UITNOODIGING «OOR IEDER
FORD SEDAN DE LUXE
DE EEMLANDED
EEN P00LSCHE HAVEN NAAST DANZIG
STRESEMANN PLOTSELING OVERLEDEN
Donderdag 3 October 1929
28e Jaargang No 8
DE POOLSCHE CORRIDOR
tot het bezichtigen van de laatste creatie
der wereldberoemde Fordfabrieken:
VOORNAAM
RUIM
ELEGANT
STERK
ZUINIG
GOEDKOOP
deze wonder-wagen is tentoongesteld
in de showroom van de—
Alle wagens zijn goed maar FORD is beter
EEN KAMPIOEN VOOR
VERZOENING
Fa. L. J. Luijcx en Zn.
Wollen Kinderkousen
ENGELAND EN RUSLAND
AMERSFGGRT3CH DAGBLAD
ABONNEMENTSPRIJS V" 3 maindul voor Amersfoort f2.10. per maand I 0.75. oer
wetlt O'atla verzekering tegen ongelukken) f 0.171/,,
„i°°i°'and 'rMCO Ptr post per 3 maanden f 3.-. Afionderli|ke nummers f 0.05.
POSTREKENING 47910 TELEFOON INTERC 513
UITGAVE: VALKHOFF C?
PRIJS OER ADVERTENTIEN v«Dt-ireg«.si 1.05 me.
elke regel meer f0.25. Llefdadighclds-advertcntieo voor gc
helft van den prl)s. Kleine Advertentün „KEIT)ES" bi) vooruitbetaling 1—5 regels
50 cent. elke regel meer 10 cent, driemaal plaatsen f I.- Bewijsnummer e.tra f 0.05
I er/oren land en henvonnen zee
Angsten en ontroeringen
Door Dr. FELIX RUTTEN.
V.
En als ge nu alles gezien hebt, bergen cn
hosschen, musea en steden, zwarte mijn
schachten en kleurige volksdrachten, het
landvolk en de millioencnstad. de Weich
seloevers en de zoutmijn van Wieliczka bij
Krakaw, dan is er Gdynia nog, Gdynia
en de zee. Gdynia dat de eigen bewoners
van het. vrije Polen evenzeer in verstom
ming brengt als de tentoonstelling van Poz-
nan, waarin do republiek zich zelf wel be
wonderen moest. Gdynia, pas geleden een
visschersdorp met eenige honderden bewo
ners, is als hij tooverslag tot een stad om
gevormd van 30.000 inwoners: cn waar tot
dan toe een schilderachtig strand zich uit
breidde, met alleen maar zandheuvels en
wat verkreupeld bosch, blinkt nu een bad
hotel tusschen een krans van villa's en
bloeit een haven nog eer dio is afgebouwd
Poznan's tentoonstelling klonk op als een
symphonie uit de stilte van het land, en lag
er plotseling kleurrijk in de zon te branden
als een mozaik, een mooie droom, een too-
verspiegel, die geheimzinnig de woorden
sprak uit het sprookje: Polen, Polen, wat
ben je rijk. wat ben je levenskrachtig, wat
ben je mooiMaar Gdynia is het wonder
het wonder zonder meer, het wonder waar
voor allen sprakeloos staan, dat niet werd
gedroomd, maar eenvoudig vervuld, dat op
blonk en bloeide en er nu is, zonder zich
den tijd gegund te hebben om te worden.
Het wef-d gedacht, cn was er.
Nog wordt de haven uitgebreid; eerst in
1931 zal zij klaar zijn; maar nu reeds wim
pelen er al de kleuren der vroemde mogend
heden. Een buiten-bassin en een binnendok,
kaaien met-kranen en stapelplaatsen voor
20 schepen, zijn er al. Het moet alles nog
verdubbeld worden en- uitgelegd. Eenkrijgs-
haven hoort er nog toe, en een visschersha-
ven. Maar nu al. eer het opgezette plan ge
heel is Uitgevoerd, behoort Gdynia, na
Stockholm cn Kopenhagen, met Danzig, tol
de grootste havens der' Balthische zee Na
den totalen afbouw zal de haven 450 hect-
taren wateroppervlak beslaan met 13500
meter kaai, waar 15 milliocn ton per jaar
kunnen verscheept worden.
