omvang nog niet te overzien is. Naar thans blijkt, is het vasteland van Florida aan den storm ontkomen echter heeft de orkaan wel over do uiterste Zuid-West kust gewoed Klaarblijkelijk is de grootste kracht ver bruikt in dc Golf van Mexico. Het middelpunt der wervelstormen ligt Noordelijk van Key west. Het s.s. Garmet Hullings raakte ongeveer 40 M. ten N. van Key west aan den grond. Het s.s. Sadler is is te hulp gesneld Naar uit Boston gemeld wordt, is het Decnscho vrachtschip Skandia hij de stormen aan den grond ^e- loopcn. Het seint oveneens om hulp. DE HULDIGING VAN CYRIEL BUYSSE. Do huldiging van Cyriel Buysse, in de Belgische hoofdstad, oj) touw gèzet door de Vlaamschc Verecniging van Letterkundigen zal 27 October plaats hebben. Zij zal bestaan uit een receptie cn een feestmaaltijd. Londen, 29 Sept. Do droogte van den langstcn duur. die Engeland in 71 jaar gekend heeft en 37 dagen aanhield, is van daag onverwacht geëindigd: over geheel Zuid-Engeland zijn hevige regenbuien neer gekomen. In Londen ging de plotselinge ommekeer gepaard met een regenstorm van haast tropisdhen aard.

Historische kranten - Archief Eemland

Amersfoortsch Dagblad / De Eemlander | 1929 | | pagina 1