En een goed uur verder, zichtbaar van
Gdynia uit, ligt de haven van de vrije stad
Danzig.
Is dit waaghalzerij, is dit waanzin? liet
was als een hersenschim van den minister,
die het plan doordreef. De mogendheden
maakten van Danzig een vrije stad. oni Po
len aan een haven te helpen. Maar Polen
zelf bouwt, binnen de eerste tien jaren van
zijn bestaan, een nieuwe haven daarnaast.
Dit zou alles anders geweest zijn. als de
zindelijke vrede na den grootcn oorlog ook
verzoening cn rust gebracht had. Maar dil
was niet zoo. De vrije handelsstad maakte
het Polen op allerlei wijzen lastig. Lithaucn
bleef onverzoend. Oost-Pruisen door den
Poolschen „corridor"' van Duitschland ge
scheiden, bleef onwillig; cn Duitschland zelf
nam geen vrede met de regeling ondanks
de verdragen. Hoe zou dit land het oude
thema kunnen opgeven dat luidde: Polen
van de zee verdringen? Een vernieuwd Po
len was het schrikbeeld van Bismarck, die
wel begreep dat dit Danzig in onmiddellijk
gevaar ging brengen.
De zee veroverd, cn de zee behouden, is
'daarentegen de groote stelling van de Pool-
sche republiek. En daarom heeft deze zich
vastgezogen aan het strand, dat dc samen
stellers der nieuwe wereldkaart haar heb
ben toebedeeld. Op dit strand laat Polen
rechten gelden van historischcn en van
ethnographischen aard. Daartegenover is
het Duitschland te doen om zijn prestige en
om krijgskundige gronden.
Intusschcn pleiten de statistieken voor
de getroffen regeling. Alleen onldat Duilsch
land geen handelsverdrag met Polen wil
aangaan, gaat 't niet nog beter! Zelfs Dan
zig, dat koppig bleef, won er bij. Ln overi
gens snakt een bevolking van 30 ïnilliocn
naar een vrijen uitvoer over zee. Dat
Duitschland bij dit alles onwillig bleef, kan
beschouwd worden als een gevolg van het
feit, dat het Germancndorp. bij dc grond
vesting der Poolsche republiek als bij de
wording van Tchecho-slovakije, een zoo ge-
voeligen knak kreeg.
Bij de geweldige economische uitbreiding
van het nieuwe Polen, werd de haven van
Danzig te kiel* Men kan zich ook voorstel
len, dat de Poolsche staatslieden zich met
bezorgdheid de vraag gesteld hebben: wat
beginnen, in geval van oorlog, wanneer wu
geen vrij spel hebben te Danzig. en de eer
ste huren kwade vrienden zijn? En daar
mee was het ontstaan van Gdynia zeehaven,
als mogelijkheid voorzien, al reeds in u.l
voering, nog eer de Poolsche kamei het
plan had goed(?ekeprd Tegenover alle kri
dek on bedenkingen van cijferende hoofden,
tegenover weifelingen eener voorzichtige
bedachtzaamheid, zal de Pool dit eone
woord zetten ais afdoend argument: levens
noodzaak.
De koicnproductie van Polen steeg van
'1921 tot 1928 van 28 tot 40 raillioen ton, de
buitenlandsebe handelsomzet \an 18 tot 28
milliocn. De groote leveranciers zijn. na
Duitschland, de Vereenigde Staloil, Enge
land cn Frankrijk. Tegen de 13 pet. van den
in- cn uitvoer vah Polen over zee in 192i
staan 40 pet. in 1928 Daarom dus: levens
noodzaak. En in 1926 begon de scheepvaart
maatschappij Zegluga Polska met den aan
bouw eener handelsvloot
Maar wij hebben achter de masten en
schoorsteencn der koopvaardijschepen in de
haven van Gdynia ook de grijze rompen ge
zien der twee kanonneerbooten en de zes
kleine torpedobooten der oorlogsvloot.
Oök levensnoodzaak.
Ahveér begrijpelijk, wanneer men met de
oogen der Polen de toenadering tusschen
Frankrijk cn Duitschland gade slaat. Want
als het dit laatste land inderdaad ernst is
met zijn revanche-gedachten in het Oosten
en het opblazen van den Poolschen „corri
dor", dan komt het de Polen voor dat
Duitschland door dit koketteereh met. Ma
rianne tracht in het Oosten de handen vrij
te krijgen, eenmaal verzekerd van de vriend
schap van Frankrijk, dat zich nu nog altijd
de bondgenoot van Polen heet. In dat geval
zou men hier immers niets meer hebben
aan de mooiste woorden dei' Fransche
vriendschap, door een Lafayette en Colbert
ooit uitgesproken, en zijn ecnig heil en toe
vlucht moeten zoeken in een goed uitge
rust leger met vloot.
Zoo zou Duitschland met alle zorg er mee
bemoeid zijn, van nu af aan 't conflict met
Polen te „localiseeren". om te zijner tijd te
Warschau aan te kloppen met bepaalde
voorstellen tot grenswijziging, waarbij geen
verre vrienden het dan lastig vallen Po
len is er maar te vast van overtuigd dat de
Duitschers altijd weer vergeten, dat zij nier
de eenigen in Europa zijn.
Maar tevens bepleiten de Polen met hard
nekkigheid de noodzaak van het bestaan
van den Poolschen „corridor" voor Europa
Zou de Republiek haar samenhang met de
zee moeten opgeven, dan werd de verbin
ding met heel het binnenland van Europa
wat den handel van Engeland, Frankrijk,
Scandinavië en Amerika betreft, een mono
polie van Duitschland. Tchechoslovakije en
Hongarije, zouden aan de willekeur van
Berlijn zijn overgeleverd; zoo ook een groot
gedeelte van 'den Bussisehen handel, di-
zich altijd weet* zal oriöntëercn naar de
Balthisché zee. Daarom is de toestand, als
nu bevestigd, voor den wereldhandel nood
zakelijk. cn een ommekeer der dingen in
Duitschcn zin niet meer bestaanbaar.
Zoo heeft do republiek van Polen met
den havenfcouw van Gdynia voorgoed bezit
genomen van de zee cn voor heel de wereld
de verklaring afgelegd, dat. zelfs het voor
stel van een wijziging hiervan den wereld
vrede in gevaar zal brengen cn den oorlog
onvermijdelijk maken.
Niet alleen dat dertig milliocn Polen
recht hebben op een Poolsche haven, maar
ook heelt Polen recht op den „corridor", op
Pommeren, oud-Poolsch gebied, dat on
danks alle germaniseenng, zijn Poolsch
sprekende bevolking bewaard heeft Het
wag de onvoorzichtigheid van een middel-
eeuwschen vorst, Koenraad, hertog van Ma-
zovie, die dit gebied in gevaar bracht, toen
hij de ridders der Duitsche orde verzocht
om Pruisen te bekeeren en zijn hertogdom
onder hun bescherming te nemen. De orde
nam Pruisen in bezit en in 1308 ook Pom
meren, de huidige „corridor", met Danzig
Wat Poolsch sprak, werd er over de kling
gejaagd. In 1525 ging de orde tot het Luthe
ranisme over, cn uit haar staten ontstond
een erfelijk koningschap. De koning \an
Polen vond alles goed, daar de nieuwe staat
zijn soevereiniteit erkende. Hij nam genoe
gen met een eed, in plaats van met het
zwaard zijn positie te versterken. Ofschoon
Danzig toen tot 1772 aan Polen bleef,
ging Pommeren aan de Duitschers verloren.
Maar het Duitsche Danzig, vast aan Polen
verbonden, werd groot en welvarend en
bleef tot 1863 ook trouw, eerst bij de defini
tieve oplossing van het Poolsche rijk hij
Duitschland te worden ingelijfd.
Pommeren daarentegen, hoe lang ook op
geslokt door Duitschland. bleef Poolsch in
hart cn nieren. In geen enkel zijner distric
ten waren de Duitschers in de meerderheid
en altijd stuurde dit landsdeel weer telkens
Polen haar den Duitschcn rijksdag als afge
vaardigden.
Of de Duitschers de bevolking nu al Kns-
zuben noemden, alsof dat iets anders dan
Puien was, zij sprak een Poolsch dialect en
was geheel iets anders dan Duitsch. Zonder
de ..Ansiedelimgs-kommission" zou het
Duitsche import het er benauwd gehad heb
ben.
Met de „corridor is oud Poolsch land al
dus tot het nieuwe Polen teruggekeerd, en
Gdynia, de nieuwe zeehaven, is de kroon op
dit werk, op dc herecniging der gescheiden
volkeren en verscheurde gebieden. Gdynia
is de symbolische „geste" der inbezitneming
van de weergevonden zee. Er is voor d?
nieuwe Polen iets mystieks in dezen naam.
die brandt aan den einder van het land als
een vlam. De plotselingheid waarmee die
naam zelf aan de kim der historie gerezen
is. zet het woord al in'een'gloed cn een
licht, dat fantastisch aandoet. Voor wie dit
strand van Vroeger kenden, lijkt het een be-
tooverd oord. Zooals alleen de Amerikanen
nog maar nieuwe steden te bouwen wisten,
is er hier de nieuwe stad ontstaan. En haar
gen het Poolsche dundoek hun groet bren-
strand lokt de zomergasten Sn hun kleurige
wemeling, evenals de havenarmen de sche
pen trekken der verre kusten. Een zee zon
Fa.LA.A.vanHaiiersveld
ARIMHïWlSCHcWEG TEL. 42 - AMERSFOORT
der eb en vloed, blauw als die van het Zui
den, binnen een krans van bosclijes cn heu-
\cls, con haven vol schepen, masten cn
schoorsteencn, waar de Europeeesche vlag
gen het oPolsche dundoek hun groet bren
gen. En in de blauwe diepte van den hemel,
boven de breede blauwte der wateren, de
v.ijd-onlplokcn wieken van den w itten ade
laar. die klimt naar de zon
Het moet voor een Poolsche ziel. voor dit
volk der knechtschap cn der dwingelandij,
iets \on zoo wonderlijk bekoren zijn, dit ge
zicht der Poolsche zee, dit bewustzijn der
bevrijding en expansie naai* alle windstre
ken uit, over de blauwe banen der vrije wa
teren, dat zij met een uitbarsting van jubel
„Gdynia" zeggen, zooals Xcnophons' solda
ten „Ihalassa, llialassa" juichen voor het
ruisclichd zeestrand.
Bij de eerste tien jaar van haar bestaan
ziet de jonge republiek, haar schoot vol ro
zen, als de koningsdochter der legende. De
wonderen zijn er opgebloeid als de.bloemen
in een zoniertuin.
De Nobelprijs waardeerend blijk \-an
zijn vredesstreven
Een verlies voor
heel Europa
B e r 1 ij n, 3 October. Dnitschlands
minister van buitenlandsche zaken,
dr. Sirescmann, is hedenochtond te
kwart over vijf overleden. Hij be
reikte den leeftijd van 51 jaren.
Een groote slag heeft de Duitsche regee
ring cn het geheele Duitsche rijk heden
morgen getroffen door het overlijden van
dr. Stresemann. Reeds ecnigc dagen moest
dr. Stresemann op hevel van zijn genees-
heeren het bed houden wegens een aanval
\an bronchitis. De ziekte liet zich niet ern
stig aanzien, zoodat dr. Stresemann Woens
dag voor korten lijd bed cn woning ver
liet, om deel te nemen aan de besprekingen
in de rijksdagfractie der Duitsche volks
partij. in verhand met een dreigende ro-
geeringscrisis. als gevolg van de reorgani
satie der werkloosheidsverzekering. Hoewel
dr. Stresemann spoedig naar zijn woning
terug keerde, bleef hij toch aan politieke
zaken meewerken en tot laat in den avond
van Woorisdasr heeft Stresemann van zijn
bed uit meegewerkt aan verklaringen die
de fractie van de Duitsche volkspartij he
denmorgen in den rijksdag zou afleggen.
Gedurende den nacht verergerde dc toe
stand van dr. Stresemann en werd onmid
dellijk opnieuw de geneeskundige hulp in
geroepen. liet mocht echter niet meer ba
ten. want hedenmorgen le kwart over vijf
is dr. Stresemann overleden.
Hij werd op 11 Mei 1878 te Berlijn gebo
ren. Na het bezoeken van het gymnasium
studeerde hij te Berlijn en Leipzig geschie
denis, staatswetenschap en literatuur.
Van 19021918 was hij secretaris van het
verbond van Saksische industrieelcn. Van
191 i tot 1923 Svas hij uitvoerend lid van het
presidium van het Duitsch-Amerikaansch
economisch verhond. In 1907 werd hij voor
het eerst als afgevaardigde der nat ionaal-
liberale partij in den rijksdag gekozen. Na
den oorlog stichtte hij de Duitsche Volks
partij.
Van 13 Augustus 1923 tot 30 November
1923 was Streseman rijkskanselier en rijks
minister van Buitenlandsche zaken. In het
daarop volgend kabinet Marx werd hij w eer
minister van buitenlandsche zaken, welke
functie hij tot den dood toe heeft bekleed. In
Februari 1925 leidde hij, met het voorstel
van een veiligheids ver drag1 met Frankrijk,
de politiek in, die in October 1925 de con
ferentie van Locarno cn ook 1 December van
het zelfde jaar dc onderteekening van het
veiligheids verdrag en de daarmee verbon
den arbritrageverdragen tot gevolg had. Op
10 December werd Streseman tegelijk met
Briand cn Chamberlain den nobel prijs
voor den vrede toegekend.
In het begin van Maart 1927 was hij de
eerste Duitscher, die een zitting van den
Volkenbondsraad 'presideerde.
Op 25 Januari 1928 werd hij door de uni
versiteit te Heidelberg benoemd tot doctor
honoris causa. Kort daarop werd hij niet on
bedenkelijk ziek. Op 5 Augustus 1928 begaf
Streseman zich voor de onderteekening van
het kelloggpact naar Parijs. Een nieuwe
ernstige ziekte in het voorjaar van 1929
maakte een nieuw langdurig verblijf in dc
badplaats Bühierhohe noodzakelijk.
In Augustus van dat jaar nam hij deel
aan de conferentie te Den Haag. In Septem
ber ging hij naar Genève om dpel te nemen
aan de Volkenbondsvergadcring.
Nog gisteren heeft Streseman twee maal
een conferentie met den rijkskanselier Her
mann Muller gehad; omtrent den verderen
levensloop van dr. Streseman kan nog wor
den vermeld, dat hij van 1906 tot 1912 tot
gemeenteraadslid van Dresden is geweest.
Van 1920 tot Augustus 1923 was hij voorzit
ter van den rijksdagfractic der Duitsche
Volkspartij.
Dr. Stresemann was sinds 1903 gehuwd
met Ka the Kreefeld, een zuster van Dr.
Kurt van Kreefeld.
Algemeene ontroering en
deelneming.
Berlijn, 3 October (V.D.) Het plotseling
overlijden van dr. Stresemann heeft zoowel
in politieke kringen als daarbuiten grooie
deelneming gewekt. Woensdagavond half
elf was dr. Stresemann na een vrij druk
ken dag, nog zeer goed cn hoewel hij reeds
te bed lag, onderhield hij zich nog voortdu
rend met familieleden. Tegen elf uur ver
ergerde zijn toestand plotseling en werd hij
door een beroerte bevangen. Onmidellijk
waarschuwde dc familie de professoren
Zondock cn Krauss, die spoedig versche
nen. Dr. Stresemann was toen reeds bui
ten kennis en de gcneeshccren konden geen
hulp meer verleenen. Zonder tot bewustzijn
te komen is Dr. Stresemann te 5.18 uur
zacht ingeslapen. Behalve de geneesheeren
waren aan het strefbed tegenwoordig, zijn
echtgenootc en zijn zoons.
WEERBERICHT.
Hoogste barometerstand:
765.5 te. Marseille.
Laagste barometerstand:
73U.9 te Stornoway.
Verwachting tot den avoiwl
van 4 October:
Matige tot krachtige Z. tot
W. wind, zwaar bewolkt tot
betrokken, regenbuien, wei
nig verandering van tempe
ratuur.
LANGESTRAAT 49-51 TEL. 190
Bolialve onze bekende kwaliteiten
brengen we nu een paar nieuwe
series in wol met zijde.
Stresemann's laatste oogen*
blikken.
B e r l ij n, 3 Oct (V.D Omtrent het over
lijden van dr. Streseman kan nog gemeld
worden, dat, nadat dc thans ontslapene
door een beroerte was getroffen, een ver
lamming van dc rechterzijde van het
lichaam intrad. Te 5 uur 17 hedenmorgen
trad dc doodstrijd in en te 5 uur 25 consta
teerden de geneesheeren, dat dr. Strese
mann was overleden.
Behalve de familieleden cn do geneeshee
ren was ook de secretaris van dr. Strese
mann, Bomhard, aan 't bed aanwezig. Da
als doodsoorzaak vastgestelde beroerto is
waarschijnlijk een gbvolg van een verstop
ping in do bloedaderen, waaraan dr. Stre
semann, reeds geruimen lijd lijdende was
cn waardoor hij zeer leed.
Dc vlaggen halfstok,
B e r 1 ij li, 3 Oct. (V. D.). Omtrent den op
volger van dr. Stresemann kan op dit
oogenblik nog niets gezegd worden. Voor-
loopig zal de staatssecretaris van buiten
landsche zaken. Von Schubert, de aange-
legenhedcn in het ministerie van buiten
landsche zaken leiden.
Rijkspresident Von Hindenburg werd he
denmorgen vroeg onmiddellijk in kennis
gesteld van het overlijden van dr. Strese
mann. Aangenomen kan worden, dat d«
rijksregeering nog heden oen manifest zal
publicëcren. Het bericht van het overlij
den van dr. Stresemann verspreidde zich
door de hoofdstad slechts zeer langzaam.
Van de openbare gebouwen werd heden
morgen vroeg dc vlaggen halfstok gchc-
schcn. in de eerste plaats op het ministe
rie van buitenlandsche zaken, de werk
plaats van dr. Stresemann.
Gedurende vijf jaar had de vlag daar
niet halfstok gewaaid.
De op hedenmorgen 10 uur vastgestelde
zitting van den rijksdag zal plaats hebben
en met een toespraak van den president
geopend worden. Er staat nog niets vast,
of er wijziging zal worden gebracht in het
afhandelen der agenda.
Het slot der onderhandelingen
volgens Litzvinof een succes
voor de Sovjet
Gevoel van verlichting
Kowno, 2 Oct. (V.D.) N'aar uit Moskou
wordt gemeld, publiceert de Sovjet-pers he
den het resultaat der besprekingen tus
schen Henderson en Dowgalewski. De bla
den Iswestia en Brawda verklaren, dat de
onderhandelingen geheel ten gunste van de
Sovjet-unie zijn verloopen. De eisch van.
Rusland, om de diplomatieke betrekkingen
Zonder tegenprestatie weer te hei*vatten, zou
zijn ingewilligd.
Heden hield de Raad der Volkscommis
sarissen een bijeenkomst, alwaar de plaats
vervangende commissaris voor buitenland
sche zaken, Litwinof, een uiteenzetting gaf
van het verloop der onderhandelingen met
Engeland. Naar hij verklaarde, is het wel
slagen hiervan als een succes voor de Sov
jet-Unie te beschouwen. Met het oog hierop
kan men hopen, dat ook de economische
betrekkingen, alsmede andere politieke
kwesties nader geregeld zullen worden. Ge
zien de tusschen Rusland en China be
staande spanning, kan het herstel der be
trekkingen met Engeland niet anders dan
met een gevoel van verlichting worden be-
